Stilzwijgen in onzekere tijden?

Een historische parallel en hedendaagse uitdagingen

In tijden van groeiende onzekerheid en toenemend autoritair leiderschap in het buitenland worden mensen angstig voor conflict en oorlog. Deze angst leidt vaak tot een collectief stilzwijgen – een ogenschijnlijk verstandige reactie van zelfbehoud, zolang er geen breed gedragen geluid opstijgt dat de zorgen van een diverse groep mensen vertegenwoordigt. Dit patroon van angst en zwijgen is geen nieuw fenomeen, maar een terugkerend historisch motief dat zich in verschillende contexten manifesteert, met potentieel verontrustende gevolgen.

De jaren dertig: een waarschuwing uit het verleden

Fascisme breed bestrijden

De jaren dertig van de vorige eeuw bieden een krachtige historische parallel voor onze huidige situatie. Na de economische crisis van 1929 ontstond er in Europa een klimaat van angst en onzekerheid. Deze omstandigheden vormden een vruchtbare bodem voor autoritaire bewegingen die eenvoudige oplossingen voor complexe problemen beloofden. In Duitsland, Italië en elders zagen we hoe democratische instellingen werden uitgehold terwijl veel burgers en politieke leiders aanvankelijk zwegen, sommigen uit angst, anderen uit ongeloof dat de situatie werkelijk zo ernstig was.
Wat deze periode zo leerzaam maakt, is niet alleen de opkomst van autoritaire regimes, maar ook hoe het collectieve stilzwijgen deze ontwikkeling faciliteerde. Veel intellectuelen, politici en gewone burgers hielden zich gedeisd, in de overtuiging dat de storm zou overwaaien of dat confrontatie de situatie zou verergeren. Tegen de tijd dat een substantiële tegenbeweging ontstond, waren democratische instituties al zo verzwakt dat effectief verzet bijna onmogelijk was geworden.

Kolonialisme, superioriteitsdenken en de onderbreking van emancipatie

Een cruciaal aspect van de jaren dertig dat vaak onderbelicht blijft in historische parallellen is het wijdverbreide kolonialisme en superioriteitsdenken. De grote mogendheden bestuurden uitgestrekte koloniale gebieden, gebaseerd op een diepgeworteld geloof in de superioriteit van de eigen cultuur en "ras". Dit superioriteitsdenken manifesteerde zich niet alleen in koloniale overheersing, maar ook in eugenetische praktijken in eigen land, waarbij sterilisatieprogramma's werden toegepast op mensen die als "afwijkend" of "minderwaardig" werden beschouwd.

Enerzijds komt vermeende superioriteit vaak voort uit onwetendheid: men begrijpt niet werkelijk het bewustzijn van andere wezens (mensen of dieren) en men overschat de eigen bijzonderheid. In deze zin is het superioriteitsgevoel een symptoom van een diepere onwetendheid over de verbondenheid van al het leven.
Anderzijds kan het superioriteitsgevoel ook leiden tot actieve onwetendheid, wanneer mensen zich superieur wanen, vermijden ze vaak bewust informatie die hun positie zou kunnen ondermijnen. Ze sluiten zich af voor de ervaring en het lijden van de "ander", wat je een vorm van morele blindheid zou kunnen noemen.
Superioriteitsgevoel en onwetendheid vormen samen een zichzelf versterkende cirkel. De werkelijke uitdaging is deze cirkel te doorbreken door zowel bewustwording (tegen onwetendheid) als een fundamentele verschuiving in onze houding ten opzichte van andere wezens (tegen superioriteit).

Deze mentaliteit van hiërarchisch denken en het categoriseren van leven in "meer" en "minder" waardevol vormde een fundamentele belemmering voor echte emancipatie. Het ontkende de inherente waarde en waardigheid van alle mensen, om nog maar te zwijgen van niet-menselijke dieren en de natuur zelf. De eugenetische praktijken uit die tijd -niet alleen in nazi-Duitsland maar ook in democratieën als de Verenigde Staten, Zweden en Nederland- weerspiegelden een wereldbeeld waarin bepaalde levens als "opofferbaar" werden beschouwd voor het vermeende grotere goed.
Deze historische realiteit is bijzonder relevant voor onze huidige situatie, want hoewel de expliciete taal van raciale superioriteit grotendeels uit het publieke discours is verdwenen, is het onderliggende denkkader van culturele en menselijke superioriteit nog steeds aanwezig. Het uit zich nu in subtielere vormen op de volgende manieren.

• In het economische discours dat nog steeds menselijke belangen boven ecologische integriteit plaatst.
• In cultuurpolitieke debatten die "westerse waarden" als superieur bestempelen zonder kritische zelfbezinning.
• In het aarzelen om de historische koers van emancipatie door te trekken naar dieren en ecosystemen.
• In het routinematig ondergeschikt maken van natuurlijke systemen aan korte-termijn economische belangen.

Net als in de jaren dertig bestaat er vandaag een tegenstelling tussen een emancipatoire beweging die streeft naar uitbreiding van de kring van morele consideratie en conservatieve krachten die vasthouden aan hiërarchische structuren en bestaande machtsrelaties. Het stilzwijgen rond deze fundamentele spanning verhindert een noodzakelijk maatschappelijk gesprek over waarden en prioriteiten.

Een hedendaagse parallel: de identiteitscrisis van traditionele arbeiderspartijen

In onze huidige context zien we een soortgelijk patroon bij traditionele politieke partijen die historisch gezien de stem van de arbeider vertegenwoordigden, zoals de Partij van de Arbeid en Socialistische Partij. Deze partijen bevinden zich in een existentiële crisis: hun traditionele achterban –de arbeidersklasse– voelt zich niet langer vertegenwoordigd, terwijl de partijen worstelen om een coherente visie te ontwikkelen die mensen kan mobiliseren rond urgente hedendaagse uitdagingen.
Deze partijen, ooit bolwerken van progressieve verandering, lijken nu gevangen in een identiteitscrisis. Ze aarzelen om krachtig stelling te nemen tegen de status quo uit angst kiezers te vervreemden of beschuldigd te worden van radicalisme. Het resultaat is een politiek vacuüm waarin dringende kwesties onbehandeld blijven.

1. Klimaatopwarming
   Ondanks wetenschappelijke consensus over de noodzaak van drastische maatregelen, blijven beslissende acties uit. Compromissen verwaterd door economische belangen vervangen de radicale koerswijziging die nodig is.
2. PFAS en watervervuiling
   De langetermijngevolgen van deze "eeuwige chemicaliën" worden erkend, maar structurele maatregelen om industriële vervuiling aan te pakken blijven achterwege, vaak uit angst voor economische gevolgen.
3. Verlies aan biodiversiteit
   De dramatische achteruitgang van ecosystemen wordt gedocumenteerd maar niet aangepakt met de urgentie die het verdient, terwijl landbouw- en industriële belangen prioriteit krijgen boven ecologische duurzaamheid.

De aarzeling om deze kwesties krachtig aan te pakken weerspiegelt een dieper onvermogen om de historische emancipatiebeweging door te zetten naar een breder begrip van rechtvaardigheid dat ook niet-menselijke wezens en ecosystemen omvat. Dit vertegenwoordigt een breuk met de historische rol van progressieve partijen als aanjagers van emancipatie en verruiming van de morele kring.

Het spanningsveld: voorzichtigheid versus urgentie

Het stilzwijgen dat voortkomt uit angst en onzekerheid creëert een gevaarlijke dynamiek. Er bestaat echter een legitieme reden voor voorzichtigheid: zonder brede maatschappelijke consensus kunnen drastische koerswijzigingen leiden tot verdere polarisatie en verzet. Dit schept een spanningsveld tussen de urgentie van de problemen en de noodzaak om behoedzaam te handelen.
Deze stilte heeft meerdere bronnen.

• Institutionele inertie
  Gevestigde partijen zijn vaak traag in het aanpassen aan nieuwe uitdagingen.
• Angst voor polarisatie
  De wens om het politieke midden te behouden kan leiden tot halfslachtige compromissen over existentiële kwesties.
• Economische belangen
  De verwevenheid van politieke macht met industriële belangen belemmert vaak betekenisvolle verandering.
• Kortetermijndenken
  Electorale cycli bevorderen korte-termijn denken boven langetermijnoplossingen voor systemische problemen.
• Cultureel superioriteitsdenken
  Een hardnekkig geloof in het exceptionalisme van de westerse cultuur en menselijke dominantie belemmert een fundamentele heroriëntatie van onze relatie met de natuurlijke wereld.

Een evenwichtige koers: voorbij het dilemma van stilzwijgen

De historische lessen uit de jaren dertig suggereren dat stilzwijgen geen effectieve strategie is tegen autoritaire tendensen of voor het aanpakken van existentiële uitdagingen. Tegelijkertijd is het verstandig om voorzichtig te zijn zolang er geen brede maatschappelijke overeenstemming bestaat over de te volgen koers. Hoe kunnen we deze schijnbare tegenstelling overbruggen?
Een evenwichtige benadering zou kunnen bestaan uit de volgende elementen.

1. Verbindende communicatie
   In plaats van ideologische strijd, eerst investeren in een verbindend verhaal dat bruggen bouwt tussen verschillende groepen in de samenleving. Dit betekent actief luisteren naar zorgen van verschillende bevolkingsgroepen en deze verbinden met gemeenschappelijke waarden en doelen.
2. Geleidelijke coalitieopbouw
   Begin met het vormen van coalities rond specifieke kwesties waar overeenstemming mogelijk is. Bijvoorbeeld, het aanpakken van PFAS-vervuiling raakt zowel aan gezondheidsbelangen als milieubelangen en kan dus diverse groepen samenbrengen.
3. Concrete lokale successen
   Start met kleinere, lokale initiatieven die tastbare resultaten opleveren en daarmee vertrouwen opbouwen. Deze successen kunnen dienen als voorbeelden voor bredere verandering en bewijzen dat alternatieven werken.
4. Democratische innovatie
   Experimenteer met nieuwe vormen van burgerparticipatie, zoals burgerfora of participatieve begrotingen, om mensen direct te betrekken bij besluitvorming rond complexe kwesties. Dit vergroot het draagvlak en de legitimiteit van besluiten.
5. Transformatieve educatie
   Investeer in onderwijs en bewustwording die mensen toerust om complexe problemen te begrijpen en erover in gesprek te gaan, zodat een geïnformeerde publieke discussie mogelijk wordt.

