Balans in liefde en vrijheid

Een positieve relatie

Vrijheid en liefde zijn twee begrippen die nauw met elkaar verbonden kunnen zijn, maar ook op gespannen voet kunnen staan, afhankelijk van de context en de betrokken individuen. Enerzijds kan vrijheid een belangrijke voorwaarde zijn voor liefde. Mensen moeten de vrijheid hebben om te kiezen van wie ze houden en hoe ze die liefde uiten. Liefde die opgelegd wordt, of waarbij een van de partijen zich niet vrij voelt om zichzelf te zijn, kan ongezond en beperkend zijn. Anderzijds kan liefde soms beperkingen opleggen aan de vrijheid van een individu. Wanneer mensen zich binden aan een relatie, moeten ze soms compromissen sluiten en zich aanpassen aan de behoeften en wensen van hun partner. Dit kan soms betekenen dat ze bepaalde vrijheden opgeven. Over het algemeen is de relatie tussen vrijheid en liefde echter positief. Liefde kan mensen helpen zich vrijer te voelen om zichzelf te zijn en hun emoties te uiten. Bovendien kan het vertrouwen en respect dat inherent is aan een liefdevolle relatie een gevoel van veiligheid en vrijheid creëren.

Zonder liefde geen vrijheid en zonder vrijheid geen liefde

Wanneer je een verbinding aangaat, verlies je vrijheid. Je krijgt er nieuwe vrijheid voor terug, maar als je die niet kunt of wilt zien, loopt die verbinding het risico minder aantrekkelijk te lijken.
Liefde en vrijheid zijn uiteenlopende grootheden, maar kunnen elkaar niettemin versterken. Je moet dan wel de vrijheid willen zien die de liefde je geeft, én je moet voldoende lef hebben om je vrij te gedragen bij jouw geliefde.
Wanneer je trouwt, verlies je doorgaans de vrijheid om met anderen dan je partner seksueel contact te hebben. Je kunt afspraken maken om dit in banen te leiden, maar je loopt de kans dat je partner jaloers wordt of dat jijzelf jaloezie voelt als de ander intieme relaties opbouwt. Voor de vrijheid, je niet meer druk te hoeven maken hoe ver je kunt en wilt gaan, zullen veel mensen echter graag dat deel van de eigen handelingsvrijheid opgeven.
De etiquette van onze omgangsvormen is deels gebaseerd op een dergelijke vrijwillige uitwisseling: ik ga niet over jouw grenzen wanneer jij laat zien dat je mijn grenzen ziet en respecteert – dit alles vanuit de gulden regel: mijn vrijheid houdt op waar die van een ander begint.
Zo zijn er meerdere voorbeelden van vrijheid te noemen die in het geding zijn bij het aangaan van relaties. 

Afweging

Waar het om gaat is: bij het besluit om een verbinding aan te gaan een reële afweging te maken of die verbinding meer vrijheid oplevert dan kost. Het gaat hier niet om objectieve feiten, maar om de beleving van vrijheid. Je voelt een balans waar het je vrijheid betreft: is die doorgeslagen naar het positieve of het negatieve? In het laatste geval wil je weer terug naar je ongebonden status.
Deze afweging geldt ook bij het aangaan van een werkrelatie en zelfs – om maar eens een grote sprong te maken – op een heel ander niveau in de evolutie. Individuele cellen zijn bereid om in te leveren wanneer op een hoger niveau in een samenleving – een lichaam in dit geval – vrijheid wordt gewonnen.
Terug naar onze eigen belevingswereld: de jonge mens gaat lang naar school om later in zijn werkzame leven op hoog niveau arbeid te kunnen verrichten en daarbij veel vrijheid te verwerven: eerst in de vorm van geld en status, later als vrije tijd en mogelijkheid om te reizen. Dat in de praktijk niet iedereen erin slaagt deze middelen te verwerven, en velen te lang blijven hangen in een poging, doet niets af aan de genoemde beweegredenen.
In alle relaties die je aangaat is het belangrijk om te erkennen dat jijzelf en de ander een afweging maken in termen van het winnen en verliezen van vrijheid. Als een van beiden vindt dat de balans zoek is, start een onderhandelingsproces om die vrijheid te herwinnen, en in het uiterste geval is het zaak om de ander los te laten.

Respect

De balans tussen betrokkenheid en afstand houden is ook de basis voor respect. Het mooiste zou zijn wanneer mensen, elk moment dat ze met elkaar omgaan, doorhebben en begrijpen hoe ze razendsnel die balans kunnen vinden. Na enige oefening hoeft dat geen moeite meer te zijn.

Sting zong het al: if you love somebody set them free.
Zie ook Osho "Liefde geeft vrijheid, en liefde die geen vrijheid geeft, is geen liefde".

Alles staat en valt met ethiek

Onze taal zegt het

Taal is een krachtig hulpmiddel waarmee we onze gedachten en gevoelens uitdrukken, maar vaak gebruiken we uitdrukkingen en zegswijzen zonder er diepgaand bij na te denken. Deze automatische manieren van uitdrukken zijn vaak diep geworteld in onze cultuur en sociale context, en we gebruiken ze om snel en efficiënt te communiceren. Het is fascinerend hoeveel impliciete betekenissen en culturele nuances er in taal verscholen kunnen liggen. In dit artikeltje aandacht voor het gevoel verontwaardiging. We bemerken het gevoel bij onszelf en herkennen het bij anderen, maar waardoor wordt het eigenlijk opgeroepen? Heeft dat te maken met “waarde”?

De grote Arabische wiskundige Al-Juarismi werd gevraagd naar de waarde van de mens en zo antwoordde hij: "Als het ethiek heeft, dan is de waarde 1; Als je ook intelligent bent, voeg er een 0 toe en je waarde wordt 10; Als je ook rijk bent, voeg er nog een 0 toe en het wordt 100; Als bovenal dat hij ook een mooi uitziend persoon is, voeg er dan nog een 0 toe en zijn waarde zal 1000 zijn. De wiskundige verduidelijkt echter: “Maar als het de 1 verliest, wat overeenkomt met ethiek, zal het al zijn waarde verliezen, aangezien alleen de nullen overblijven”. Simpel. "Zonder ethische waarden of stevige principes zijn er alleen mensen die waardeloos zijn".
Tot zover Al-Juarismi. 

De meest basale ethische waarde die we kennen is “doe niet een ander aan wat je ook niet wilt worden aangedaan door een ander”. Doet een ander dat toch, dan roept dat het gevoel op van verontwaardiging.
Laten we de connecties verkennen.

Ethiek en waarde

Al-Juarismi benadrukt dat ethiek de basiswaarde van een persoon is, aangeduid als "1" in zijn analogie. Dit suggereert dat ethiek de kern vormt van iemands waarde.

Verontwaardiging en ethiek

Als ethiek de kernwaarde vertegenwoordigt, kan het schenden van ethische principes leiden tot gevoelens van verontwaardiging. Mensen voelen zich vaak verontwaardigd wanneer ze onrechtvaardigheid, immoraliteit of het overtreden van ethische normen waarnemen.

Verlies van waarde

Al-Juarismi stelt dat als een persoon ethiek verliest (de "1" in de waarde), de rest van de cijfers (die staan voor intelligentie, rijkdom en uiterlijk) niet langer relevant is, en de waarde van de persoon wordt als het ware nul.

Verontwaardiging als reactie op schending van ethiek

In dit verband zou het verlies van ethiek dus leiden tot een gevoel van verontwaardiging. Mensen kunnen zich verontwaardigd voelen wanneer ze getuige zijn van of geconfronteerd worden met gedrag dat in strijd is met ethische normen, omdat dit als moreel verwerpelijk wordt beschouwd.

Wat hebben dieren met waarde?

Deze gedachte speelt ook in onze omgang met dieren. Dieren kunnen ons niet echt duidelijk maken wanneer ze verontwaardigd zijn door ons gedrag. Het enige wat ze kunnen doen is agressie tonen, ons negeren of weggaan. Mensen die het belang van dieren onder de aandacht willen brengen van anderen zeggen vaak dat we met dieren rekening moeten houden omdat dieren een intrinsieke waarde hebben. Alles heeft een intrinsieke waarde, ook mensen, maar geen mens waardeert het wanneer je zegt dat je zijn belangen respecteert omdat hij een intrinsieke waarde heeft.
Ook ten aanzien van dieren kunnen we beter niet stellen dat we de rechten van dieren zouden moeten respecteren vanwege hun intrinsieke waarde. Het probleem zit in het associëren van rechten met waarde. Het gevaar is dat we elkaar (mens en dier) gaan beoordelen op waarde.

Beter geformuleerd

Het werkt op den duur beter wanneer we ons ervan bewust zijn dat we ons realiseren dat mens en dier intrinsiek evenwaardig zijn in hun recht op vrijheid. Dat recht op vrijheid is het gevolg van het ethische principe “doe niet een ander aan wat je ook niet wilt worden aangedaan door een ander”. Mijn vrijheid houdt op waar die van een ander begint. En dat is een inschatting die we telkens opnieuw moeten maken. Gelukkig hoeft dat geen moeite te kosten.

Wederkerigheid en het advies van de Gouden Regel

De Gouden Regel slijt nooit

Het idee van de Gouden Regel, "Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden", is een fundamenteel principe dat in verschillende culturen en religies wordt gevonden als basis voor ethiek. Het draait om wederkerigheid en empathie, en het erkent de (even)waardigheid van anderen op een manier die consistent is met hoe we zelf behandeld willen worden.

Wederkerigheid

De tien geboden kunnen ook worden gezien als richtlijnen voor moreel gedrag, maar veel mensen interpreteren ze (ten onrechte) als verboden. Terwijl ze worden gepresenteerd als geboden, moeten ze worden begrepen als advies voor het bereiken van een rechtvaardige en harmonieuze samenleving. Zouden ze gepresenteerd worden als verboden, dan gaan mensen in de weerstand. Immers vrijheid is het hoogste goed.

Een mystieke relatie

Het idee van synchroniciteit, voorgesteld door Carl Jung en die je ook kunt lezen in “wie goed doet, goed ontmoet”, suggereert dat er een verbinding is tussen gebeurtenissen die niet causaal verklaard kunnen worden. Deze concepten, samen met de Gouden Regel en de tien geboden, wijzen allemaal op een dieper begrip van menselijke relaties en morele verantwoordelijkheid. Ze wijzen ook op een mystieke werkelijkheid, waarop je kan vertrouwen wanneer je je eigen belangen weet te relativeren.

Respect uitbreiden

Het vermijden van strikte regels en het in plaats daarvan benadrukken van principes van wederkerigheid en empathie is een effectieve manier zijn om een ethische samenleving te bevorderen, waarin individuen vrij zijn om te handelen met respect voor anderen (mens en dier) in de wereld om hen heen.

Het zou de kernboodschap van de opvoeding van en aan kinderen moeten zijn.

Zonder vrijheid geen liefde en zonder liefde geen vrijheid.

Op weg naar vrijheid met de via negativa

Het midden houden

Wie denkt dat schijnbare ongrijpbare doelen vooral zijn te bereiken door hard je best te doen oftewel veel energie te investeren, mist de relaxte mogelijkheden van een alternatieve middenweg.
Niemand kan voortdurend geluk ervaren. Het is wel goed mogelijk om voortdurend ongeluk te voorkomen.

Deze "via negativa" ook wel de apofatische benadering genoemd, wordt in verschillende filosofische en religieuze tradities gebruikt, waaronder het boeddhisme. Het houdt in dat men de essentie van iets probeert te benaderen door te beschrijven wat het niet is, in plaats van wat het wel is. 

Andere voorbeelden, die via deze weg te verduidelijken zijn, is het bestaan van God, wat wijsheid is, wat liefde is, wat schoonheid is of wat de zin van het leven is.

Hier zijn enkele aspecten van de via negativa en waarom het als aantrekkelijk wordt beschouwd.

Transcenderen van concepten

De via negativa moedigt aan tot het transcenderen van beperkende concepten en definities. Door te benadrukken wat iets niet is, wordt de geest uitgenodigd om voorbij de grenzen van conventionele denkwijzen te gaan en een dieper begrip na te streven.

Waardering voor mysterie en transcendentie

De via negativa erkent het mysterie van het bestaan en de transcendente aspecten van het leven. Het benadrukken van wat niet kan worden vastgelegd in woorden moedigt een bescheidenheid aan in het aangezicht van het onkenbare en het onuitsprekelijke.

Overstijging van dualiteit

Door te benadrukken wat iets niet is, helpt de via negativa bij het overstijgen van dualistisch denken, zoals goed versus kwaad, mooi versus lelijk. Het moedigt aan tot een begrip dat voorbij polariteiten gaat en zoekt naar een dieper begrip dat niet gevangen zit in tegenstellingen (neti neti).

