Posts tonen met het label evolutie. Alle posts tonen
Posts tonen met het label evolutie. Alle posts tonen

Waarom bezien mensen elkaar zo weinig als evenwaardig?

Is het zo moeilijk om elkaar als gelijke te behandelen?

Mensen proberen in onderling contact snel in te schatten in welke verhoudingen we staan tot elkaar, alsof we nog steeds op een soort apenrots wonen. Deze neiging is diepgeworteld in onze evolutionaire geschiedenis en heeft te maken met het feit dat onze voorouders in groepen leefden, waarin duidelijke sociale hiërarchieën belangrijk konden zijn voor overleving en voortplanting. 

Dedain is een gevoel van minachting of minachting dat iemand kan hebben ten opzichte van anderen op basis van bepaalde kenmerken, zoals sociale status, economische klasse, opleidingsniveau, geografische herkomst, etniciteit, geslacht, leeftijd, lengte, religie, seksuele geaardheid, politieke overtuigingen enzovoort. Er zijn talloze vormen van dedain die kunnen ontstaan op basis van verschillende sociale en persoonlijke kenmerken.

Hier zijn enkele redenen waarom mensen soms moeite hebben om elkaar als evenwaardig te behandelen.

  1. Evolutionaire erfenis. Mensen delen een evolutionaire geschiedenis met primaten, waarbij het vestigen van sociale hiërarchieën hielp bij het verdelen van middelen, het verkrijgen van bescherming en het bevorderen van voortplantingssucces (kinderen gezond groot brengen).
  2. Sociale status en beloning. In veel samenlevingen worden mensen beloond met en op basis van hun sociale status, prestaties en positie in de hiërarchie. Dit kan leiden tot een competitieve houding en het verlangen om hoger op de sociale ladder te klimmen.
  3. Onzekerheid en angst. Mensen kunnen zich onzeker voelen over hun eigen vaardigheden, status of positie in de maatschappij. Dit kan leiden tot gevoelens van minderwaardigheid en het verlangen om anderen als lager in de hiërarchie te zien, om zichzelf beter te voelen. Dit gedrag lijkt dan weer op een meerderwaardigheidscomplex.
  4. Culturele en sociale invloeden. Cultuur speelt een grote rol in de manier waarop mensen sociale hiërarchieën ervaren en waarderen. Sommige culturen benadrukken gelijkwaardigheid en samenwerking, terwijl andere meer competitief en hiërarchisch zijn.
  5. Psychologische mechanismen. Mensen hebben psychologische mechanismen ontwikkeld, zoals het vergelijken van zichzelf met anderen en het hebben van een positieve kijk op zichzelf (zelfwaardering), die kunnen bijdragen aan het verschil in de behandeling van anderen. Hier zijn enkele van de psychologische mechanismen die relevant zijn voor het vergelijken van zichzelf met anderen en zelfwaardering.
  • Sociale vergelijkingstheorie. Deze theorie, voorgesteld door Leon Festinger, stelt dat mensen een natuurlijke neiging hebben om zichzelf te evalueren door zich te vergelijken met anderen. Dit doen ze om hun eigen vaardigheden, opvattingen en eigenschappen te begrijpen en te beoordelen. Sociale vergelijking kan leiden tot positieve of negatieve zelfevaluaties, afhankelijk van wie we vergelijken en in welk domein.
  • Zelfwaardering (self-esteem). Zelfwaardering verwijst naar de mate waarin mensen een positieve kijk op zichzelf hebben. Het is een belangrijk psychologisch mechanisme dat invloed kan hebben op hoe we onszelf en anderen behandelen. Mensen met een hogere zelfwaardering hebben vaak de neiging om anderen positiever te behandelen, terwijl mensen met een lage zelfwaardering zichzelf en anderen mogelijk negatiever behandelen.
  • Zelfdienende cognitieve vertekening (self-serving bias). Dit is een cognitieve neiging waarbij mensen de neiging hebben om positieve gebeurtenissen aan zichzelf toe te schrijven (bijvoorbeeld succes), terwijl ze negatieve gebeurtenissen aan externe factoren toeschrijven (bijvoorbeeld falen). Dit kan leiden tot een overmatig positief beeld van zichzelf, wat van invloed kan zijn op hoe ze anderen behandelen.
  • Egocentrisme. Egocentrisme verwijst naar de neiging van mensen om hun eigen perspectief als centraal te beschouwen en moeite te hebben met het begrijpen van de standpunten en gevoelens van anderen. Dit kan leiden tot een gebrek aan empathie en begrip voor anderen, wat de gelijkwaardige behandeling kan beïnvloeden.
  • Stereotypering en vooroordelen. Mensen hebben de neiging om onbewuste stereotypen en vooroordelen te ontwikkelen op basis van verschillende kenmerken, zoals ras, geslacht, leeftijd en meer. Deze vooroordelen kunnen van invloed zijn op hoe mensen anderen met dedain behandelen en tot ongelijke behandeling.

Het is belangrijk op te merken dat deze mechanismen niet allemaal negatief zijn. Ze zijn inherent aan menselijk gedrag en kunnen zowel positieve als negatieve gevolgen hebben, afhankelijk van hoe ze worden toegepast. Het begrijpen van deze mechanismen kan echter nuttig zijn bij het bevorderen van meer gelijkwaardige behandeling door bewustwording te creëren en positieve gedragsverandering te stimuleren.
Het bevorderen van het idee dat mensen elkaar (en ook de belangen van dieren) meer als evenwaardig moeten behandelen, en het verminderen van ongelijke behandeling, is een belangrijk doel voor sociale vooruitgang. Hier zijn enkele stappen en benaderingen die kunnen helpen:

  1. Educatie en bewustwording. Onderwijs speelt een cruciale rol bij het bevorderen van gelijkheid. Scholen en educatieve instellingen kunnen curriculum ontwikkelen en bewaken dat de waarden van gelijkheid en respect voor diversiteit benadrukt. Het is nog steeds nodig dat instellingen bewustwordingsprogramma's organiseren om mensen bewust te maken en houden van vooroordelen, stereotypen en discriminatie.
  2. Media en communicatie. Media hebben een aanzienlijke invloed op hoe mensen denken en zich gedragen. Daarom is het belangrijk om media te bevorderen die positieve en inclusieve boodschappen verspreiden. Dit kan het beeld van gelijkheid en diversiteit versterken. Je ziet het al (gebeuren) aan de verhouding blank-zwart in acteur in de reclame.
  3. Wetten en beleid. Overheidsinstanties kunnen wetten en beleid aannemen en handhaven die gelijkheid en non-discriminatie bevorderen. Dit omvat antidiscriminatiewetten, gelijke beloning voor gelijk werk en quota om diversiteit te bevorderen.
  4. Training en diversiteitsprogramma's. Bedrijven en organisaties kunnen diversiteits- en inclusiviteitstrainingen aanbieden aan hun medewerkers, niet te vergeten hun recruiters. Dit kan helpen bij het verminderen van vooroordelen en het bevorderen van een meer gelijke behandeling in de werkomgeving.
  5. Positieve rolmodellen. Het tonen van positieve rolmodellen uit diverse achtergronden kan anderen inspireren om gelijkwaardigheid na te streven en te zien dat succes niet gebonden is aan bepaalde kenmerken.
  6. Open gesprekken en dialoog. Het aanmoedigen van open gesprekken over gelijkheid en discriminatie kan mensen helpen hun eigen vooroordelen en overtuigingen te begrijpen en uitdagen. Dit kan leiden tot meer begrip en empathie.
  7. Gemeenschapsbetrokkenheid. De betrokkenheid bij gemeenschapsprojecten en vrijwilligerswerk kan mensen in contact brengen met anderen uit diverse achtergronden en bijdragen aan het gevoel van gemeenschappelijkheid.
  8. Empowerment. Het aanmoedigen van mensen om voor zichzelf op te komen en hun rechten te kennen, kan bijdragen aan gelijkheid. Dit kan worden bereikt door middel van empowerment-programma's en organisaties die mensen in staat stellen om hun stem te laten horen.
  9. Onderzoek en gegevensverzameling. Het verzamelen van gegevens over ongelijkheid en discriminatie kan helpen om de omvang van het probleem vast te stellen en de effectiviteit van interventies te meten.
  10. Leiderschap en politieke betrokkenheid. Het aanmoedigen van leiders en politieke figuren om zich in te zetten voor gelijkheid en diversiteit kan een grote invloed hebben op de maatschappij als geheel.

Het bevorderen van gelijkheid en het verminderen van ongelijke behandeling is een langdurig proces dat de inspanningen van individuen, gemeenschappen, organisaties en overheden vereist. Het begint en begon met bewustwording en een toewijding aan verandering, gevolgd door concrete acties en beleidsmaatregelen om die veranderingen te realiseren. Mensen hoeven niet gelijk te worden, diversificatie is belangrijk, maar elkaar evenwaardig bezien en behandelen bevordert de onderlinge vrede en draagt bij aan het individuele welzijn.

Vrijheid als inherente eigenschap van de natuur en ethisch principe

Vrijheid als ethisch principe van de natuur

Je zou kunnen stellen dat vrijheid een inherente eigenschap is van de natuur, waarin levende wezens de vrijheid hebben om binnen hun eigen natuurlijke context te functioneren en te reageren. Deze vrijheid stelt hen in staat om te overleven, zich voort te planten en zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Dit kan worden beschouwd als een soort ethisch principe van de natuur, waarbij elk wezen de ruimte en de vrijheid heeft om zijn rol te vervullen zonder onnodige beperkingen.
Hoewel we als mensen vrijheid vaak associëren met bewuste keuzes en morele overwegingen, kunnen we deze diepere laag van vrijheid in de natuur herkennen als een basisprincipe. Het is waar dat we soms de complexe samenwerking en onderlinge afhankelijkheid tussen planten en dieren niet direct als "vrijheid" herkennen, maar eerder als instinctief gedrag. Echter, bij nader inzien kunnen we zien dat deze interacties getuigen van een inherente (intrinsieke) vrijheid om op hun eigen manier te handelen en te reageren binnen het web van het leven.
Het concept van vrijheid als een ethisch principe van de natuur herinnert ons eraan dat alle levende wezens hun eigen plek en doel hebben binnen het grotere geheel, en dat deze diversiteit en vrijheid om te zijn wat ze zijn, bijdragen aan de harmonie en balans van ecosystemen.

Het belangrijkste principe waarop onze menselijke ethiek en wetgeving is gebaseerd is ook vrijheid. Het zou een mooie en gebalanceerde wereld en samenleving opleveren wanneer we zouden erkennen dat mens en dier intrinsiek evenwaardig zijn op hun recht op vrijheid. 

Het begrip vrijheid kan sterk variëren afhankelijk van filosofische, culturele en politieke perspectieven.

  • Afwezigheid van dwang. Vrijheid kan worden gezien als de afwezigheid van externe dwang, waar individuen het recht hebben om keuzes te maken zonder opgelegde beperkingen.
  • Zelfbeschikking. Het idee dat vrijheid ook zelfbeschikking omvat, waar individuen in staat zijn om autonome beslissingen te nemen over hun leven, zonder onnodige externe invloeden.
  • Politieke vrijheid. Dit verwijst naar het recht van individuen om deel te nemen aan politieke processen, zoals stemmen en meningsuiting, zonder vrees voor vervolging.
  • Negatieve en positieve vrijheid. Naast de afwezigheid van beperkingen (vrijheid van), kan vrijheid ook worden opgevat als de mogelijkheid om bepaalde doelen te bereiken en zich te ontwikkelen als individu (vrijheid tot).
  • Vrijheid van gedachte en van meningsuiting. De vrijheid om eigen gedachten, overtuigingen en meningen te koesteren, zonder censuur of onderdrukking en die als eigen mening te mogen uiten.
  • Morele vrijheid. De vrijheid om morele keuzes te maken, gebaseerd op persoonlijke overtuigingen en ethische principes. Maar mijn vrijheid houdt op waar die van jou begint. Het aloude ethische beginsel: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.
  • Economische vrijheid. Dit betreft het recht om eigendom te bezitten en economische beslissingen te nemen, vaak geassocieerd met het concept van marktvrijheid. Maar ook de vrijheid om de minimale levensbenodigdheden te kunnen aanschaffen.

Vrijheid en evolutionaire doelen

Door de geschiedenis van evolutie te bestuderen, kunnen we patronen en trends herkennen die zich hebben ontvouwd in verschillende fasen van de ontwikkeling van het leven op aarde. Deze patronen kunnen ons aanwijzingen geven over hoe het leven zich heeft aangepast en ontwikkeld om nieuwe omstandigheden en uitdagingen aan te gaan. Dit kan ons helpen te begrijpen hoe soorten zich hebben ontwikkeld en welke eigenschappen en strategieën hebben bijgedragen aan hun overleving en succes.

Op mentaal en spiritueel gebied kunnen we ook trends en ontwikkelingen herkennen in de geschiedenis van menselijke gedachte en bewustzijn. Door te kijken naar hoe menselijke samenlevingen zich hebben gevormd, hoe culturen zijn ontstaan en hoe religieuze en filosofische overtuigingen zijn geëvolueerd, kunnen we inzicht krijgen in de richting waarin het menselijk bewustzijn zich kan ontwikkelen en welke mogelijkheden er zijn voor verdere groei en transformatie.