Emancipatie als doorlopend project: van mens naar natuur

Een essentieel element van een evenwichtige koers is het expliciete streven om de historische lijn van emancipatie door te trekken. De afgelopen eeuwen hebben we de uitbreiding van rechten en consideratie gezien van een kleine elite naar steeds bredere groepen mensen. Dit proces moet doorgaan zodat we alle volkeren evenwaardig bezien en behandelen. Maar omdat de leefbaarheid overal op aarde door vervuiling en klimaatopwarming onder druk staat moet de gedachte achter de emancipatie nu worden doorgezet naar een breder begrip van gemeenschap dat ook niet-menselijke dieren en de natuur omvat.
Dit vereist de volgende aanpassingen.

1. Erkenning van intrinsieke waarde van de natuur
   Het erkennen dat ecosystemen inherente waarde hebben, los van hun nut voor mensen en dat alle dieren recht hebben op een natuurlijk leven in vrijheid.
2. Juridische innovatie
   Het ontwikkelen van nieuwe juridische raamwerken die rechten toekennen aan natuurlijke entiteiten, zoals al gebeurt in sommige landen waar rivieren en ecosystemen rechtspersoonlijkheid hebben gekregen.
3. Economische hervorming
   Het hervormen van economische modellen om de werkelijke ecologische kosten te internaliseren en langetermijnwelzijn boven kortetermijnwinst te stellen.
4. Culturele verschuiving
   Het bevorderen van een cultuur van partnerschap met de natuur in plaats van dominantie, voortbouwend op zowel moderne wetenschappelijke inzichten als inheemse wijsheidstradities.

Deze uitbreiding van emancipatie vereist niet dat we antropocentrische waarden volledig opgeven, maar wel dat we ze in evenwicht brengen met een bredere ecologische ethiek. Het betekent het afstappen van het superioriteitsdenken dat zowel kolonialisme als ecologische verwoesting heeft gevoed.

Het opbouwen en verwoorden van een collectieve stem

In plaats van direct tot grootschalige actie over te gaan of te vervallen in machteloos stilzwijgen, ligt de uitdaging in het geduldig opbouwen van een collectieve stem die steeds breder gedragen wordt. Dit vereist de volgende aanpak.

1. Duidelijke alternatieven articuleren
   Niet alleen kritiek leveren op wat verkeerd gaat, maar ook geloofwaardige, ambitieuze alternatieven presenteren die mensen kunnen inspireren.
2. Bruggen bouwen tussen verschillende belangengroepen
   Een verhaal ontwikkelen dat verschillende groepen in de samenleving verbindt rond gemeenschappelijke belangen en zorgen.
3. Langzaam maar gestaag momentum opbouwen
   Erkennen dat maatschappelijke verandering tijd kost, maar gestaag blijven werken aan het vergroten van draagvlak en het vormen van bredere coalities.
4. Ruimte maken voor diverse stemmen
   Zorgen dat verschillende perspectieven gehoord worden in het proces, waardoor het draagvlak en de legitimiteit van voorgestelde oplossingen vergroot worden.
5. Van antropocentrisme naar ecocentrisme
   Geleidelijk de publieke discussie verbreden om niet alleen menselijke belangen maar ook de belangen van niet-menselijke wezens en ecosystemen te omvatten.

Voorzichtig handelen, duidelijk spreken

De parallel tussen de jaren dertig en onze huidige situatie leert ons dat hoewel voorzichtigheid geboden is, stilzwijgen uiteindelijk gevaarlijker kan zijn dan het behoedzaam maar duidelijk articuleren van een alternatieve koers. De kunst is om een balans te vinden: voorzichtig handelen om polarisatie te vermijden, maar wel duidelijk spreken over het belang van evenwaardigheid om een coherent alternatief te bieden voor de status quo.
De opleving van de koloniale mentaliteit en het nog niet gedoofde superioriteitsdenken uit de jaren dertig herinneren ons eraan dat emancipatie een onvoltooid project is. De uitdaging van onze tijd is niet alleen om verdere democratische achteruitgang te voorkomen, maar ook om de historische beweging van emancipatie door te zetten naar een nieuwe relatie met de natuurlijke wereld.
Wat we nodig hebben is niet een overhaaste revolutie zonder maatschappelijk draagvlak, maar evenmin een angstig stilzwijgen dat urgente problemen onbehandeld laat. In plaats daarvan is er behoefte aan een geduldig opgebouwde, breed gedragen collectieve stem die voorbij angst kijkt en mensen geleidelijk mobiliseert rond een gedeelde visie voor een rechtvaardige, duurzame toekomst – een toekomst waarin mensen, andere dieren en de natuur in harmonie samen kunnen floreren.
De tijd om aan die collectieve stem te bouwen is nu – voordat, zoals in de jaren dertig, de institutionele fundamenten van onze democratie te verzwakt zijn om effectief weerstand te bieden tegen autoritaire tendensen en om de existentiële uitdagingen van onze tijd aan te pakken.

De verborgen trots van de pleaser

Over de fawn-copingstijl en superioriteitsgevoelens

In de psychologie worden vechten, vluchten en bevriezen vaak gezien als de klassieke reacties op dreiging. Maar er is nog een vierde stijl die minder opvalt, juist doordat hij zich vermomt als vriendelijkheid: de fawn-stijl. Mensen die deze stijl hanteren, proberen veiligheid te verkrijgen door zich aan te passen, te pleasen en hun eigen behoeften ondergeschikt te maken aan die van de ander. Op het eerste gezicht lijkt dat het tegenovergestelde van dominantie of arrogantie. Maar wie verder kijkt, ontdekt dat onder het masker van dienstbaarheid soms een verborgen vorm van superioriteitsgevoel schuilgaat.

Pleasen als identiteit

Fawnen ontstaat vaak bij mensen die in hun jeugd geleerd hebben dat het uiten van eigen behoeften gevaarlijk of zinloos was. Het kind ontwikkelt dan een overlevingsstrategie waarbij het zich richt op het kalmeren, helpen of behagen van de ander. In de volwassenheid kan dit gedrag overgaan in een identiteit: ik ben de helper, de vreedzame, de begripvolle. Daarmee komt er een risico om de eigen onderwerping te verheffen tot een moreel ideaal. De pleaser voelt zich misschien ondergeschikt, maar tegelijk ook verheven: ik ben beter dan de mensen die ruzie maken, grenzen trekken of hun woede uiten.

Controle door onderwerping

Fawn-gedrag lijkt op onderwerping, maar is vaak een poging tot controle. Wie de ander aanvoelt en tegemoetkomt, probeert het onvoorspelbare voorspelbaar te maken. Er ontstaat een subtiele macht: wie altijd de ander ontziet, kan zich onmisbaar voelen. Deze vorm van controle geeft rust, maar voedt tegelijk een idee van superioriteit: ik ben degene die dit aankan, die de situatie redt, die begrijpt wat anderen nog niet doorhebben. Het is een stille trots die zich vaak vermomt als bescheidenheid.

De schaduwkant van harmonie

Pleasers zoeken harmonie, maar kunnen moeilijk omgaan met confrontatie. Kritiek voelt al snel als een afwijzing, en er kan verontwaardiging ontstaan wanneer hun opoffering niet wordt erkend. Hier steekt soms een andere schaduwkop op: zie je dan niet hoe goed ik ben? Er zit frustratie in verborgen superioriteit, juist omdat het erkenning zoekt via dienstbaarheid. Wanneer die erkenning uitblijft, kan de pleaser zich innerlijk toch beter voelen dan de ‘egocentrische’ ander en daarmee vervreemdt hij zich opnieuw, maar nu met een vleug van morele trots.

Een uitnodiging tot zelfonderzoek

Wie zichzelf herkent in de fawn-stijl, doet er goed aan om deze dynamiek onder de loep te nemen. Niet om zichzelf te veroordelen, maar om te begrijpen waar dienstbaarheid ophoudt en subtiele trots begint. Is mijn pleasen een vrije keuze of een manier om controle te houden? Verwacht ik iets terug, zoals erkenning of waardering? Kan ik werkelijk geven zonder mij superieur te voelen aan wie dat niet doet?

Erkenning geven aan het innerlijke kind dat deze stijl ooit nodig had, kan helpen. Maar de volwassen mens die we nu zijn, mag zichzelf uitnodigen om ook eerlijk te kijken naar de prijs van het pleasen en naar de verleidelijke glans van de verborgen kroon die we soms in stilte dragen.

Wanneer geven niet meer geven is: verborgen narcisme

Op het eerste gezicht lijkt de fawn-stijl op een vorm van altruïsme: mensen die geven, zich aanpassen, conflicten vermijden en voortdurend de harmonie bewaken. Maar wanneer dit gedrag een strategie wordt om waardering, veiligheid of controle te verkrijgen, kan het grenzen overschrijden. Dan is er niet langer sprake van geven, maar van ruilen zonder uit te spreken wat er verlangd wordt.

In dat spanningsveld raakt de fawn-stijl aan wat ook wel ‘verborgen narcisme’ wordt genoemd. De verborgen narcist toont zich bescheiden, zorgzaam of zelfs opofferend. Maar wie goed kijkt, ziet dat deze vriendelijkheid vaak bedoeld is om grip te houden op de ander. Waar de klassieke narcist bewondering opeist, wekt de verborgen variant schuldgevoel op, en dwingt zo de aandacht of erkenning af die hij of zij zelf niet durft te vragen.

Het verschil tussen de fawner en de verborgen narcist zit niet in gedrag, maar in de onderliggende drijfveer. De een wil zich geliefd voelen om bestaansrecht te ervaren, de ander wil zich bijzonder voelen om zichzelf te bevestigen. Beide zoeken veiligheid, maar de een doet dat vanuit verbondenheid, de ander vanuit een subtiel gevoel van superioriteit. Dat verschil herkennen vraagt om opmerkzaamheid, zowel naar de ander als naar onszelf.