Spirituele nederigheid en erkennen van grenzen

De via negativa herinnert aan de beperkingen van taal en concepten in het uitdrukken van het goddelijke of het transcendente. Dit bevordert spirituele nederigheid en respect voor het onbekende.

Persoonlijke ervaring en zwijgen

Het benadrukken van wat niet gezegd kan worden, moedigt aan tot contemplatie en directe ervaring. Het suggereert dat sommige waarheden diepgaand en persoonlijk zijn, niet beperkt tot verbale uitdrukkingen.

Loslaten van vasthouden

Door te focussen op wat niet kan worden vastgehouden of begrepen, helpt de via negativa bij het loslaten van hechting aan starre overtuigingen en definities. Dit kan leiden tot een gevoel van bevrijding en openheid.

Integratie van paradoxen

De via negativa helpt bij het omarmen van paradoxen en schijnbare tegenstrijdigheden in het begrip van het goddelijke en de realiteit. Dit kan leiden tot een meer inclusieve en tolerante geesteshouding.

In het boeddhisme wordt de via negativa vaak geassocieerd met het begrip van leegte (shunyata), waarbij men zich richt op wat geen inherent bestaan heeft. Door af te zien van star vasthouden aan concepten, wordt een ruimte gecreëerd voor dieper begrip en spirituele groei. De via negativa nodigt uit tot een ontdekkingsreis naar de grenzeloze dimensies van het bestaan, voorbij de beperkingen van taal en concepten.

Het pad naar vrijheid

De via negativa nodigt uit tot een bevrijding van beperkingen en beklemmende denkwijzen, waardoor er ruimte ontstaat voor een meer onbevangen en authentieke ervaring van het leven. Het is een pad naar (innerlijke) vrijheid dat voortkomt uit het loslaten van wat niet essentieel is, waardoor er meer ruimte komt voor innerlijke groei, flexibiliteit en acceptatie.
Hier zijn enkele manieren waarop de via negativa kan bijdragen aan het begrip en de ervaring van vrijheid.

Vrijheid van conceptuele beperkingen

De via negativa moedigt aan tot het loslaten van conceptuele beperkingen en vastomlijnde definities. Het erkent dat de realiteit niet volledig kan worden gevat in menselijke woorden en ideeën. Door voorbij te gaan aan deze beperkingen, ontstaat er een gevoel van vrijheid van beperkende denkpatronen.

Vrijheid van hechting

Via negativa benadrukt wat iets niet is, wat kan helpen bij het verminderen van hechting aan specifieke identiteiten, overtuigingen of verwachtingen. Dit loslaten van hechting creëert ruimte voor een vrijere en meer open benadering van het leven.

Vrijheid van dualiteit

Door de nadruk te leggen op wat iets niet is, helpt de via negativa bij het overstijgen van dualistisch denken, zoals goed versus kwaad, winnen versus verliezen. Het bevordert een begrip dat voorbij polariteiten gaat, wat kan leiden tot een gevoel van innerlijke vrijheid.

Vrijheid van conditionering

De via negativa moedigt aan tot het in vraag stellen van diepgewortelde conditioneringen en aannames over de realiteit. Dit proces van ontkoppeling van vooraf vastgestelde overtuigingen kan leiden tot een bevrijding van beperkende mentale patronen.

Vrijheid van identificatie

De via negativa benadrukt dat de ware aard van het zelf niet volledig kan worden geïdentificeerd met enige specifieke eigenschap of gedachte. Het erkennen van deze niet-identificatie kan leiden tot een gevoel van vrijheid van zelfbeperkende definities.

Vrijheid van oordelen

Doordat via negativa wijst op de beperktheid van menselijke beoordelingen en classificaties, kan het leiden tot een vrijheid van oordelen. Het moedigt aan tot een meer open en tolerante geesteshouding ten opzichte van verschillende perspectieven.

Vrijheid van verwachtingen

Het begrip dat het goddelijke, het zelf, of andere essentiële concepten niet volledig kunnen worden omvat door menselijke verwachtingen, opent de deur naar vrijheid van vastklampen aan specifieke uitkomsten.

Niet alleen vrijheid van maar ook vrijheid tot

In de volgende voorbeelden komt naar voren dat de via negativa, wanneer positief benaderd, niet alleen een proces van loslaten is, maar ook een opening creëert voor nieuwe mogelijkheden, groei en diepere verbindingen. Het is een benadering die de weg vrijmaakt voor een rijkere en meer bevredigende ervaring van vrijheid tot in verschillende aspecten van het leven.

Vrijheid tot zelfontdekking

Door te erkennen wat het zelf niet is, ontstaat er ruimte voor zelfontdekking. Het individu is vrij om voorbij oppervlakkige identificaties te gaan en een dieper begrip van de eigen aard te ontwikkelen.

Vrijheid tot creativiteit

Een positieve via negativa-benadering moedigt aan tot het loslaten van beperkende ideeën over creativiteit. Dit opent de weg naar vrijheid tot expressie en innovatie, omdat men niet gebonden is aan vooraf bepaalde regels of verwachtingen.

Vrijheid tot liefde

Door te erkennen wat liefde niet is, wordt ruimte gecreëerd voor een bredere en meer onvoorwaardelijke liefde. Vrijheid tot liefde ontstaat wanneer men niet beperkt is door beperkte opvattingen over wie of wat men liefheeft.

Vrijheid tot acceptatie

Een positieve via negativa-benadering kan leiden tot vrijheid tot acceptatie. Door te begrijpen wat niet aanvaardbaar is, kan men ruimte maken voor een diepere en bredere acceptatie van zichzelf en anderen.

Vrijheid tot openheid

De via negativa moedigt aan tot het loslaten van starre overtuigingen en dogma's. Dit opent de weg naar vrijheid tot openheid, waar men bereid is nieuwe ideeën en perspectieven te omarmen zonder vooroordelen.

Vrijheid tot innerlijke vrede

Het erkennen van wat innerlijke vrede niet is, kan leiden tot de vrijheid om vrede te vinden te midden van de chaos. Men is niet langer gebonden aan externe omstandigheden voor innerlijke rust.

Vrijheid tot keuze

Door te begrijpen wat keuze niet moet beperken, ontstaat vrijheid tot keuze. Men is vrij om bewustere keuzes te maken, niet beperkt door automatische reacties of conditioneringen.

Vrijheid tot verbinding

Een positieve via negativa-benadering kan leiden tot vrijheid tot verbinding met anderen. Door voorbij te gaan aan oppervlakkige verschillen en definities, ontstaat er ruimte voor authentieke en diepgaande verbindingen.

Elkaar evenwaardig bezien

Een positieve benadering van de via negativa kan leiden tot het begrip dat het zelf niet fundamenteel verschilt van anderen. In de via negativa wordt de nadruk gelegd op wat het zelf niet is, wat kan leiden tot een erkenning van de gemeenschappelijke, niet-beperkte aard van alle wezens.

In wezen moedigt de via negativa aan tot het loslaten van beperkende concepten en definities, waardoor de deur wordt geopend naar een meer inclusief begrip van de wereld. Deze benadering bevordert een gevoel van evenwaardigheid doordat men voorbij oppervlakkige verschillen kijkt en de diepere, gemeenschappelijke dimensie van het bestaan erkent. Het is een pad naar het begrijpen van de gelijkwaardigheid van alle wezens en verschijnselen in hun essentiële aard.

Onderscheid leren tussen zinnige en onzinnige adviezen

Het onderscheid zien

Het bestaan zit vol met dingen doen en dingen laten. Maar hoe weet je wanneer je wat moet doen of laten?
Het vinden van een balans tussen actie en terughoudendheid, tussen wat te doen en wat te laten, is een belangrijk aspect van een gezond en vervullend leven. Het vermogen om subtiel onderscheid te maken tussen wanneer het tijd is om in actie te komen en wanneer het tijd is om te wachten, vereist zelfbewustzijn, ervaring en voortdurende aandacht voor de context.
Het idee van experimenteren (“oefenen, oefenen, oefenen”), leren van ervaringen en voortdurende aandacht geven aan de nuances van verschillende situaties is cruciaal. Geen enkel advies is “one-size-fits-all”, en het vermogen om flexibel en responsief te zijn, afhankelijk van de omstandigheden, is een waardevolle vaardigheid.
Door kritisch denken, reflectie, filosofische en spirituele overwegingen, wetenschappelijke benaderingen, ervaring en wijsheid kunnen we het verschil zien tussen wat belangrijk is en bescherming verdient en dat wat zonder waarde is en wat verloren kan gaan zonder bescherming.
Dit te leren is een proces van voortdurende groei en aanpassing, en het accepteren van deze dynamiek is een sleutel tot welzijn en persoonlijke ontwikkeling.

Hier volgt een lijst van voorbeelden van adviezen die meer of minder intern tegenstrijdig of paradoxaal lijken.
1.    "Wees spontaan”.

• Dit advies lijkt niet inherent tegenstrijdig, maar het is eerder een paradox omdat er niet letterlijk aan kan worden voldaan. Het zou eigenlijk moeten worden genegeerd en zet aan om gewoon willekeurig iets te kiezen.

2.    "Wees jezelf”.

• Hoewel "wees jezelf" een algemeen positief advies is, kan het voor sommigen als paradoxaal aanvoelen omdat het definiëren van "jezelf zijn" vaak een proces van zelfontdekking is. In werkelijkheid is 'jezelf zijn' een dynamisch en groeiend concept. Het kan betrekking hebben op het begrijpen van je waarden, behoeften, en het omarmen van veranderingen in je persoonlijkheid en interesses. Het is belangrijk om zelfontdekking te zien als een reis in plaats van een eindbestemming. Zelfs het bestaan van een zelf is onderwerp van dispuut (zie ook de labels onderaan).
  

3.    "Doe alsof je het al weet”. “Fake it until you make it”.

• Dit advies lijkt niet inherent tegenstrijdig, maar het kan botsen met het idee van bescheidenheid en openheid voor leren. Anderen letten op jouw houding en evalueren wat je zegt.

4.    "Denk niet aan een roze olifant”.

• Dit is een klassiek voorbeeld van een paradox, omdat het vragen om aan iets niet te denken hetzelfde is als het oproepen van die gedachte.

5.    "Neem het leven serieus, maar lach ook veel”.

• Dit advies kan als tegenstrijdig worden ervaren, omdat het suggereert dat je zowel serieus als vrolijk moet zijn, maar de juiste keuze is afhankelijk van de context.

6.    "Wees assertief, maar niet te agressief”.

• Dit advies kan als tegenstrijdig worden gezien, omdat het een subtiele balans vereist tussen assertiviteit en het vermijden van het oproepen van agressie.

7.    "Accepteer verandering, maar blijf jezelf”.

• Dit advies lijkt enigszins tegenstrijdig, omdat het impliciet suggereert dat je zowel open moet staan voor verandering als vast moet houden aan hetzelfde.

8.    "Wees origineel, net als iedereen”.

• Dit advies lijkt enigszins paradoxaal, omdat het vragen om origineel te zijn terwijl iedereen dat ook doet, tegenstrijdig lijkt. Iedereen heeft unieks, maar dat wil niet zeggen dat zij dat zelf willen zijn.

9.    "Leef in het moment, maar plan voor de toekomst”.

• Dit advies kan als tegenstrijdig worden ervaren, omdat het impliceert dat je zowel moet genieten van het heden als je moet voorbereiden op de toekomst. Deze kunnen naast elkaar en na elkaar bestaan.

10.    "Volg de regels, maar denk buiten de kaders”.

• Dit advies lijkt enigszins tegenstrijdig, omdat het vragen om regels te volgen en tegelijkertijd creatief te denken soms conflicterende benaderingen lijken te zijn. Gedachten zijn vrij, maar wat je doet kan strafbaar zijn.

11.    "Wees kwetsbaar, maar bescherm jezelf ook”.

• Dit advies kan als tegenstrijdig worden gezien, omdat het suggereert dat je open moet zijn voor kwetsbaarheid, maar tegelijkertijd ook voorzichtig moet zijn om jezelf te beschermen. Wie goed voor zichzelf zorgt, kan zich gemakkelijker kwetsbaar opstellen.

12.    "Vind betekenis in kleine dingen, maar streef naar grootsheid”.

• Dit advies lijkt enigszins tegenstrijdig omdat het suggereert dat je zowel tevreden moet zijn met kleine dingen als moet streven naar grotere prestaties. Waarom zouden beide niet naast elkaar en na elkaar kunnen bestaan?

13.    "Luister naar anderen, maar volg je eigen pad”.

