Contempleren voor meer omvattende inzichten

Wat houdt contempleren in een tempel in?

Het woord "contemplatie" heeft verband met het Latijnse woord "contemplari", wat "aanschouwen" of "beschouwen" betekent. Het verwante woord "tempel" heeft een diepe associatie met rust, reflectie en spiritualiteit. In veel culturen worden tempels gezien als heilige plekken waar men zich kan terugtrekken om te mediteren, te bidden of gewoon stil te zijn en te reflecteren. Bij contemplatie in een tempelachtige omgeving kan verbondenheid met iets groters dan onszelf worden ervaren.

Ego en afscheiding

Contemplatie omvat vaak het overstijgen van het ego, het tijdelijk opzij zetten van onze persoonlijke voorkeuren, wensen, verlangens en identificaties. Het ego vertegenwoordigt ons gevoel van afgescheidenheid, onze individualiteit en onze neiging om de wereld te interpreteren vanuit ons persoonlijke perspectief.
Tijdens contemplatie streven we naar een staat van bewustzijn waarin we ons niet langer strikt identificeren met ons ego, maar eerder proberen een ruimer perspectief te omarmen. Dit kan betekenen dat we onze eigen behoeften en verlangens tijdelijk op de achtergrond plaatsen om een dieper begrip te verkrijgen van de situatie of om ons meer open te stellen voor de ervaringen en perspectieven van anderen.

Productieve stilte?

Stilte en reflectie zijn meer dan alleen maar luisteren naar je gedachten; ze gaan over het openstellen voor iets (vormloos) dat dieper is dan alleen onze gedachten. Het is het bewust worden van de innerlijke stilte waarin gedachten opkomen en weer vervagen, terwijl we een dieper en breder inzicht en bewustzijn ervaren dat moeilijk in woorden te vatten is.
In deze stilte kunnen we verbinding maken met een diepere bron van wijsheid en intuïtie, die ons kan leiden naar inzichten en begrip dat niet louter het product is van onze bewuste denkprocessen. Het is in die momenten van stilte en bewustzijn dat we de mogelijkheid hebben om onze ervaringen te interpreteren, betekenis te vinden en ons bewust te worden van ons innerlijk zelf.
Het omzetten van deze ongrijpbare ervaringen naar beelden en gedachten kan een manier zijn om ze te begrijpen en te communiceren met anderen. Kunst, poëzie, meditatie en contemplatie zijn allemaal manieren waarop we proberen uitdrukking te geven aan de diepere dimensies van ons bestaan die we in stilte ervaren.
Contempleren doe je optimaal zonder een doel na te streven of om productief te zijn. Laten we dat wel verwachtingsvol afwachten een vorm van wensdenken noemen.

Wensdenken vermijden

Het onderscheid tussen wensdenken en contemplatie kan soms subtiel zijn, maar er zijn een paar belangrijke verschillen om op te letten.

Objectiviteit versus subjectiviteit

Bij contemplatie gaat het om de realiteit te observeren zoals die is, zonder oordeel of vooroordeel. Wensdenken daarentegen kan sterk subjectief zijn, waarbij onze verlangens en emoties de neiging hebben om onze perceptie van de realiteit te kleuren.

Diepte van reflectie

Contemplatie betreft het grondig overdenken van een kwestie, vaak met een open geest en zonder vooraf vastgestelde conclusies. Wensdenken kan oppervlakkiger zijn en gebaseerd zijn op het verlangen naar een specifiek resultaat zonder diepgaande reflectie over de mogelijke consequenties.

Emotionele betrokkenheid

Bij contemplatie gaat het erom emoties te observeren en te begrijpen zonder erdoor te worden overweldigd. Wensdenken kan sterk worden beïnvloed door onze emoties, waarbij we geneigd zijn om te geloven in wat we willen geloven, zelfs als het niet overeenkomt met de realiteit.

Open staan voor mystieke inzichten

Contemplatie impliceert een zekere mate van openheid voor nieuwe inzichten en perspectieven. Het gaat erom bereid te zijn onze overtuigingen en ideeën uit te dagen en te heroverwegen in het licht van nieuwe informatie. Wensdenken kan daarentegen resulteren in het vasthouden aan overtuigingen en ideeën, zelfs als ze niet worden ondersteund door feiten of ervaringen.

En zo kun je je open stellen in evenwaardigheid voor meer omvattende inzichten.
Je hoeft niet bang dat je door een tijd niet te communiceren of na te denken de verbinding met anderen verliest. Het kan zelfs een opstapje zijn naar mystieke ervaringen.

Mystiek is een spirituele ervaring waarbij individuen een directe verbinding voelen met het goddelijke, het universele of de ultieme realiteit. Het overstijgt vaak conventionele religieuze dogma's en gaat diep in op het besef van eenheid met alles wat is. Mystieke ervaringen kunnen gepaard gaan met gevoelens van extase, eenheid en transcendentie.

Contemplatie daarentegen is een proces van diepgaande reflectie en innerlijke beschouwing. Het gaat om het stillen van de geest en het openstellen voor diepere niveaus van bewustzijn. Tijdens contemplatie kunnen mensen zich bewust worden van de onderliggende eenheid en verbondenheid van alle dingen en levende wezens. Eenheid in oneindige verscheidenheid zien. Een zelf vormloze God als verschijning in alle levensvormen ontmoeten.