Voorbij de coping reflex

De vier klassieke copingstijlen zijn geen karaktereigenschappen, maar overlevingsreacties. Ze ontstaan daar waar druk, angst of dreiging de ruimte voor keuze verkleinen. In die zin zijn het vormen van noodreparatie: snel, automatisch en gericht op veiligheid, niet op waarheid, verbinding of groei.

Maar de mens is meer dan zijn reflexen. Ook wie volwassen is, zal soms vluchten, vechten, verstijven of plezieren. Dat maakt ons niet onvolwassen, het maakt ons mens. Wat telt, is of we het moment herkennen waarop we mogen kiezen: blijf ik in mijn oude patroon, of is er iets anders mogelijk?

De werkelijke vrijheid ligt misschien wel in het besef dat we meer zijn dan onze eerste impuls. Wie zijn eigen reflexen met mildheid herkent, opent de deur naar een breder palet aan reacties, afgestemd op de situatie, op de ander, en op het leven zoals het zich aandient.

En misschien is dat wel de mooiste vorm van volwassenheid: weten dat je iets anders kúnt doen dan wat je vroeger moest.

Elke ervaring doet zich voor aan Gewaarzijn

De boodschap van Hans Laurentius

Boeken van Laurentius

Hans schrijft over non-dualiteit en houdt satsangs. Satsangs in dit kader zijn bijeenkomsten waarbij mensen hem vragen stellen over hoe zij bijvoorbeeld dualiteit en non-dualiteit moeten begrijpen.
Hieronder een aantal zaken die vaak aan bod komen en onderaan een filmpje van zo'n bijeenkomst.

1. Jij bent niet wie je denkt dat je bent.
Wat jij ervaart als ‘ik’ -je gedachten, gevoelens, lichaam, geschiedenis, voorkeuren- is niet je werkelijke identiteit. Dat zijn verschijnselen die zich aandienen in jou, maar jij bent het veld waarin ze verschijnen: het pure, vormloze Gewaarzijn.

2. Alles komt en gaat in gewaarzijn.
Er is een constante, stille aanwezigheid waarin alles opkomt en verdwijnt: vreugde, verdriet, denken, verlangen, zelfs het lichaam. Jij bent die constante, niet de inhoud. Het levenservaren zelf speelt zich in jou als bewustzijn af.

3. Stop met zoeken naar vervulling in de inhoud.
Zolang je blijft zoeken naar verlichting, rust, vrijheid of geluk via de ervaringen, personen of inzichten binnen de ‘film van het leven’, blijf je gevangen in de illusie. Vrijheid ligt in het herkennen dat jij de ruimte bént waarin alles gebeurt.

4. Er is niets te bereiken, alleen te doorzien.
De ‘weg’ is geen route naar een betere versie van jezelf. Er valt niets toe te voegen of te verkrijgen. De enige bevrijding is het zien dat je nooit iets anders bent geweest dan dit open, stille gewaarzijn. Wat in de weg zit, is identificatie met het tijdelijke.

5. De mind kan dit niet pakken.
Je denken wil begrijpen, beheersen, verklaren, controleren, maar dit gaat voorbij het denken. Het is direct en eenvoudig, maar juist daardoor moeilijk voor het ego, dat wil grijpen. De uitnodiging is om te herkennen, niet te analyseren.

---

Waarom mensen blijven vragen

Omdat deze boodschap zo ontnuchterend direct is, komt ze niet aan bij het deel dat wil snappen, verbeteren of spiritueel ‘groeien’. Veel mensen komen met de verwachting dat spiritualiteit over ontwikkeling gaat: over heling, verdieping, betere versies van zichzelf.

Maar Laurentius wijst juist naar de valkuil van al dat zoeken. Hij laat zien dat het de zoeker zelf is die de onrust in stand houdt. En dat is voor het ego moeilijk te slikken. Het blijft daarom vragen stellen, ook om te voorkomen dat het moet stilvallen.

“Ja maar hoe weet ik dan of ik er ben?” – “Je bent er al.”
“Maar hoe voel ik dat dan?” – “Dat is weer de mind.”
“Wat moet ik dan doen?” – “Niets. Laat alles verschijnen. Jij bent de ruimte.”

---

Waarom ziet niet iedereen het?

Je kunt het een ander niet uitleggen. Niet echt.
Want dit gaat niet over een idee, maar over een verschuiving in zijn.

Sommige mensen zullen pas luisteren wanneer hun oude zekerheden beginnen te wankelen.
Sommigen moeten eerst moe zijn van het zoeken.
Anderen moeten iets verliezen, of geraakt worden op een plek die dieper ligt dan het denken reikt.

En soms… opent het plots, zonder reden. Een blik, een dier, een stilte.

Wat je bent hoeft niet verdedigd te worden.
Alleen herkend ... op het moment dat gewaarzijn zichzelf in die ander herkent.

Tot die tijd kun je alleen maar aanwezig zijn.
Leven wat je beseft.
Zacht blijven. Open. Zonder haast. Zonder strijd.

Niet om te overtuigen,
maar om ruimte te zijn
waarin het vanzelf gezien kan worden.

---

Laurentius’ toon is vaak scherp of droog, juist om mensen uit hun mentale draaikolk te prikken. Hij is niet geïnteresseerd in troost of spirituele beleefdheid, maar in helderheid. En die helderheid kan alleen maar inzien wat er al is, niet wat er nog ‘moet komen’.

Drieluik januari 2025

Intrinsiek evenwaardig zijn

Wanneer je leeft vanuit gewaarzijn én de erkenning van elkaars intrinsieke evenwaardigheid in vrijheid, valt het idee van afgescheidenheid vanzelf door de mand. Dat is non-dualiteit, in levende vorm.

Want:

• Gewaarzijn kent geen voorkeuren of posities. Het oordeelt niet, het is niet gebonden aan een kant. Het is gewoon, voor iedereen even open.

• Gelijkwaardigheid in vrijheid is geen ethisch ideaal, maar een uitdrukking van hoe het eigenlijk al is als je kijkt zonder identificatie. Dan zie je: er is geen 'meer' of 'minder', ieder mens, ieder dier is een gelijke verschijning in hetzelfde veld.

• Non-dualiteit is niet alleen een inzicht, maar een houding. Als je beseft dat er in wezen geen 'ik tegenover jij' is, dan wordt elk contact doordrongen van respect, want je ziet in de ander ook jezelf of beter: je ziet de ander als niet-anders.

In die zin is 'gewaarzijn én evenwaardigheid in vrijheid' als twee zijden van dezelfde munt. De ene kant is de directe ervaring (non-dualiteit als realisatie), de andere kant is de ethische bedding (respect voor vrijheid en gelijkheid).

Je zou kunnen zeggen:

Wanneer non-dualiteit door het hart stroomt, wordt ze liefde.
Wanneer ze in handelen verschijnt, wordt ze respect.
En dat alles vloeit voort uit het stille zien:
Ik ben geen iemand, jij bent geen ander.
Elk levend wezen is een unieke golf in het stille veld van gewaarzijn.
Gewaarzijn vraagt geen inspanning:
Het vraagt het loslaten van de inspanning om iets anders te zijn dan je al bent.

Non-dualiteit stopt niet bij de mens

Elk levend wezen is in z'n kern niets anders dan het verschijnen van gewaarzijn in vorm.
Als we werkelijk zien dat er geen afgescheiden ik bestaat en dat alles verschijnt in hetzelfde gewaarzijn, dan kunnen we niet blijven doen alsof dieren ‘minder’ zijn. Dan vallen begrippen als bezit, gebruik en zelfs hiërarchie vanzelf weg.

Want:

• Het kalf dat bij zijn moeder wordt weggehaald, verschijnt in hetzelfde veld als jouw eigen kind.
• De angst in het oog van een varken op transport is niet anders dan de angst in jou.
• De speelsheid van een hond, het verdriet van een eenzame vogel: het beweegt zich in dezelfde ruimte van leven, voelen, zijn.

Niet omdat ‘wij’ ons inleven in hen, maar omdat de illusie van een scheiding tussen ‘wij’ en ‘zij’ niet houdbaar is vanuit non-dualiteit.

Voor een eenvoudige uitleg wat non-dualiteit is, klik hier. 

Aanwezigheid zonder iemand die aanwezig is

Je bent er al

Zoeken we niet allemaal naar ergens aankomen?
Naar echt hier zijn?
Maar telkens weer
lijkt iets ons weg te trekken:
een gedachte,
een spanning,
een doel.

Toch is er iets
dat nooit beweegt.
Dat er altijd al is.

Die stille, tastbare aanwezigheid
is wie je bent.
Niet als persoon,
maar als ruimte
waarin zelfs het zoeken verschijnt.

 

Je hoeft nergens heen.
Je hoeft niets te worden.
Je hoeft zelfs niet te ‘ontwaken’.
Want wat jij bent
is er al.
Nu.
Altijd.

Niet als iets dat je kunt benoemen.
Niet als iets dat je kunt pakken.
Maar als dit stille weten:
ik ben.

Niet: ik ben dit of dat.
Alleen: ik ben.

Aanwezigheid vraagt niets.
Verklaart niets.
Oordeelt niets.
Ze is.

Zelfs wanneer jij denkt
dat je afwezig bent.
Zelfs wanneer je jezelf verliest
in zorgen, plannen, verhalen.

Zij verliest jou nooit.

Aanwezigheid is niet iets
waar je naartoe moet.
Het is wat overblijft
als alles wegvalt
wat je dacht te zijn.

Wat jij bent
kijkt,
luistert,
ademt.

Het is zo dichtbij
dat je het meestal over het hoofd ziet.
Maar nooit écht kwijt bent.

Je hoeft niet stil te zitten.
Je hoeft niets los te laten.
Je hoeft niet te ‘lukken’.

Je hoeft alleen maar te beseffen:
je bent er al.

En dat
is genoeg.