• Dit advies kan als tegenstrijdig worden ervaren omdat het impliceert dat je zowel de meningen van anderen moet waarderen als je eigen weg moet volgen, zelfs als deze tegenstrijdig zijn. Belangrijk is dat je je in ieder geval afvraagt of je ook een eigen voorkeur hebt.

14.    "Wees bescheiden, maar geloof in je eigen kracht”.

• Dit advies lijkt enigszins paradoxaal omdat het vragen om bescheidenheid en zelfvertrouwen tegelijkertijd kan conflicteren. Er is altijd een grens aan het toepassen van je eigen kracht.

15.    "Maak je geen zorgen over wat anderen denken, maar stem af”.

• Dit advies lijkt tegenstrijdig omdat het suggereert dat je zowel onafhankelijk moet zijn van de mening van anderen als hun goedkeuring moet zoeken. Je kunt niet altijd negeren wat anderen van je handelen zouden kunnen vinden.

Altijd een goed advies

16.    "Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden".

• Dit is een belangrijk ethisch beginsel: wederkerigheid. Het nodigt uit tot een empathische benadering en het cultiveren van respectvolle interacties in plaats van die gebaseerd op een gevoel van superioriteit.
   

Wat voor de een als paradoxaal wordt beschouwd, kan voor een ander als een uitdaging of een evenwichtsoefening worden gezien. Het hangt er vanaf hoe iemand het advies opvat en vertaalt voor zichzelf.

Het idee van het omarmen van paradoxen en het erkennen dat tegenstrijdige waarheden naast elkaar kunnen bestaan, kan bevrijdend zijn. Het opent de deur naar een meer inclusief begrip van de complexiteit van het leven en de wereld om ons heen. Het nodigt uit tot een diepere reflectie en het verkennen van de subtiliteiten die inherent zijn aan menselijke ervaringen en inzichten. Maar dit inzicht hoef je niet te verwoorden in een advies. Soms is zwijgen een betere optie.

Vraag je vooral ook af, wanneer je naar iemand luistert die met iets worstelt, of je wel een simpel advies moet geven. Daarnaast zit niet iedereen te wachten op een genuanceerd advies. Vaak is luisteren en niet oordelen voldoende.

Kijk ook eens of je (meer) iets hebt aan het starten van een dialoog (samen zoeken in evenwaardigheid).

Spirituele paradoxen bij een eenheidservaring

Tweerichtingsverkeer

Word je gelukkiger wanneer je jezelf maximaal onderscheidt van een ander of juist wanneer je je meer richt op wat je gemeen hebt met een ander? Of ligt het nog weer anders?

Theoloog en dichter De Génestet wees in 1930 op het belang van individualiteit in deze twee regels.
'Wees u–zelf!' sprak ik tot iemand.
Maar hij kon niet: hij was niemand.

En over en-en denken.
Twee coryphaeën.
‘Gek zijn wij, een van beide wij’.
Zeî de eene Theoloog tot de ander.
‘Wat wíj gelooven toch strijdt lijnrecht met elkander;
Dit's evident voor ú, dat's evident voor míj -.
Dús, een van tweeën is maar mooglijk, ík òf gíj…’.
Of beide, dacht er een en - ging voorbij.

De oproep van De Génestet om het belang van individualiteit te overdenken kan gemakkelijk misverstaan worden als een oproep om iemand te zijn in de vorm van maatschappelijke status. Wie probeert een status in de ogen van anderen te verwerven is gericht op onderscheiding van de meute. Het woord individu betekent “ondeelbaar”, niet zoals je mogelijk geneigd bent te denken “afgescheidene”. Het is eerder het beeld van iemand niet ge- of verdeeld is, die heel is. Die zowel zichzelf is als verbonden met anderen.
De paradox van jezelf zijn, namelijk dat de meeste mensen die geen moeite doen om zichzelf met zekerheid te vinden of te bewijzen, is dat het juist die mensen zijn die volledig zichzelf lijken te zijn. Dus wie op zoek gaat naar zichzelf is niet zichzelf en wie het niet doet, is het juist.

Iemand als mysticus Meister Eckhart wilde niemand zijn om een Godservaring op te roepen. Ook wilde hij zich geen Godsbeeld vormen. De paradox van die methode is dat het de vraag oproept: wie ontmoet wie, wanneer beiden niemand zijn? En is dat misschien de kern van de eenheidservaring en opgaan in pure essentie?
Wanneer God zowel één is als weerspiegeld in elk levend wezen dan kun je God overal en nergens ontmoeten.

Poortloze Poort

Kortom, die mensen gaan op weg naar een eenheidservaring die al weten dat ze niet-twee zijn. Ze gaan als ware op pad zonder dat het uitmaakt in welke richting (naar binnen of naar buiten door de Poortloze poort) ze gaan en met welke snelheid. Niemand kan de Poortloze Poort passeren, dus wees niemand (koan uit de Mumonkan). Wie de rust neemt om de eenheid met wie of wat (mens of dier) dan ook te ervaren loopt de grootste kans om dit mee te maken.

De term "Poortloze Poort" verwijst naar het feit dat er geen echte poort is die moet worden geopend om verlichting of bevrijding te bereiken. In plaats daarvan is het een symbolische uitdrukking van het idee dat onze natuurlijke staat van zijn al verlicht en vrij is, en dat het pad naar bevrijding of zelfrealisatie geen externe obstakels bevat die moeten worden overwonnen. De Poortloze Poort verwijst onder meer naar de oneindig smalle poort tussen verleden en toekomst, ook wel bekend als het heden of het nu. Het is de staat van bewustzijn waarin we niet vastzitten in gedachten over het verleden of de toekomst, maar ons volledig richten op het huidige moment.
De Poortloze Poort kan ook worden gezien als een paradox of een schijnbare tegenstrijdigheid, omdat het zowel verwijst naar de toegang tot innerlijke vrijheid en bewustzijn als naar de erkenning dat er in feite geen poort is die moet worden geopend. Voor wie de functie heeft doorzien, is het geen poort meer omdat er geen obstakels meer zijn om te overwinnen en omdat het bewustzijn van de poortloze natuur van ons bestaan een natuurlijk onderdeel van ons dagelijks leven wordt.

Hallucinerende middelen en het absolute perspectief

Peter Gordijn schreef na het gebruik van hallucinerende middelen zijn tweede boek getiteld Het Absolute Perspectief.
In zijn boek de volgende illustratie van het proces naar het opgaan van het ik in pure essentie als kers op de taart van spirituele ontwikkeling. Jezelf overgeven en verliezen (ego-dood) om te komen tot een totaal inzicht en de ervaring van eenheid en je te bevrijden van verkramping.

Het absolute perspectief van verkramping naar vrijheid.
In de rondgang van egoloze baby naar opgaan in pure essentie is zowel de cirkel van een individueel leven te zien als wat zich ont-wikkelt bij de spiraal van bevrijding in het doorlopen van het spirituele pad.

Peter introduceert de Gouden Regel.

Voel je helemaal vrij om jezelf te zijn;
laat anderen vrij om zichzelf te zijn;
laat de wereld zijn zoals ze is.

Trouw zijn aan de Gouden Regel betekent volledig openstaan voor het leven. Niets van de werkelijkheid hoeft meer anders te zijn. Dit betekent diepe acceptatie van hoe de kosmische dans zich ontvouwt. Dit is het einde van weerstand en streven. Niets hoeft meer te veranderen en ALLES mag veranderen.

Totale overgave

Sta jezelf toe precies te zijn zoals je nu bent. Sta anderen toe te zijn zoals ze nu zijn. Sta de wereld toe te zijn zoals die is. En sta jezelf, anderen en de wereld toe elkaar te beïnvloeden en te mogen veranderen, ongeacht in welke richting. De sleutel tot geluk is niet controle. De sleutel tot geluk is juist totale overgave.
"Overgave is kracht". Op het eerste gezicht lijkt dit in tegenspraak met het idee dat het tonen van wilskracht en vastberadenheid belangrijk is om doelen te bereiken. Toch suggereert deze paradox dat het loslaten van controle en het accepteren van wat er gebeurt, uiteindelijk krachtiger kan zijn dan vasthouden aan een specifiek resultaat.

Van abstracte potentie tot concrete vrijheid

Er zijn parallellen te trekken tussen het ontstaan en samengaan van materie na de Big Bang en van het samengaan van cellen na het ontstaan van leven en de ontwikkeling van neurale netwerken in ons hoofd. Alles begint ten diepste als een abstracte potentialiteit. In een mensenleven voltrekt zich dat binnen een jaar of 70, op de schaal van het heelal neemt het miljarden jaren en eindigt het niet. Die relatie wordt verbeeld in deze video (we zijn allemaal één). Uit de abstracte potentialiteit van leven in het algemeen en van de individuele mens kunnen ook concepten als vrijheid of liefde en andere zielskwaliteiten tot ontwikkeling komen.
Mythologe Lisette Thooft geeft in haar vele boeken over spiritualiteit en emancipatie weer hoe zij die ontwikkeling ziet in het verleden en in de toekomst. Zij heeft zichzelf ontworsteld uit een jeugd met seksueel misbruik en zich ontpopt als een sekseneutrale voorvechtster van gelijk, maar eigen aandeel door mannen en vrouwen in een ontwikkeling naar een zinvol androgyne samenleving. Van Eros naar Agapè.

Van de flaptekst van haar boek over Jezus & Maria Magdalena.
Lisette Thooft begon een persoonlijke zoektocht en kwam terug met opwindende antwoorden. De overeenkomsten tussen de christelijke mythologie en die van andere religies zijn opvallend, ontdekte zij: de held offert altijd zichzelf en herrijst op een hoger niveau, de heldin raakt altijd haar geliefde kwijt. Waar staan die archetypen voor in onze psychologische ontwikkeling?
Als we teruggaan tot Adam en Eva, de archetypische man en vrouw, kunnen we zien dat het mannelijke staat voor het verlangen naar vrijheid, het vrouwelijke voor het verlangen naar liefde. Vrijheid en liefde hebben elkaar nodig om tot volle wasdom te komen. In het brandpunt van de ontwikkeling staat het offer. De vrijheid omarmt de liefde en geeft uit vrije wil zichzelf op de liefde omarmt de vrijheid en laat daarmee haar geliefde los. Op het hogere niveau van de herrijzenis worden vrijheid en liefde één. Man en vrouw ontwikkelen zich tot androgyne heelheid … waarin onvoorwaardelijke liefde (agapè) normaal is.
Tot zover de flaptekst.

Een paar citaten (p. 192).
Liefde en vrijheid blijken dus – aan de top van de piramide van menselijke ontwikkelingsmogelijkheden – twee kanten van dezelfde medaille te zijn. Alleen aan de bodem van de piramide staan man en vrouw tegenover elkaar. Maar hoe meer ze zich ontwikkelen, hoe dichter ze elkander naderen.
De brandstof voor die ontwikkeling is de seksuele drift. These en antithese willen zich verbinden in een synthese op hoger niveau, hoe lastig het ook is, omdat ze mateloos worden aangetrokken. Hoe gelijkwaardiger de relatie, hoe beter het werkt. In ongelijke relaties is geen ontwikkeling: de ene partij legt zijn wil op aan de andere en dat is het dan. De man wordt een egoïstische schuinsmarcheerder en de vrouw een sloof die over zich heen laat lopen. Of de vrouw wordt een bitse, bedillerige bemoeial en de man een pantoffelheld. Alleen als de macht gelijk verdeeld is, zijn de botsingen frontaal en moet er iets gebeuren om uit de impasse te raken – moet de ene partij iets van de andere partij in zich opnemen, waardoor de situatie verandert.
…
(p. 194). Vrijheid en liefde kun je ook op microniveau en op macroniveau herkennen als de stuwende polariteit van alle evolutie. De tweede wet van de warmteleer, de thermodynamica, luidt bijvoorbeeld dat alle fysische systemen streven naar een zo hoog mogelijke graad van entropie, en volgens de oude opvattingen staat entropie gelijk aan chaos en wanorde. Maar sommige wetenschappers hebben dat tegenwoordig geamendeerd: het is niet wanorde, maar maximale bewegingsvrijheid die de natuur nastreeft. In sommige omstandigheden, zoals bij kristallisatie, ontstaat juist bij meer bewegingsvrijheid ook een toenemende orde. Orde is harmonieuze samenhang. Vervang het door ‘liefde’ en je hebt een prachtig beeld van de bewustzijnsevolutie van de mens. Aanvankelijk is er competitie tussen vrijheid en liefde, maar waar kristallisatie kan optreden, vallen vrijheid en liefde samen. Daar neemt de vrijheid toe naarmate de liefde toeneemt.
…
(p. 199) naar mate je meer van de ander in jezelf opneemt, ontwikkel je je, word je groter en ruimer. Beschaafder. Kom je dichter bij God.
…
(p. 252) De ontwikkelingsopdracht aan mannen en aan het mannelijke deel in onze ziel luidt: offer je egoïsme op voor de liefde.
…
De ontwikkelingsopdracht aan vrouwen en aan het vrouwelijke deel in onze ziel luidt: laat die gerichtheid op je geliefde los, ter wille van de vrijheid.
…
De stuwkracht die een groeisprong veroorzaakt, bestaat uit een offer.