In termen van evolutie, kunnen we kijken naar het concept van "adaptieve vrijheid". Evolutie wordt gedreven door het streven van soorten om zich aan te passen aan hun omgeving en te overleven. Soorten ontwikkelen diverse aanpassingen en eigenschappen om beter te kunnen gedijen. In deze context kunnen we vrijheid zien als de mogelijkheid voor individuele organismen om zich aan te passen en verschillende strategieën te ontwikkelen om te overleven en te reproduceren. Het vermogen van soorten om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden en om variatie te creëren in hun eigenschappen kan worden gezien als een uitdrukking van deze vrijheid. Met andere woorden, evolutie streeft naar het vergroten van de adaptieve vrijheid van soorten om te floreren in diverse omgevingen.

Op spiritueel gebied kunnen veel tradities en overtuigingen vrijheid als een kernwaarde beschouwen. "Doe niet een ander aan wat je ook voor jezelf niet wilt"; "behandel een ander zoals jezelf behandeld wilt worden"; "mijn vrijheid houdt op waar die van jou begint".

Veel spirituele paden benadrukken het streven naar innerlijke vrijheid, waarbij individuen proberen los te komen van beperkende overtuigingen, verlangens en identificaties. Spirituele groei kan worden gezien als het proces van het vergroten van bewustzijn en begrip, waardoor men zichzelf bevrijdt van belemmeringen en een dieper gevoel van vrijheid ervaart. Deze innerlijke vrijheid kan zich uiteindelijk manifesteren als de vrijheid om onvoorwaardelijk lief te hebben, mededogen te tonen en in harmonie te leven met anderen en de wereld.
Dus, of het nu gaat om convergente evolutie of spirituele groei, het streven naar vrijheid lijkt een centraal en diepgaand element te zijn, waarbij individuen zich binnen een leven ontwikkelen en soorten zich over lange tijd ontwikkelen en uitbreiden naar steeds hogere niveaus van bewustzijn, expressie en aanpassing.

Teilhard de Chardin en Point Omega

Pierre Teilhard de Chardin was een Franse jezuïet, theoloog en filosoof die unieke ideeën ontwikkelde over evolutie en spiritualiteit. Hij geloofde dat bewustzijn altijd al deel uitmaakt van het weefsel van het universum en dat evolutie het proces is waardoor dit bewustzijn geleidelijk aan complexiteit wint en zich manifesteert in verschillende vormen, inclusief menselijke bewustzijn. Zijn concept van "Point Omega" is nauw verbonden met zijn visie op evolutionaire doelen en de convergentie van materie en bewustzijn.
Teilhard de Chardin zag evolutie niet als louter een fysiek proces, maar als een spiritueel proces dat leidt naar een punt van hogere complexiteit en bewustzijn. Dit punt noemde hij "Point Omega". Het idee achter Point Omega is dat de evolutie van het universum en het leven een diepere betekenis heeft en uiteindelijk leidt tot eenheid en verbinding op kosmische schaal.

Teilhard geloofde in de kracht van liefde als een drijvende kracht achter evolutie en bewustzijn.

Onvoorwaardelijke liefde betekent dat je in staat bent om liefde te geven vanuit een plaats van puurheid en oprechtheid, zonder dat je afhankelijk bent van wat je ervoor terugkrijgt. Het gaat om het koesteren van de connectie en genegenheid die je voor iemand voelt, zonder dat je probeert om de ander te veranderen of te controleren. Het betekent ook dat je grenzen kunt stellen en voor jezelf kunt zorgen, terwijl je nog steeds liefdevol en respectvol met anderen omgaat.

In feite kan onvoorwaardelijke liefde worden gezien als een innerlijke houding die voortkomt uit een diep begrip van de onderlinge verbondenheid van alle wezens. Het is de erkenning dat we allemaal deel uitmaken van hetzelfde weefsel van het leven en dat het koesteren van liefde en mededogen voor anderen ook onszelf verrijkt.

Evolutionair gezien kan onvoorwaardelijke liefde bijdragen aan sociale cohesie en samenwerking binnen gemeenschappen. Soorten die in staat zijn om samen te werken en zorg te dragen voor anderen, hebben mogelijk een voordeel in termen van overleving en voortplanting. Het vermogen om liefde en empathie te tonen kan leiden tot positieve interacties, onderlinge ondersteuning en het oplossen van conflicten, wat de kansen op overleving en voortplanting vergroot.
Daarnaast kan onvoorwaardelijke liefde ook een dieper spiritueel aspect hebben. Het overstijgt de grenzen van het individu en weerspiegelt een diep begrip van de onderlinge verbondenheid van alle leven. Het kan leiden tot een dieper gevoel van betekenis en doel in het leven, en kan dienen als een krachtige bron van vreugde en vervulling.
Kortom, het vergroten van het vermogen om onvoorwaardelijk lief te hebben, heeft zowel evolutionaire voordelen als spirituele betekenis, en kan bijdragen aan de groei en ontwikkeling van individuen en samenlevingen.

Deze visie kan ons aanmoedigen om voorbij onze beperkte identificatie met ons individuele zelf te kijken. We kunnen proberen ons bewustzijn uit te breiden en te transcenderen naar een meer universeel perspectief. Dit kan leiden tot een gevoel van bevrijding en innerlijke vrede.

Wat gaf en geeft het leven richting?

Vormgeving van het leven vanuit een inherente kracht in het universum?

Hoe het bestaan begon gaat ons begrip te boven. Het begrip daarvan transcendeert ons als het ware. Voor het gemak gaan sommigen er vanuit dat het bestaan toeval is, anderen veronderstellen een transcendente intelligentie. In dit artikel wordt uitgegaan van het bestaan van een intelligentie die in ieder geval geen haast heeft. Aan de wetenschap kunnen we overlaten om de (samenhang in de) werking van natuurwetten te ontrafelen, via de filosofie en/of onze eigen intelligentie kunnen we overdenken hoe het waarom van het bestaan geduldig werkzaam kan zijn.

Vanuit een visie op de natuur of God als een interne kracht of essentie die inherent is aan het universum, kan het Goddelijke worden beschouwd als de onderliggende bron van alle leven en evolutie, die de natuurlijke processen bezielt en een richting geeft aan de ontwikkeling van het leven.
Volgens deze visie zou de oerknal niet alleen het begin van het universum vertegenwoordigen in termen van materie en energie, maar ook het begin van een ontwikkeling die uiteindelijk zou leiden tot complexe structuren, levende wezens en bewustzijn.
Dit idee kan worden gezien als een manier om de intrinsieke verbondenheid tussen alle aspecten van het universum te benadrukken. Het stelt voor dat bewustzijn het universum laat evolueren, zonder haast en geleidelijk een hoger doel dienend.
Vanuit dit perspectief werd en wordt het leven beschouwd als een natuurlijk en organisch onderdeel van de kosmische evolutie, waarbij bewustzijn en energie samenkomen om de complexiteit en diversiteit van het universum te laten ontstaan.

Doelen in ontwikkeling vanuit bewustzijn

In het kader van theïstische evolutie met een intern Goddelijk perspectief, kan de ontwikkeling van liefde en vrijheid worden gezien als een manifestatie van deze inherente Goddelijke essentie die in de kosmos aanwezig is. Bewustzijn, als een wezenlijk kenmerk van het menselijk bestaan, zou dan kunnen worden beschouwd als een manier waarop deze innerlijke Goddelijke aanwezigheid zichzelf ervaart en uitdrukt in de wereld.
De ontwikkeling van bewustzijn en de mogelijkheid om liefde te voelen en vrijheid te begrijpen, kan dan worden gezien als een inherent aspect van de natuurlijke evolutie die wordt beïnvloed door de Goddelijke aanwezigheid in alle levende wezens. Het bewustzijn wordt beschouwd als een innerlijk raamwerk waardoor de wereld wordt ervaren en waarin de menselijke ziel een dieper begrip en verbinding met het Goddelijke kan ervaren.
Het leven wordt vaak beschouwd als een drager van bewustzijn en energie, waarbij bewustzijn de mogelijkheid biedt om gewaarwording en ervaring te hebben, en energie de kracht levert om vanuit die gewaarwording in actie te komen.
Bewustzijn is wat ons in staat stelt om onszelf en onze omgeving te ervaren, gedachten en emoties te hebben, en betekenis te geven aan onze ervaringen. Het is het innerlijke licht dat schijnt op onze percepties en ons in staat stelt om een dieper begrip van onszelf en de wereld te krijgen.
Energie, aan de andere kant, is de drijvende kracht achter alle activiteit in het universum. Het is wat beweging, verandering en actie mogelijk maakt. In levende wezens, zoals mensen, wordt energie gebruikt om onze lichamen te laten functioneren, onze spieren aan te sturen, onze zintuigen te laten werken en onze gedachten te laten ontstaan.
Samen vormen bewustzijn en energie de basis van ons menselijk bestaan en geven ze betekenis aan ons leven. Bewustzijn stelt ons in staat om de wereld te ervaren en te begrijpen, terwijl energie ons in staat stelt om te handelen en onze intenties en doelen na te streven.

Maken of breken?

Net zoals een kunstenaar creatief gebruik maakt van zijn bewustzijn en energie om kunstwerken te creëren en schoonheid voort te brengen, kunnen mensen ook hun bewustzijn en energie gebruiken om positieve veranderingen te bewerkstelligen, goede daden te verrichten en anderen te helpen. Dit kan bijdragen aan het maken en opbouwen van een betere wereld.
Aan de andere kant kunnen bewustzijn en energie ook destructief worden gebruikt, bijvoorbeeld om schade toe te brengen, anderen pijn te doen of negatieve doelen na te streven. Dit kan leiden tot het breken of vernietigen van wat eerder was opgebouwd.
Het belangrijke punt is dat bewustzijn en energie als krachten op zichzelf neutraal zijn. Het is de intentie en het gebruik ervan door individuen die bepalen of ze een positieve of negatieve impact hebben. Mensen hebben de verantwoordelijkheid om bewust te zijn van hun acties en intenties en om hun bewustzijn en energie op een constructieve en verantwoordelijke manier te gebruiken.
In onze menselijke ervaringen kunnen we getuige zijn van zowel creatie als vernietiging, en het is aan ons om bewust te kiezen welke kracht we in de wereld willen brengen. Bewustzijn kan ons helpen om te begrijpen wat we doen en welke gevolgen onze acties hebben, terwijl energie ons de kracht geeft om die intenties in actie om te zetten.
Het is daarom van groot belang om bewustzijn en energie te gebruiken met wijsheid, empathie en mededogen, zodat we positieve veranderingen kunnen bewerkstelligen en een betere wereld kunnen creëren voor onszelf en anderen. Het is een voortdurend proces van zelfbewustzijn en zelfreflectie om te groeien als individuen en als samenleving.

Welvaart en welzijn

Financiële vrijheid kan een gevoel van onafhankelijkheid en autonomie bieden, waarbij mensen meer controle hebben over hun leven en meer mogelijkheden hebben om hun doelen en verlangens te realiseren. Het stelt mensen in staat om comfortabel te leven, toegang te hebben tot essentiële diensten en voorzieningen, en in staat te zijn om hun tijd en energie te besteden aan wat voor hen belangrijk is.
Liefde en menselijke relaties zijn van essentieel belang voor ons welzijn en geluk. Het hebben van sterke en liefdevolle banden met anderen geeft betekenis aan ons leven en biedt een gevoel van verbondenheid en steun.
Sommige mensen zien financiële welvaart als een manier om meer liefdevolle en zorgzame relaties te cultiveren, omdat het hen in staat stelt om anderen te ondersteunen en bij te dragen aan de gemeenschap. Bovendien kan financiële stabiliteit een gevoel van veiligheid bieden dat kan helpen bij het opbouwen en behouden van liefdevolle relaties.
Het is echter belangrijk om op te merken dat geld op zichzelf geen bron van liefde is, maar eerder een hulpmiddel om bepaalde aspecten van het leven te vergemakkelijken. Liefde en echte menselijke verbindingen worden gevormd door emoties, wederzijdse zorg en begrip, en niet door materiële rijkdom.
Het nastreven van financiële middelen om vrijheid en liefde te ervaren, kan zeker een legitiem doel zijn, maar het is ook belangrijk om in gedachten te houden dat geluk en vervulling niet alleen afhankelijk zijn van externe omstandigheden, maar ook van onze innerlijke houding, onze relaties met anderen, en hoe we betekenis geven aan ons leven. Een evenwichtige benadering van welzijn omvat vaak zowel externe factoren als innerlijke groei en zelfbewustzijn.

Bewustwording van wat echt belangrijk is

Een evenwichtige benadering van welzijn kan worden bevorderd door bewustwording. Bewustwording verwijst naar het proces van zelfreflectie en het ontwikkelen van een dieper begrip van onszelf, onze gedachten, emoties, gedragingen en onze relaties met anderen en de wereld om ons heen.
Bewustwording stelt ons in staat om het volgende te ontwikkelen.