Dus, terwijl contemplatie een methode is om toegang te krijgen tot diepere spirituele inzichten en bewustzijn, kunnen mystieke ervaringen worden gezien als een culminatie van dat proces, waarbij men direct ervaart en de eenheid van alles voelt. In die zin kunnen contemplatie en mystiek als complementair worden beschouwd, waarbij contemplatie de weg bereidt voor en kan leiden tot mystieke inzichten en ervaringen van eenheid.

In en uit eenheid is de kunst van al het leven

Zijn we één of niet?

Vanuit het perspectief van non-dualiteit wordt erkend dat de realiteit zowel eenheid als dualiteit omvat. Aan de ene kant is er het besef van de diepe verbondenheid van alle dingen, waarbij het individuele zelf wordt gezien als een manifestatie van een grotere, universele essentie. Dit is het domein van de eenheid, waarin grenzen vervagen en alles als één wordt ervaren.
Aan de andere kant is er ook de ervaring van dualiteit, waarbij individuele entiteiten en verschillen worden waargenomen. Dit is het domein van de dualiteit, waarin er scheidingen en contrasten bestaan tussen verschillende fenomenen en entiteiten.
Het vermogen om tussen deze twee perspectieven te schakelen, om bewust te zijn van zowel de eenheid als de dualiteit van de realiteit, is een essentiële vaardigheid in de beoefening van levenskunst. Dit impliceert niet dat men moet streven naar een permanent verblijf in één van beide perspectieven, maar eerder naar een flexibele en evenwichtige benadering die de volledige omvang van de menselijke ervaring omvat.
Het sleutelwoord hier is evenwaardigheid. Het gaat erom dat we de dualiteit niet afwijzen ten gunste van de eenheid of andersom. In plaats daarvan erkennen we de waarde en het belang van beide perspectieven en zijn we in het ideale geval in staat om vrij te schakelen tussen hen op een manier die respectvol, authentiek en wijs is. Het is cruciaal om zowel de waarde van individuele grenzen als de diepe verbondenheid van alles te erkennen en om van perspectief te wisselen zonder vooroordeel.
Dit vraagt om een voortdurend en moeiteloos bewustzijn (getuige zijn) van onze gedachten, gevoelens en percepties, evenals een openheid voor het verkennen van verschillende manieren van zijn en ervaren. Het impliceert ook het cultiveren van mededogen en begrip, zowel voor onszelf als voor anderen, omdat we allemaal worstelen met de dualiteit en de eenheid van het leven op onze eigen manier.
Kortom, levenskunst in de context van non-dualiteit gaat over het vinden van balans en harmonie tussen verschillende aspecten van de realiteit, met een focus op evenwaardigheid, integriteit en authentiek leven. Het is een voortdurend proces van groei, ontwikkeling en zelfontdekking dat ons kan leiden naar een ruimer begrip en waardering van de menselijke ervaring en het universum als geheel.

Ego, grenzen en eenheid

Ego-dissolutie, ook wel ego-afbraak genoemd, is een fenomeen dat bijvoorbeeld wordt ervaren tijdens intense psychedelische ervaringen. Het houdt in dat de grenzen van het zelf lijken te vervagen of zelfs volledig te verdwijnen, waardoor de gebruiker een gevoel van eenheid ervaart met de omgeving, anderen en het universum als geheel. Dit kan gepaard gaan met een diepe spirituele of mystieke ervaring, waarbij de gebruiker het gevoel heeft één te worden met alles om hen heen.
Voor sommige mensen kan een tijdelijke ego-dissolutie een waardevolle ervaring zijn, omdat het hen in staat stelt om los te komen van hun normale gevoel van identiteit en zelfbewustzijn. Dit kan leiden tot een gevoel van bevrijding, expansie en verbondenheid dat verrijkend en transformerend kan zijn.
Wat interessant is aan ego-dissolutie is dat het vaak wordt beschreven als een tijdelijke ervaring. Dit betekent dat hoewel het gevoel van eenheid en verbondenheid intens kan zijn tijdens de ervaring, het ego meestal terugkeert wanneer de effecten van de psychedelische stof afnemen. Dit kan een belangrijk aspect zijn voor mensen die waarde hechten aan het vermogen om te kiezen wanneer ze zichzelf verbonden voelen en wanneer niet. Immers het ego heeft ook een functie bij de kwaliteit van ons leven, bijvoorbeeld bij het kunnen aangeven van onze grenzen.
Het vermogen om tijdelijk het ego op te lossen en een gevoel van eenheid te ervaren kan waardevol zijn omdat het mensen in staat stelt om nieuwe perspectieven te verkennen, hun geest te verruimen en dieper contact te maken met de wereld om hen heen. Tegelijkertijd behouden ze de mogelijkheid om terug te keren naar hun normale staat van zelfbewustzijn wanneer ze dat wensen.
Het is belangrijk op te merken dat ego-dissolutie niet voor iedereen een comfortabele ervaring is en sommige mensen kunnen het als verontrustend of beangstigend ervaren. Het is dus essentieel om psychedelica met de nodige voorzichtigheid en respect te benaderen en alleen onder geschikte omstandigheden en met de juiste begeleiding te gebruiken.