De opdracht van Thooft aan vrouwen is niet vast te houden, niet meer te grijpen. “Ontspannen in zichzelf, bewust aanwezig blijven zonder zich bezig te houden met de partner, is de manier om de vrijheid in zichzelf te absorberen die van hechting echte liefde maakt”.
Competitie, de search for excellence, het streven naar vrijheid voor het individu, zal zich –aldus Thooft- niet meer voordoen op het materiële vlak, in de economie, maar zich uitsluitend richten op het geestelijke vlak – op kunst, wetenschap, religie en spiritualiteit.

Thooft: Jezus en Maria Magdalena (bol.com)
Thooft: alcheme van de liefde (bol.com).

Naschrift: wijsheid is weten wanneer te geven en wanneer te nemen, wanneer te doen en wanneer te laten. Het zijn beide aspecten van het mannelijke en het vrouwelijke zonder ze toe te kunnen schrijven aan mannen en vrouwen alleen. Voor mij is de oproep van Thooft daarom aan het mannelijke en vrouwelijke deel in onszelf gericht. Dat maakt het boeiend om onderling uit te wisselen hoe we daarbij van elkaar kunnen leren.
David Deida bepleit de verbinding via openheid: vrijheid is openheid is liefde. Lisette Thooft beoefent openheid in haar interviews te zien op youtube.

Waarom spiritualiteit?

De waarde van spiritualiteit

De betekenis en waarde van spiritualiteit variëren van persoon tot persoon. Voor velen biedt spiritualiteit een pad naar zingeving en persoonlijke groei. Hier zijn enkele potentiële voordelen.

Een gevoel van verbondenheid

Spiritualiteit kan mensen helpen zich verbonden te voelen met iets groters dan henzelf, zoals de natuur, medemensen, of een hogere macht. Dit gevoel van verbondenheid kan troost bieden in tijden van onzekerheid.

Zingeving

Spirituele praktijken kunnen mensen helpen betekenis en richting te vinden in het leven, waardoor ze hun levensdoel beter begrijpen.

Innerlijke rust

Het beoefenen van spiritualiteit kan innerlijke rust bevorderen en mensen helpen om te gaan met stress en negatieve emoties.

Hoop

Spiritualiteit kan een bron van hoop zijn, waardoor mensen geloven dat er betere tijden komen, zelfs in moeilijke omstandigheden.

Persoonlijke groei

Door spiritualiteit kunnen mensen zichzelf beter leren kennen en zich ontwikkelen, wat leidt tot een bewuster en doelgerichter leven. Brené Brown beschrijft spiritualiteit als het erkennen en vieren van onze onlosmakelijke verbondenheid met een kracht groter dan onszelf, geworteld in liefde en compassie.

Een vage notie

Veel mensen voelen intuïtief aan dat er meer is dan wat meetbaar is, maar het zoeken naar spirituele betekenis kan een uitdagend proces zijn. Soms lijken mystieke ervaringen verklaarbaar door alledaagse oorzaken, maar toch blijft het verlangen naar diepere verbondenheid bestaan. In plaats van te zoeken naar onomstotelijk bewijs voor spiritualiteit, kunnen we leren om de paradox van de ongrijpbaarheid van waarheid en waarneming te omarmen. Het is niet nodig om alles te begrijpen; soms is het genoeg om te ervaren zonder te verklaren. En zelfs in de afwezigheid van duidelijkheid, kunnen humor en relativeringsvermogen ons helpen om de lichtheid van ons bestaan te omarmen.

Zelfkennis

Wie de motivaties voor het gedrag van mensen beschouwt komt een heel eind met deze te zien in het kader van het verwerven van geld, macht, seks en aanzien. Met deze dualiteiten onderscheiden we ons van anderen. Wanneer we op deze onderwerpen goed meekomen in vergelijking met anderen dan zitten we veilig, zo lijken we te denken. Maslow had in zijn hiërarchie van behoeften deze afhankelijkheid van anderen beschreven als behoefte aan veiligheid, erkenning en verbinding. Op het laagste niveau staat de dagelijkse behoefte om te overleven. Op het hoogste niveau had Maslow de behoefte aan zelfverwerkelijking / zelfactualisatie geplaatst. Slechts weinigen houden zich daarmee bezig, niet in de laatste plaats omdat er zo weinig mee te winnen is, maar ook: wat is dat “jezelf zijn”? Waarom op zoek gaan naar jezelf, wanneer je jezelf bent door jezelf te verliezen?

Onze zintuigen zijn naar buiten gericht. Wat er binnenin ons gebeurt op psychologisch niveau zouden we af kunnen leiden aan wat we afleiden uit de reactie van anderen op ons gedrag. "Wat je zegt ben jezelf", oftewel wat je van een ander ziet, reflecteert jouw geprojecteerde spiegelbeeld. We kunnen onszelf proberen te leren kennen doordat we gevoelens over ons gedrag hebben en door over onszelf na te denken. Het is effectiever om authentiek (zonder oordeel) in contact te gaan met anderen en open te staan voor feedback.
Tsjwang-tse: "de volmaakte mens gebruikt zijn geest als een spiegel; hij grijpt niets vast: hij weigert niets; hij ontvangt, maar bewaart niet".

Geluk en vrijheid

We willen graag een leven vol geluk en vrijheid en hopen dat de resultaten van onze inspanningen zo vaak mogelijk dat gevoel van gelukkig en vrij te zijn opleveren.

Wie zich verdiept in spiritualiteit kan tot de ontdekking komen dat geen van onze inspanningen en gehechtheid aan dualiteit ons nader tot geluk en vrijheid brengen. Dat de wijze leermeesters vertellen dat je juist minder moet doen en op zoek moet gaan naar de onwaarheden die je koestert, is een boodschap die bijna niemand verder helpt. Zo simpel kan het toch niet zijn?
Het advies om jouw denkbeelden minder serieus te nemen en “niet meer alsmaar in je hoofd te zitten” wordt door velen zo vertaald dat zij liever een ander voor zich laten denken of om helemaal niets meer te toetsen aan de logica. Die laffe en slappe vorm van overgave verlicht slechts tijdelijk de pijn van de vruchteloosheid van het denken door gebrek aan resultaat in termen van geluk en vrijheid. Zelf inzicht krijgen door op je eigen intuïtie te leren vertrouwen is een lange weg.

Gevoelens

Leven uit het hart dan maar? Dat lijkt de meeste vrijheid op te leveren, omdat je geen verantwoording hoeft af te leggen over jouw interpretatie van wat jouw hart (gevoel) jou lijkt in te geven. Niet iedereen realiseert zich dat gevoelens ook het gevolg zijn van hersenactiviteit. Zij zijn het middel van het onbewuste om te communiceren met het bewuste.
Wanneer je niets voelt zijn er twee redenen: of twee of meer gevoelens doven elkaar uit en schermen elkaar af of er valt niets te voelen. Wanneer je constant wat voelt, dan verliest dat zijn informatieve gehalte en brengt dat onrust. Gevoelens zijn niet permanent, maar vluchtig. Rust wordt soms als gewenst, soms als saai beleefd. Wanneer dat proces niet goed wordt overzien en beheerst dan zijn er emoties, gevoelens die naar buiten drijven. Het kan bevrijdend zijn en er is niet veel mis mee, tenzij anderen daar last van ondervinden.
Liefde en vrijheid zijn als grondvesten van het bestaan immanent en leiden in ons bestaan van tijd tot tijd tot prettige gevoelens. Tijdelijke gevoelens van verliefdheid en later van houden van helpen ons (soort) overleven.

Open staan

In een wereld waarin onze agenda wordt volgepland met zinvolle activiteiten wordt ruimte gepland om weer in rust te komen en in balans te komen. Die ruimte is functioneel, maar geen spiritualiteit.
Spiritualiteit gaat over de ruimte, de leegte en de rust die niet gezocht wordt om functioneel af te wisselen met zinvolle activiteit. Spiritualiteit gaat over de mogelijkheid alles open te laten en niet al van te voren te benoemen wat zinvol is. Dan kan er iets komen wat ongepland zin heeft, bijvoorbeeld een ervaring van synchroniciteit. Dat zijn gebeurtenissen waarvan de samenhang opvallend, maar niet te verklaren is en de boodschap betekenisvol is.
Ook in je aandacht en met een open mind kun je paradoxaal aanwezig zijn wanneer je zowel mindful als no-minded (mushin) bent. Onbewust en leeg van jezelf, observerend, niet op zoek naar de waarheid en zonder oordeel. Een oordeel splijt en sluit af.

Ingetogen aandacht en intentie

Deepak Chopra schrijft op pagina 77 in Synchronisch leven: Volwassen spiritualiteit vereist ingetogen aandacht. Als je ingetogen bent, sta je open voor respons maar ben je immuun voor kritiek en gevlei. Je leert los te laten en maakt je niet druk over wat het resultaat is. Je hebt vertrouwen in de uitkomst en je begint te zien dat je altijd bent omringd door synchroniciteit. Intentie biedt mogelijkheden en daar moet je alert op zijn. Geluk hebben wil eigenlijk zeggen dat er zich een mogelijkheid aandient en dat je daar op voorbereid bent. Intentie zal je mogelijkheden aanbieden, maar op het moment dat de mogelijkheid zich voordoet moet je wél handelen.
   Als je handelt, doe het dan vanuit de wetenschap dat niet jij de handeling uitvoert. Handel vanuit de houding dat jouw handelingen in werkelijkheid de handelingen van de niet-plaatsgebonden intelligentie, de universele geest zijn. Je zult merken dat dit leidt tot een sterke vermindering van angst. Ook zul je je minder vastklampen aan het resultaat.

Obstakels voor het ervaren van non-duaal bewustzijn

Peter Fenner beschrijft in zijn boek Radiant mind  wat hij ziet als de gebruikelijke psychologische fenomenen die de toegang tot non-duaal bewustzijn hinderen.

• Gehechtheid aan lijden.
• De behoefte om iets te doen en bezig te zijn.
• De behoefte om te weten wat er gebeurt en waar wij zijn.
• De behoefte om betekenis te geven aan het leven, aan onszelf en aan de wereld.
• Angstige projecties koesteren over non-duaal bewustzijn.
• De neiging hebben om 'iets' te maken van non-duaal bewustzijn.

Wie kent deze fenomenen niet? Met deze retorische vraag wil ik zeggen dat het antwoord zowel simpel als complex kan zijn, dat het proces van tot inzicht (non-duaal bewustzijn) geraken zowel kort als lang kan zijn, simpel als complex, uniek en mysterieus en dat niemand een natuurlijke voorsprong heeft. We zijn allemaal evenwaardig in het gaan van dat pad. In de richting en snelheid van het gaan van dat pad is er geen enkele noodzaak om te ontsnappen aan wie we zijn.

Loslaten

Spiritueel bewustzijn heeft deze gevolgen: je laat toe dat niet alles valt te (be)grijpen. De behoefte om gelijk te krijgen verdwijnt. Je doet er vaker het zwijgen toe en blijft vriendelijk, want waarom zou je jouw energie verspillen door jouw gelijk te halen. Je realiseert je dat niemand hoger of verder is ontwikkeld in spiritueel ontwaakt zijn en je behoefte om te oordelen en in competitie te gaan verdwijnt. Het gaat om nederigheid en evenwaardigheid. Je geeft ruimte en neemt de ruimte -die een ander laat- niet direct in. Je beseft het nut van jouw ego, maar identificeert je daar niet mee. Je toont jouw kwetsbaarheid, maar wordt niet zwak. Het heeft wel zin om vrijheid te verdedigen door grenzen te kunnen trekken. Je laat ook niet over je heen lopen.
Je ziet het nut en evenwaardigheid van jouw verstand, gevoel en intuïtie. Je geeft je over aan een open mind, aan een denken in “wij” in plaats van “ik”.
Vergelijk het met een moeder die eindeloos en onvoorwaardelijk liefde geeft aan een kind. Dat kind kan nooit zoveel liefde teruggeven, maar de moeder kan erop vertrouwen dat haar vrijheid erin ligt dat de liefde ooit wordt doorgegeven, bijvoorbeeld aan haar kleinkinderen. Dat geheel van onthechting (geen emotionele boekhouding meer bijhouden) geeft vrijheid en neemt de belemmeringen weg om je geluk weer te voelen.