  1. Door bewust te zijn van onze gedachten, overtuigingen en emoties, kunnen we onszelf beter begrijpen en ontdekken waarom we bepaalde keuzes maken en hoe we reageren op verschillende situaties.
  2. Bewustwording van onze emoties stelt ons in staat om ze te herkennen, te begrijpen en op een gezonde manier ermee om te gaan. Het helpt ons ook om empathie te tonen en beter met anderen te communiceren.
  3. Bewustwording van onze stressoren en reacties kan ons helpen effectieve coping strategieën te ontwikkelen om stress te verminderen en veerkrachtiger te zijn.
  4. Bewustwording van onze communicatiestijl en hoe we ons gedragen in relaties kan ons helpen om oprechte en diepgaande verbindingen met anderen tot stand te brengen.
  5. Door bewust te zijn van wat echt belangrijk voor ons is, kunnen we doelen stellen die aansluiten bij onze waarden en betekenis geven aan ons leven.
  6. Bewustwording opent de deur naar persoonlijke groei en ontwikkeling, omdat we in staat zijn om te leren van onze ervaringen en onszelf voortdurend te verbeteren.

Bewustwording kan worden gestimuleerd door verschillende praktijken, zoals meditatie, mindfulness, zelfreflectie, het bijhouden van een dagboek of een blog en het bewust oefenen van aandacht in het dagelijks leven. Het is een continu proces en een reis van zelfontdekking die ons helpt om ons leven met meer betekenis, balans en welzijn te leiden.
Het cultiveren van bewustwording kan ons ook helpen om te onderscheiden wat echt belangrijk is in ons leven en ons te richten op de dingen die ons werkelijk gelukkig maken en vervullen. Het is een krachtig hulpmiddel om te gedijen en te groeien op zowel persoonlijk als spiritueel vlak.

Tot hier en verder lezen

Op dit blog zijn veel artikelen te vinden over eerdere uitwerking van de gedachten hierboven. Die artikelen zijn te vinden via de zoekfunctie links bovenaan of via de labels van de onderwerpen direct of verder onderaan elk artikel.

Hoop houden in tijden van stress

Wie de tijdgeest probeert te volgen via de sociale media en de nieuwsdiensten van links naar rechts ziet in de reacties veel agressie tussen mensen die het niet met elkaar eens zijn.
Het is een teken des tijds en het gevolg van het aloude gezegde “wie wind zaait, zal storm oogsten”.
Al heel lang geleden is het sportief met elkaar omgaan omgezet in competitiedrift en apenrotsgedrag. Het is niet echt (echt niet) verkeerd om van tijd tot tijd naar elkaar te kijken of je nog mee kunt in de vaart der volken, een soort van particulier benchmarken. Maar we zijn doorgeschoten in assertief gedrag.
In tijden waarin het kapitalistische groeidenken is doorgeschoten in kamikaze werken is het goed om de koers bij te stellen. Steekwoorden zijn dan evenwaardigheid en balans. Een mens kan ook een goede boterham verdienen door een andere balans aan te houden tussen investeren en kosten besparing, namelijk een balans gericht op duurzaamheid. Dat geldt ook voor onze onderlinge relaties: we hoeven niet voortdurend naar elkaar te kijken of we wel het uiterste uit de kan kunnen halen.
Af en toe niets, niets doen, niets zeggen en vooral bewust zijn dat doen en laten ook inhoudt waarderen wat je niet doet. Niet doen is wat anders dan niets doen. Oosterse culturen van ver voor de start van onze jaartelling kenden al het begrip "wei wu wei". Vertaald naar nu is het toegevoegde waarde aan bijvoorbeeld consuminderen en “spreken is zilver en zwijgen is goud”.

Volgens de taoïstische filosofie is wei wu wei een manier om de harmonie te behouden tussen de mens en de natuurlijke wereld. Door te handelen in overeenstemming met de natuurlijke orde, wordt men één met de natuurlijke stroom van het leven en wordt men vrij van spanning, stress en strijd.

Wei wu wei is echter niet hetzelfde als passiviteit of nietsdoen. Het betekent eerder dat men handelt zonder egoïstische intenties, zonder zichzelf te forceren en zonder tegen de natuurlijke stroom in te gaan. Het betekent dat men handelt vanuit een innerlijke stilte en in harmonie met de omgeving.

Wie op gepaste wijze humor toelaat, doet als het koken van een recept met de juiste ingrediënten en specerijen.
Wie in balans leeft kan ontwikkelen naar de volgende stap in bewustzijn. Een staat van non-dualiteit. Een staat van bewustzijn waarin de neiging om te oordelen wordt omgezet in het vormen van een mening zonder de noodzaak om dat ook te delen en zo nodig alleen in een ik-boodschap. En er hoeft ook niet geselecteerd te worden: geen eigen volk eerst, maar evenwaardig reageren op mens en dier, ongeacht soort, ras of aaibaarheid.

Deze tijd voelt weer alsof er een soort evolutionaire stap gaat worden gezet. Het kan projectie zijn, wishful thinking, het kan ook noodzaak zijn omdat wij mensen de aarde al zo over bevolken en uitputten dat de aarde als het ware (weer) gaat reageren als een organisme. Het is een proces dat veel denkers al eens hebben verwoord, letterlijk en figuurlijk. Robert Pirsig, bijvoorbeeld, sprak over dynamische en statisch kwaliteit van organismen. Het begon miljarden jaren na de oerknal met het afkoelen van de energie tot materie in anorganische patronen, vervolgens ontstond er leven met  biologische patronen, na lange tijd kregen die sociale patronen en tenslotte intellectuele patronen. Misschien zitten we nog in die laatste fase, misschien wordt er nu een nieuw patroon ontwikkeld. Welk? Wie het weet mag het zeggen. Sommigen zien een spiritueel patroon ontstaan, anderen willen niets liever dan een pas op de plaats of zelfs terug.
De waarheid is analoog aan de overstelpende hoeveelheid leugens van Donald Trump irrelevant geworden; het gaat nu om hoe we met het niet kunnen tegenhouden van fake news (deep fake video's) omgaan; hoe we weer tot rust komen en tot vertrouwen en daarmee tot hoop. En zo is de cirkel weer gesloten: niet meer (ver)oordelen, elkaar evenwaardig behandelen en gericht zijn op balans.
Het label van die stap moet nog ontdekt en benoemd worden.

(in de labels onderaan deze tekst de aanloop van dit blog).

Kwaliteit vormende waarden

Waar bestaan we uit?

Robert Pirsig schreef twee boeken over de metafysica van kwaliteit als basis, middel en doel van het leven. De titels waren "Zen en de kunst van motoronderhoud, een onderzoek naar waarden" en "Lila, een onderzoek naar zeden". Pirsig bestudeerde oosterse en westerse filosofie om zijn eigen filosofie als een soort integratie van beide te construeren. In de zeventiger jaren was hij veel gelezen maar er is nooit veel gedaan met zijn denkbeelden. Eigenlijk niet verwonderlijk, want wat kun je met de gedachte dat alles opgebouwd is uit kwaliteit als kracht of waarde? Iets dat kwaliteit heeft, deugt en is direct te ervaren. Pirsig: “het ding heeft de waarde niet gevormd, de waarde heeft het ding gevormd". Taalspel of realiteit? Of de metafysica van Pirsig klopt, daarover is het laatste woord nog niet gezegd.

Pirsig (1928-2017) zag in de evolutie de ontwikkeling van dynamische kwaliteit en statische kwaliteit. Statische kwaliteit is conserverend, bijeenhoudend, gebaseerd op gewoonte en herinnering.
Statische waardepatronen zijn onder te verdelen in vier stelsels:

  1. anorganische patronen
  2. biologische patronen
  3. sociale patronen
  4. intellectuele patronen

Wanneer alles goed gaat, hoeft de mens zich niet druk te maken over de organisatie van zijn lichaam of van zijn sociale omgeving.
Dynamische kwaliteit is de bron van alle verandering, de kwaliteit van de vrijheid. Dynamische kwaliteit creëert de wereld waarin wij leven, maar statische kwaliteit is noodzakelijk om haar in stand te houden. Alleen maar gericht zijn op in stand houden loopt telkens uit op stagnatie, het verhinderen van verandering, het verbieden van het afwijkende.

Inmiddels hebben we als mensheid ruime ervaring kunnen opdoen met de ontwikkeling van kwaliteit, maar we hebben ook ecosystemen, en daarmee biologische patronen, beschadigd.

Verbinding met de oosterse filosofie

Is er voor de naaste toekomst iets te leren van de visie van Pirsig? Voor het antwoord gaan we eerst terug naar de oosterse filosofie.

Ook het taoïsme gaat uit van waarden als “beïnvloeders” van het universum, waarden die ouder zijn dan ons heelal. Natuurlijk hebben waarden geen materiële aard, maar in de opvatting van taoïsten kunnen zij het ontstaan van materie en leven via de tao/dao (spreek uit "douw") beïnvloeden.
Wikipedia: "Tao is vormloos en niet gebonden aan een vorm. Tao voedt alles. Het creëert de gewenste ordelijke patronen in de chaos. Maar de wens naar ordelijke patronen zal nooit vervuld worden. Men kan alleen maar op het pad blijven van de zoektocht. In de taoïstische leer is tao de kwaliteit van die zoektocht. Tao ontsluit in zich Leegte en Vorm, Yang en Yin, beweging en rust".

Yin & yang representeren alle tegenstellingen in de wereld: yin = vrouwelijk, passief, schaduw; yang = mannelijk, actief, licht(gevend). De opposities zijn inherent verbonden, intra- en interpersoonlijk, d.w.z. er is altijd tegelijkertijd yin én yang werkzaam binnen en tussen personen en in de natuur. Het vrouwelijke is ook werkzaam binnen mannen en omgekeerd. De balans tussen yin & yang verandert voortdurend en opposities transformeren in elkaar (dag wordt nacht, leven wordt dood, jong wordt oud, het zijnde wordt het niet-zijnde) en staan in verschillende contexten en verhoudingen anders tegenover elkaar. In het yin & yang teken wordt dit gesymboliseerd met witte puntje in het zwart, en het zwarte puntje in het witte gedeelte. Yin en Yang gaan in elkaar over wanneer de interne conditie daarvoor gereed is en de tijd er rijp voor is. Wie de kwaliteit van deze levensvisie wil genieten dient voortdurend en moeiteloos alert (oordeelloos en stille getuige) te zijn. Het is zowel ontspannend als inspannend, een gezonde balans tussen doen en laten in het oog houdend. Zie ook de gedachte achter respect.

Meer vormen van yin en yang ontstaan

Het aantal uitingsvormen van de waarden yin & yang groeit in de geschiedenis van het heelal met het groeien van bewustzijn. Het begon simpel.
Bij de big bang werd een gigantische hoeveelheid energie het heelal in geslingerd, die in miljarden jaren daarna afkoelde tot materie. Het heelal werd ouder en de evolutie nam een aanvang. Toen er stabiele (gebalanceerde) verbindingen (anorganische patronen) konden worden gevormd ontstond leven (dynamische kwaliteit), dat zichzelf kon reproduceren (biologische patronen).
Bij de reproductie en het ontstaan van nieuw leven, vroeger en nu, komen een eicel (yin) van een vrouw en een zaadcel (yang) van een man bij elkaar, versmelten, splitsen en de cellen vormen uiteindelijk samen een nieuw individu. Dat individu gaat later weer ei- of zaadcellen produceren voor nieuw leven met een ander individu en zo eindeloos voort. Verbindingen tussen eicel en zaadcel zijn afhankelijk van vitaliteit (chi). Keuzes voor verbinding van individuen worden gemaakt op basis van het beleven en vergroten van kwaliteit, bijvoorbeeld biodiversiteit, schoonheid en liefde. In dat (doelgerichte?) replicatieproces vindt de eindeloze en wat aansprekender werking van yin en yang plaats.
In zekere zin vindt de verbinding op verschillende niveaus tegelijk in vormen van vrijheid en liefde plaats. Het zijn (ongrijpbare) waarden, die bepalend (vormend) voor kwaliteit zijn en van elkaar afhankelijk, maar de implicatie is ook dat iets slechts altijd een goede kant heeft en andersom.
Liefde leidt tot verbinden met yin en yang componenten en de wens om vrij te zijn kent dezelfde invloeden. Zonder liefde geen vrijheid en zonder vrijheid geen liefde.
Op een positieve manier verbonden in balans leveren ze levenskwaliteit. Dat geldt zowel voor de vereniging binnen het individu (het mannelijke en het vrouwelijke) als tussen individuen (mannen en vrouwen).
Op een negatieve manier verbonden (zonder dynamische kwaliteit) leiden ze na verloop van tijd tot desintegratie (scheiding). Bijvoorbeeld wanneer de verbinding meer vrijheid kost dan het aanvankelijk opleverde en de liefde niet meer ervaren wordt.
Op sociaal niveau kun je de invloed van yin & yang als volgt zien. Mensen trouwen en krijgen kinderen. De samenwerking tussen individuen geeft elkaars leven kwaliteit. Een gemeenschap is opgebouwd uit individuen waarvan de kwaliteit van leven door alle statische en dynamische waardepatronen wordt bepaald. Intellectuele patronen geven het individu kans om zijn/haar creativiteit kwijt te kunnen in werk of hobby.
Gemeenschappen vormen landen. Landen werken op globaal niveau samen. In termen van metafysica van kwaliteit volgens Pirsig bouwen we met zijn allen op de wereld statische waardepatronen op. De leefbaarheid moet komen van de dynamische kwaliteit van hoe we de wereld inrichten. Maar de globale economie bedreigt ook de statische kwaliteit (biologische en sociale patronen) door onverschilligheid, vervuiling, landgebruik en klimaatopwarming.