Ego en topervaring

Ego-dissolutie kan worden vergeleken met wat vaak wordt beschouwd als topervaringen, zoals piekervaringen, spirituele extase of mystieke ervaringen. Hoewel de termen enigszins verschillende connotaties hebben, overlappen ze vaak in de beschrijving van een diepgaande, transcendentale staat van bewustzijn.
Een topervaring wordt doorgaans gekenmerkt door een gevoel van diepe vervulling, verbondenheid en transcendentie. Het gaat vaak gepaard met een gevoel van eenheid met het universum, een gevoel van tijdloosheid en een diep besef van vrede en harmonie. Deze ervaringen kunnen voortkomen uit verschillende bronnen, zoals religieuze of spirituele praktijken, intense creatieve activiteit, natuurervaringen of het gebruik van psychedelische stoffen.
Ego-dissolutie, aan de andere kant, richt zich specifiek op de ervaring van het oplossen van de grenzen van het ego, waardoor een gevoel van eenheid en verbondenheid ontstaat. Dit kan gebeuren tijdens intense psychedelische ervaringen, maar ook tijdens diepe meditatie, contemplatie of andere vormen van spirituele oefening.

Zijnservaringen delen met andere wezens

Wij mensen kunnen onze fantasie gebruiken om ons in te leven in hoe anderen hun “zijn” beleven. Of dat lukt kunnen we met onze taal bij andere mensen checken. Met andere levende wezens die een totaal ander bewustzijn hebben en beleving van tijd zijn we aangewezen op onze eigen realiteitszin.
Het idee dat de verschillende wezens in de natuur een andere relatie hebben met tijd is relevant bij het verkennen van de mogelijkheid van verbinding tussen mens en andere wezens, zelfs bomen of planten, vooral tijdens ervaringen met bewustzijnsverruimende middelen. Uiteraard kan dit ook en gemakkelijker met dieren, want hun tijdservaring ligt dichter bij de mens.
Als mensen onder invloed van psychedelica een veranderde perceptie van tijd ervaren, kan dit hen helpen om zich meer bewust te worden van de langzamere, meer cyclische tijdsschaal die planten en bomen ervaren. Terwijl mensen vaak in een wereld van haast en deadlines leven, “ervaren” planten de tijd op een veel langzamere en meer gestage manier, gekoppeld aan seizoenen en groeicycli.
Het wegvallen van een verschil in perceptie van tijd kan tijdens psychedelische ervaringen leiden tot een gevoel van verbondenheid of empathie (“zijnservaring”) met planten, waarbij mensen zich meer bewust worden van de ritmes en patronen van de natuur. Dit kan resulteren in een dieper begrip van en respect voor de levende wereld om hen heen.

Merk op dat sommige culturen (vooral indianen, maar ook Afrikaanse en Aziatische volkeren), die met een lange geschiedenis van het gebruik van planten voor spirituele doeleinden, geloven in een inherente verbondenheid tussen mensen en planten. Dit idee komt tot uiting in concepten zoals plantengeesten of plantleraren, die worden gezien als entiteiten die wijsheid en genezing kunnen bieden aan degenen die in contact komen met hen, vooral via het gebruik van plantmedicijnen. Bijvoorbeeld, in Ayurveda, de traditionele geneeskunde van India, worden kruiden en planten gebruikt voor het herstellen van de balans van lichaam en geest.

Ter afsluiting: in dit artikel wordt niet gepleit voor het gebruik van bewustzijnsverruimende middelen. Alle genoemde inzichten kunnen ook met meditatie worden opgedaan of zelfs spontaan.

Dit artikel is geïnspireerd door:
Aldous Huxley. Doors Of Perception. Heaven and Hell (bol.com).

Beleef je bestaan als eenheid

Wanneer ons bewustzijn eeuwig en eindeloos is, is er niets wat we niet zijn. Wie gezond is, voelt zich heel. Het is dan gemakkelijk om van jezelf te houden. Wie zichzelf goed kent en accepteert, herkent ook zichzelf in de ander. Het is dan een kleine stap om je één en heel met die ander te voelen of zelfs met alles wat leeft. Hoe gaat dat proces van zelfrealisatie? Word je er wijzer van door je één te (willen) voelen met een ander? Kun je je overgeven en je wil laten afhangen van een groter geheel?

Beren Hanson (pseudoniem 1945-2020) schreef een trilogie waarvan het eerste deel getiteld is De mystiek van Direct Healing, beleef je bestaan als eenheid. Realiseer je liefde in jezelf. Het tweede deel heeft als titel Realiseer je liefde in de ander en het derde deel (beschikbaar 03-03-2023) heeft de titel Realiseer je heelheid met elkaar. Die latere delen zijn al geschreven, vandaar dat de hoofdstukken daaruit ook al vermeld staan in het eerste deel.
Het moge duidelijk zijn dat de trilogie gaat over eenheid, heelheid, liefde en vriendschap (philia: samenleven met verwanten en vrienden). Uit de geschiedenis van de mensheid en uit vele culturen worden daarvan voorbeelden genoemd (zie schema).