Rechtvaardigheid

Spiritualiteit heeft niets te maken met geld, macht, seks en aanzien. Dit betekent dat rijke, machtige, sexy mensen, hoog in aanzien, spiritueel bezig kunnen zijn en arme, machteloze, lelijke, dakloze mensen niet. En alle mengvormen daarvan en het tegenovergestelde. Spiritualiteit verandert domweg niets aan deze omstandigheden. De omstandigheden dragen niet(s) bij aan -en doen niets aan af van- spiritualiteit.
Pracht en praal van grote kerken, tempels of moskeeën  kunnen zowel een teken zijn van onbaatzuchtige bijdragen van gelovigen als van uitbuiting van goedgelovigheid. Blijf altijd zelf autonoom denken en voel je vrij om er van te genieten. De natuur doet het hetzelfde.
Wie wil snappen dat er onrecht is in de wereld en er tegelijk een hoger doel van ons bestaan kan zijn, moet zich realiseren dat vrijheid en de mogelijkheid van het ontstaan van onrecht bij elkaar horen. Wanneer mensen vrij zijn dan kunnen zij dingen doen die door anderen als onrecht worden ervaren. Maatschappelijk gezien horen bij vrijheid grenzen en verantwoordelijkheden. Trekken mensen die grenzen zelf niet dan moeten anderen het voor hun doen, opdat in een samenleving (te) weinig vrijheid niet blijvend leidt tot onrecht.

Evenwaardigheid

Alan Watts schrijft in "Word wat je bent". Het idee dat elk leven spiritueel is, is een vreselijke klap voor de trots van de mens; vanuit spiritueel standpunt plaatst het ons op hetzelfde niveau als stenen, groente, wormen en kevers; het plaatst de rechtschapen mens niet dichter bij verlossing dan de misdadiger, en de wijze niet dichterbij dan de waanzinnige. Dus als dit idee verder totale dwaasheid is, is het in ieder geval een krachtig tegengif tegen spirituele trots en ingenomenheid met je eigen braafheid, het is zelfs helemaal niet iets wat je kunt krijgen, hoe fanatiek je ook je best doet, hoe veel je ook weet en hoe onuitputtelijk je deugdzaamheid is. In de spirituele wereld bestaat geen beste en slechtste van de klas; hier zijn alle mensen en alle dingen gelijk en wat ze ook doen, brengt ze niet hoger of lager.

En in Tao, als water

In het besef dat je de Tao bent, breng je vanzelf zijn magie tot uitdrukking, maar magie (zoals genade) is niet iets wat men zich aanmatigt. Zoals Lao Tse over de Tao zelf zegt: 'als goede dingen zijn volbracht, benoemt het deze niet'.

Verbinding

Iedereen, dus ook jij en ik, heeft neigingen waaraan we soms toegeven, maar ook graag willen beheersen. Die neigingen worden in religies de zeven hoofdzonden genoemd, namelijk hoogmoed, hebzucht, jaloezie, woede, wellust, vraatzucht en luiheid. Daar staan tegenover zeven deugden, namelijk bescheidenheid, gulheid, zelfkennis, naastenliefde, respect, matigheid en ijver.
Spiritualiteit verzoent ons met onze imperfectie en helpt doen inzien waarom het leven kwaliteit op verschillende niveaus organiseert, waarom zoveel gericht is op overleven.
Spiritualiteit verheft het (samen)leven op een verbindend niveau. Het is geruststellend en motiverend om te weten dat je transcendentie niet kan of moet willen afdwingen. Het houdt in positief in het leven te staan, zodat je niet overspoeld wordt door moedeloos makende voorvallen, die de schaduwzijde zijn van vrijheid.

Osho: "je bent geboren als vrijheid. Vrijheid is de hoogste levenservaring. Er bestaat niets hogers, en in vrijheid bloeien vele bloemen".

Vraag aan Nisargadatta.
What will ripen me? Do I need experience?

Nisargadatta antwoordde als volgt.
You already have all the experience you need, otherwise you would not have come here.
You need not gather any more, rather you must go beyond experience.
Whatever effort you make, whatever method (sadhana) you follow, will merely generate more experience, but will not take you beyond.
Nor will reading books help you.
They will enrich your mind, but the person you are will remain intact.
If you expect any benefits from your search, material, mental or spiritual, you have missed the point.
Truth gives no advantage.
It gives you no higher status, no power over others; all you get is truth and the freedom from the false.

Uit een interview met Marnix Pauwels in Happinez.

Veel mensen die zich bezig houden met spiritualiteit, en vooral de wat serieuzere zoekers, komen op een dag in de verleiding om hun kennis te gebruiken om pijn te voorkomen. Dat wordt in bepaalde kringen ook wel een ‘spiritual bypass’ genoemd. Waar het op neerkomt is dat je spiritualiteit, of in elk geval jouw invulling daarvan, gaat gebruiken om bepaalde facetten van het leven te ontlopen. Het is de neiging om elke ervaring die vervelend of ingewikkeld voelt, plat te slaan met de hamer van relativering.

Hallucinogene middelen

Neuropsycholoog Michiel van Elk schrijft over het gebruik van hallucinogene middelen om de paradoxale ervaring hoe het is om eens jezelf van een afstand te zien. Uit een interview.
Toch bent u voor uw boek Extase wel degelijk spirituele ervaringen op gaan zoeken, door bijvoorbeeld de psychedelische drug  Ayahuasca te gebruiken. Kunt u het mensen aanraden?
'Jazeker. Wat mij betreft zou iedere psychiater en dokter aan de LSD moeten. Gewoon, om te ervaren wat het met je doet. Als wetenschapper kun je het wel gaan omschrijven, maar dat werkt niet. Spirituele ervaringen kunnen ook goed voor je zijn: het kan je helpen om jezelf van een afstandje te zien, en daardoor met nieuw perspectief naar jezelf te kijken’.
‘Dat hoeft echt niet alleen door drugs te gebruiken, hè. Dat kan ook in de natuur gebeuren, of tijdens een concert of een kerkdienst. Maar uit onderzoek is wel gebleken dat mensen die zo’n ervaring hebben, even los komen te staan van zichzelf. Daarna zijn ze socialer, dragen ze meer zorg voor de omgeving en zijn ze ook fysiek gezonder. Ze hebben minder stress en hartklachten, bijvoorbeeld'.

Op dit blog is meer over de relatie tussen hallucinogene middelen en spirituele ervaring te vinden bij Peter Gordijn. Maar is het een tovermiddel?

Spiritualiteit is geen toverformule

Een van de bekendere voorbeelden is om de hele dag bij alles ‘Het is wat het is’ te roepen, en dan getooid met een klein glimlachje te zwijgen. Met deze specifieke bezwering kun je anderen maar vooral jezelf heel lang uit de wind houden. Het is een succesvolle mantra die het ego uitstekend kan gebruiken om alles te downplayen, te minimaliseren, en overal een vleugje wierook overheen te blazen, net zo lang tot er niks meer van overblijft.

Alleen is het een truc.
Ja, het klopt, uiteraard, het is wat het is. Tot je dienst. Maar dat maakt het nog geen toverformule om dat wat je niet zint of te ingewikkeld vindt op commando buiten de deur te houden. Want als álles is wat het is, dan geldt dat natuurlijk ook voor frustratie, jaloezie, of een van die andere typische, ‘lelijke’ menselijke trekjes die ons soms zo in de weg lijken te zitten. Als je écht wilt weten hoe het leven in elkaar steekt, wie je bent en vooral wie niet, dan ga je niks uit de weg. In mijn ogen is spiritualiteit in essentie het toppunt van moed, want het gaat om het vinden van de waarheid, hoe dan ook. En dat zou veel en veel belangrijker moeten zijn dan het najagen van een comfortabel, pijnvrij leven.

Roos Vonk schrijft in  Psychologie Magazine.
Met onze westerse behoefte aan beheersing en overwinning van al wat ons dwarszit, hebben we er een kunstje van gemaakt, een techniek om geluk te bereiken. Maar ‘zijn met wat er is’ betekent juist ook: zijn met de tegenslag, onrechtvaardigheid, afwijzing, onzekerheid en mislukking die óók bij het leven horen. ‘Verlichting’ zonder dat alles is een spirituele bypass, bochtjes afsnijden en de essentie doodleuk overslaan.

"Echt spiritueel inzicht is een bloei naar innerlijke stilte. Je begint je te verbinden met een diepere dimensie van zijn. Het is een andere intelligentie, een andere dimensie van liefde" - Adyashanti.

Jan Koehoorn schrijft over Advaita.

Toegepaste spiritualiteit is geen spiritualiteit

Advaita is een rare hobby. Je kunt er niet lid van worden, je leert er niets bij en je kunt het niet toepassen. Je hebt er niets aan, je schiet er niets mee op en je kunt er niets mee. Je wordt er niet beter van – ook niet slechter. Het is geen club, er zijn geen niveaus en je krijgt geen diploma of een rapport of een cijferlijst. Er zullen momenten zijn dat je denkt dat je het snapt, om een dag later weer met volkomen lege handen te staan.
Sommige mensen zullen zeggen dat het nihilistisch is, maar dat klopt niet. Alle dingen die ik net opnoemde gelden ook voor liefde, humor en kunst. We weten dat het om iets essentieels gaat, maar we kunnen het niet uitleggen of in een gedachtesysteem gieten. Zodra je het gaat proberen uit te leggen, merk je meteen dat het niet in woorden te vatten is.
Als je merkt dat je advaita van stal haalt op moeilijke momenten in het dagelijks leven, sla je de plank mis. Advaita is geen truc om alle vervelende momenten uit je leven te bannen. Als je verliefd bent, zul je niet snel zeggen: “ja, maar dat wordt toch ook gewoon waargenomen”? Dan ben je eenvoudig alleen dat: verliefd. Nee, we halen advaita alleen maar van stal bij angsten, woede, verdriet en al die andere dingen waarvan we geleerd hebben dat het ongewenst is.
Als je het toe kunt passen, is het geen advaita. Dan is het iets anders. 

Erik van Zuydam.
Het spirituele pad is niet een reis met een eindbestemming, het is een eindeloze vicieuze cirkel. Er is geen eindbestemming in de toekomst. Er is alleen maar dit tijdloze moment.

Tenslotte

Uw jas, Uw masker

'U bestaat,
maar geen stap,
geen beweging,
geen meditatie,
geen gebed
brengt mij dichter tot u.

Maar dan… dan…
… dat zou betekenen…
het enige dat…'.

Warme tranen rollen over mijn wangen.

'U zit op mijn huid!
Nee, u bént mijn huid!
Ik ben uw jas! Uw masker'.

Dat was vannacht.
Nu loop ik op straat
en ik zie
U
als ieder mens verkleed.

Niels Zwakhals.

Gedichten van Niels Zwakhals (bol.com)
Radiant mind van Fenner (bol.com).

Wat is en-en denken?

Tegenstellingen overstijgen

"En-en" denken, ook wel bekend als "integratief denken", is een benadering waarbij men probeert om tegenstellingen en dichotomieën te overstijgen en in plaats daarvan op zoek gaat naar manieren om verschillende ideeën, perspectieven of oplossingen te combineren of te integreren. In plaats van het kiezen tussen twee tegenstrijdige opties, probeert men te zoeken naar manieren om beide opties te verenigen of te integreren in een nieuwe oplossing.

En-en denken is vaak een effectieve benadering wanneer men wordt geconfronteerd met complexe en gelaagde problemen waarbij geen enkele oplossing of perspectief voldoende is om het probleem op te lossen of te begrijpen. Door verschillende perspectieven te combineren, kan men een breder beeld krijgen van het probleem en kan men tot een meer geïntegreerde en holistische oplossing komen.

En-en denken kan ook nuttig zijn bij het omgaan met tegenstrijdige gevoelens of emoties, waarbij men op zoek gaat naar manieren om beide gevoelens te erkennen en te integreren in een nieuwe benadering of perspectief. Dit kan helpen om conflicten te verminderen en tot een meer evenwichtige en genuanceerde aanpak te komen.

In tegenstelling tot en-en denken staat zwart-wit denken, ook wel bekend als "dichotoom denken", waarbij men zich beperkt tot twee tegenovergestelde opties en niet in staat is om alternatieve perspectieven of oplossingen te zien. En-en staat tegenover of-of denken. Het is kijken vanuit evenwaardigheid naar zaken die naast elkaar van waarde zijn door niet te oordelen. Het wordt ook wel parallel denken genoemd. Of op twee niveaus tegelijk kijken.