Naschrift bij de reeks 'niet-twee'

De teksten in deze reeks zijn benaderingen van iets wat zich niet laat grijpen, maar zich wel laat vermoeden. Ze beschrijven geen leer, geen theorie, geen waarheid die overtuigt, maar een waarheid die misschien zachtjes herkend wordt.
Telkens wordt non-dualiteit aangeraakt via een ander venster: verlies, verlangen, thuiskomen, liefde, schuld, tijd, het zelf... Elk woord wijst naar wat voorafgaat aan woorden. Elk thema onthult iets van de stille eenheid waarin alles verschijnt.
De insteek is bewust "poëtisch" en apofatisch: liever wijzen dan verklaren, liever ruimte laten dan invullen. Want wat wij zijn is geen object van begrip, maar een onmiddellijk weten: helder, eenvoudig, en stil.
De reeks is gebundeld onder het label ‘niet-twee’ op dit blogspot. Niet als verzameling ideeën, maar als uitnodiging om steeds opnieuw te luisteren. Niet naar mij, maar naar dat wat altijd al stil in jou aanwezig is.

Het zelf als emergente vorm van bewustzijn

Is het zelfgevoel een illusie of een hallucinatie?

Het idee dat ons gevoel van zelf een "hallucinatie" is, komt uit de theorie van hersenonderzoeker Anil Seth, die bewustzijn beschrijft als een gecontroleerde hallucinatie. Volgens Seth is het zelf geen vast, onveranderlijk geheel, maar een dynamisch construct dat voortkomt uit verschillende interne processen die door onze hersenen worden samengebracht. In dit essay wordt het concept van het zelf gepresenteerd als een emergente vorm van bewustzijn, een idee dat veel te bieden heeft bij de zoektocht naar inzicht in het mysterie van het bewustzijn.

Wat is emergentie?

Emergentie is het verschijnsel waarbij complexe systemen eigenschappen of gedragingen vertonen die niet direct af te leiden zijn uit de kenmerken van de afzonderlijke onderdelen. Het is het proces waarbij uit de interactie van simpele componenten nieuwe en onverwachte patronen, structuren of eigenschappen ontstaan. Een bekend voorbeeld van emergentie is hoe individuele neuronen samen een brein vormen dat in staat is tot abstract denken, zelfs al heeft geen enkel neuron deze capaciteit op zich.

Toegepast op het zelf betekent dit dat het bewustzijn en de ervaring van het 'zelf' niet te herleiden zijn tot één enkel proces of één enkel deel van de hersenen, maar ontstaan uit de complexe interactie van verschillende processen die op hun beurt weer afhankelijk zijn van vele factoren: gedachtestromen, perspectief, vrije wil, emoties en lichaamsbewustzijn.

Waarom emergentie nuttig is voor ongrijpbare zaken als bewustzijn

De benadering van het zelf als emergent biedt een praktisch raamwerk voor het begrijpen van een van de meest ongrijpbare fenomenen van het menselijk bestaan: bewustzijn. Het biedt een manier om de complexiteit van bewustzijn te verklaren zonder te veronderstellen dat er één enkele, ongrijpbare essentie van het zelf bestaat. In plaats van te zoeken naar een vaste, onveranderlijke kern van het zelf, erkent het emergente model dat het zelf voortdurend in flux is, opgebouwd uit interacties tussen verschillende hersenprocessen.

Conventionele benaderingen van bewustzijn proberen vaak de oorsprong van het zelf te vinden in één specifiek deel van de hersenen, zoals de prefrontale cortex, of in een specifiek mechanisme, zoals de gedachte. Deze benaderingen raken vaak verstrikt in de ongrijpbaarheid van het zelf, omdat ze de ervaring van zelfbewustzijn proberen te verklaren vanuit een beperkte, gefragmenteerde invalshoek. Emergentie biedt hier een verfrissende benadering: het zelf is niet iets dat is, maar iets dat voortkomt uit.

Het zelf als dynamische en veranderlijke constructie

In Seths model wordt het zelf opgebouwd uit verschillende componenten die elkaar voortdurend beïnvloeden en herstructureren. Gedachtestromen -de interne dialoog die we voeren en onze reflectieve capaciteit- vormen een belangrijk element. Deze gedachten creëren de illusie van een stabiele identiteit, maar in werkelijkheid zijn ze slechts een verzameling van interne processen die voortdurend veranderen.

Het aspect van perspectief, dat ons het gevoel geeft ergens in de ruimte te zijn, speelt eveneens een sleutelrol. Deze 'ik'-locatie stelt ons in staat om onszelf als individuen te ervaren, maar is geen vaststaand gegeven. Het is het resultaat van een constante interactie tussen zintuiglijke informatie en cognitieve verwerking. Vrije wil, emoties en lichaamsbewustzijn dragen hier verder aan bij, en hoewel we deze vaak als verbonden en coherent ervaren, zijn ze in feite afzonderlijke processen die samen een geheel vormen.

Wat emergentie ons leert, is dat deze processen niet simpelweg een optelsom zijn, maar samen een nieuw patroon van ervaring creëren dat meer is dan de som der delen. Het zelf is geen vast object, maar een dynamische en veranderlijke constructie.

Hebben wij een vrije wil?

In Seths visie lijkt vrije wil een emergent, deels hallucinatoir fenomeen dat nauw verweven is met ons gevoel van zelf. Hoewel onze ervaring van vrije wil niet volledig objectief of onafhankelijk is, heeft het wel een functionele waarde en speelt het als onderdeel van een geïntegreerd geheel een belangrijke rol in ons bewustzijn en dagelijks leven.
Het gevoel van handelingsvermogen of autonomie geeft ons de motivatie om keuzes te maken en verantwoordelijkheid te nemen voor ons handelen. Dit is evolutionair nuttig, omdat het ons helpt complexe sociale interacties en persoonlijke doelen te beheren.

De waarde van deze nieuwe kijk

Wat maakt deze emergente visie op het zelf zo nuttig? Ten eerste biedt het een oplossing voor de ongrijpbaarheid van het zelf. Door het te beschouwen als een emergent fenomeen, hoeft men niet langer te zoeken naar één vaste bron van bewustzijn. In plaats daarvan kan men het zien als een proces dat voortdurend evolueert, afhankelijk van de interactie van vele factoren. Dit stelt ons in staat om de complexiteit van het zelf en bewustzijn te begrijpen zonder vast te lopen in de vraag naar de oorsprong van het zelf.

Bovendien biedt deze benadering waardevolle inzichten in hoe we het 'zelf' kunnen benaderen in verschillende domeinen van de psychologie en neurowetenschappen. Het helpt ons te begrijpen waarom ons gevoel van identiteit zo veranderlijk is, en hoe verschillende mentale en lichamelijke processen ons zelfbewustzijn voortdurend vormen. Deze nieuwe kijk opent de deur naar meer holistische benaderingen van welzijn en zelfzorg, die erkennen dat het zelf niet een statisch gegeven is, maar een voortdurend veranderend proces dat gevoed wordt door onze gedachten, emoties, lichamelijke ervaringen en onze interacties met de wereld om ons heen.

Je zelf ontdekken

Wat is van Zelf waar?

Zoals met het spelen met de hoofdletters, spaties en de woorden in de titel, vind ik het Zelf vooral een psychologisch taalfenomeen.
Wat (be)staat er en wat is waar? Zie bijvoorbeeld dit blog over het boek met de intrigerende titel Er is geen jij, jij bestaat niet. Zie ik het te simpel of maak ik het te moeilijk?

Een foto van 'mijzelf'

Het ware zelf vind ik nogal een pretentieuze omschrijving. Ik ervaar het mijzelf zijn juist op momenten dat ik niet over mijzelf hoef na te denken, wanneer ik mijzelf als het ware vergeet.
Het idee van het "ware zelf" roept snel beelden op van een soort kern die ontdekt of onthuld moet worden, wat kan aanvoelen als een zware opgave. In mijn ervaring is het tegenovergestelde waar: jezelf zijn lijkt juist op te treden wanneer je niet met jezelf bezig bent, maar opgaat in het moment. Dat lijkt meer op een soort vanzelfsprekendheid of natuurlijkheid, waarbij je simpelweg bent zonder over "zijn" na te denken.
Dit doet me denken aan de taoïstische opvatting van "wu wei": de kunst van handelen zonder moeite of bewuste inspanning. Het idee is dat je volledig opgaat in wat er is, zonder het gevoel dat je bewust iets "van jezelf" moet laten zien. 

Het zelf doen

Dan ervaar ik af en toe momenten van wu wei -handelen zonder zelfbewuste inspanning- als die momenten waarop ik echt mezelf bent. Dat zijn dan situaties waarin ik niet bezig ben met een “zelf” neer te zetten, maar gewoon in het moment ben. In zo'n staat verdwijnen vragen over identiteit of zelfwaardering, omdat er simpelweg geen splitsing is tussen de ervaring en degene die ervaart.
Het kan bevrijdend zijn om jezelf op die manier te ervaren, los van labels en ideeën over wie je zou moeten zijn. Het voelt als het ultieme “zijn” zonder druk, als een natuurlijke stroom.

Openheid en ontdekken

Het idee van "je ware zelf ontdekken" heeft misschien minder te maken met een diepgaande zoektocht en meer met het durven loslaten van controle en het toelaten van openheid. Het gaat er dan om jezelf niet te bedekken met verwachtingen, oordelen of beelden van wie je zou moeten zijn. Door die open houding te hebben en niet bezig te zijn met een façade op te houden, ben je juist op een heel natuurlijke manier jezelf.
In die zin is het "ontdekken" misschien niet een doelgerichte actie, maar eerder een staat van niet-doen waarin je jezelf toelaat te verschijnen zoals je bent. Door gewoon aanwezig te zijn zonder verborgen agenda of bescherming, ben je vrij om je ware zelf vanzelf te laten zien.

En het mij laten kennen en het laten weten van wat ik vind, gaat het soepelst met een ik-boodschap. Dan hoeft de ander zich niet aangevallen voelen door mijn openheid en mijn mening.

Mijn beeld van een zelf sluit aan bij het taoïsme, zoals ik hiervoor liet zien, maar ook bij het boeddhisme en hindoeïsme, zoals het loslaten van zelfbeelden en de ervaring van een diepere staat van “zijn” zonder bewuste inspanning. Hieronder een toelichting voor de laatste twee spirituele stromingen.