Kwaliteit ervaren kan op vele manieren, maar niet grenzeloos worden uitgebuit

De opkomst van Internet heeft de waarden vrijheid (yang) en liefde (yin) internationale mogelijkheden gegeven, een dynamische kwaliteit, maar niet zonder kinderziektes. In deze tijd van milieuvervuiling, klimaatopwarming, virusverspreiding en bevolkingsgroei moeten landen voor het eerst samenwerken om het leven op aarde leefbaar te houden voor mens en dier. De yang invloed is doorgeschoten en er moet weer meer yin invloed worden toegelaten om in balans te komen en kwaliteit van leven te behouden. Meer yin betekent naast minder consumeren meer nadruk op evenwaardigheid tussen mensen onderling, maar ook tussen mens en dier in plaats van competitie en groeidwang (yang). Een balans tussen doen (yang) en laten (yin). Wu wei: doen door niet te doen (yin). Levenskunst is te weten wanneer te doen en wanneer te laten en het geduld opbrengen om de werking af te wachten.


Mannen en vrouwen kunnen in termen van het taoïsme onderzoeken hoe zij onderling de balans kunnen vinden in vrijheid en liefde, maar ook hoe ze dit duurzaam kunnen uitbreiden naar een zo groot mogelijke omgeving en zo de eenheid met de natuur (yin) herstellen. Met het herstellen van de eenheid met de natuur worden de statische waardepatronen gewaarborgd.

Op voorgaande wijze is de visie van Pirsig over de integratie van oosterse en westerse filosofie te vertalen naar nu en de toekomst. Het is niet de enige manier om te zoeken naar hoe we kwaliteit waarborgen in de wereld. Het is misschien bescheiden genoeg om te stellen dat we moeten blijven kijken of we in de race naar verhoging van kwaliteit niet onbedoeld tornen aan de fundamenten van (levens)kwaliteit, geleverd door metafysica.

Wereldverbeteren? Keep it SimPol

SimPol staat voor Simultaneous Policy (Gelijktijdig Beleid). Schrijvers John Bunzi en Nick Duffell hebben het plan opgevat om burgers, politici en ondernemers een gezamenlijke verklaring te laten ondertekenen, dat ze/we vanaf een bepaald moment de mensen behoorlijk betalen, de natuur respecteren, de mensenrechten respecteren – op voorwaarde dat alle anderen dat vanaf datzelfde moment ook doen.
De auteurs (eigenaar van een internationaal bedrijf en een psychotherapeut) signaleren een Negatieve Mondiale Concurrentiespiraal (NMC). Zij pleiten voor een mondiale aanpak, meer internationale samenwerking om problemen als klimaat, milieu en bewapening gezamenlijk op te lossen. Voorwaarde daarbij is dat alle landen tegelijkertijd overgaan tot gezamenlijke aanpak, Simpol (Simultaneous Policy), van meerdere vraagstukken en een nieuwe vorm van internationaal stemrecht. Dit vergt een omwenteling in ons denken als wereldburgers. Vergelijk het met het rouwproces zoals beschreven door Kübler-Ross, in vijf fasen van ontkenning tot aanvaarding. Hoe krijg je iedereen bereid tot deze omwenteling?
Het klassieke motto “verbeter de wereld, begin bij jezelf” wordt dan “we maken een betere wereld en dat doen we tegelijkertijd”.

Uit het boek.
‘De hele evolutie – van de hele kosmos en van onze eigen planeet daarbinnen – is een eindeloze dans van eenheden die in delen uiteenvallen en delen die zich weer verenigen in met elkaar verenigbare nieuwe eenheden. Het vertoont het patroon van een zich herhalende opwaartse spiraal: van eenheid naar individuatie naar concurrentie naar conflict naar onderhandelingen naar oplossing naar samenwerking naar nieuwe niveaus van eenheid, et cetera etc.. Er is zowel sprake van concurrentie en samenwerking binnen, als tussen de soorten, terwijl ze improviseren en zich ontwikkelen en de dans uit zijn evenwicht en weer in evenwicht brengen’.
Er is een nieuwe lichting wetenschappers die stelt dat de evolutie zelf een evolutie doormaakt door nieuwe manieren te bedenken om sneller en effectiever te evolueren. Daarbij hoeven we onze identiteit niet op te geven en voegen er een mondiale identiteit aan toe. We maken dan afspraken om simultaan te werken aan mondiale verbeteringen en iedereen die in hetzelfde schuitje zit helpt overleven.
De mondiale concurrentiestrijd is inmiddels zo destructief geworden dat samenwerking nog de enige oplossing is. Wat Robert Pirsig de ‘Dynamische Kwaliteit, de voortdurend veranderende beweging van de directe realiteit’ noemt, begint te veel te worden voor wat hij de patronen van ‘statische waarde’ noemt, en er vindt een totale ommekeer in het systeem plaats. Deze dynamiek richt het evenwicht van de tot dan toe geaccepteerde realiteit te gronde – soms op een gewelddadige manier – om een transformatie teweeg te brengen.
De destructieve concurrentiestrijd fungeert paradoxaal genoeg juist als een aanjager van samenwerking.

De oplossing is SimPol, een uitweg uit de vernietigende spiraal van de neoliberale wereldorde (bol.com).

De zin van het leven vanuit omdenken

Creëer je eigen zingeving 

In plaats van te zoeken naar een universeel antwoord op de vraag naar de zin van het leven, kunnen we omdenken gebruiken om onze eigen zingeving te creëren en te ontdekken wat voor ons persoonlijk belangrijk is. 

Hieronder volgen enkele tips om omdenken toe te passen bij het zoeken naar de zin van het leven. 

  • Focus op de mogelijkheden in plaats van de beperkingen. In plaats van te denken aan de dingen die ons beperken om de zin van het leven te vinden, kunnen we ons richten op de mogelijkheden die we hebben. We kunnen nadenken over onze passies, interesses, talenten en waarden en kijken hoe we deze kunnen gebruiken om zin te geven aan ons leven. 
  • Gebruik uitdagingen als kansen. Uitdagingen en moeilijke momenten kunnen ons helpen om te groeien en ons sterker te maken. In plaats van ons te laten ontmoedigen door de obstakels die we tegenkomen, kunnen we omdenken gebruiken om te zien hoe deze uitdagingen ons kunnen helpen om onze persoonlijke zingeving te ontdekken. 
  • Vind vreugde in de kleine dingen. De zin van het leven hoeft niet altijd groot en betekenisvol te zijn. We kunnen ons richten op de kleine dingen in het leven die ons vreugde brengen, zoals tijd doorbrengen met familie en vrienden, genieten van de natuur, het ontdekken van nieuwe ervaringen of het beoefenen van een hobby. 
  • Help anderen. Door anderen te helpen, kunnen we betekenis geven aan ons leven en ons een gevoel van voldoening geven. We kunnen omdenken gebruiken om te zien hoe we ons kunnen inzetten voor anderen en hoe dit ons kan helpen om betekenis en zin te vinden in ons eigen leven. 
Kortom, omdenken kan ons helpen om anders te kijken naar de vraag naar de zin van het leven en ons helpen om onze eigen zingeving te creëren. Door ons te richten op de mogelijkheden, uitdagingen als kansen te zien, vreugde te vinden in de kleine dingen en anderen te helpen, kunnen we betekenis en voldoening vinden in ons leven

Zeven leerpunten

Fokko Obbema is journalist van de Volkskrant. Nooit gerookt, een matig drinker, geen overgewicht, dagelijks gezond eten en enkele keren per week sporten - wat kon hem gebeuren? Wat zou dan de zin zijn van zo vroeg al doodgaan?
Toch overkwam het hem bijna op zijn 54-ste: een hartstilstand en ternauwernood ontsnapt aan de dood omdat zijn echtgenote toevallig in de buurt was en levensreddend optrad. Na zijn herstel is Obbema 40 interviews gaan houden met bijvoorbeeld een filosofe, predikante, schrijver, celbiologe, huisarts, boeddhist, sociologe en psychiater over de zin van het leven. Zoals valt te verwachten komen ze allemaal met een zinnig, maar elk met een ander antwoord: positief of neutraal, er is geen zin van het leven. Zie de site van de Volkskrant.

Obbema vat zijn bevindingen met zeven leerpunten samen.
1. Kwetsbaarheid als essentie, het belang van verbinding.
2. Veerkracht, hand in hand met dankbaarheid.
3. Het leven is een leerschool.
4. Hoop op vooruitgang – op weg naar een groter ethisch bewustzijn?
5. Beperkingen van de wetenschap en herwaardering van religie.
6. Het nut van de dood – zoeken naar de essentie.
7. Geen zin, wel betekenis?

Het antwoord van Akhmanova

Celbiologe Akhmanova ziet het anders.
De zin van het leven volgens haar is het doorgeven van je DNA en je leven aan je kinderen. Daarin ligt zelfs onsterfelijkheid besloten. Aan dit antwoord valt niets af te dingen. Het menselijke lichaam en de menselijke geest zijn ingericht en voorbereid om zwanger te maken en te raken. Weliswaar probeert de geest zo prudent mogelijk via een langdurige relatie dit geluk te bestendigen, het lichaam is volkomen neutraal. Via meer of minder slinkse wegen regelt de seksualiteit dat we vaak dichtbij een bevruchting komen. Homoseksualiteit en voorbehoedsmiddelen staan dit hoogstens in de weg of nopen tot adoptie. Drankgebruik neemt remmingen weg en hormonen etc. proberen de mens te verleiden om seks te hebben. Met voortplanting (dupliceren) als zin hebben we het voornaamste antwoord te pakken.
Tot zover Akhmanova.

Kanttekeningen

Moet iemand die bewust of ongewild geen kinderen krijgt dan concluderen dat zijn of haar leven geen zin heeft?

Gelukkig niet.
Er is naast liefde ook nog zoiets als evolutie. Die vindt plaats over generaties heen en zorgt dat het genenpakket van het ene individu uitsterft en van de ander wordt doorgegeven. Haar gerichtheid is niet neutraal, maar zonder oordeel.
Ieder individu mag er zijn en is evenwaardig.

Is geen kinderen krijgen dan equivalent aan afgewezen worden door de bedoeling van evolutie?

Zeker niet.
Te meer wanneer je ervan uitgaat dat de evolutie ook abstracte doelen kan hebben als het vergroten van vrijheid en liefde. Het liefdevolle antwoord op de vraag wat de zin van het leven is vanuit liefde en vrijheid is dan: “je mag de zin van jouw leven zelf kiezen en ook of je je wel of niet genen doorgeeft”.

Terug naar het antwoord op de vraag vanuit de ongrijpbaarheid van de vraag naar de zin van het leven. De filosofie en de religie kennen het omzeilen van het zoeken naar waarheid via de via negativa. Dat is je richten op wat het antwoord niet is en zo zicht te krijgen op wat het antwoord zou kunnen zijn zonder (de pretentie) het onder woorden te kunnen of hoeven brengen.

Stel dat niemand de waarheid in pacht heeft over wat de zin van het leven is, dan is ieders antwoord in principe even waardevol. En daarmee ook ieders leven. Immers was er een concrete zin van leven dan waren we niet vrij. En zo zonder concrete zin kan iedereen in principe evenwaardig bijdragen aan een evolutie gericht op ontwikkeling en vermeerdering van vrijheid en liefde.

Voor degenen die bang zijn dat bovengenoemde spirituele inzichten leiden tot maatschappelijke anarchie de opmerking dat elke samenleving gezamenlijk bepaalt hoe met vrijheid om te gaan. Het is natuurlijk niet zo dat elke samenleving daarbij voortdurend de wijsheid in pacht heeft. Jouw eigen ego en cultuur kunnen relativeren blijft altijd een punt van aandacht.

Het antwoord van Jolande Withuis

Een voorbeeld uit de reeks van interviews die Obbema hield waarin veel aspecten zitten, die samenhangen met de vraag naar de zin van het leven, is het interview met sociologe Jolande Withuis. Zij schrijft boeken over de levens van haar vader (Raadselvader), communisten en Juliana. Het zijn vooral voorbeelden van levens van mensen die door geboorte of overtuiging niet evenwaardig waren aan anderen en waarin gebrek aan vrijheid en liefde een worsteling was. Zelf vertelt zij over de zin van haar leven dat zij tevreden is over het zoeken en vinden van haar eigen behoeften, haar eigen wensen en het vak waarin zij haar talenten kan ontplooien.