En-en versus of-of

Sommige mensen moeite hebben met het denken in termen van "en-en" in plaats van "of-of". Dit kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, zoals culturele achtergrond, persoonlijkheidskenmerken, onderwijs en sociale omgeving. In sommige culturen wordt het denken in termen van "of-of" gezien als de norm, waarbij men wordt geleerd om sterkere, duidelijkere en definitievere posities in te nemen, terwijl het denken in termen van "en-en" soms wordt gezien als vaag of onbeslist. Persoonlijkheidskenmerken kunnen ook een rol spelen.
Sommige mensen zijn van nature meer geneigd tot dichotomisch denken en vinden het moeilijk om nuances te begrijpen en te waarderen. Dit kan leiden tot het nemen van extremere posities en het zien van de wereld in zwart-wittermen. Ten slotte kan ook het onderwijs en de sociale omgeving een rol spelen. Sommige scholen of opvoedingsmethoden leggen meer nadruk op analytisch denken en het vinden van duidelijke antwoorden, terwijl andere meer ruimte bieden voor het ontwikkelen van een holistische benadering en het accepteren van ambiguïteit.

Aforismen

En-en denken is niet: elkaar tegensprekende feiten of beweringen beide tot waarheid verheffen.

Nergens is vastgelegd of voorgeschreven wat en-en denken is. Het is belangrijk transparant te zijn en doen wat je zegt en zeggen wat je doet.

Het is niet alleen maar serieus nemen wat concreet en positief is maar ook wat abstract en niet positief is, zoals doen en laten even zwaar te laten wegen. Het is wu wei, doen door niet te doen. Het is inzien dat yin en yang bij elkaar horen en elkaar oproepen en zo de gulden middenweg plaveien.

En-en leven betekent tegelijkertijd acteur, toeschouwer, toneel, regisseur zijn.

Het is dat wat niet is even belangrijk vinden als dat wat wel is.

Het is een crisis zien als een bedreiging en als een kans.

Sommige zielskwaliteiten zijn en-en-en: zo zijn vrijheid en liefde zowel begin als middel en ook doel.

En-en betekent niet als in balans beschouwen dat alles 50-50 moet zijn. Alles beweegt. Leven is 80% zijn en 20% doen. En tegelijk is het niet zo precies.

Het hebben van een ego helpt om voor jezelf op te komen. Het is van levensbelang en verbindt je met jezelf. Te veel ego staat verbinding met anderen in de weg.

En-en denken is niet meer nemen dan jou toekomt en niet degene van wie je dat afpakt vernedert door te zeggen dat hij dat verdient.

En-en is doen en laten gelijk waarderen.

Evenwaardigheid in balans

De aantrekkelijkheid van ongrijpbare zaken

In dit artikel wordt een relatie gelegd tussen hoe duizenden jaren geleden de Chinezen aankeken tegen balans en evenwicht en hedendaagse zoeken naar zekerheid. We proberen de vraag te beantwoorden of we aan hun oude leer nog steeds iets kunnen hebben.
Oude waarheden zijn bijvoorbeeld "Actie is reactie" en "alles beweegt" (pantha rhei). Wie macht wil uitoefenen of iets veranderen wil in de binnen- of buitenwereld, doet er goed aan om eerst bewust te worden van zijn beweegredenen en waar hij zijn energie insteekt. Voordat je het weet lekt er energie weg naar een ongewenste tegenkracht. Het is niet voor niets dat al sinds mensenheugenis wordt nagedacht over hoe wijs om te gaan met eigen krachten en die van de natuur. We behandelen het Taoïsme waarin een visie is ontwikkeld over hoe aan te kijken tegen energie, lichamelijke gezondheid en geestelijke ontwikkeling. Op onderdelen waarbij het boeddhisme duidelijkere antwoorden geeft, wordt van daaruit een aanvulling gedaan.

Waarden en krachten

Op het levenspad komen we kruispunten tegen en nemen we besluiten over welke afslagen we nemen. Soms trekt de ene richting, soms een andere. Besluiten over hoe om te gaan met krachten worden vaak genomen vanuit waarden. Wie vrede belangrijk vindt, neemt andere besluiten om zich voor in te zetten dan wie permanent wil winnen.
Het Taoïsme is een voorbeeld van een levensfilosofie over het juiste pad (waarden) en de werking van al dan niet zichtbare krachten. Er wordt een relatie gelegd tussen beweging, waarden en krachten. Zie ook de Metafysica van de Kwaliteit door Robert Pirsig. `Het ding heeft de waarde niet gevormd, de waarde heeft het ding gevormd`. De waarde van een schilderij wordt niet alleen bepaald door de gebruikte materialen en technieken, maar ook door onze eigen waarden en overtuigingen over kunst en schoonheid.

Met dank aan Wikipedia en Patricia de Martelaere de volgende samenvatting.
Het universum; alles wat er is en niet is, wordt de Tao (of Dao) genoemd. Dat wat er niet is, de negatie in neutrale zin, is even belangrijk als wat er wel is, het positieve, ook in neutrale zin. De Tao is niet te kennen, te begrijpen of te duiden. Daarom gebruiken we -paradoxaal en analoog aan het positieve en het negatieve- dat wat er niet is om de boodschap van de Tao inzichtelijker en begrijpelijker te maken.
Taoïsme legt de nadruk op het vinden van een evenwicht tussen actie en niet-doen, en tussen kracht en zachtheid. Het Taoïsme beschouwt de natuurlijke stroom van het leven als leidend en moedigt ons aan om ons aan te passen aan deze stroom in plaats van ons ertegen te verzetten.
Het vinden van balans is een kernprincipe van het Taoïsme, dat ons aanmoedigt om te streven naar harmonie en evenwicht in alle aspecten van ons leven. Dit kan ons helpen om onze energie in evenwicht te brengen, onze emoties te beheersen en ons te concentreren op wat echt belangrijk is in het leven.

Yin en Yang

De Tao manifesteert zich in 2 tegengestelde waarden: yin en yang. Dit zijn geen absolute polen of krachten; beide waarden bestaan slechts in relatie tot elkaar. Het zijn complementaire (elkaar aanvullende) waarden. Yin (het éne) is niet beter dan yang (het andere) en andersom, ze zijn even-waardig aan elkaar. Evenwaardig betekent in deze gelijk èn toch verschillend.
Yin yang toont zich volgens een aantal principes.

• Alles is gebonden aan de dynamiek van het yin-en-yang-principe.
• Yin of yang kunnen niet verdwijnen of ontbreken.
• Het absolute yin of absolute yang bestaat niet. Er is geen absoluut donker of licht; in de nacht wanneer het donker is, kan men toch zien en overdag zijn er altijd schaduwen.
• Iets kan pas yin of yang genoemd worden wanneer men het vergelijkt met iets anders.
• Yin en yang zijn onderling verbonden. Wanneer één waarde te groot wordt, dan remt de ander af.
• Yin is de veroorzaker van yang; hetgeen in het symbool tot uitdrukking wordt gebracht door de witte stip in het donkere yin.
• Yang is de veroorzaker van yin; hetgeen in het symbool tot uitdrukking wordt gebracht door de zwarte stip in het lichte yang.

Niets in het universum is vol-ledig yin of volledig yang. Wanneer men door het midden van de cirkel van het yin-yang-symbool een verticale lijn tekent, dan ziet men dat in de ene waarde ook de andere aanwezig is; de halve cirkels die ontstaan tonen in yin yang en in yang yin. De twee stippen geven aan dat het ene het begin is van het andere, dat yang het begin is van yin en yin het begin van yang.
De denkbeeldige lijn die de 'scheiding' tussen yin en yang aangeeft, wordt niet als een rechte verticale lijn getekend. Het lijkt op een 'S' waarmee wordt aangeduid dat het een op de ander ingrijpt. Je kan dus stellen dat yin en yang de te onderscheiden delen van de Tao zijn, die elkaar veroorzaken en in stand houden. Het zijn de delen van de eenheid (tao), die in elkaar overgaan zonder hun eigenheid te verliezen. Dao is een soort synthese (eenheid) tussen de samenstellende delen yin en yang. Het hangt van de kwaliteit van ons bewustzijn of wij wat hebben aan dit inzicht. Die kwaliteit wordt bepaald door onze levenservaring, culturele context, onze behoeftes, projecties et cetera, kortom we hebben geen zekerheid over de juistheid ervan. De waarheid ligt in het midden en waarover men niet spreken kan moet men zwijgen. De Tao is een kracht die niet valt te misbruiken omdat het niet onderworpen is aan menselijke controle of manipulatie. Het is eerder een natuurlijke kracht die ons kan helpen om in harmonie te leven met onszelf en de wereld om ons heen.
Zie ook deze video.

 

Het middenpad

Tao wordt ook vertaald met het pad waarop men doelgericht wandelt en geacht wordt juist (integer) te handelen. Volgens het taoïsme bevindt zich alles in een perfecte harmonie die niet statisch is, maar in voortdurende verandering. Het evenwicht wisselt steeds en niets kan bestaan zonder zijn tegendeel. "Een kom kan gevuld worden en gebruikt worden, omdat een leegte (yin) voor driekwart omsloten is door materie (yang)". De kunst in het leven is om in de stroom van verandering mee te gaan en niet door gehechtheid en verleiding te komen tot extreme handelingen of opvattingen. Emoties, oftewel gevoelens die naar buiten stromen, zijn een voorbeeld van zo’n “extreme handeling”, die het liefst zo veel mogelijk beheerst wordt. Geluk of deugd is harmoniëren met de weg.

Parallel aan het Taoïsme

Het taoïsme heeft zich parallel aan het confucianisme en boeddhisme ontwikkeld. Het confucianisme probeerde de samenleving leefbaar te maken door regelgeving. In dit streven kan de wens om leefbaarheid in de greep te krijgen zijn doel voorbij schieten. In het westerse boeddhisme lijkt er een verschuiving plaats te vinden in de doelstellingen van het pad. Niet het volledig doen verdwijnen van de gehechtheden, maar het helder waarnemen van de emoties en gehechtheden, zonder deze te verdringen of zich er door te laten meeslepen, lijkt het doel geworden. Volledig proberen te verdringen of in de greep te krijgen roept -Yin en Yang indachtig- een tegenkracht op en zo lekt energie weg, tijd wordt verspild.
Wij worstelen in de praktijk vaak met de wens om bepaalde krachten te beheersen en ons tegelijk te houden aan bepaalde waarden. Sommigen vinden eerlijkheid en willen winnen belangrijk, anderen willen alleen graag winnen en maakt het niet uit hoe. Hoe hun contact met anderen verloopt hangt af van de waarden die ze belangrijk vinden en van de krachten die ze bezitten en beheersen. Via een besluit of inzicht dat gevolgen heeft voor de inzet van krachten is er een verbinding met een waarde. De waarde zelf doet niet(s); is niet te manipuleren, krachten zorgen voor beweging (doen bewegen) en zijn manipuleerbaar.

Doen en laten

Een taoïst probeert zich niet te verzetten tegen de loop der dingen, maar gaat daar spontaan en bewust in mee. Hij laat toe om het te kunnen overzien. Hij doet door niet te doen (wu wei, niet te verwarren met niets doen). In de Tao Te Ching wordt de werking van wu wei door paradoxen duidelijk gemaakt. Een voorbeeld van een paradox is “je krijgt pas een echte verbinding wanneer je ook kunt loslaten”. Het is belangrijk om bewust te zijn van wat vraagt om handelen en wat vraagt om (los te) laten. Op het niveau van bewustzijn is het (negatieve) besluit om niet te doen een (positieve) handeling.

Gaat het om liefdevol handelen?

De kracht Qi, die de loop der dingen in beweging houdt, wordt levenskracht, vitale energie of spirituele energie genoemd. Het maakt deel uit van alles wat bestaat. De precieze werking gaat ons begrip te boven en valt buiten het bereik van wetenschappelijk onderzoek en daarmee buiten ons verstand.
Taoïst Laozi nam afstand van een deugd als compassie. In zijn ogen is het verkeerd je te beperken tot een perspectief van alleen de mens. Want daarmee sluit je niet alleen de dieren, maar zelfs de natuur uit. Laozi beschouwt `deugd´ als het loslaten van alle regels en de etiquette (zoals bepleit in het confucianisme) om terug te keren tot een natuurlijke moraal. Die ontstaat wanneer het grote geheel, de natuur, de weg, gevolgd wordt, zoals ook het lichaam doet. Het is ook een weg terug van veelheid en niet twee-zijn via eenheid naar de leegte. Leegte (potentie, openheid) schept ruimte, bijvoorbeeld voor samenwerking met anderen. Vergelijk het met de boeddhistische term sunyata: alle verschijnselen zijn zonder essentie, er is geen uiteindelijke werkelijkheid aan te wijzen. Leegte vormt de kern van ieders bestaan. Het draait om het vinden van balans tussen het omarmen van leegte voor reflectie en groei, en het vinden van manieren om betekenis en vreugde te ervaren in je leven.
Leegte in de vorm van ruimte is ook onderdeel van liefde en vrijheid. Ook liefde valt te beschrijven als een pad van veelheid naar eenheid. Wie niet oordeelt over anderen, heeft liefdevolle ruimte voor velen. De werking van liefde en vrijheid is als yin en yang: zonder liefde geen vrijheid en zonder vrijheid geen liefde.