Boeddhisme

In het boeddhisme wordt het concept van een "zelf" als een vaststaande, onafhankelijke entiteit juist bevraagd en vaak ontkend. De Boeddha onderwees dat het idee van een blijvend, onveranderlijk zelf (of "atma" in het Sanskriet) een illusie is. In plaats van een vast zelf, spreekt het boeddhisme van "anatta" of "niet-zelf." Dit betekent dat wat we als “ik” of “zelf” beschouwen, in feite een vergankelijke verzameling is van lichamelijke en geestelijke verschijnselen die continu veranderen.
Het lijkt op de momenten waarin je niet bewust bezig bent met een “zelf” neer te zetten, maar gewoon opgaat in het moment. In het boeddhisme wordt deze ervaring geassocieerd met mindfulness en meditatieve staten waarin men voorbijgaat aan het idee van een gescheiden zelf. Het is een natuurlijke, vloeiende ervaring waarin het “zelf” in zekere zin oplost, wat overeenkomt met boeddhistische meditatiepraktijken die gericht zijn op het overstijgen van ego-besef en zelfgericht denken.
De boeddhistische benadering van het zelf kan ook worden gezien in het kader van sunyata, of leegte, waarbij alle fenomenen – inclusief ons zelfbeeld – als afhankelijk ontstaan worden beschouwd, zonder inherent bestaan. Net als het hebben van een vast zelfbeeld onnodig is, benadrukt het boeddhisme het belang van het loslaten van deze beelden om bevrijding te vinden.

Hindoeïsme

Het hindoeïsme hanteert een breder spectrum aan visies op het zelf, maar in de meeste tradities wordt wel een onderscheid gemaakt tussen het ego (of kleine zelf, ahamkara) en het hogere Zelf (atman). Het concept van atman wordt gezien als het ware, onveranderlijke Zelf, dat uiteindelijk een eenheid heeft met Brahman, de universele ziel of het kosmische bewustzijn. In die zin is het ware Zelf in het hindoeïsme geen psychologisch fenomeen, maar eerder een spiritueel gegeven.
De ervaring waarin je jezelf vergeet en opgaat in het moment sluit goed aan bij de hindoeïstische praktijk van bhakti (toewijding) en karma yoga (handelen zonder gehechtheid). Vooral binnen de Bhagavad Gita wordt geadviseerd om te handelen zonder gehechtheid aan de vruchten van je daden, wat nauw aansluit bij het idee van “wu wei” en het op natuurlijke wijze laten ontstaan van je zelf. Door onzelfzuchtig te handelen en niet bezig te zijn met wat dat zegt over jou als persoon, kom je dichter bij een beleving die het ego overstijgt en dichter bij atman ligt.

Van beeld naar taal en weer terug

In de loop van millennia vond er een verschuiving in de beleving van spiritualiteit van beeld naar taal en terug naar beeld en die ontwikkeling komt overeen met culturele en technologische ontwikkelingen door de tijd heen. Mensen gebruikten ooit symbolen, rituelen en visuele kunstvormen om hun spirituele ervaringen over te brengen.
De boekdrukkunst veranderde dit sterk. Door de verspreiding van teksten, vooral religieuze en filosofische geschriften, werd taal het dominante medium om ideeën en spirituele ervaringen over te dragen. Schriftelijke werken zoals de Bijbel, de Koran, de Vedische teksten en boeddhistische soetra’s konden op grote schaal verspreid worden, waardoor mensen minder afhankelijk waren van mondelinge overlevering en beeldende interpretatie.
Sociale media, visuele platforms en digitale content maken nu dat beelden -vaak video’s, grafische ontwerpen en foto’s- een sterke rol spelen in hoe mensen ideeën en ervaringen delen, ook spirituele. Deze nieuwe visuele media stellen mensen in staat om spiritualiteit weer op een meer directe, bijna intuïtieve manier te verkennen en te delen.

Het tegenwoordige zelf

Wanneer we onszelf digitaal vormgeven, maken we keuzes die vaak gaan over hoe we gezien willen worden, en dat kan ons juist bewuster maken van ons uiterlijk en de indruk die we achterlaten. Dit lijkt op het idee van het “ware zelf” als iets wat je moet “onthullen” of “polijsten” – een kern die ontdekt moet worden en die makkelijk voelt als een taak of doel.
Echte momenten van jezelf zijn vinden echter plaats in een natuurlijke staat van zijn, waarin je niet bezig bent met hoe je overkomt. In zo’n moment ervaar je jezelf zonder de druk om een perfect beeld te creëren. Terwijl digitale beeldbewerking een zorgvuldig gepresenteerde versie van onszelf laat zien, laat datzelfde medium ons soms vergeten dat "jezelf zijn" eigenlijk ontstaat zonder inspanning, zonder controle, en zonder bewust beeld. Het is een paradox: hoe meer we ons richten op hoe we overkomen, hoe verder we misschien verwijderd raken van die moeiteloze, natuurlijke zelfervaring.

Hoe dan ook, voor mij is essentieel dat we elkaar (zelfs dieren) als evenwaardig zien in de uitwisseling van onze eigen projecties over spirituele belevingen. Dieren lijken van nature in een toestand te verkeren die wij als “niet-zelf” zouden kunnen omschrijven. Ze handelen zonder bewuste reflectie op hun eigen identiteit of zelfbeeld, wat zou kunnen betekenen dat ze dichter bij een soort van “niet-zelf”-staat leven die in spirituele termen vaak als ideaal wordt beschouwd.

Hoe raak ik belemmerende overtuigingen kwijt?

Overtuigingen zijn stevig verankerd

Wat betreft het kwijtraken van belemmerende overtuigingen, is het belangrijk te begrijpen hoe deze overtuigingen werken en wat de onderliggende krachten zijn die ons in staat stellen om ze te veranderen, of juist die verandering verhinderen.

1. Kracht van belemmerende overtuigingen

Belemmerende overtuigingen hebben vaak een diepgewortelde invloed op ons gedrag en denken, omdat ze in onze vroege ervaringen zijn gevormd. Ze worden vaak onbewust opgeslagen en raken ingesleten door herhaling. De kracht van belemmerende overtuigingen komt voort uit de volgende omstandigheden.

• Emotionele lading
  Belemmerende overtuigingen zijn vaak gekoppeld aan intense emoties die we in het verleden hebben ervaren (bijvoorbeeld angst, schaamte of verdriet). Deze emoties versterken de overtuiging, waardoor het moeilijker wordt om ze los te laten.
• Bevestigingsbias
  Mensen hebben de neiging om informatie die hun overtuigingen bevestigt te zoeken en te onthouden, terwijl ze tegenstrijdige informatie negeren. Dit versterkt het patroon van de overtuiging, omdat het moeilijker wordt om te zien dat er andere manieren zijn om naar de situatie te kijken.
• Identiteit
  Belemmerende overtuigingen raken vaak verbonden met onze identiteit. Als iemand bijvoorbeeld gelooft "ik ben niet goed genoeg", kan dat zijn of haar zelfbeeld zo sterk bepalen dat het voelt alsof die overtuiging deel uitmaakt van wie zij zijn. Het kan voelen alsof het loslaten van die overtuiging betekent dat je jezelf verliest.

2. Tegenkracht om belemmerende overtuigingen kwijt te raken

De tegenkracht om belemmerende overtuigingen los te laten komt vaak van de mate waarin deze overtuigingen verankerd zijn in ons denken en voelen. Toch zijn er verschillende krachten die helpen om deze overtuigingen te doorbreken.

• Inzicht en bewustwording
  Het bewust worden van de overtuiging zelf is de eerste stap naar verandering. Dit wordt vaak bewerkstelligd door parallellen te herkennen. Door te zien hoe een oude overtuiging zich in het heden herhaalt, kan iemand de motivatie krijgen om het anders te gaan zien.
• Emotioneel werk
  

  

  Ingeborg Bosch (PRI)
  

  De oude pijn die met de overtuiging gepaard gaat, kan getransformeerd worden door het bewust ervaren en doorleven van deze emoties. Het proces van emotionele integratie, zoals beschreven in de therapeutische methode van Past Reality Integration (PRI), kan helpen de onderliggende emoties los te koppelen van de beperkende overtuiging.
• Cognitieve herstructurering
  Dit houdt in dat we actief werken aan het uitdagen en vervangen van de belemmerende overtuiging door een meer realistische en behulpzame gedachte. Dit proces vraagt om geduld en herhaling, maar kan leiden tot een lange termijn verandering in overtuiging.
• Zelfcompassie en zelfacceptatie
  Het ontwikkelen van zelfcompassie kan helpen om de overtuiging dat we "niet goed genoeg" zijn te verzachten. Wanneer we onszelf met liefde en begrip kunnen benaderen, wordt de innerlijke criticus minder krachtig, en kunnen beperkende overtuigingen makkelijker losgelaten worden.

3. Mogelijkheden om belemmerende overtuigingen kwijt te raken

De mogelijkheden om belemmerende overtuigingen kwijt te raken zijn aanzienlijk, maar het vergt tijd, inspanning en een veranderde mindset. Enkele mogelijke manieren zijn de volgende.

• Therapeutische benaderingen
  Werken met een therapeute die PRI, cognitieve gedragstherapie, of andere vormen van psychotherapie toepast, kan een effectieve manier zijn om belemmerende overtuigingen te doorbreken. Therapie kan helpen om oude pijnstukken en overtuigingen in een veilige omgeving te onderzoeken en los te laten.
• Mindfulness en meditatie
  Door mindfulness kan iemand leren om zonder oordeel naar gedachten en overtuigingen te kijken. Dit creëert de ruimte om los te komen van de overtuigingen en deze te observeren zonder automatisch te reageren.
• Hernieuwde ervaring
  Het opdoen van nieuwe ervaringen die in strijd zijn met de belemmerende overtuiging kan helpen om de overtuiging te ontkrachten. Bijvoorbeeld, als iemand gelooft "ik ben niet goed genoeg", kan het bewust opzoeken van succeservaringen en positieve feedback deze overtuiging beginnen te ondermijnen.

4. Onmogelijkheden of obstakels

Er zijn echter ook obstakels die de verandering van belemmerende overtuigingen moeilijk maken.