Een citaat uit het interview.

Wat is de zin van ons leven?

‘Geen. We zijn een van de miljoenen organismen op aarde die leven en sterven. We zijn er gewoon. Mijn eerste associatie is een boekje van Jaap van Heerden (wetenschapsfilosoof, red., niet door Obbema geïnterviewd), Wees blij dat het leven geen zin heeft. Hij betoogt dat als het leven een vastgestelde zin zou hebben, er veel wegen worden afgesloten. Want dan is er een ijkpunt waar je al je handelen aan moet afmeten. Het mooie van het leven is juist dat het open ligt. Dat het geen zin heeft, geeft eindeloos veel kansen. Van Heerden laat ook zien dat opvattingen die uitgaan van een zin tot groot leed hebben geleid, inclusief massamoorden – denk aan godsdienstoorlogen en het communisme. Dat ben ik met hem eens’.

Dus u bent blij dat het leven geen zin heeft?

‘Nou ‘blij’ vind ik wat overmoedig. Wanneer het in mijn leven lekker loopt, komt de vraag naar de zin niet op. Ben ik aan het onderzoeken dan voel ik me gelukkig. Schrijven is de zin van mijn leven. Mijn werk gaat over wezenlijke onderwerpen.
Tot zover het interview met Withuis.

Kanttekeningen van anderen

Sheila Sitalsing, columniste in de Volkskrant, schrijft naar aanleiding van het interview van Obbema met celbiologe Akhmanova het volgende.
"Zo goed zijn de mensen in het doorgeven van hun genen en in het voorzetten van het leven en in het zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden en in het doorgeven van informatie om nog langer en nog beter verder te kunnen leven, dat ze heel veel ruimte zijn gaan innemen. Zoveel ruimte, dat de mens in hoog tempo andere dieren aan het uitmoorden is. We trekken een bloedspoor over de wereld".

Onze vrijheid kent ook verantwoordelijkheid nemen voor de gevolgen van ons gedrag voor anderen, mens en dier, zelfs ver weg in de wereld. Jezelf overgeven aan natuurlijke driften zonder na te denken over de gevolgen kan je de aansluiting met vrijheid en liefde kosten.

Citaat uit een recensie van boeken van Van Heerden.
Op beschaafd-ironische conversatietoon, maar niet zonder precisie en soms felheid, bespreekt hij uiteenlopende kwesties: Is Eline Vere als kind seksueel misbruikt? Maakt pornografie vrouwen tot tweederangs burgers? Is het tijd voor de slachtoffers van andermans verveling een vuist te maken? Zijn wij allemaal het resultaat van een verkrachting, lang geleden? Eigenlijk doet het er weinig toe waarover Van Heerden schrijft omdat het altijd een heilzaam genoegen is zijn spirituele en onwrikbaar verstandige denktrant te volgen. Koketterie, de vetvlek op het werk van menige columnist, ontbreekt. Voor "Wees blij dat het leven geen zin heeft" kreeg hij de Wijnaendts Franckenprijs.

De zin van het leven. Gesprekken over de essentie van het leven (bol.com).
Jaap van Heerden. Wees blij dat het leven geen zin heeft (bol.com).

Hans Laurentius schrijft in Een handvol scherven. Leven is zinloos! Wat een feest! Godzijdank!

Het inzicht dat we absolute vrijheid zouden kunnen genieten leidt niet automatisch tot eenheid.
Casper Thomas schrijft in de Groene Amsterdammer.

"In het boek The Authoritarian Dynamic concludeert de Australische psycholoog Karen Stenner dat in iedere samenleving grofweg een derde deel van de witte kiezers ‘eenheid en samenhang’ belangrijker vindt dan ‘vrijheid en diversiteit’. Dit deel van de bevolking, schrijft Stenner, zal zich nooit comfortabel voelen in een moderne liberale democratie, waarin verscheidenheid en pluralisme de uitgangspunten zijn".
"Hoe meer machtsspreiding, hoe groter het risico van fragmentatie van die gedroomde eenheid".

Fokke Obbema. Een zinvol leven. De mens en zijn verhaal (bol.com).

Geloofsbelijdenis voor een liefdevolle paradox

Een atheïst gelooft. Hij gelooft dat God niet bestaat. Daar is hij zeker van. Hij heeft misschien geen ongelijk, maar heeft hij wel geduld?

Een agnost vindt dat hij niet kan weten of God wel of niet bestaat. Er zijn ook "dubbele" agnosten die een stap verder gaan en vinden dat niemand kan weten of God wel of niet bestaat. Die mensen zitten (niet oncomfortabel) in een paradox, want om te kunnen weten dat je niet kunt weten of God wel of niet bestaat, moet je toch de mogelijkheid van het bestaan van God veronderstellen. Want wanneer je helemaal niets kan weten over God dan kan je ook werkelijk niets zeggen over het bestaan van God.

Ik ben zo’n agnost die gelooft dat niemand het laatste woord heeft over het bestaan van God. Ik vermoed dat een onpersoonlijke God het universum zo slim in elkaar heeft gezet dat iedereen het bewijs van het bestaan van God kan zien en niemand het kan bewijzen. Iedereen is ook vrij om dit te ontkennen en er zich niets van aan te trekken. Daarmee is in principe ook liefde, vrijheid en evenwaardigheid gecreëerd. Het verklaart ook waarom er tegelijk in een God kan worden geloofd en onrecht kan worden ervaren. Ik ervaar en zie geen tegenspraak, maar een liefdevolle paradox. Ik erken ook dat ik daarvoor geen enkel bewijs heb en geloof dat niemand een sluitend tegenbewijs kan leveren.

In navolging van Spinoza geloof ik in een pantheïstische God die zowel permanent zichtbaar als onzichtbaar is. Het idee dat hogere machten zich van sturing onthouden kan worden gezien als een vorm van deism of pantheïsme, waarbij God of het goddelijke wordt gezien als de schepper van het universum maar zich niet actief bemoeit met de wereld. In deze visie wordt de mensheid gezien als vrij om haar eigen pad te kiezen, zonder dat er een hogere macht is die onze keuzes stuurt of bepaalt.
Sommige filosofen en theologen hebben betoogd dat een dergelijke visie van God en het universum meer recht doet aan de vrije wil en autonomie van de mens. Als er geen externe sturing is van een hogere macht, dan zijn wij vrij om onze eigen keuzes te maken en ons eigen lot te bepalen.

Hoe meer bewijs je zoekt en probeert aan te dragen hoe meer je weerstand oproept bij anderen. God wordt daarmee per definitie uit beeld verdrongen bij hen die vechten om de waarheid. Wie slechts zoekt naar het opruimen van onwaarheden in zichzelf, die draagt voor mij bij aan het uitdrukken van vrijheid en liefde, ondanks hun principiële ongrijpbaarheid. God laat zich horen in innerlijke rust en stilte, geduld en bescheidenheid en toont zich in synchroniciteit, dynamische en statische kwaliteiten.

Ik geloof in een onpersoonlijke God die geen haast heeft, die niet zozeer zes dagen over de Schepping heeft gedaan maar een stuk of zes overgangen heeft geschapen die het leven zoals wij dat nu ervaren mogelijk maakte. Het leeuwendeel hebben we al gehad en mogelijk gaan we nog een deel meemaken (intelligent design). Dat is voor mij doelgerichte evolutie. Van bewustzijn naar energie naar materie naar leven naar samenwerking naar samenleving naar hogere organisatievorm. In dat nog steeds voortgaande proces worden kwaliteiten als schoonheid, liefde en vrijheid gerealiseerd, tegelijk ongrijpbaar en voor iedereen beschikbaar. Dit proces kunnen wij mensen verder helpen ontwikkelen of verstoren, maar dan valt het leven terug naar een lager niveau zonder mensen en wordt het proces weer opnieuw opgepakt en opgezet zonder haast.

Elk levend wezen mag er zijn (heeft een intrinsiek recht op vrijheid) en mag proberen bij te dragen aan de evolutie. Er is geen moeten, want er is in principe vrijheid en liefde beschikbaar voor iedereen. Aan het evenredig verdelen en bewaken voor iedereen, mens en dier, moeten we nog (verder) werken.
 

Lees ook Titus Rivas in "Waarom het absolute agnosticisme over het bestaan van een theïstische scheppergod geen rationele positie is".

Uit een boek van Bruno Borchert over mystiek.
William James zegt van zichzelf:
'hoewel ik zo'n mystiek godsbewustzijn in de meer directe en sterke betekenis niet bezit, toch is er iets in mij wat reageert wanneer ik anderen daarover hoor spreken. Ik herken een diepere stem. Er is iets wat me zegt: daar zit waarheid in …. Ik ben zozeer uit het christendom weggegroeid dat een uiting van mystiek die daarin gevat zit, er eerst weer van losgemaakt moet worden - ik moet door die verstrengeling héén geraken - voor ik kan luisteren. Noem dit als je wilt, mijn mystieke kiem. Het is een heel gewone, veel voorkomende kiem'.

De volgende stap in de (r)evolutie

Mensen willen evenwaardig worden behandeld, maar wanneer zij de kans krijgen willen zij zich onderscheiden van anderen.

Ed van Riel uit Vlissingen schreef naar de Volkskrant.
Ongetwijfeld hebben onder anderen Thomas Piketty een duidelijk rapport afgeleverd over de ongelijkheid in de wereld (Voorpagina, 15 december).
Zij schrijven die ongelijkheid toe aan de globalisering, maar vergeten dat die globalisering, op haar beurt, weer een gevolg is van de menselijke aard. Aan die menselijke aard wordt al gerefereerd in de Bijbel, en wel in het Nieuwe Testament. 'Beproeft of onderzoekt alle dingen en behoudt het goede' (Tessalonicenzen 5: 21-22).
Deze opdracht was natuurlijk een regelrechte uitnodiging tot het doen van wereldwijd onderzoek. Ook het intercontinentale onderzoek naar inkomensongelijkheid is daar het resultaat van.
Echter, zowel Piketty's bestseller Kapitaal in de 21ste eeuw als Das Kapital van Karl Marx gaan voorbij aan of ontkennen de menselijke drang om te winnen van je medemens middels de competitie in ons bestaan. Al het menselijk streven is hierop gebaseerd.
Reclamejongens gebruiken deze drang om mensen een nog grotere auto te verkopen dan hun buurman heeft. Op de werkvloer bestaat zij als de carrièrestrijd met collega's, in het bedrijfsleven en de politiek heb je de onderlinge strijd naar de top. Tijdens de o zo gezellige spelletjesavonden onder de kerstboom overheerst het winstbejag en op godsdienstig gebied zie je de wedijver wie de meeste gelovigen kan winnen.
En natuurlijk zijn alle sporten gebaseerd op het winnen van je tegenstander. Zelfs in het dammen of schaken wordt een harde strijd geleverd. Dat is typisch menselijk. Ik heb tenminste nooit een vos, leeuw of tijger erop kunnen betrappen zomaar een eindje te gaan rennen voor een stukje metaal om hun nek.
De menselijke aard heeft het communisme van Marx de nek omgedraaid. Het is namelijk niet onwaarschijnlijk dat 100 procent van de armste 50 procent van de wereldbevolking tot de rijkste 0,1 procent zou willen behoren. Als ze tenminste de kans zouden krijgen.
Tot zover de ingezonden brief.

Het ligt in de menselijke aard en van de meeste dieren om vrij te willen zijn. Die wens heeft het communisme van Marx de das omgedaan. Sommige varkens waren in het communisme van 1984 meer gelijk dan anderen. Wie in staat is om vrijheid en solidariteit te combineren die is koopman. Het is niet voor niets dat de Franse Revolutie als leuze had “vrijheid, gelijkheid en broederschap”! We willen allemaal gelijk behandeld worden in onze wens om vrij te zijn. Die solidariteit hier verwoord als broederschap zouden arm en rijk in het oog moeten houden en doortrekken naar alle andere mensen en dieren op de aarde. Evenwaardigheid is de fase in globalisering die we nu moeten oppakken voordat de kwaliteit van leven te zeer is aangetast.

Ontwikkeling van bewustzijn en evolutie

Het contact tussen God en Adam
Over de rol van toeval in de evolutie wordt onder wetenschappers verschillend gedacht. Het is bon ton om evolutie te verklaren door uit te gaan van toevallige mutaties, gecombineerd met het proces dat de best aangepaste of seksueel meest aantrekkelijke individuen overleven. Charles Darwin is er bekend mee geworden. Deze manier van nuchter denken heeft de meeste status en sluit het meest aan bij de opvattingen van Ockham.
Wikipedia: Ockhams scheermes is de stelling dat wanneer er verschillende hypotheses zijn die een verschijnsel in gelijke mate kunnen verklaren, de hypothese gekozen moet worden die de minste aannames bevat en de minste entiteiten veronderstelt. Het is een principe uit de kennistheorie dat wordt toegeschreven aan de 14e-eeuwse Engelse filosoof Willem van Ockham, een franciscaner monnik.
Wie een doelgerichtheid of een sturing ziet in evolutie, staat voor de vraag welk doel dat is en wie of wat deze sturing doet. Je ziet Ockham al fronsen en het scheermes heffen. In een vorig blog zijn Gerrit Teule en Robert Pirsig besproken. Zij gaan uit van een doelgerichte ontwikkeling in de evolutie, namelijk naar meer kwaliteit, schoonheid en bewustzijn. Priester en paleontoloog Teilhard de Chardin is bekend geworden met het punt Omega waarop de menselijke ontwikkeling zich zou richten. Op punt Omega zou het menselijk bewustzijn samenvallen met het goddelijke bewustzijn. Het zal geen verbazing wekken dat Teilhard de Chardin halverwege de vorige eeuw door het Vaticaan is teruggefloten. De wereld was nog niet toe aan een mens die zich ten opzichte van God emancipeerde.