Transformatie en energie

Bevrijding en verlichting is niet mogelijk zonder inzicht in de leegte of essentieloosheid. Gautama Boeddha bereikte zijn verlichting door in te zien dat er geen ego (ik) bestaat. Volgens hem is er geen individuele identiteit en is er alleen maar prana. Volgens zijn visie (dharma) is alles een manifestatie van prana en is prana de samenhang tussen alles. Prana is de gebonden energie daar waar Qi de vrije energie is (vergelijk statische en dynamische kwaliteit zoals Pirsig daarover schreef). Qi is aanwezig in lucht en ether en als chi gebonden wordt benoemde hij het als prana. Zolang de mens geloof hecht aan een individuele ik zal chi gebonden zijn en dus prana blijven, aldus zijn dharma. Inzicht krijgen dat het ik buiten de taal niet bestaat zal de prana weer terug veranderen in chi, wat de uiteindelijke verlichting inhoudt. Prana kan (heeft de potentie om te) transformeren in warmte (tummo), kracht, inzicht of helende energie. Energie kan dus verschillende vormen (materie) aannemen. De controleerbare werking daarvan valt onder de wetenschap, het ongrijpbare deel onder spiritualiteit.

Inzicht in de werking van energie

Er is geen wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van Qi of voor het nut van het gebruik van Qi als metafoor. Sommige tegenstanders zeggen dat Qi enkel een vorm van vitalisme is. Sommige mensen die geloven in vitalisme vergelijken dit element met de ziel. Het vitalisme speelde een centrale rol in de levensfilosofie: de filosoof Henri Bergson veronderstelde dat een "levenskracht" (élan vital) de drijfkracht voor de evolutie van het leven op aarde was.
Het is verleidelijk om te onderzoeken of de werking van Qi valt uit te nutten, bijvoorbeeld voor bevordering van lichamelijk welzijn en geluk. Beweringen dat de controle van Qi iemand in staat zou stellen om normale fysieke en biologische processen te overstijgen worden in de wetenschappelijke wereld beschouwd als pseudo-wetenschap. Bedenk dat de Tao niet is te kennen, te begrijpen of te duiden. Kwakzalvers en zwevers willen anders doen geloven. Dat wat ons begrip te boven gaat, kan van belang en waar zijn, maar we doen er goed aan anderen die pretenderen dat wel te snappen daarin kritisch te volgen. Alleen door te omschrijven wat de Tao niet is, kunnen we ervaringskennis verwerven over de Tao. Maar elke manier heeft zijn grenzen. Ook deze zogeheten apofatische methode om te komen tot kennis kan nooit als onomstotelijk inzicht in woorden en begrippen worden uitgedrukt op zo’n manier dat iedereen het begrijpt. Er is als het ware ruimte nodig in de interpretatie van de Tao om mee te gaan met de beweging in de tijd en het levenspad.

Heeft de Tao betekenis voor de huidige tijd?

De poging van Confucius om de samenleving te reguleren (door deugden op te leggen en door de Gouden Regel: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet) lijkt op korte termijn effectiever dan de individuele aanpak van de taoïsten. Moreel charisma kan alleen worden verworven door degenen die het niet bewust proberen te verwerven (daar is de paradox weer). Het pad dat gekenmerkt wordt door morele ontwikkeling en bewustwording is een smal pad. Het internaliseren van waarden (deugden en zielkwaliteiten) is een individueel proces met eigen snelheid. ("De eersten zullen de laatsten zijn").
Het leefbaar houden van egoïstische neigingen; het niet meer identificeren met het eigen ego en omgaan met een groot ego van anderen; het kwijtraken van de neiging om te oordelen zijn de uitdagingen van veel mensen die in spiritualiteit zijn geïnteresseerd. Vooral Eckhart Tolle schrijft hierover. Of de filosofie van de Tao helpt bij deze uitdaging? In de tijden voor Christus waren de begrippen emancipatie, vrijheid en ego nog niet uitgevonden. Men vertelde toentertijd een boodschap over wezenlijke zaken omslachtiger met behulp van metaforen. Wij kennen tegenwoordig helaas andere vormen van omslachtig communiceren, er is infostress; er is bewuste misleiding via reclame en politiek. Er is zoveel te doen dat niet doen nauwelijks belangstelling en waardering krijgt.
Onze tijd wordt gekenmerkt door economisch gedreven handelingen, globalisering, permanent grenzen verleggen en alsmaar nieuwe, nog leukere ervaringen op te doen. We lijken door de ontwikkelende techniek steeds meer grip te krijgen op ons welzijn en constateren dat we tegelijkertijd steeds meer zelf verantwoordelijk worden gesteld voor de bewaking daarvan. De Tao leert ons bewust te blijven dat er geen absolute grip te krijgen is op het leven en dat een optimaal evenwicht te vinden is in doen en niet doen. Dat betekent bijvoorbeeld dat we kwetsbare natuur (biodiversiteit), dat commercieel weinig interessant is, beschermen. Of dat we een balans aanhouden in plaats van alsmaar een grens verleggen en dat we waarderen wat er is. Dat we ons lichaam en geest niet al te lang blootstellen aan stress (laat staan aan doping of drugs).

Een gezonde balans

We kunnen met wetenschappelijke kennis niet grip krijgen op alles wat van belang is. De boodschap -dat niemand Qi of Tao kan misbruiken of een ander een levensstijl mag opdringen- voorkomt dat we hoogmoedig worden en motiveert om te vertrouwen op de eigen autonomie en om het midden te houden tussen uitersten. Een eenheid van denken, voelen en intuïtie nastreven zonder de een boven de ander te stellen, ondersteunt die autonomie. Inzicht in de balans in waarden en hoe tot die balans te komen hangt samen met het proces van bewust worden en daarmee indirect op de balans in invloeden op de gezondheid.
Ons lichaam en ons bewustzijn vormen een eenheid, die we niet precies hoeven te begrijpen en te sturen. Het lichaam is er evolutionair op ingesteld om zichzelf, los van ons bewustzijn, gezond te houden. Het is voor een belangrijk deel een niet begrepen proces. Wat gezond is, is niet 100% zeker, wat (geestelijk) ongezond is wel. We kunnen door een ongezonde levensstijl ons lichaam uit balans brengen. Ongezond is in termen van yin en yang proberen een extreme positie in nemen of alsmaar grenzen te verleggen, wat een lichamelijke tegenreactie in de vorm van ziekte oproept. Het lichaam heeft een sympathisch systeem, gericht op actie en een parasympathisch systeem, gericht op ontspanning en herstel. Actie (handelen) die niet geremd of beheerst wordt leidt tot stress. Wie het sympathische ziet als yang en als these en het parasympathische ziet als yin en als antithese ziet gezondheid als de synthese.
We kunnen onszelf niet altijd genezen maar we kunnen wel altijd dat na laten wat genezing in de weg staat. Ook bij gezond blijven geldt dat we doen door bepaalde schadelijke handelingen niet (vaak) te doen (niet te vaak ongezond eten). Wanneer we ziek zijn en gezond willen worden, is het heilzaam om bewust te zijn van de werking van de balans zoeken op allerlei niveaus. De bewuste geest is, zonder het fundament van de wijsheid van het lichaam, opmerkelijk incompetent (Slingerland, 2014).
Het taoïsme leert ons om niet te oordelen en de wens los te laten om absolute zekerheden, prestaties, posities et cetera na te streven, maar om een toegevoegde waarde te zien in balans en evenwicht, evenwaardigheid en natuurlijkheid. De paradox van wu wei is niet te ontlopen, is niet op te lossen en verdwijnt niet door de kool en de geit te sparen.
Het wordt aanbevolen om en-en te denken door niet te zeer je best te doen en ook niet niet je best te doen. Wijsheid is weten wanneer te doen en wanneer te laten.

"Pleasure in its fullness, cannot be experienced when one is grasping it... To have life, and to have its pleasure, you must at the same time let go of it". Alan Watts.

Boekentips

Een goed leesbaar boek om het soms onnavolgbare Taoïsme te leren kennen is geschreven door Patricia de Martelaere. De cryptische subtitel is 'de weg om niet te volgen'. Zij stelt het lichaam centraal en legt verbanden met de basisideeën uit de Chinese geneeskunde.
Amberchele schrijft in Opengebroken over al dan niet leven in de ontwaakte staat, en hoe de ontdekking van je Leegte - je goddelijkheid - het verschil uitmaakt tussen die twee mogelijkheden.

Taoïsme: de weg om niet te volgen (bol.com).

Amberchele. 'Als ik terugkijk en deze Bewuste Leegte zie, weet ik dat alles wat ooit is verschenen in mijn leven - iedere persoon, ieder tafereel, ieder moment - ook weer is verdwenen, ieder moment opnieuw. Er was, en is, niets om me aan vast te houden, niet één persoon of ding. Dat geldt ook voor dit lichaam en deze geest. Die verschijnen weliswaar vaker dan andere verschijnselen, maar ze vormen duidelijk niet meer dan een serie opeenvolgende taferelen, aaneengeregen als de beeldjes van een film die allemaal onmiddellijk weer verdwijnen, net als alle andere dingen. Maar één ding verdwijnt nooit, en dat is dit Bewuste Niet-iets, deze zo duidelijk zichtbare Leegte waarin de taferelen verschijnen. En omdat er niets is waar je je aan vast kunt houden, moet ik dat Niet-iets wel zijn, moet het wel zijn wat ik in werkelijkheid ben'.
De via negativa houdt in dat de leegte alleen in ontkenningen valt te karakteriseren.

Jan Bor heeft zich verdiept in de zen, maar ziet de beperking van het alles maar willen beheersen.

Jan Bor over moderne spiritualiteit (bol.com).

Wanneer je te hard je best doet is de kans groot dat je blokkeert. Wat je eerst spontaan en schijnbaar moeiteloos voor elkaar kreeg, wil nu niet meer lukken, of komt gekunsteld over. In 'Proberen niet te proberen' legt Edward Slingerland uit waarom spontaniteit, zelfvertrouwen en een ontspannen houding zo ongrijpbaar kunnen zijn en waarom ze lijken te ontsnappen als we ze het hardst nodig hebben.
Slingerland: proberen niet te proberen (bol.com).

Tenslotte: Tao is dat waaruit niets kan vertrekken.

Wat is zelfrealisatie of verlichting?

Zelfrealisatie of verlichting is een spiritueel begrip dat wordt gebruikt om een staat van bewustzijn te beschrijven waarin een persoon zich bewust wordt van zijn of haar ware aard en essentie. Het wordt vaak geassocieerd met oosterse religies en filosofieën, zoals het hindoeïsme en boeddhisme, maar komt ook voor in andere spirituele tradities.
In het algemeen wordt zelfrealisatie beschouwd als het bereiken van een staat van bewustzijn waarin iemand zich realiseert dat hij of zij meer is dan alleen zijn of haar fysieke lichaam, emoties en gedachten. Het gaat om het loslaten van het ego, het identificeren van het ware zelf en het realiseren van eenheid met het universum en alles wat daarin aanwezig is.
Verlichting kan worden beschreven als een ervaring van diepe vrede, vreugde en vrijheid die voortkomt uit het loslaten van het verlangen naar materiële zaken en het erkennen van het goddelijke in zichzelf en in alle anderen. Het is een staat van zijn waarin men zich bewust wordt van de onderlinge verbondenheid van alle dingen en zich in harmonie voelt met de wereld om zich heen.
Er zijn verschillende manieren waarop mensen de staat van zelfrealisatie of verlichting bereiken, zoals meditatie, yoga, gebed, contemplatie en andere spirituele praktijken. Het is een persoonlijke reis die voor iedereen anders kan zijn, maar het kan leiden tot een diep gevoel van innerlijke vrede, betekenis en doel in het leven.

Vooraf

Er bestaat niet zoiets
als 'een verlicht iemand',
dat is een contradictio in terminis.
Verlichting is de erkenning
dat je de grote open ruimte bent
waarin alles komt en gaat.
Verlichting is bewustzijn zijn.
Niemand kan bewustzijn claimen,
en niemand kan zich de grote
open ruimte toe eigenen.
Verlichting bestaat,
verlichting is een feit,
maar het idee van
'de verlichte persoon'
is fictie, is een illusie.