• Angst voor verandering
  Belemmerende overtuigingen zijn vaak een manier om te voorspellen wat er zal gebeuren, waardoor we ons veilig kunnen voelen in de bekende onzekerheid van het oude patroon. De angst voor het onbekende kan leiden tot verzet tegen verandering.
• Verlies van controle
  Overtuigingen zijn vaak beschermingsmechanismen. Het loslaten van deze overtuigingen kan voelen als het verliezen van controle, wat een belemmering kan zijn om ze daadwerkelijk te veranderen.
• Gebrek aan steun
  Zonder een ondersteunende omgeving of begeleiding kan het moeilijk zijn om belemmerende overtuigingen los te laten. Een ondersteunende therapeut, vrienden of een groep kan essentieel zijn in dit proces.
• Gebrek aan zelfvertrouwen
  Als iemand niet gelooft dat verandering mogelijk is, kan dit de motivatie belemmeren om belemmerende overtuigingen actief te doorbreken.

Transformatie

De kracht van belemmerende overtuigingen ligt in hun diepe wortels in het verleden en de emotionele lading die ermee gepaard gaat. De tegenkracht om ze kwijt te raken komt vanuit zelfbewustzijn, emotioneel werk, en nieuwe ervaringen. De mogelijkheden voor verandering zijn groot, maar obstakels zoals angst, verzet tegen verandering en gebrek aan steun kunnen het proces bemoeilijken. Het doorbreken van belemmerende overtuigingen vraagt geduld, herhaling en een openheid om oude, ingesleten patronen te transformeren.

De bron van bindingsangst en verlatingsangst

Twee zijden van dezelfde medaille

In de psychologie worden bindingsangst en verlatingsangst vaak gezien als tegengestelde fenomenen. Bindingsangst verwijst naar de angst om zich volledig te verbinden met iemand, uit angst voor verlies van autonomie of pijn. Verlatingsangst, aan de andere kant, duidt op een diepe angst om verlaten of afgewezen te worden, wat leidt tot onzekerheid en afhankelijkheid. Hoewel ze oppervlakkig verschillend lijken, kan er een gezamenlijke onderliggende oorzaak aan deze angsten ten grondslag liggen: een diepe angst voor kwetsbaarheid en verlies van zelfbeheersing.
Mensen met bindingsangst vrezen dat ze zichzelf verliezen in een relatie, terwijl mensen met verlatingsangst bang zijn hun waarde te verliezen als ze worden verlaten.
In beide gevallen draait het om een spanningsveld tussen vrijheid en verbondenheid. Een persoon met verlatingsangst kan vrijheid als eenzaamheid ervaren, terwijl iemand met bindingsangst vrijheid als noodzakelijk kan zien om zichzelf niet kwijt te raken. De kernvraag lijkt dan te zijn: hoe kan vrijheid samengaan met verbinding, zonder dat het een het ander opslokt?

Bindingsangst, de angst voor verlies van vrijheid

Mensen met bindingsangst zijn vaak bang om in een relatie hun autonomie te verliezen. Deze angst kan zich uiten in vermijdingsgedrag, zoals het vermijden van diepe emotionele banden of het saboteren van relaties. De achterliggende oorzaak is vaak de angst om gekwetst te worden. Door zichzelf emotioneel te distantiëren, proberen deze mensen zichzelf te beschermen tegen mogelijke pijn.

Verlatingsangst, de angst voor verlies van verbinding

Verlatingsangst lijkt het tegenovergestelde van bindingsangst, maar is in wezen geworteld in dezelfde emotie: angst voor pijn. Mensen met verlatingsangst zijn bang om verlaten te worden, wat hen vaak afhankelijk en angstig maakt in relaties. Ze kunnen vasthoudend zijn en worstelen met een diep gevoel van onzekerheid, bang dat ze niet genoeg zijn of dat hun partner hen zal afwijzen.

De gezamenlijke oorzaak, angst voor verlies van controle

Zowel bindingsangst als verlatingsangst kunnen worden gezien als verschillende manieren om om te gaan met een diepere angst: de angst voor kwetsbaarheid en verlies van controle. Deze angst ontstaat vaak door eerdere ervaringen van afwijzing, verlating of emotionele pijn. Voor mensen met bindingsangst betekent verbinding dat ze hun autonomie kunnen verliezen en de controle over hun emoties kwijtraken. Voor mensen met verlatingsangst betekent verlaten worden een bevestiging van hun diepste onzekerheden, wat hen ook het gevoel geeft dat ze de controle verliezen.
Beide angsten zijn dus manieren om de pijn van afwijzing of verlies te vermijden, maar ze manifesteren zich op tegenovergestelde manieren. Bindingsangst leidt tot vermijding van diepe relaties, terwijl verlatingsangst leidt tot het overmatig vastklampen aan relaties.

Wat wordt er echt gekwetst?

In de kern gaat het bij beide angsten om de vrees dat een belangrijk aspect van onszelf – of het nu ons ego, onze identiteit of ons wezen is – wordt beschadigd door afwijzing of verlies. Deze angst is zo intens, omdat relaties vaak een spiegel zijn waarin we onszelf zien. Wanneer die spiegel barst, kan het voelen alsof er een deel van onszelf verloren gaat.

Bij bindingsangst is de kwetsbaarheid vaak gerelateerd aan de angst dat de ander te veel macht krijgt over het zelf. Mensen vrezen dat ze hun autonomie verliezen, hun vrijheid om zichzelf te blijven, en dat hun identiteit te veel vervlochten raakt met die van de ander. Hierdoor voelen ze zich kwetsbaar, omdat ze het gevoel hebben dat ze hun eigen identiteit en eigenheid moeten beschermen tegen de ander.

Bij verlatingsangst is de kwetsbaarheid meer verbonden met het gevoel van waarde. Mensen die bang zijn om verlaten te worden, hebben vaak het gevoel dat hun waarde als persoon afhangt van de liefde en erkenning van de ander. Als de ander vertrekt, ervaren ze dit als een bevestiging dat ze niet waardig genoeg zijn of dat hun diepste wezen tekortschiet.

De gemeenschappelijke noemer in zowel bindings- als verlatingsangst is de angst voor afwijzing. Bindingsangst vreest dat de ander hen zal afwijzen als ze zich volledig openstellen, waardoor hun identiteit en ego gekwetst raken. Verlatingsangst vreest de afwijzing die komt met verlaten worden, wat hun bestaansrecht en waarde als persoon in twijfel trekt.

Hoe zien mensen hun eigen waarde? 

Veel mensen verbinden hun eigenwaarde aan externe factoren zoals goedkeuring van anderen, prestaties, of het behouden van relaties. Als een partner hen verlaat, kan dit aanvoelen als een bevestiging van hun (vermeende) tekortkomingen. Dit geeft de angst dat hun waarde als persoon vermindert, terwijl in feite de menselijke waarde losstaat van externe validatie.
De visie dat onze waarde bepaald wordt door hoe anderen ons zien, zoals een partner, komt voort uit conditionering. Vanaf jonge leeftijd leren mensen vaak, impliciet of expliciet, dat ze "waardevol" zijn als ze geliefd zijn, succesvol zijn, of aan bepaalde verwachtingen voldoen. Dit leidt ertoe dat sommige mensen hun zelfbeeld koppelen aan de goedkeuring van een ander, zoals een romantische partner. Wanneer die goedkeuring wegvalt, lijkt het alsof hun eigenwaarde verdwijnt, omdat ze die niet vanuit zichzelf kunnen ervaren.
Het gaat erom jezelf te accepteren, los van externe validatie, en te erkennen dat iemands waarde ligt in wie hij/zij is als mens en de intenties die hij/zij heeft. Dit is iets dat mensen vaak vergeten wanneer ze vastzitten in angst voor afwijzing of verlating.
Onze vrijheid ligt in het loskoppelen van externe validatie en in het ontwikkelen van een stabiele innerlijke bron van eigenwaarde.

Bron van kracht

Kwetsbaarheid is dus een bron van kracht. Het opent de deur naar echte verbindingen, waarin beide partijen zichzelf kunnen laten zien, inclusief hun imperfecties en onzekerheden. Hierdoor kan een diepere, meer authentieke relatie ontstaan, waarin mensen elkaar niet alleen accepteren, maar ook ondersteunen in hun angsten en onzekerheden.

Kwetsbaarheid omarmen

In het omgaan met deze angsten ligt de oplossing vaak in het leren omarmen van kwetsbaarheid. Dit betekent dat mensen accepteren dat hun ego, identiteit en zelfs hun wezen soms gekwetst kunnen worden, maar dat dit niet het einde van hun waarde betekent. Door te leren dat afwijzing of verlies niet definitief is en dat het mogelijk is om zichzelf te herdefiniëren en opnieuw op te bouwen, kunnen ze leren hun angsten los te laten en gezondere relaties te vormen.

Aanbevelingen voor heling

Omdat beide vormen van angst voortkomen uit een gedeelde bron –de angst voor kwetsbaarheid– kunnen veel van de aanbevelingen voor heling hetzelfde zijn.

1. Zelfbewustzijn ontwikkelen.

   Het eerste en belangrijkste is zelfbewustzijn. Begrijpen waar de angsten vandaan komen, is de sleutel tot verandering. Mensen met bindingsangst moeten herkennen dat hun angst voor verlies van vrijheid een verdedigingsmechanisme is, en niet per se een weerspiegeling van hun werkelijke gevoelens. Mensen met verlatingsangst moeten beseffen dat hun neiging om vast te klampen vaak gebaseerd is op diepe onzekerheden die niet door hun partner worden veroorzaakt.

2. Angst voor kwetsbaarheid aanpakken.

   Zowel bindings- als verlatingsangst zijn te herleiden tot een diepgewortelde angst voor kwetsbaarheid. Het cultiveren van de moed om kwetsbaar te zijn – zowel in het aangaan van verbindingen als in het risico op verlies – kan beide angsten verminderen. Dit vraagt om het opbouwen van zelfvertrouwen en het erkennen dat pijn een onvermijdelijk onderdeel van het leven is, maar dat het vermijden ervan de vreugde van verbinding niet waard is.

3. Communicatie en grenzen stellen.

   Effectieve communicatie kan helpen om de angsten van beide partijen te verminderen. Mensen met bindingsangst kunnen leren om hun behoefte aan ruimte en autonomie te communiceren zonder volledig emotioneel afstand te nemen. Mensen met verlatingsangst kunnen leren om hun behoeften en zorgen openlijk te bespreken, zonder dat ze vanuit een plaats van afhankelijkheid of angst komen. Gezonde grenzen stellen is cruciaal voor beide types angst.