Medische wetenschappers zien bewustzijn veelal als (bij)product van hersenactiviteit. Gedachten en gewaarwordingen worden we door neurale activiteit bewust. Wanneer de hersenen geen zuurstof meer krijgen, raken we buiten bewustzijn. Duurt dit te lang, dan treden hersenbeschadigingen op en gaan we dood. Mensen met bijna-dood-ervaringen melden vaak spirituele ervaringen.
Wat bewustzijn precies is, daarover is nog geen consensus. Hersenactiviteit is wel via scans aan te tonen, bewustzijn is niet aantoonbaar. Wanneer iemand bij bewustzijn is, is er hersenactiviteit. Omgekeerd geldt dit niet, ook in de slaap, bijvoorbeeld wanneer we dromen is er aantoonbare hersenactiviteit, maar zijn we niet bij bewustzijn. Een uitzondering is de lucide droom, waarin we weten dat we dromen. Via het bewustzijn wordt een mens zich gewaar van zintuigelijke indrukken, van gedachten, gevoelens en intuïtie. Gewaarwordingen kunnen ook daar als het ware tussenin liggen, wat bijvoorbeeld bij meditatie het geval of doel kan zijn.
Ontwikkeling in bewustzijn suggereert dat er sprake kan zijn van meer of minder bewustzijn, zoals je meer of minder wakker of slaperig kunt zijn. Ook wordt er onderscheid gemaakt tussen lager en hoger bewustzijn. En hiermee doet een zekere ranking in kwaliteit van bewust zijn z’n intrede. Zelfbewustzijn wordt als een moreel hogere vorm van bewustzijn gezien. Dieren met zelfbewustzijn zouden daarom aanspraak mogen maken op aan mensen gelijke rechten. Maar is zelfbewustzijn meer bewustzijn of alleen bewust zijn van zichzelf in het bewustzijn?

Wie van mening is dat bewustzijn alleen hoort bij levende wezens en in het geval van zelfbewustzijn met name bij de mens en een klein aantal zoogdieren, zal niet snel geneigd zijn om proberen de sporen van bewustzijn terug te zoeken naar het begin van de ontwikkeling van de kosmos. Immers dat veronderstelt dat ook dode materie of de natuur een bepaalde mate of voorloper van bewustzijn bevat. Al was het alleen maar in de vorm van organisator van meer of minder complexe deeltjes. Sjamanisten en Indianen doen dat wel. Hun zienswijze wordt al snel als bijgeloof en een vorm van magisch denken betiteld.

Magisch denken wordt als een denkvorm gezien van oervolken, naast dualistisch denken (boven/onder/goed/kwaad) en loopt vooruit op religieus en logisch denken.
Een open uitwisseling van visies op bewustzijn vraagt een bereidheid tot een evenwaardige dialoog. En zo lang vertegenwoordigers van doelgerichte evolutie niet aannemelijk en aantrekkelijk kunnen maken wat dat denken en ruimer zien oplevert, zal de animo om zo’n dialoog te starten er bij wetenschappers niet komen. Magisch denken lijkt op wensdenken, wordt als naïef beschouwd en is spreekwoordelijk: De wens is immers de vader van de gedachte.

Wie na zoveel waarschuwingen nog wel wil denken in termen van doelgerichte evolutie, heeft als voordeel dat hij of zij zich kan verzoenen met de traagheid waarmee verbeteringen en de onrechtvaardigheid waarmee veranderingen zich aandienen. Dat het miljarden jaren duurde voordat het leven op aarde mogelijk werd, heeft ermee te maken dat de omstandigheden voor de levensvatbaarheid met de huidige kwaliteit nog niet bereikt waren. Dat kwaliteit veel aspecten heeft, waaronder ongrijpbare begrippen als liefde en vrijheid. Dat de kleine stapjes in de evolutie ook evenwaardigheid tussen individuen en soorten mogelijk maken. Dat complexere en sympathieke levensvormen kunnen uitsterven door eigen toedoen of kosmische rampen heeft met het open karakter en eindeloos geduld over eventuele duur en verloop van bewustzijnsevolutie.
Dat bepaalde hypotheses door de wetenschap niet worden onderzocht, heeft te maken met de verwachting dat er op korte termijn geen winst valt te behalen uit de inzichten.

We zijn nog lang niet klaar om de idealen van de Franse Revolutie te stabiliseren en te globaliseren: vrijheid, gelijkheid en broederschap, mogelijk als tussenresultaat van een lange bewustzijnsevolutie.
Het kleine beetje ruimte dat de wetenschap overlaat voor de vrije wil is misschien genoeg om wetenschappers, schrijvers en opiniemakers te interesseren in de spirituele reden daarvoor.

Huisarts en wetenschapsfilosoof Arie Bos rekent in onder genoemde boeken af met de modieuze en naïeve veronderstelling dat we 'ons brein zouden zijn'. Door de vele wetenschappelijke bevindingen in een groter perspectief te plaatsen, maakt Arie Bos duidelijk dat het materialistische wereldbeeld achterhaald en onhoudbaar is. Volgens Bos heeft een levende cel al een vorm van bewustzijn. De meest succesvol samengesteld cluster cellen in de natuur tot nu toe is de  mens. Wij zijn geen biologische computer, maar een bewuste schakel in een zinvolle, naar vrijheid strevende evolutie.
Boeken van Arie Bos

Evolutie gericht op vergroten van kwaliteit

24 april 2017 overleed Robert M. Pirsig de auteur van Zen en de kunst van het motoronderhoud en het boek Lila. De boeken vallen onder metafysica met een vleugje autobiografische inslag en gaan over de doelgerichtheid van de evolutie om kwaliteiten als harmonie en vrede te vergroten. Volgens Pirsig wordt de ontwikkeling van de natuur gedreven door waarden.
Pirsig onderscheidt statische kwaliteit en dynamische kwaliteit. Statische waardepatronen zijn onder te verdelen in vier onafhankelijke stelsels van steeds hoger moreel niveau: anorganische patronen, biologische patronen, sociale patronen en intellectuele patronen. Dynamische kwaliteit is de bron van alle verandering, de kwaliteit van de vrijheid. Dynamische kwaliteit creëert de wereld waarin wij leven, maar statische kwaliteit is noodzakelijk om haar in stand te houden. Met een beetje fantasie zouden waarden als vrijheid en liefde ook kunnen vallen onder de waarden die Pirsig voor ogen heeft.

In Nederland kennen we een auteur die een soortgelijke evolutietheorie aanhangt, namelijk Gerrit Teule. Hij ziet de evolutie als gericht op het vergroten en verbreiden van schoonheid. Bij het allereerste begin van het ontstaan van het heelal was er nog geen materie en waren de natuurkundige wetten afwijkend en is alle materie volgens Teule door God opgebouwd met een eenheid van bewustzijn. Bewustzijn ontstaat volgens Teule uit de samenwerking van eonen en neuronen.
"Dat stijgt ver uit boven 'het verschijnsel mens'".

Teule refereert soms kort aan Pirsig. Er is (nog) geen fysisch bewijs voor het bestaan van eonen.
Het is denkbaar dat Pirsig’s statische patronen samenhangen met het functioneren van eonen. Dus eonen zouden kunnen functioneren op verschillende niveaus, bijvoorbeeld elementaire deeltjes patronen, anorganische patronen, biologische patronen, sociale patronen, intellectuele patronen en spirituele patronen. En daarmee zou de evolutionaire cirkel rond zijn, zie ook het punt Omega van Teilhard de Chardin..

Met dit korte artikeltje wordt geen van beide auteurs recht gedaan maar kan aanleiding zijn om meer te gaan lezen. Voor Pirsig, klik hier.

Teule: Wat Darwin niet kon weten (bol.com).
Pierre Teilhard de Chardin (bol.com).

Meer kans op een goede verklaring voor hoe bewustzijn tijdens de evolutie is ontwikkeld dan Teule maakt de verklaring van wetenschapsfilosoof Arie Bos. Volgens Bos heeft een levende cel al een vorm van bewustzijn. Daarmee verlaat hij de materie als basis van bewustzijn. Mensen zijn volgens Bos een bewuste schakel in een zinvolle, naar vrijheid strevende evolutie.
Arie Bos: Hoe de stof de geest kreeg (bol.com).

De wens loslaten om alles te beheersen

Het is een menselijke wens om overal verbinding te zien en verklaring te vinden. We zoeken zinvolle verbanden en hopen zo meer grip op het leven te krijgen. Daarnaast leven en handelen we vanuit waarden. Zijn die waarden ooit in de evolutie ontstaan en daaraan onderhevig?

Vrijheid is openheid is liefde. Met deze simpele zin maakt schrijver David Deida de verbinding tussen twee zeer belangrijke waarden. Veel mannen veronachtzamen in hun zoektocht naar vrijheid de liefde en veel vrouwen veronachtzamen in hun zoektocht naar liefde de vrijheid. Ze zoeken het bij elkaar en kunnen zo van elkaar leren en in het voorbijgaan wordt het leven doorgegeven.

Tijdens de eindeloze cycli van levens materialiseert in wisselende openheid de energie van vrijheid en liefde steeds meer in vorm en inhoud. Zie de evolutie van eencelligen in miljarden jaren naar bewust levende wezens met miljarden samenwerkende cellen. Mens en dier zijn meer dan de som van miljarden samenwerkende cellen geworden en kunnen (met wisselend resultaat) steeds beter uit de voeten met vrijheid en liefde.
Ook binnen een mensenleven vindt dit proces plaats na het samenvoegen van de zaadcel en de eicel. Op basis van informatie uit het DNA wordt het lichaam tijdens de zwangerschap opgebouwd en na de geboorte vanuit het opgebouwde geheel van cellen bestuurd en in leven gehouden. Tijdens een mensenleven krijgen vrijheid en liefde een steeds andere waardering. We zijn in elke levensfase zowel vrij als niet vrij. In elke levensfase doen we meer ervaring op met liefde.

Is deze evolutie een bewust proces, waarin vrijheid en liefde ontwikkelen? Met andere woorden is er een bewustzijn die dit proces stuurt? Is bewustzijn (geest) de oorsprong van materie?

Een eerste antwoord is dat het proces van groeiende vrijheid en liefde in het bewustzijn en daarmee in het lichaam plaatsvindt. Elk levend wezen moet proberen gezond te blijven om aan het natuurlijke proces van het doorgeven van leven deel te kunnen nemen. Zonder een gezond lichaam geen vrijheid en liefde.
In iedere evolutionaire stap omhoog verwerft een organisme meer autonomie voor de onderliggende lichaamsfuncties, zodat zijn geest vrij blijft om andere dingen te doen dan zichzelf te organiseren. Zie ook de ontwikkeling in kwaliteit van leven via statische patronen (anorganisch, biologisch, sociaal, intellectueel).

Een tweede antwoord is dat ons bewustzijn scheppend werkt. Of je nu gewoon werk doet, of je scheppend kunstenaar of verklarend wetenschapper bent, je draagt eraan bij om het leven meer aangenaam en beheersbaar te maken. Naar mate je meer uitdrukking mag geven aan wat er in je omgaat, wordt jezelf en een ander minder onderdrukt. Dat is ook een opbrengst van verbinden van vrijheid en liefde door openheid.

Is er ook een directe invloed van de geest aantoonbaar op materie (lichaam)?
Dan blijft het antwoord open.

Het hoort bij de essentie van vrijheid en liefde, dat wat wij mensen denken en willen geen directe relatie heeft tot wat zich ontwikkelt. We hebben die invloed vooral door ons handelen, in de ruimste zin van het woord. We blozen wanneer we ons schamen. Dit soort effecten op het eigen of andermans lichaam zijn duidelijk, maar geldt dit ook voor materie? Is kwantumfysica, waarbij het afhangt van de observator of licht zich gedraagt als deeltje of als golf, een voorbeeld van directe invloed van geest op materie? Komt die invloed door de keuze hoe te meten of door het gebruik van het meetinstrument of is de invloed directer?

Wat vaak over het hoofd wordt gezien is de kracht en de functie van het niet-handelen, van het laten, van het ruimte laten, van het niet-oordelen, kortom van openheid. Het doorzien van overtuigingen, het opheffen van interne blokkades maakt jouw bewustzijn gereed voor geestverruimende ervaringen. Het maakt woorden en concrete beelden overbodig. De geest is effectiever door te ontvangen dan door te sturen met verbeelding en gedachten (en afgeleid daarvan: gevoelens).