Vraag aan Beren.
Uit welke culturen zijn er in het boek voorbeelden van het denken in eenheid verwerkt?
Een belangrijke rol speelt het Hindoeïsme. Die kent de drie guna’s: tamas, rajas, sattva. In hun kijk op het bovennatuurlijke en het hogere Zelf onderscheiden zij Brahman en Atman. Uit de Chinese filosofie haal ik het Taoïsme aan met Yin en Yang en wei wu wei, handelen door niet te handelen. Uit Japan komt Zen. Uit Tibet Tantra. Uit Afrika Ubuntu. De term gnosis komt uit hermetisme, de gnostiek en het manicheïsme. De Aboriginals kennen de droomtijd en in Mexico kent men Teotihuacán, de stad ‘waar mensen goden worden’. Voor hen bestaan er twee werkelijkheden, de alledaagse werkelijkheid (Tonal) en de niet-alledaagse werkelijkheid (Nagual).
Tot zover zijn antwoord.

Spiritueel bewustzijn draait om voortdurende overgave aan iets hogers. Aan wat precies, dat kan en wil Beren Hanson niet aanduiden ("neti neti", "niet dit, niet dat"). Iets een naam geven verstoort de werkelijkheid van het één geheel vormen met alles. Hij gebruikt alle namen en aanduidingen die in de diverse culturen voor het ervaren van eenheid worden gebruikt en plaatst ze aan het eind van het boek in een uitklapbaar schema, zodat de lezer al lezend overzicht kan houden op de parallellen.
De eerste stap naar spiritueel bewustzijn is voor Hanson een ondubbelzinnig, direct en zuiver beroep op de innerlijke Ontstaansbron in je bewustzijn; in het christendom De Vader of God genoemd.

Een citaat.
Als je deze ‘instantie’ liever een andere naam geeft, dan kan dat natuurlijk net zo goed. ‘Het beestje’ moet nu eenmaal een naam hebben om er met elkaar over te kunnen spreken. Je kunt je meditaties, gebeden, affirmaties of mantra’s ook richten: aan Allah, of aan ‘Het Bestaan waar jij als individu één mee bent’. Maar ook aan Het Hogere Zelf, de Macrokosmos, De Grote Geest; waar jij als je lager zelf, microkosmos of kleine mensengeest rechtstreeks toegang toe hebt, omdat je daar nu eenmaal één mee bent. Je maakt er dus niet zozeer onlosmakelijk deel vanuit, maar je bent er volledig één mee; je bent het helemaal zèlf.
…
Je bent zèlf dit bestaansaspect wat alles in zich bevat (immanent) en tegelijkertijd alles te bóven gaat (transcendent). Je bent als mens geen verzameling niet met elkaar verbonden, beperkte functies, maar een organisme en dat laatste gaat ver boven al die afzonderlijke functies uit. Het kwantificerende van de verzamelingenleer gaat hier niet op. Immers: het geheel is oneindig veel méér dan de som der delen. Hoe dat kan, is in onze vooral kwantitatief denkende cultuur, meestal volstrekt onbegrijpelijk. Maar het móét logisch wel zo zijn, want als jij als druppel ‘oceáánwater’ bent, dan omvat je ‘de kwaliteit oceaan’ óók in jezelf. Immers: zonder die oceaan ontbreekt je bestaansrecht en bestaanswijze als oceaanwater. Het kan niet anders zijn, dan dat dat kwantitatieve, kwalitatief gezien, de beperking overstijgt, omdat je nu eenmaal beide, noodzákelijk, zowel kwantiteit als kwaliteit, bènt.
Tot zover dit citaat.

Nog een citaat.
Met je bewustzijn van liefde, blijf je je hele leven bezig. Het doet er niets toe hoe ver je er van nature al in gevorderd was, want je kunt er altijd verder in komen. Het materiaal is altijd voorhanden: je bènt namelijk zelf die eenheid in liefde; feitelijk. Je kunt wat dat betreft altijd door je bewustzijn meer meesterschap over jezelf verwerven. Dan gaat het niet om ‘controle uitoefenen’, maar om Meester ZIJN. “Door je heen je natuur De Meester te laten zijn”, (ofwel zelfrealisatie, want dat is m.i. hetzelfde).
Het is echter maar heel soms, of slechts betrekkelijk korte periodes dat de ontwikkeling van deze praktische discipline van De Liefde ook op een prozaïsche manier verloopt, zeker zoals ik hier de indrukwekkende resultaten ervan beschrijf. Zodra je over de extatische top van je ervaring heen bent (peak-experience), is het namelijk vooral een kwestie van volhouden, van héél hard werken en vaak ook van puur ‘àfzien’, om in het jargon van de wielersport te spreken. Zolang je nog niet weet hoe ‘overgave’ in elkaar zit, is een vaak bijna mechanische inspanning noodzakelijk om steeds weer opnieuw bij Je Liefde uit te komen.
Tot zover dit citaat. Lees ook: "De drie boeken van Beren Hanson (bol.com)".