4. Therapie of begeleiding zoeken.

   Een therapeut kan helpen bij het doorgronden van de onderliggende oorzaken van deze angsten. Therapieën zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) en emotiegerichte therapie (EFT) kunnen nuttig zijn om negatieve denkpatronen te doorbreken en gezondere copingmechanismen te ontwikkelen.

5. Veiligheid binnen jezelf vinden.

   Voor zowel mensen met bindingsangst als verlatingsangst is het belangrijk om een gevoel van veiligheid binnen zichzelf te cultiveren. Dit betekent leren vertrouwen op jezelf en je eigen waarde, ongeacht wat er in een relatie gebeurt. Door te werken aan zelfliefde en zelfacceptatie kunnen mensen hun afhankelijkheid van anderen verminderen en leren dat ze heel en compleet zijn, ook zonder externe validatie.

Kwetsbaar zijn

Bindingsangst en verlatingsangst lijken op het eerste gezicht tegengestelde reacties op relaties, maar beide komen voort uit een diepgewortelde angst voor kwetsbaarheid en verlies van controle. Door deze onderliggende oorzaak te erkennen en aan te pakken, kunnen mensen beide angsten overwinnen en gezondere, meer evenwichtige relaties aangaan. De sleutel ligt in het ontwikkelen van zelfbewustzijn, het accepteren van kwetsbaarheid en het leren vertrouwen op zichzelf in plaats van relaties te zien als de enige bron van veiligheid.

Hannah Cuppen is auteur van Liefdesbang (bol.com).

Een citaat uit een interview met de Volkskrant.

Cuppen beschrijft haar ervaringen minutieus en legt uit wat de symptomen van verlatingsangst en bindingsangst zijn. Iemand met bindingsangst is bang om vrijheid te verliezen, heeft de neiging alles open te willen laten en ervaart de ander al snel als ‘te veel’. Iemand met verlatingsangst zoekt naar bevestiging en manieren om toch dichtbij te komen, heeft een neiging tot vastklampen en aanpassen, en heeft eindeloos veel begrip voor de ander.

Verderop gaat Cuppen vooral in op onderliggende mechanismen, en wat daaraan volgens haar te doen is. Ze is niet vies van termen als ‘innerlijk werk’, ‘triggers’ en ‘moederwond’: therapeutentaal die mensen met therapie-ervaring waarschijnlijk wel vertrouwd is, en die andere lezers tegen of over het zweefrandje zullen vinden.

Rollen in het licht van non-dualiteit

Eckhart Tolle's visie

Eckhart Tolle, auteur van De Kracht van het Nu en Een Nieuwe Aarde, heeft met zijn werk miljoenen mensen geholpen om de weg naar innerlijke rust en bewustzijn te vinden. Een van de meest intrigerende aspecten van zijn leer is hoe hij het concept van non-dualiteit toepast op de rollen die we in ons leven spelen. Tolle nodigt ons uit om met een speelsere en bewuste houding naar onze levensrollen te kijken. Dit perspectief maakt het mogelijk om onszelf en onze relaties in een nieuw licht te zien.

Rollen zijn toneelstukken van het ego

Volgens Tolle ontstaat veel van onze pijn en frustratie omdat we ons volledig identificeren met de rollen die we spelen. Hij vergelijkt het leven met een toneelstuk waarin we niet alleen acteurs zijn, maar vaak ook het toneelstuk zelf geloven. Onze rollen – zoals ouder, werknemer, vriend of leider – worden soms zo belangrijk dat ze ons ware zelf overschaduwen. Dit gebeurt vooral wanneer het ego, dat onlosmakelijk verbonden is met dualiteit, deze rollen aangrijpt om zichzelf te versterken.
In non-dualiteit is er echter geen onderscheid tussen subject en object, tussen degene die speelt en het spel zelf. Het is een uitnodiging om niet alleen de acteur te zijn, maar ook te erkennen dat je de regisseur, het publiek én de toneelvloer bent. Met andere woorden: alles wat je ervaart, maakt deel uit van het ene bewustzijn.

De bevrijding van rollen

Tolle benadrukt dat rollen op zichzelf niet het probleem zijn. Het probleem ontstaat wanneer we vergeten dat het slechts rollen zijn. Als een acteur zich volledig verliest in zijn rol zonder ooit naar buiten te stappen om te reflecteren, verliest hij het grotere plaatje uit het oog. Door het bewustzijn van non-dualiteit kunnen we spelen met onze rollen, terwijl we tegelijkertijd beseffen dat ze ons niet definiëren.
Hij geeft als voorbeeld hoe je als ouder op een moment streng kunt zijn, maar even later speels. Je wordt niet gevangen in de "strenge ouder" of de "vriendelijke ouder". Door deze flexibiliteit ben je in staat om in elk moment adequaat te reageren zonder vast te zitten in een vaste identiteit.

De regisseur en het publiek

Naast acteur ben je ook de regisseur van je leven. Dit betekent dat je een bewuste keuze kunt maken over hoe je de rol speelt. Maar Tolle nodigt je uit om een stap verder te gaan: neem ook de positie in van het publiek. Vanuit deze positie zie je hoe het toneelstuk zich ontvouwt zonder volledig meegezogen te worden. Hier ontstaat ruimte om bewust te blijven van de tijdloosheid van het Nu.
Het publiek zijn betekent niet dat je onverschillig wordt. Integendeel, het is een plek van diepe aanwezigheid en waarneming waarin je vrij bent van de emotionele lading die het ego aan rollen toekent. Je observeert het spel met compassie en humor, zonder de noodzaak om iets te veranderen.

De kracht van het Nu in actie

Wanneer je dit inzicht in de praktijk brengt, ontstaat er een dynamische balans. Je kunt je rollen op een authentieke manier invullen zonder eraan vast te houden. Dit heeft een transformerend effect op relaties. Je bent niet langer de "eigenaar" van een rol, maar eerder een tijdelijke expressie van bewustzijn.
Bijvoorbeeld, in een conflict kun je zien dat zowel jij als de ander een rol spelen. Door dit te erkennen, ontstaat er ruimte voor dialoog en begrip, omdat de nadruk verschuift van persoonlijke aanval naar gezamenlijke aanwezigheid.

Het navigeren van Tolle's paradox

Eckhart Tolle's aanbeveling om zowel je rol volledig te belichamen als deze tegelijkertijd te overstijgen, lijkt op het eerste gezicht paradoxaal. Hoe kun je jezelf zien als de acteur én als het publiek, zonder dat dit verwarring of innerlijke spanning veroorzaakt? Dit non-duale perspectief vraagt niet om een splitsing van je identiteit, maar juist om een diepere integratie.

Geen innerlijke strijd, maar bewust samenspel

Het is verleidelijk om deze paradox te zien als een bron van innerlijke strijd: hoe kun je in een rol opgaan en tegelijkertijd boven die rol uitstijgen? Tolle wijst erop dat dit geen kwestie is van "jezelf opsplitsen", maar juist van het omarmen van een groter geheel. Je bent niet óf de rol óf het bewustzijn erachter – je bent beide, in harmonie.

Toepassen in de praktijk

De sleutel tot deze paradoxale aanbeveling ligt in het concept van aanwezigheid. Wanneer je bijvoorbeeld een gesprek voert als ouder, collega of vriend, vraagt Tolle je om volledig aanwezig te zijn in die rol. Tegelijkertijd blijf je je bewust van de tijdloosheid van het Nu – het bewustzijn dat de rol overstijgt.
Praktisch vertaald betekent dit dat je volledig kunt handelen binnen je rol, terwijl je je niet langer door die rol laat definiëren. Je "bent" de ouder, maar je "bent" ook het bewustzijn dat de ouderrol observeert en belichaamt.

De kracht van paradoxale integratie

Deze paradox biedt niet alleen een diepere vrijheid, maar ook meer speelruimte in het leven. In plaats van gevangen te zitten in je rollen, kun je ze vrij spelen, wetend dat je wezenlijke zelf onaangetast blijft. Dit bewustzijn maakt het leven dynamischer en minder zwaar. Zoals Tolle benadrukt: het leven wordt een dans waarin zowel actie als observatie samensmelten.

Homoseksualiteit is functioneler dan je denkt

Hoe kan homoseksualiteit bijdragen aan de voortplanting?

Wanneer mensen meer zouden weten over homoseksualiteit in de natuur en de wetenschappelijke verklaringen erachter, zou dat kunnen bijdragen aan meer verdraagzaamheid. Veel vooroordelen over homoseksualiteit zijn gebaseerd op het idee dat het "onnatuurlijk" zou zijn, terwijl het in werkelijkheid een wijdverspreid verschijnsel is in het dierenrijk.
Homoseksualiteit wordt vaak gezien als paradoxaal vanuit het perspectief van voortplanting, omdat seksuele voortplanting het overleven van de soort lijkt te vereisen. Toch zijn er verschillende biologische verklaringen voor homoseksueel gedrag die dit ogenschijnlijke conflict kunnen oplossen.

1. Sociaal gedrag en groepscohesie
   Bij veel diersoorten kan homoseksueel gedrag bijdragen aan de sociale cohesie binnen groepen. Bij bijvoorbeeld bonobo’s wordt homoseksueel gedrag ingezet om agressie te verminderen en banden tussen groepsleden te versterken. Het helpt dus bij de groepsdynamiek en stabiliteit van de groep, wat indirect voordelen kan hebben voor het voortbestaan van de soort.
2. Ouderschap en 'kin selection'
   Een andere verklaring is dat homoseksuele individuen soms helpen bij de verzorging van familieleden en hun nakomelingen. Dit heet kin selection, waarbij een individu indirect zijn eigen genen doorgeeft door ervoor te zorgen dat zijn familieleden, die genetisch verwant zijn, succesvol kunnen voortplanten.
3. Biologische diversiteit en evolutionaire voordelen
   Homoseksualiteit kan ook worden gezien als een product van evolutionaire diversiteit. Sommige wetenschappers suggereren dat diversiteit in seksuele voorkeuren zorgt voor flexibiliteit in gedrag, wat nuttig kan zijn in veranderende omgevingen. Een andere theorie, de zogenaamde "balanced polymorphism", stelt dat de genetische factoren die bijdragen aan homoseksualiteit in sommige contexten ook voordelig kunnen zijn voor heteroseksuele individuen.
4. Niet-exclusief homoseksueel gedrag
   In de natuur is homoseksualiteit vaak niet exclusief, wat betekent dat dieren die homoseksueel gedrag vertonen, ook heteroseksueel gedrag kunnen vertonen en zich voortplanten. Dit gedrag is in veel gevallen niet gekoppeld aan vaste seksuele voorkeuren zoals bij mensen.