Het zou mooi zijn wanneer we steeds beter kunnen leven zonder het voortdurende zoeken naar wetmatigheden en bewijzen. Dat we gewoon open laten of reïncarnatie, of God of een leven na de dood bestaat. Wanneer we zinvol in vrede leven met een balans tussen vrijheid en liefde maakt dat de wens om de bewijzen daarvoor te vinden irrelevant.
Die balans kan ook worden omschreven als het weten wanneer te verbinden en wanneer los te laten.

"De waarheid is dat je niet kunt proberen los te laten. Proberen is het tegenovergestelde van loslaten. Loslaten is afstand doen van proberen. Loslaten is veel meer laten laten" - Adyashanti.

"Het absolute loslaten is het loslaten van degene die loslaat" - Adyashanti.

Van abstracte potentie tot concrete vrijheid

Er zijn parallellen te trekken tussen het ontstaan en samengaan van materie na de Big Bang en van het samengaan van cellen na het ontstaan van leven en de ontwikkeling van neurale netwerken in ons hoofd. Alles begint ten diepste als een abstracte potentialiteit. In een mensenleven voltrekt zich dat binnen een jaar of 70, op de schaal van het heelal neemt het miljarden jaren en eindigt het niet. Die relatie wordt verbeeld in deze video (we zijn allemaal één). Uit de abstracte potentialiteit van leven in het algemeen en van de individuele mens kunnen ook concepten als vrijheid of liefde en andere zielskwaliteiten tot ontwikkeling komen.
Mythologe Lisette Thooft geeft in haar vele boeken over spiritualiteit en emancipatie weer hoe zij die ontwikkeling ziet in het verleden en in de toekomst. Zij heeft zichzelf ontworsteld uit een jeugd met seksueel misbruik en zich ontpopt als een sekseneutrale voorvechtster van gelijk, maar eigen aandeel door mannen en vrouwen in een ontwikkeling naar een zinvol androgyne samenleving. Van Eros naar Agapè.

Van de flaptekst van haar boek over Jezus & Maria Magdalena.
Lisette Thooft begon een persoonlijke zoektocht en kwam terug met opwindende antwoorden. De overeenkomsten tussen de christelijke mythologie en die van andere religies zijn opvallend, ontdekte zij: de held offert altijd zichzelf en herrijst op een hoger niveau, de heldin raakt altijd haar geliefde kwijt. Waar staan die archetypen voor in onze psychologische ontwikkeling?
Als we teruggaan tot Adam en Eva, de archetypische man en vrouw, kunnen we zien dat het mannelijke staat voor het verlangen naar vrijheid, het vrouwelijke voor het verlangen naar liefde. Vrijheid en liefde hebben elkaar nodig om tot volle wasdom te komen. In het brandpunt van de ontwikkeling staat het offer. De vrijheid omarmt de liefde en geeft uit vrije wil zichzelf op de liefde omarmt de vrijheid en laat daarmee haar geliefde los. Op het hogere niveau van de herrijzenis worden vrijheid en liefde één. Man en vrouw ontwikkelen zich tot androgyne heelheid … waarin onvoorwaardelijke liefde (agapè) normaal is.
Tot zover de flaptekst.

Een paar citaten (p. 192).
Liefde en vrijheid blijken dus – aan de top van de piramide van menselijke ontwikkelingsmogelijkheden – twee kanten van dezelfde medaille te zijn. Alleen aan de bodem van de piramide staan man en vrouw tegenover elkaar. Maar hoe meer ze zich ontwikkelen, hoe dichter ze elkander naderen.
De brandstof voor die ontwikkeling is de seksuele drift. These en antithese willen zich verbinden in een synthese op hoger niveau, hoe lastig het ook is, omdat ze mateloos worden aangetrokken. Hoe gelijkwaardiger de relatie, hoe beter het werkt. In ongelijke relaties is geen ontwikkeling: de ene partij legt zijn wil op aan de andere en dat is het dan. De man wordt een egoïstische schuinsmarcheerder en de vrouw een sloof die over zich heen laat lopen. Of de vrouw wordt een bitse, bedillerige bemoeial en de man een pantoffelheld. Alleen als de macht gelijk verdeeld is, zijn de botsingen frontaal en moet er iets gebeuren om uit de impasse te raken – moet de ene partij iets van de andere partij in zich opnemen, waardoor de situatie verandert.

(p. 194). Vrijheid en liefde kun je ook op microniveau en op macroniveau herkennen als de stuwende polariteit van alle evolutie. De tweede wet van de warmteleer, de thermodynamica, luidt bijvoorbeeld dat alle fysische systemen streven naar een zo hoog mogelijke graad van entropie, en volgens de oude opvattingen staat entropie gelijk aan chaos en wanorde. Maar sommige wetenschappers hebben dat tegenwoordig geamendeerd: het is niet wanorde, maar maximale bewegingsvrijheid die de natuur nastreeft. In sommige omstandigheden, zoals bij kristallisatie, ontstaat juist bij meer bewegingsvrijheid ook een toenemende orde. Orde is harmonieuze samenhang. Vervang het door ‘liefde’ en je hebt een prachtig beeld van de bewustzijnsevolutie van de mens. Aanvankelijk is er competitie tussen vrijheid en liefde, maar waar kristallisatie kan optreden, vallen vrijheid en liefde samen. Daar neemt de vrijheid toe naarmate de liefde toeneemt.

(p. 199) naar mate je meer van de ander in jezelf opneemt, ontwikkel je je, word je groter en ruimer. Beschaafder. Kom je dichter bij God.

(p. 252) De ontwikkelingsopdracht aan mannen en aan het mannelijke deel in onze ziel luidt: offer je egoïsme op voor de liefde.

De ontwikkelingsopdracht aan vrouwen en aan het vrouwelijke deel in onze ziel luidt: laat die gerichtheid op je geliefde los, ter wille van de vrijheid.

De stuwkracht die een groeisprong veroorzaakt, bestaat uit een offer.

De opdracht van Thooft aan vrouwen is niet vast te houden, niet meer te grijpen. “Ontspannen in zichzelf, bewust aanwezig blijven zonder zich bezig te houden met de partner, is de manier om de vrijheid in zichzelf te absorberen die van hechting echte liefde maakt”.
Competitie, de search for excellence, het streven naar vrijheid voor het individu, zal zich –aldus Thooft- niet meer voordoen op het materiële vlak, in de economie, maar zich uitsluitend richten op het geestelijke vlak – op kunst, wetenschap, religie en spiritualiteit.

Thooft: Jezus en Maria Magdalena (bol.com)
Thooft: alcheme van de liefde (bol.com).

Naschrift: wijsheid is weten wanneer te geven en wanneer te nemen, wanneer te doen en wanneer te laten. Het zijn beide aspecten van het mannelijke en het vrouwelijke zonder ze toe te kunnen schrijven aan mannen en vrouwen alleen. Voor mij is de oproep van Thooft daarom aan het mannelijke en vrouwelijke deel in onszelf gericht. Dat maakt het boeiend om onderling uit te wisselen hoe we daarbij van elkaar kunnen leren.
David Deida bepleit de verbinding via openheid: vrijheid is openheid is liefde. Lisette Thooft beoefent openheid in haar interviews te zien op youtube.

Evolutie van het geloof in God

In het Het oerboek van de mens, de evolutie en de Bijbel wordt de evolutie van de mensheid vergeleken met de ontwikkeling van de Bijbel en het geloof in God(en).
De uitvinding van de landbouw 10.000 jaar geleden riep oplossingen (voedselzekerheid) en problemen (ziektes) op die de samenleving van jagers en verzamelaars daarvoor niet kende. De Bijbel probeert volgens de schrijvers, Carel van Schaik en Kai Michel, de gevolgen in de loop van de geschiedenis te beschrijven.
Bij het ontstaan van de landbouw ontstond bezit. Dat bezit moest worden beschermd anders haalt Jan en alleman de vruchten van jouw werk van het land. Iedereen moest dit leren (respecteren). Het had ook gevolgen voor het beeld dat mensen van God en goden had. Door de Schriftgeleerden werd dat beeld stukje bij beetje omgevormd van een veelgoderij naar een monotheïsme. Die God was oorspronkelijk niet alleen en almachtig, maar door slimme toepassing van psychologie (immuniteit voor tegenargumenten) wisten de religieuze gezaghebbers een godsbeeld te maken waarbij allerlei ellende als logische straf van een en dezelfde God werd bestempeld. De uitdaging was om de mensen niet te vervreemden van de straffende god, maar deze juist te binden doordat het welzijn van de samenleving afhankelijk werd gemaakt van voorbeeldig en volgzaam gedrag van individuen. Het is ook de ontwikkeling naar een niet meer te controleren godsbeeld dat je gelooft of niet.
Het belang van bezit en clanvorming had grote sociale gevolgen voor de positie van de vrouw en het erfrecht. Het ongelijk verdelen van taken, rechten en bezit moest een logische basis krijgen en een monotheïstische samenleving maakt dat gemakkelijker te beheersen.

Drie vormen van menselijke natuur

De schrijvers maken onderscheid tussen drie niveaus van menselijke natuur. Het is de eerste natuur, met aangeboren (buik)gevoelens, reacties en voorliefdes, die zorgt voor liefde binnen een gezin en familie en die rechtvaardigheid wil zien. Het is ook een natuur, die ons doet geloven in een bovennatuurlijke wereld van doden en geesten met wie je kunt communiceren. Wie droomt er nu niet over onsterfelijkheid?
De gewoontes die we ontwikkelen in een cultuur en proberen te bewaken en aan jongeren te leren om een samenleving leefbaar te houden noemen ze onze tweede natuur.
In de ontwikkeling van de Joodse voedselwetten waren de talrijke voorschriften ook het antwoord op de problemen die ontstonden bij het ontstaan van de nieuwe ziektes na het omschakelen naar een landbouwcultuur.
De derde natuur is een intellectuele, gericht op logica, voorspelbaarheid en controleerbaarheid. Deze natuur is alleen verstandelijk en staat daarom soms haaks op onze eerste natuur.
Mensen hebben de neiging om een eenmaal ingeslagen pad te blijven volgen. Van die neiging maakten de religieuze machthebbers gebruik om een godsbeeld te maken waarin de drie naturen maar één conclusie overliet: je kunt maar beter vertrouwen en meewerken met een God die het (uiteindelijk) goed bedoelt. Hoe onlogisch en tegenstrijdig de straffen ook soms lijken, ze droegen (verrassend?) juist bij aan het bestendigen van het geloof.

In het Oerboek worden ook twee beelden van het leven van Jezus beschreven. Het ene beeld doet recht aan de behoefte van Joodse tijdsgenoten die een Messias zochten als wereldse koning, die het volk beschermde tegen eeuwenoude vijanden. Het andere beeld is van Jezus die aan de basis stond van een christendom dat hij nooit bedoeld heeft op te richten en tot ontwikkeling kwam buiten Palestina en dus andere politieke belangen had. Het christendom bracht het Nieuwe Testament waarin volgens de schrijvers verklaard werd hoe God via Jezus mens werd en de mensheid “verlost” werd van de greep van de duivel.
Het is een van de vele voorbeelden in de religieuze geschiedenis hoe de dood een rol speelde in wat mensen wilden, maar niet mochten geloven en hoe religieuze voorgangers dat geloof probeerden bij te sturen en in te zetten voor hogere, maar ook voor eigen belangen.
Het voorlopige eindpunt van de religieuze evolutie volgens de schrijvers is een geloof waarin iedereen iets kan vinden dat recht doet aan elk van de drie menselijke naturen. De schrijvers van Het Oerboek van de mens noemen het een knappe prestatie van de schrijvers aan de Bijbel dat zij in ongeveer 1000 jaar een straffende God lieten samenvallen met een liefdevolle.

Voor mijzelf als agnost is het een zeer leesbaar boek dat voorstelbaar maakt hoe het beeld van een zichtbare schepping en evolutie kan samenvallen met een ongrijpbare schepper. Het boek behandelt inconsequenties in de Bijbel en pakt vaak gestelde vragen op als "wat was er nu zo erg aan het eten van een appel door Adam en Eva uit het paradijsverhaal"? en "hoe kan een almachtige God zoveel ellende toelaten"?

Abstracte theorie versus concrete verhalen

Terwijl je in een theorie gemakkelijker een verklaring kan behandelen, is een verhaal een vorm die breder leidt tot acceptatie of navolging.
De drang naar vrijheid is een spirituele verklaring van een universele behoefte van levende wezens. Een concept als vrijheid als schepping van het hogere (die zowel voor God zelf als de individuele mens geldt) vind ik overigens een veel logischer verklaring voor het bestaan van ellende, maar ook voor de kwaliteit van het leven. Daarvoor hoef je geen 400 pagina’s te schrijven over hoe de mensheid eeuwenlang heeft geworsteld met die inconsequenties. Dat vraagt wel een werkzame integratie van de drie naturen van de mens. Ik geef toe dat die integratie voortdurend aandacht vraagt.
Ik hoop dat dit boek mensen aan het denken zet en hen doet twijfelen die vinden dat zij door hun geloof meer (waard) zijn dan een ander, mens en dier.