Het punt waarop mens en dier een zijn

Eenheidservaring

In een wereld vol met individuen die met elkaar in competitie zijn om zichzelf te onderscheiden in de massa wordt de boodschap dat we allemaal één zijn, misschien onderschreven maar in de praktijk genegeerd. We zijn bang voor eenheidsworst, om overgeslagen te worden voor relaties of werk wanneer we niet op de een of andere manier opvallen in de meute.
Wie wil zich nu één voelen met een ander wiens gedrag we afkeuren of misschien zelfs veroordelen. In het woord oordelen zit al de afscheiding.
In ons leven starten we met (af en toe) een oceanisch eenheidsgevoel, als peuter proberen we ons voor het eerst los te maken en als puber gaan we op het liefdespad om onszelf weer te verbinden. We doen in het leven meermaals en voortdurend de ervaring van afgescheidenheid op. Met familie en geliefden voelen we ons onafgebroken verbonden, maar dat gevoel kan ook verdwijnen.
De mensen die een verlichtings- of eenheidservaring hebben gehad, beseffen dat het afgescheiden ik of ego een illusie is. Ze beseffen ook dat alles goed is zoals het is (gaat) zonder leed te ontkennen. Wat zouden ze dan na die ervaring nog moeten vertellen aan de wereld? Velen zwijgen dan ook. Ze zullen zich meer evenwaardig gedragen naar anderen, maar de ander niet proberen te veranderen, hoogstens te steunen.

Borchert schrijft.
Het woord 'mystiek' duidt op een ervaring, maar ook op wat uit die ervaring groeit. Een mysticus is iemand wiens leven door die ervaring wordt bepaald.
We spreken over een mystieke weg als het gaat om de vraag hoe mystieke ervaring meer blijvend kan inwerken op het dagelijks leven. Mystieke theologie is de leer over God zoals deze vanuit ervaring transparant gemaakt wordt. Een mystiek wereldbeeld is een visie op de structuur van de kosmos waarin alles met alles samenhangt.  Een mystieke cultuur of 'tegencultuur' heeft haar oorsprong in mystieke ervaring, maar wordt gemaakt en gedragen door mensen die zichzelf herkennen in wat mystieken als hoogste cultuurwaarden nastreven, zonder dat ze misschien zelf een mystieke ervaring hebben gehad.
Tot zover Borchert.

De gedachte dat we allemaal één zijn is lastig in te zetten om de wereld een leukere plek te maken of om te voorkomen dat we het “verknallen”.

Mens en dier hebben recht op vrijheid

Je kunt naar het lot van dieren op aarde kijken vanuit de parallel met het lijden dat mensen ervaren. Mensen en dieren hebben grote verschillen, maar zijn evenwaardig op één punt: ze hebben evenveel recht op vrijheid.

In onderstaande tekst kun je voor “Leeg en bevrijd” lezen, de wens om de onnatuurlijke bio-industrie te stoppen en de dieren uit de stallen te bevrijden, zodat deze stallen leeg raken.
Uit een boek van Hein Thijssen uit 2004. Hein Thijssen was een ex-priester, afgestudeerd theoloog en filosoof.
Op een dag kwam er ineens een gedachte uit de Tao Teh Ching mijn hoofd in. De volgende vraag kwam namelijk bij me op: Zou de enige manier om dit proces te voltooien niet kunnen zijn: gewoon niets te doen? Alles zijn eigen natuurlijke gang te laten gaan, en kijken wat er van terecht zou komen? Want ik had namelijk van de Tao Teh Ching geleerd dat ieder ding zijn eigen ‘tao’, zijn eigen ingebouwde weg en wetmatigheid heeft om tot zijn natuurlijk einde te komen, zoals die in het wezen van dat ding geschreven staat. En ieder ding kan dat feilloos volbrengen, als het niet verhinderd wordt. Ik had dat altijd niet alleen een merkwaardige, maar ook een weldadige observatie van Lao Tse gevonden, logisch en redelijk.
Ineens kwam het bij mij op dat het de moeite waard zou zijn om dit in praktijk te brengen. Lao Tse had namelijk geobserveerd en vastgesteld dat ook het onnatuurlijke zijn eigen tao, zijn eigen natuur, zijn eigen weg heeft om tot zijn eigen ‘natuurlijk’ einde te komen. Welnu, de weg, de tao van het onnatuurlijke is dat het vanzelf tot zijn eigen ‘natuurlijk’ einde komt, mits het niet verhinderd en geblokkeerd wordt. Met andere woorden: je verhindert het tot z’n natuurlijke voltooiing te komen door er tegen te vechten, of het steeds maar te verdoven, of het steeds maar weg te duwen. Zou de tijd eindelijk daar zijn om daar eens echt notitie van te nemen? Aangezien ik alles al geprobeerd had, ik niets meer kon doen, niets meer onder controle had, en ook niet veel puf en motivatie meer had voor welke actie dan ook, en vooral ook omdat ik niets meer te verliezen had, besloot ik alles los te laten en te laten begaan. De enige activiteit die voor mij zou overblijven was kijken, onder ogen te zien wat zich binnen in mij afspeelde en er niet voor weg te lopen. Kijken, niet de ogen sluiten, gewoon getuige-zijn, en dat zonder te oordelen, zonder te veroordelen, zonder tussenbeide te komen. Gewoon getuige-zijn, en vooral niet weglopen. Als ik het onnatuurlijke niet kon weghalen door er actief tegen te vechten, of er mij van af te sluiten, zou de oplossing dan niet kunnen zijn: ophouden met proberen, ophouden met vechten, ophouden met me af te sluiten en zo het onnatuurlijke zijn eigen ‘tao’ te laten volgen?’ (‘Leeg en bevrijd, p.104).