Facebook Di©k Sinnige

Verlichting is geen geloof, inzicht of filosofie. Ze kan niet geleerd, onderricht of geschonken worden. Zelfrealisatie of verlichting is nooit helemaal in woorden te vangen. Daarom wordt hier de apofatische manier toegepast: omschrijven wat het niet is (via de negatie, bijvoorbeeld "niet" en "geen") om zo dichterbij het ongrijpbare te komen. De uitleg in dit artikel is gemakkelijker te volgen wanneer je kunt omgaan met paradoxen, kunt omdenken, het positieve ziet in de negatie en en-en-denkt: twee ogenschijnlijk tegenstrijdige beweringen zijn beide waar. Bijvoorbeeld omdat deze op een abstracter niveau "verbonden" zijn, zoals een synthese een these en antithese verbindt.

We beginnen met een aantal uitgangspunten.

Zelfrealisatie

• Het is het besef dat er geen persoonlijk zelf is te ervaren. Je kunt alleen jezelf zijn en je afgescheiden voelen. 
• Het bewustzijn waarin jij verschijnt is altijd verlicht. Het is een innerlijk weten.
• Een verlicht persoon wordt gekenmerkt door kenmerkloze volkomenheid en is dus niet als zodanig te herkennen (diamantsoetra).
  
• Terwijl er geen eigen zelf is, is er zowel wel als geen afgescheidenheid te ervaren. Er is non-dualiteit (niet twee zijn). 
• Wanneer je stopt met zoeken naar jezelf in de wetenschap dat er geen afgescheiden zelf kan worden gevonden, kan de onmiddellijke ervaring ontstaan dat je verbonden bent met alles en iedereen. 
• Je hoeft jezelf niet te bewijzen, je mag er zijn, net zoals alle andere levende wezens. Je deed het als baby al vanzelf en je bent het waarschijnlijk (langzaam) kwijt geraakt toen jouw ego zich aandiende en ontwikkelde en hoe ouders daarop reageerden.

Niet-zelf ervaren?

De ervaring van het niet-zelf wordt vaak gezien als een hoogtepunt in het spirituele pad, waarbij het individuele zelf volledig wordt overstegen en er een diepgaand bewustzijn van eenheid en non-dualiteit ontstaat. In deze staat van zijn, wordt het gevoel van een afzonderlijk zelf, een ego, volledig opgelost en blijft er alleen nog maar een bewustzijn van zijn over.
Het bereiken van de ervaring van het niet-zelf kan verschillende positieve effecten hebben op iemands leven. Het kan bijvoorbeeld leiden tot een gevoel van rust, vrede en innerlijke stilte. Mensen die deze ervaring hebben gehad, beschrijven vaak dat ze minder gehecht zijn aan materiële zaken en minder last hebben van emoties zoals angst, woede en jaloezie.
Daarnaast kan het ervaren van het niet-zelf ook leiden tot een dieper begrip van de aard van de werkelijkheid en een groter gevoel van verbondenheid met anderen en de wereld om ons heen. Het kan iemand helpen zich meer bewust te worden van de onderlinge afhankelijkheid en interconnectiviteit van alle dingen.
Het bereiken van de ervaring van het niet-zelf is echter geen doel op zich, maar eerder een bijproduct van het streven naar spirituele groei en ontwikkeling. Het is belangrijk op te merken dat deze ervaring niet gemakkelijk te bereiken is en dat het een langdurig proces van spirituele oefening en discipline vereist. Het is dus vooral een uitnodiging om het pad van spirituele groei te bewandelen en te streven naar een dieper begrip van de aard van ons bestaan

Taal en werkelijkheid

Dat ergens een woord voor bestaat wil nog niet zeggen dat het ook fysiek bestaat. Twee voorbeelden zijn ego en pijnlichaam.
Het ego kan worden gevoed door een pijnlichaam (Eckhart Tolle). Het gaat dan tussen jou en de ander staan, maar deze twee entiteiten (ego en pijnlichaam) bestaan alleen in de taal (net als ik, jij, hij). Daarmee wordt het praten en denken erover overigens niet minder bruikbaar. Het ego heeft als functie om voor jou op te komen, maar levert ook een afgescheiden gevoel op. Wat tot afgescheidenheid (schijnbare dualiteit) leidt is het vasthouden aan een eigen identiteit. Het levert meer verlichting op om je te realiseren dat het voldoende is om vast te stellen dat ”je bent”. Alles wat je er achter "plakt of denkt" is een schijnidentiteit. Het is werkzaam in de taal en de maatschappij, maar is het is beter niet te verwarren met de realiteit. "Jij bent schilder", omdat je ervoor geleerd hebt of omdat je het doet, maar over wie of wat je bent, zegt het niets.

In de verbinding die je kunt voelen met anderen stroomt liefde, maar je kunt liefde niet bezitten, genereren, grijpen of vasthouden. Sommige mensen zeggen “alles is liefde”, ook dat is slechts wat geldt in de taal, net als “alles is ijdelheid" of “alles is een illusie”. Liefde en vrijheid zijn alles in de zin dat zij begin, middel en doel zijn voor alle levende wezens. Ze zijn de bron én de bestemming van alles zonder een letterlijk begin en zonder een letterlijk einde te zijn. Het geeft leven zin zonder inhoud op te leggen. We (alle levende wezens) zijn hierin evenwaardig, althans het zou mooi zijn wanneer we het zo zouden opvatten. Het is echt bevrijdend voor jezelf en de ander wanneer je het zo opvat.

In ons hoofd geven we betekenis aan wat er via onze zintuigen binnenkomt, maar die betekenis hoef je niet als objectieve waarheid aan te nemen. Je kunt de illusie dat je gedachten en gevoelens waar zijn gewoon weer loslaten. Het kan bevrijdend werken door je te realiseren dat het bij een ander ook zo werkt.
Na een zelfrealisatie heb je de paradoxale ervaring dat alles is veranderd en niets hetzelfde is gebleven en omgekeerd dat alles hetzelfde is gebleven en niets is veranderd.

Verlichting

Een staat van verlichting kan en moet niet worden opgewekt door het te willen of te proberen, want alles wat je dan ervaart is het juist niet.

Het pad naar verlichting is niet 'erbij, erbij, erbij', maar 'weg, weg, weg' tot alles leeg is en vol, volledig compleet enkel DAT. Het begin is niet te zien hoe HET is, maar te zien hoe het niet is (Hans Laurentius).

Wu wei, doen door niet te doen, is de wijsheid die we kunnen toepassen terwijl we gericht zijn op doen. Wie ethisch wil handelen en de mens ziet als een deel van een niet handelende god, kan een evenwicht maken tussen doen en laten. Het goddelijke oordeelt niet en kan niet worden gemanipuleerd. Daarom is de hoogste vorm van ontwikkeling, gelijkstaand met verlichting, de staat van non-duaal bewustzijn waarin je niet meer de neiging hebt om te oordelen.

Wie verlichting wil ervaren kan hierop mediteren door open te staan voor wat er opkomt tussen gedachten en gevoelens door. Je kunt je erop voorbereiden.
Meer kan en hoef je niet doen. Hier is de methodeloosheid van de zen-paradox behulpzaam, zegt Bhagwan (Osho). Men kan niet doen en toch moet men niets laten.

Wat is verlichting (niet)?

Een Godservaring of een piekervaring wordt vaak gekenmerkt door een gevoel van betekenis en transcendentie en diepe verbondenheid met iets ruimers dan henzelf. Dit kan een "hogere" macht, het universum, anderen of zelfs het eigen innerlijke zelf zijn, maar ook een zijnservaring van en met een plant.
Mensen ervaren een verhoogd bewustzijn en een gevoel van verruimd perspectief.  De ervaringen van diepe betekenis heeft de potentie om diepe vreugde, geluk en vervulling achter te laten en kan leiden tot een hernieuwd begrip van zichzelf en het leven. Normale zorgen en gedachten worden tijdelijk losgelaten en eenheid wordt gevoeld, waarbij de scheiding tussen het individu en de omringende wereld lijkt te vervagen.

Je kunt gevoelens ervaren die bijna identiek zijn aan het gevoel van verlichting. Dan kun je denken aan kicks, bliss, flow, flashes, drugs geïndiceerd, high, opgewekt via hersenstimulatie, verliefdheid.
Het verschil is dat verlichting niet verslavend werkt, maar bevrijdend.

Tegelijkertijd kunnen topervaringen en ervaringen van ego-dissolutie ons bewust maken van de noodzaak om een gepaste afstand te bewaren ten opzichte van anderen en de wereld om ons heen. Deze afstand kan ons helpen om grenzen te stellen, zelfzorg te praktiseren, en onze eigen authenticiteit en integriteit te behouden in relaties en interacties. Het begrip evenwaardigheid krijgt inhoud. Waarmee, waarin en wanneer ben je verbonden? In het antwoord blijft vrijheid van belang zodat wijzelf en anderen kunnen blijven ontwikkelen.

Tot zover

Je kunt doorlezen op de aspecten van zelfrealisatie via de labels onderaan dit blog voor nadere uitleg. Hierna nog wat voorbeelden van wat anderen erover zeggen.

Jan van Rossum: "Verlichting kan nooit het resultaat van denken zijn, omdat het vooraf- en voorbijgaat aan het denken. Alleen als het denken afziet van streven naar verlichting, kun je weer samenvloeien met de ononderbroken stroom van het leven waar je nooit ofte nimmer van gescheiden bent geweest".

Enkele van de misverstanden over verlichting zijn (Inzicht 8 Frans Langenkamp) de volgende.

• Verlichting is heel moeilijk te bereiken.
• Verlichting is een onbeschrijflijke toestand.
• In de toestand van verlichting is het ego verdwenen.
• In verlichting heeft men geen verlangens meer.
• In de toestand van verlichting leeft men helemaal in het hier en nu.
• Je kunt helemaal niets doen om verlichting te bereiken.
• Het bereiken van verlichting vergt grote discipline.
• Om verlicht te worden moeten men zijn seksualiteit opgeven - celibatair leven.
• Verlichting ontstaat door het vernietigen van het ego.
• In verlichting zie je in dat het ego een illusie is.

Deze opsomming van misverstanden is een voorbeeld van apofatisch benaderen. Het apofatische (ook wel via negativa genoemd) is een filosofische en theologische methode die zich richt op het beschrijven van de ultieme realiteit door middel van het ontkennen of uitsluiten van alles wat deze niet is, in plaats van het bevestigen van wat het wel is. Het gaat dus niet om een positieve beschrijving, maar om een negatieve benadering door middel van ontkenning.
Neti neti is een filosofisch concept uit de Vedanta-school van het hindoeïsme, dat vaak wordt vertaald als "niet dit, niet dat". Het verwijst naar de praktijk van negatie of ontkenning, waarbij men alle beperkende concepten of eigenschappen van het zelf ontkent om tot het besef te komen van wat het zelf werkelijk is. Dit wordt beschouwd als een weg naar zelfrealisatie of spirituele verlichting.

Het realiseren dat je niet boven of onder iets of iemand anders staat lost heel veel onzekerheden op en geeft zicht op totale verbinding met alles en iedereen.

Aanwezig zijn in het nu

Leonard Jacobson schrijft in zijn boeken over aanwezig zijn in het nu en verlichting. Een citaat uit het hoofdstuk Een ontwaakt leven (blz 188).
Iemand die verlicht of ontwaakt is, leeft voornamelijk in het moment van Nu. Het Nu wordt altijd herkend als de werkelijkheid van het leven, zelfs als men binnengaat in het denken en het functioneert in de wereld van de tijd.
Een verlichte persoon leeft in een staat van liefde en acceptatie. De illusie van afgescheidenheid is opgelost. Hij of zij leeft met een sterk gevoel van Eenheid van alle dingen.
Een verlicht persoon leeft zonder te oordelen, zonder angst en verlangen. Er is een voortdurend besef van de niet aan de persoon gebonden en eeuwige dimensie van het bestaan.
Hij of zij heeft mededogen en handelt altijd integer. Het is onmogelijk om oneerlijk te zijn. Iemand die werkelijk verlicht is ziet alle anderen als gelijken. Dat breidt zich uit naar de dieren en de wereld van de natuur. Het is onmogelijk voor een verlicht persoon om anderen met opzet te benadelen.

Reis naar het nu; een heldere begeleiding op het pad naar geestelijk ontwaken (bol.com).

In dit boek beschrijft Jacobson een twee-stappen-dans naar ontwaken en heelheid. De eerste stap is aanwezig zijn en de tweede stap het bewust worden van dat wat je uit die aanwezigheid haalt en houdt. Die tweede stap, over de trucjes van het ego en het brein die je laten leven in de wereld van illusie, lijkt op het advies van Hans Laurentius om rigoureus zelfonderzoek te doen.

Zie ook alle boeken van Hans Laurentius
of het boek van Vera Helleman. Moeiteloos jezelf zijn. ontwaken in een nieuw bewustzijnsperspectief (bol.com).