Taoïsme en de weg naar geluk

Over geluk

Volgens Lenoir is geluk het bewustzijn van een algemene, blijvende tevredenheid in een betekenisvol bestaan dat gebaseerd is op de waarheid.
In zijn boek 'Over geluk, een filosofische ontdekkingsreis' neemt Frédéric Lenoir de lezer mee op een filosofische ontdekkingsreis. Lenoir geeft een overzicht van filosofische stromingen die elk geen kant-en-klare recept leveren voor geluk. Hij zoekt antwoord op vragen als: Is geluk iets puur subjectiefs? Hangt het van onze genen of van toeval af? Moet je iets nastreven? Kun je aan geluk werken? En kunnen geluk en lijden samengaan?

Een van de stromingen die Lenoir behandelt is het Taoïsme. Het woord Tao betekent 'de Weg' en vormt het kernbegrip van het taoïsme, waaraan het ook zijn naam ontleent. Tao is het ondeelbare en onbeschrijfbare principe, waaruit alles voortvloeit. Deze weg leidt niet automatisch naar geluk, maar wie onderweg de juiste beslissingen neemt vergroot zijn kans om gelukkig te blijven of het weer te worden. Beslissingen hebben als kenmerk “doe ik iets wel of doe ik iets niet”. Het doen door niet te doen of door los te laten heet in het Taoïsme wu wei (niet handelen tegen de aard der dingen in). Een taoïst probeert zich niet te verzetten tegen de loop der dingen, maar probeert daar spontaan maar wel bewust in mee te gaan. Het doel van "wu wei" is het streven naar een evenwichtige situatie en zodoende, zacht en onmerkbaar, in harmonie te geraken met het zelf, anderen, en de omgeving.

Taoïsme over gelukkig worden

  • Het Taoïsme leert dat er een universele kracht is, genaamd Tao, die alles in de wereld regelt. Door te leven volgens de Tao, kan men in harmonie zijn met de natuurlijke loop van de dingen en stress en angst verminderen.
     
  • Het Taoïsme benadrukt het belang van in het huidige moment te leven en te genieten van wat er op dit moment gebeurt. Door niet te veel te focussen op het verleden of de toekomst, kan men een gevoel van innerlijke rust ervaren.
     
  • Het Taoïsme moedigt aan om innerlijke deugden zoals bescheidenheid, compassie, vriendelijkheid, nederigheid en vrijgevigheid te cultiveren. Door deze deugden te beoefenen, kan men een gevoel van vrede en tevredenheid ervaren.
     
  • Het Taoïsme leert dat verlangen en hebzucht ons kunnen leiden tot een ongelukkig leven. Door tevreden te zijn met wat we hebben en niet te streven naar meer, kunnen we een gevoel van innerlijke vrede en tevredenheid bereiken.
     
  • Het Taoïsme moedigt aan om een eenvoudig leven te leiden en te vermijden dat we ons laten meeslepen door materiële rijkdom. Door in eenvoud te leven, kan men stress en angst verminderen en een gevoel van innerlijke vrede en tevredenheid bereiken. 

Wei wu wei is een belangrijk concept binnen het Taoïsme dat betekent "handelen door niet-handelen". Het verwijst naar het idee dat men in harmonie met de natuurlijke loop van de dingen kan handelen door niet te proberen om de dingen te forceren of te controleren, maar in plaats daarvan mee te bewegen met de natuurlijke stroom.
De relatie tussen wei wu wei en de manieren om gelukkig te worden volgens het Taoïsme is dat wei wu wei een van de manieren is om in harmonie te leven met de natuurlijke loop van de dingen. Door niet te proberen om de dingen te forceren of te controleren, kunnen we ons bevrijden van stress en angst en ons openstellen voor de kansen en mogelijkheden die zich voordoen.

Wikipidia over wu wei

Bijvoorbeeld Tao Te Ching vers 37: Tao is eeuwig nietdoende en toch is er niets dat het niet doet. Met andere woorden, Tao doet niets en toch alles. De betekenis van de woorden 'niet doen' is in deze zin veranderd: in de eerste betekenis wordt geduid op het niet gehecht zijn aan de resultaten van de actie die men onderneemt (zie ook de Bhagavad Gita). In de tweede betekenis wordt aangeduid dat men wel alles aanpakt wat men als taak of (levens)opdracht dient te volbrengen. Men kan in deze paradoxen doordringen door de hele context, de filosofie of de cultuur waarin deze paradoxen geschreven zijn te bestuderen.

Wijsheid is weten wanneer te doen en wanneer te laten.

Vergelijk dit inzicht met:
“geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen. Geef me de wijsheid om te accepteren wat ik niet kan veranderen. Geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien” – Franciscus van Assisi

Een belangrijk ethisch principe is vrijheid. Dat is goed (en bevordert geluk) wat de vrijheid van de meesten vergroot. Een goede beslissing maken komt vaak neer op de vraag te beantwoorden: Welk doen en welk laten vergroot deze vrijheid?

In het bereiken van een uiterste als geluk is het zaak om de balans te houden tussen uitersten. Bij het toepassen van het taoïsme op de vechtkunst (Tai Chi) gaat het er om om zelf in balans te blijven en de tegenstander uit balans te brengen. Tai Chi betekent 'het hoogste uiterste' en is het oneindige en fundamentele principe van evolutie en zelforganisatie. Het is de eenheid van Yin en Yang en daarmee het hele bestaan. Yin en Yang zijn de universele antagonisten, elkaar aanvullende kwaliteiten van het bestaan. Wanneer je probeert weg te komen van het ene uiterste roep je vanzelf het andere uiterste (als tegenkracht) op. Het heeft dus geen zin om bijvoorbeeld de absolute macht te bereiken of te streven naar permanent en absoluut geluk. Dat roept weerstand en het tegendeel, kortom ellende op. Het gebruik maken van yin en yang lijkt op het en-en denken. Wanneer je of-of denkt probeer je yin of yang tot de uiterste waarheid te verheffen en heb je daarmee per definitie ongelijk en verklein je de kans op geluk.

Lenoir bespreekt grote denkers als de Boeddha, Epicurus, Zhuangzi, Montaigne, Spinoza en Etty Hillesum.

Klik hier voor typische taoïstische uitspraken van Lao Tse.

Klik hier voor de werking van het denken in paradoxen in relatie met wu wei en geluk.

Populair in de laatste week

Alle labels van het blogspot

#metoo (2) aanbevolen (15) aandacht (9) aanraken (2) aanwezigheid (4) achterdocht (2) ADHD (2) afhankelijkheid (3) afstand nemen (6) agnost (4) agressie (2) alcoholisme (4) altruïsme (6) ambitie (2) ander (1) angst (22) apofatisch (9) authenticiteit (9) autisme (1) autonomie (5) balans en evenwicht (51) begeerte (1) behoefte (5) belangen (10) belemmerende overtuigingen (10) beoordelen (5) beslissen (2) betrokkenheid (5) betrouwbaarheid (2) bewustwording (12) bewustzijn (26) bezinning (1) bindingsangst (3) bioscoopfilm (7) biseksualiteit (1) blijdschap (3) bodhisattva (2) boeddhisme (9) boek (162) boosheid (2) brein (2) burn-out (2) communicatie (16) compassie (10) competentie (4) competitie (14) complottheorie (3) constructief gesprek (4) consumeren (2) coping (2) creativiteit (3) crisis (7) dans (6) daten (5) deflexie (1) demagogie (4) denken (12) denkfouten (5) deugd (9) deugdzaamheid (1) diagnose (4) dialoog (10) dieren (4) discipline (1) dooddoener (6) drama (3) drie-eenheid (6) drogredenen (7) drugsgebruik (5) DSM (4) dualisme (5) duurzaamheid (5) echt (4) eenheid (33) eenzaamheid (8) ego (45) eigenschappen (2) eigenwaarde (5) emancipatie (5) emergentie (2) emotie (13) empathie (5) en-en (23) endogene depressie (1) energie (13) erkenning (8) ethiek (9) etiquette (6) evenwaardigheid (51) evolutie (23) faalangst (1) fabel (1) feedback (2) filmpje (79) filosofie (18) fraude (9) Freud (2) functioneren (4) gebreken (1) gedragsverandering (5) geduld (2) geest (3) geheugen (3) gekwetstheid (6) geld (5) gelijk hebben of gelijk krijgen (7) gelijkmoedigheid (4) geloven (18) geluk (34) genade (5) genot (1) Gestalt (1) Getuige (5) gevoelens (35) gezag (1) gezichtsverlies (3) gezondheid (5) gezondheidszorg (1) GGz (2) go with the flow (2) God (41) goedgelovigheid (3) gokken (1) grenzen (9) hechting (1) heelheid (8) hersenen (4) hier en nu (8) holisme (2) hoofdzonde (3) humor (12) ideaalbeeld (2) identificatie (10) identiteit (13) ik-boodschap (1) illusie (12) imago (1) individualisme (5) innerlijke vrijheid (17) integriteit (3) Intelligent Design (1) Internet (3) intrinsieke waarde (1) intuïtie (8) InZicht (12) islam (2) jaloezie (4) jeugd (1) jezelf worden en zijn (12) jongeren (3) karakter (2) katafatisch (1) kenmerken (2) kiezen (10) kind (13) kosten (1) kracht (6) Krishnamurti (2) kuddegedrag (1) kunstmatige intelligentie (2) kwakzalverij (1) kwaliteit (16) kwetsbaarheid (5) l (1) leegte (15) leiderschap (4) leugens (9) levensfase (3) levenskunst (8) levensvragen (3) levensweg (3) licht (3) liefde (97) liefdesverdriet (3) lijden (1) loslaten (20) macht (23) machtsstrijd (9) magisch denken (7) man-vrouw verschillen (11) mannelijkheid (2) mannen (1) media (2) meditatie (14) metacommunicatie (8) metafoor (2) metafysica (5) milieu (1) mindfulness (4) misbruik (4) model (1) moraliseren (1) motto (1) mystiek (5) nabijheid (2) narcisme (4) natuur (5) negatie (16) neti neti (3) niet doen (22) NLP (1) non-duaal bewustzijn (6) non-dualiteit (41) omdenken (7) omgangsregels (3) onderwijs (3) onderzoek (8) ongelukkig zijn (4) onmacht (2) onrust (2) ontrouw (1) ontwikkeling (10) onverwerkt kindertrauma (3) oordeel (18) opvoeding (8) orgasme (2) Osho (6) ouderen (5) overgave (4) overheid (1) overvloed (6) panpsychisme (1) pantheïsme (1) paradox (27) Pareto principe (1) partnerkeuze (6) passie (2) pedagogie (2) perfectie (2) personeelsbeleid (2) persoonlijkheid (6) persoonlijkheidsstoornis (3) pesten (1) Peter principle (1) pijnlichaam (8) politiek (10) populair (11) positieve (11) privacy (1) processie (1) projectie (9) psychiatrie (4) psychofarmaca (1) psychotherapie (1) puberen (1) reïncarnatie (2) relatie (17) relatievaardigheid (5) respect (32) rijkdom (2) rol (4) romantiek (5) rust (5) ruzie (5) samensmelten (10) schaamte (2) scheiden (2) schizofrenie (1) schouwen (6) schrijfdrang (1) schuld (3) schuldgevoel (2) seks (14) selectie (3) sociale druk (4) somberheid (1) spel (3) spiegelogie (4) spijt (1) spiritualiteit (51) spreekwoorden (1) sprong (1) statistiek (1) status (1) sterven (5) stilte (15) straling (1) strategie (1) stress (5) synchroniciteit (14) taal (16) Taoïsme (18) tederheid (1) Tegenwoordigheid (2) The Secret (2) The Work (1) therapie (1) tijdgeest (5) toeval (5) Tolle (18) transcenderen (6) transformatie (5) transparantie (2) trend (2) tunnelvisie (1) twijfel (5) verandering (2) verantwoordelijkheid (12) verbinding (33) verdriet (2) vergeten (2) verlangen (5) verlatingsangst (1) verleiding (3) verlichting (14) verliefdheid (4) verlies (1) vermijding (1) vermoeidheid (1) verslaving (7) vertrouwen (18) verveling (2) verwondering (2) vicieuze cirkel (1) video (1) voeding (1) voelen (3) volgzaamheid (1) vragenlijst (2) vreugde (2) vrije wil (6) vrijen (3) vrijheid (90) waarheid (26) waarneming (7) ware (8) wederkerigheid (6) welzijn (7) wezen (2) wijsheden (10) wilskracht (2) woede (2) wu wei (23) yin en yang (4) zelfbeheersing (3) zelfbevestiging (3) zelfbewustzijn (8) zelfdoding (4) zelfkennis (12) zelfkritiek (1) zelfoverschatting (2) zelfrealisatie (12) zelfvertrouwen (5) zelfverwerkelijking (2) zelfwaardering (5) Zen (2) ziel (14) Zijn (11) zin van het leven (10)