Leeg en bevrijd is het verslag van een pijnlijk innerlijk proces waarin Hein Thijssen zijn religieus erfgoed en elk geloof in wereldbeschouwingen is kwijtgeraakt en zich heeft moeten bevrijden van een nog andere, innerlijke terreur. Het resultaat van dit proces is een geheeld mens, leeg van alle cerebrale ballast en volkomen bevrijd. Het is een mystiek en volstrekt areligieus proces dat universeel en tijdloos is, waar iedereen vroeg of laat in terecht zal komen.
Tot zover Thijssen.

Gemeenschappelijke grond

Borchert schrijft het volgende.

De kern van de mystieke ervaring is het doorzien van alle concrete vormen en gestalten tot op hun grond. Deze Grond overstijgt juist alle vormen. Hij is evengoed de grond van ons eigen ik als die van medemensen, dieren, planten, de aarde, het heelal, van Jezus en de demon, van alles wat men zich kan voorstellen.
..
Mystieke ervaring is alomvattend. Ze is niet alleen iets van gevoel, fantasie, verstand, wil - dit alles tegelijk - maar ze omvat ook alles wat is. Ze is een beseffen, met alles wat in je is, dat alle dingen één zijn, een universum, een organische geheel waarin je zelf past. Een dergelijk zien is abstract, op geen enkel detail gericht, en in die zin vaag. Maar het is wel paradijselijk: alles is één, hangt met elkaar samen, is niet gesplitst in goed en kwaad, in ik en de ander, in lichaam en geest. Alles blijkt dan in wezen goed te zijn.
Tot zover Borchert.

En nu?

Natuurlijk is niets doen tegen dierenleed geen optie. Een leven lang in een afgesloten stal is geen natuurlijk leven. En de beste bijdrage aan de vrijheid van een dier is door het niet te consumeren in alle betekenissen van dat woord. Dieren zijn -intrinsiek- evenwaardig aan mensen in hun recht op vrijheid.

Rigoureuze mystiek

Het onbenoembare benoemen

Meister Eckhart leefde in de late Middeleeuwen. Hij was voor het Vaticaan een omstreden mysticus, omdat zijn ideeën weliswaar simpel waren, maar ook zeer radicaal.
Door de eeuwen heen heeft Eckhart als Dominicaanse priester altijd een tegenwicht gevormd tegen religieuze instituties die haar volgelingen onwetend en afhankelijk wilden laten zijn.
In een preek beantwoordde hij de volgende vraag.

Hoe moet ik God liefhebben?

Je moet Hem liefhebben zoals Hij is: een niet-god, een niet-geest, een niet-persoon, een niet-beeld, verder: zoals Hij is een puur, rein, louter Een, afgezonderd van alle tweeheid, en in dat Ene moeten wij eeuwig verzinken van iets tot niets.

Deze manier van spreken was gebruikelijk in de Joodse en Griekse apofatische theologie. Het Griekse woord apofasis betekent letterlijk ‘weg van de spraak’. Volgens de negatieve theologie is God dan ook zó verheven, dat je hem nooit kunt benoemen. Hij vormt het ultieme mysterie waarop al onze ideeën en voorstellingen afketsen. Of, zoals Eckhart het kort en krachtig in een Latijnse preek zegt: “God is voor ons onbenoembaar vanwege de onbegrensdheid van alle zijn in Hem. Al onze begrippen en namen drukken echter iets uit wat begrensd is. Op die manier kunnen we met ons verstand nooit beredeneren wie of wat God is.
Meister Eckhart geloofde dat de enige manier om in contact te komen met God was door af te stemmen op de innerlijke stilte van de ziel. Hij zag de ziel als een vonk van God die in elk van ons aanwezig is en die we kunnen ontdekken door stil te worden en ons af te stemmen op de goddelijke aanwezigheid. Eckhart gebruikte meditatie, contemplatie en gebed om deze staat van innerlijke stilte te bereiken, waarin we ons bewust worden van onze verbinding met het goddelijke en waarin we ons ego en onze wereldse verlangens kunnen loslaten. Voor Eckhart was dit proces van zelfvergetelheid de sleutel tot het ervaren van de aanwezigheid van God en het bereiken van spirituele verlichting.

Ook in de Advaita Vedanta uit het Hindoeïsme is deze manier van toepassen van de ontkenning om ongrijpbare concepten te benaderen gebruikelijk. Advaita betekent “niet-twee” om de eenheid (non-dualiteit) van alles te benoemen. Neti, neti, niet dit, niet dit. Wanneer de voorbeelden slim gekozen worden, wordt daarmee het ongrijpbare inzichtelijk gemaakt. Door alle beperkende ideeën te elimineren, blijft uiteindelijk alleen het ware zelf over, dat niet kan worden beschreven met beperkende concepten of eigenschappen, maar alleen kan worden ervaren als eenheid en oneindigheid.

Rigoureus en bevrijdend zelfonderzoek

Spiritueel coach Hans Laurentius gebruikt de aanbeveling om tot de waarheid omtrent je ware aard te komen, door een rigoureus zelfonderzoek. De waarheid ontdekken en het pad naar zelfrealisatie wordt dan “als het ware” stap voor stap af te leggen wat je niet bent en wilt zijn.
Dit is een kwestie van inspanning en genade en een moment van compleet loslaten is uiteindelijk onontkoombaar. Eckhart belooft een totale bevrijding.
In het “niet-kennende kennen,” waarbij Eckhart steeds weer ons hele heil in het niet-kennen, niet-weten stelt, wordt de kennis van God een gebeuren van het moment, een “vonkje,” waarin kenner en gekende in een heilige, geheelde geest steeds weer tot één geheel versmelten.

In De vreugde van verlichting schrijft Laurentius "wie God ontdekt, wordt vertrouwen, het is niet een kwaliteit waarover je als individu beschikt; het is (een aspect of karakteristiek van) je aard, het is een deel van wat je bent. Het dualisme verdwijnt en er is niet meer iemand die op God zit te vertrouwen, maar God manifesteert zichzelf als het ware als vertrouwen".

En zo wordt het ongrijpbare hanteerbaar en blijft het altijd levend. Dit geldt niet alleen voor God, maar ook voor liefde, vrijheid en respect.

Lessen voor onze tijd?

"In dat Ene moeten wij eeuwig verzinken van iets tot niets". Anders dan in de middeleeuwen trekken mensen zich voor contemplatie niet meer (lange tijd) terug uit het gewone leven. De geschiedenis maakt tevens steeds meer een einde aan ongelijkheid tussen mensen. Niemand staat in waarde of grondrechten boven de ander, maar we zijn wel steeds (meer) bezig onszelf met anderen te vergelijken. Wij kunnen de uitdaging van Eckhart om te verzinken van iets tot niets oppakken door ons als gelijke van andere mensen en zelfs van dieren te gedragen. Dat heeft positieve gevolgen voor het welbevinden van alle levende wezens op aarde.
Eckhart pleitte ook om van God geen voorstelling te maken. Tegenwoordig wordt "een hoger wezen" aangeduid met de meest uiteenlopende namen: Natuur, Alles, Niets, Leegte, Tao, JHWH. Zou het even serieus nemen in alle eenvoud van deze aanduidingen, met geduld en mededogen, niet een mooie toepassing opleveren van 'Uw wil geschiede"?

De weg te gaan

Vetgedrukt hierboven worden de "drie schatten" genoemd. Eenvoud, geduld en mededogen vormen de toegang tot tao. Keer terug tot de bron. Jezelf kennen is de meest grootse expressie van het leven. Je weg naar huis vinden is een grootse reis. Reis met geduld, ga langzaam en geniet van elke stap. Blijf aanwezig in het moment en je zult vinden wat je zoekt. Laat je leiden door mededogen. Je hart heeft de weg altijd gekend.

Inzicht in mythen rond verlichting

Taal en verlichting

Woorden leiden niet rechtstreeks tot verlichting, ze wel kunnen helpen bij het ontwarren van ingesleten denkpatronen. Verlichting is het besef van de alomvattende heelheid van het leven, waarin geen afzonderlijk individu bestaat los van de naadloze levendigheid van alles wat zich voordoet.
Nondualiteit is niet exclusief is voor een selecte groep, maar voor iedereen die ervoor openstaat. Het is geen verbetering van het bestaan, maar een bevrijding van mentale filters en beoordelingen, waardoor een diepgaand mededogen en een vrijheid van oordeel ontstaan.
Voorkeuren en reacties blijven optreden, zelfs nadat het besef van afgescheidenheid is doorbroken. Oude conditioneringen kunnen blijven hangen, maar dat het besef van het ontbreken van een 'machinist' van de handeling ruimte kan creëren voor meer empathie.
Expressie van liefde hoeft niet persoonlijk of sentimenteel te zijn. Het gaat om een alomvattende liefde die het leven omhelst zonder oordeel. De liefde laat zich niet vangen in conventionele categorieën en omdat ze de oneindige dans van het leven vertegenwoordigt die niet te definiëren is.
Liefde laat geen sporen na (Miranda Warren bol. com).

InZicht over mythes

In het tijdschrift InZicht nr 1 februari 2012 behandelt James Swartz een aantal mythen rond verlichting.

De grootste mythe is dat verlichting een ervaring is. Verlichting verkrijg je door zelfkennis en verwijdering van onwetendheid van het zelf. Dit is opzettelijk dubbel negatief geformuleerd: “verwijdering van onwetendheid”.
Het zoeken naar eenzijdige opheffing van het negatieve volstaat niet, het gaat om het accepteren van het werkzame daarvan.

De eerste mythe die Swartz behandelt is dat verlichting ‘de afwezigheid van denken’ is. Hij stelt dat gedachten van jou afhankelijk zijn en dat jij niet afhankelijk bent van gedachten. De weg naar verlichting verloopt niet via denken, terwijl het denken alleen maar in de weg staat wanneer je het niet los kunt laten.
De tweede mythe gaat over de reeks identiteiten die wij bedenken vanuit onze onwetendheid omtrent onze ware identiteit. De poging van het ego of ‘ik’ om verlichting te bereiken door de eigen identiteit te beperken is vruchteloos. Het gaat er niet om het eigen ego te doden, maar om in te zien dat het zelf zichzelf moeiteloos ervaart.
De derde mythe is dat Nirvana een verlangenloze staat van zijn is. Flauw gezegd, zoals filosoof Coen Simon doet in zijn nieuwste boek Filosoferen is makkelijker als je denkt, leren denken (bol.com): “verlangen geeft het leven zin, maar is zelf niet de zin van het leven”.
Verlichting is weten dat ik gewaarzijn ben en dat ik als zodanig vrij ben van verlangens.

Swartz behandelt vervolgens de mythen van leven in het nu, de ervaring van Eenheid, de transcendente staat, verlichting als eeuwige gelukzaligheid en een speciale status. Hij benadert deze met: verlichting is geen gevoel, maar een weten dat wel gepaard gaat met positieve gevoelens (en dus zichtbaar is op een hersenscan). Je kunt het niet opwekken en met behulp van een leraar gaat het 't snelst.

Swartz schrijft niet gemakkelijk, vandaar hier geen boekverwijzing.

Een andere schrijver over verlichting die het zijn lezers niet gemakkelijk maakt is Hans Laurentius.
In "Rozengeur & Prikkeldraad" schrijft hij:
Zijn IS al. Er kan niks voor of tegen gedaan worden, en het is van niemand, er is niemand, er is Zijn. Dat ben jij. En wat er ook lijkt te gebeuren, inclusief dit satsang gedoe, is wat HET is. Dit is het. Precies Dit. 'Je' bent al gearriveerd. DIT is HET, en DIT (jij) gaat nergens heen en komt nergens vandaan.

Heel praktische aanwijzingen rondom verlichting en mystiek geeft C.B. Zuijderhoudt: Meester Eckharts mystiek in de praktijk (bol.com).

In het huis van de wijsheid

Christa Spannbauer interviewt in haar boek “In het huis van wijsheid” met als ondertitel “Spirituele leraren geven hun visie op onze tijd” zeven leraren. Eén daarvan is Willigis Jäger.

Als leraar begeleidt hij anderen om hun bewustzijn helder te krijgen, want zolang een mens door zijn problemen van alledag en door zijn persoonlijkheidsstructuur belast wordt, kan hij innerlijk niet tot rust komen en in wezen ook niet werkelijk zen beoefenen. De volgende vraag van Christa aan Willigis luidt:

Is dit inzicht de reden waarom je weg je de laatste jaren in de richting van een integrale spiritualiteit heeft geleid, in een `west-oosterse wijsheid', zoals je die tegenwoordig noemt?

Ik heb heel duidelijk ingezien dat de basisstructuur van alle spirituele wegen hetzelfde is. Het gaat altijd om een afname van het ik, zodat er iets tevoorschijn kan komen wat in ieder mens als het `eigenlijke' kenbaar wordt, maar door de ik-activiteit voortdurend wordt afgedekt. Wie dit begrijpt, probeert zijn ik door middel van de aanwijzingen in zen of contemplatie zover terug te brengen, dat het geen belemmering meer vormt voor het ervaren van een nieuw niveau van bewustzijn. Een spirituele oefening hiervoor is het leeg maken van het bewustzijn: je aanvaardt niets wat het ik naar voren brengt. Alles wat komt mag er zijn, maar krijgt geen aandacht. Je blijft in het zuivere schouwen van de leegte. Zuivere aandacht, schouwen in het naakte zijn. In de christelijke mystiek heet het zijn, in zen is het de oefening van shikantaza. Deze basisstructuur vind je met minimale afwijkingen in alle spirituele wegen en daarom onderwijs ik vooral de praktijk van de weg, want die is voor mij van beslissende betekenis. Het gaat hierbij niet zo zeer om de religieuze achtergrond waaruit deze oefeningen voortkomen, maar om de weg als zodanig. Hoe ieder mens afzonderlijk deze ervaring dan een plaats geeft, welke wereldbeschouwing en welke religieuze overtuiging hij eraan verbindt, is zijn persoonlijke zaak. Dat kan een christelijke of een boeddhistische visie zijn of een visie vrij van elke wereldbeschouwing. Het laatste betekent niet dat de mens dan zonder ruggensteun is; voor hem is het nieuwe ervaringsniveau van de `leegte' de ruggensteun. De volheid van het niets wordt in de leegte zichtbaar en ervaarbaar - zij vormt de rationeel niet te begrijpen achtergrond van ons leven.