Wetenschappers zijn het erover eens dat homoseksualiteit in de natuur complex en multifactorieel is, en dat het niet uitsluitend gezien moet worden in de context van voortplanting, maar ook als een onderdeel van breder sociaal gedrag.

Vooroordelen doorbreken

Door deze kennis te verspreiden, wordt het makkelijker om in te zien dat seksuele diversiteit een normaal onderdeel van de natuur is en niet iets dat afwijkt van een norm. Dit kan helpen om negatieve oordelen te doorbreken en een inclusievere samenleving te bevorderen. Wetenschap kan hier zeker een belangrijke rol in spelen om voorlichting te geven en vooroordelen te verminderen.

Onderzoek

Eén van de bekendste biologen die homoseksueel gedrag bij dieren heeft bestudeerd, is Bruce Bagemihl, die het boek Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity schreef. In dit boek beschrijft hij homoseksueel gedrag bij meer dan 450 diersoorten. Het boek benadrukt dat homoseksualiteit een wijdverspreid fenomeen is in het dierenrijk en geen uitzondering.

De schaduwzijde van spirituele dooddoeners

Schijnwijsheden

In spirituele kringen circuleren veel ogenschijnlijk wijze uitspraken die, ondanks hun goede bedoelingen, meer kwaad dan goed kunnen doen voor iemands persoonlijke groei en welzijn. Deze zogenaamde 'spirituele dooddoeners' verdienen een kritische blik.

"Alles gebeurt met een reden"

Deze uitspraak kan troostend werken voor sommigen, maar ondermijnt vaak het gevoel van autonomie en eigen verantwoordelijkheid. Het kan mensen het gevoel geven dat ze machteloos staan tegenover hun omstandigheden, of erger nog, dat hun lijden voorbestemd of zelfs verdiend is.

"Je moet loslaten en overgeven"

Hoewel loslaten in bepaalde situaties heilzaam kan zijn, wordt deze wijsheid vaak misbruikt als excuus om legitieme emoties te onderdrukken. Het risico bestaat dat mensen hun authentieke gevoelens negeren in plaats van ze te erkennen en er constructief mee om te gaan.

"Positief denken is de sleutel tot succes"

Deze populaire overtuiging heeft een donkere keerzijde: het kan leiden tot toxic positivity, waarbij mensen zich schuldig of beschaamd voelen over hun natuurlijke negatieve emoties. Het ontkennen van moeilijke gevoelens en ervaringen staat echte groei juist in de weg.

"Je moet vergeven en vergeten"

Vergeving kan helend werken, maar deze uitspraak wordt regelmatig misbruikt om grenzen te overschrijden. Het kan slachtoffers van misbruik of mishandeling het gevoel geven dat ze verplicht zijn hun pijn opzij te zetten, wat hun herstelproces juist belemmert.

"Alleen liefde overwint angst"

Deze uitspraak klinkt wellicht verheven, maar kan mensen doen twijfelen aan de legitimiteit van hun angsten en zorgen. Het suggereert dat negatieve emoties een teken van spiritueel falen zijn, terwijl juist het erkennen van alle emoties tot werkelijke groei leidt.

Enkele schijnwijsheden nader bekeken

Andere veelgehoorde dooddoeners zoals "Jij bent liefde, alles is liefde" of "Er is geen ander, alles is één" kunnen mensen vervreemden van hun dagelijkse realiteit en concrete uitdagingen. Ze bieden een schijnoplossing die voorbijgaat aan de complexiteit van het menselijk bestaan.

Het kritisch bevragen van deze spirituele gemeenplaatsen is essentieel voor authentieke groei. In plaats van deze oppervlakkige wijsheden klakkeloos te accepteren, is het waardevol om je eigen ervaringen en inzichten te vertrouwen en ruimte te maken voor de volledige menselijke ervaring - inclusief de moeilijke kanten.

‘Jij bent liefde, alles is liefde’

Deze uitspraak heeft twee lastige aspecten.
1.    Wie of wat je bent, je identiteit, is geen objectief gegeven.
2.    Wanneer iets voor alles geldt, heeft het weinig informatieve waarde.

Liefde is een veelzijdig maar ongrijpbaar begrip. Liefde leidt soms (tijdelijk, hopelijk vaak) tot het gevoel één te zijn met de ander. We doen er allemaal ervaring mee op en komen dan (hopelijk) tot de overtuiging dat we het gedrag van de ander als liefdevol mogen opvatten en we mogen hopen dat de ander dat ook (nog lang) van ons doet. Honderd procent zeker zijn we nooit van wat er in de ander omgaat, hoe lang en hoe diep we ook in de ogen van die ander blijven kijken of blijven doorvragen.
Wanneer we te geforceerd proberen zekerheid te krijgen over wat liefde is, raken we verwijderd van de liefde. Macht erotiseert, maar doet liefde kwijnen. Liefde laat zich niet dwingen. Het loslaten van de wens om zeker te zijn van de ander, geldt als liefdevol. Hiermee wordt vrijheid geschapen en vrijheid is ook zo’n ongrijpbaar concept. Het moge duidelijk zijn dat wanneer vrijheid en liefde op zo’n wijze aan elkaar worden verbonden dat het paradoxaal werkzaam is. Dat wil zeggen: het werkt zolang we het (oordelen) kunnen laten. Wanneer we dat niet kunnen (niet meer evenwaardig kijken), zijn we gedwongen zijn om de les opnieuw te leren. Tot in het oneindige. In die zin is alles liefde en jij en ik ook. Dit taalgebruik: "wie niet wil inzien dat alles liefde is, draagt niet bij aan een betere wereld" is een verkapte chantage. Chantage is als machtsmisbruik en doet liefde en vertrouwen verdwijnen. Beiden komen te voet en snellen weg te paard.

Vivian Gornick: liefde, seksuele vervulling en het huwelijk zijn niet meer de metaforische uitdrukkingen van succes en geluk die ze vroeger waren (bol.com).

‘Er is geen ander, alles is één’

Het Ohm teken

Advaita (een term uit het Sanskriet) of non-dualiteit betekent ‘niet twee zijn’. Hier wordt het woord “eenheid” vermeden omdat het dan geen ruimte meer laat voor de observatie dat de wereld vooral (eigenlijk alleen maar) duaal wordt ervaren, namelijk in termen van tegenstellingen. Met die tegenstellingen kunnen we discrimineren in termen van onderscheiden en kunnen we leven. Was alles één blur dan waren we ten dode opgeschreven.
Het nut van kunnen onderscheiden is geen onderbouwing van de stelling dat de een meer of beter is dan een ander. We zijn één in ons evenwaardig zijn, niet gelijk.

Levinas: de verhouding tot de Ander is niet symmetrisch. Ik ben wel verantwoordelijk voor de Ander, maar ik kan niet uitgaan van het omgekeerde. Het wederkerige is zijn zaak.

‘Alles is goed zoals het is’

Het moge uit het voorgaande duidelijk zijn dat deze uitspraak begrepen kan worden als tegelijk waar en niet waar (en-en denken). De gedachte dat alles goed is zoals het is, kan leiden tot een passieve houding waarin men afwacht wat er gebeurt zonder actie te ondernemen om veranderingen te bewerkstelligen. Het kan echter ook leiden tot een meer accepterende en open houding ten opzichte van de realiteit, waardoor men beter in staat is om met moeilijke situaties om te gaan en er creatiever op te reageren.
Het is daarom belangrijk om een balans te vinden tussen acceptatie en actie. Acceptatie betekent niet dat men passief moet zijn of dat men niet streeft naar veranderingen. Het betekent juist dat men de realiteit accepteert zoals deze is en vanuit deze acceptatie veranderingen probeert te bewerkstelligen. Dit kan alleen worden bereikt door bewust te zijn van de eigen gedachten, emoties en acties en deze te richten op positieve veranderingen. 

‘Wat is het geluid van één klappende hand?’

Je kunt bij het antwoord lang en kort stil staan. En dat proces kan bevrijdende inzichten geven of tot frustratie leiden. In ieder geval maken alleen twee handen geluid wanneer ze tegen elkaar klappen. We hebben elkaar (twee mensen of handen, niet één) nodig om iets tot stand te brengen. We zijn in de afhankelijkheid één. Dat antwoord is van toepassing op vrijwel alle vragen die in de spiritualiteit worden opgeroepen.

Functionele spiritualiteit 

Tao vinden

"Beide voeten om te lopen. Beide oren om te horen. Beide ogen om te zien. Om te begrijpen is één verstand niet genoeg. Gebruik beide om Tao te vinden.
Zoek je met verstand van het zelf, dan vind je slechts het zelf. Gebruik het verstand van het zelf en van het niet-zelf, dan vind je het volledige verstand.
Verlies het zelf om niet-zelf te vinden. Verlies het één om het ander te vinden. Verlies beide om Tao te vinden".
(Ray Grigg).

Spiritualiteit verbonden met psychologie

Dit blog heet Psychologie-nu.blogspot omdat er artikelen op staan waarin spirituele onderwerpen worden gekoppeld aan psychologische zienswijzen. Dat betekent dat bij alle mystieke fenomenen die we menen te ervaren ook gezocht wordt naar aardse psychologische verklaringen. Tegelijk blijft het oog gericht op het ethisch handelen in combinatie van een prettig leven voor zoveel mogelijk anderen.

Wanneer we ons voortdurend druk maken over alle misstanden in de wereld hebben we geen vrijheid en geen leven. Het tegelijk betrokken en angstig zijn, slaat dood. Maar wie zich onverschillig opstelt tegenover onrecht waar hij/zij wel wat aan kan doen, die draagt niet bij een leefbare samenleving. Er moet dus een balans zijn in betrokkenheid en loslaten (afstand houden). In een werkzame en leefbare samenleving stroomt liefde en is vrijheid voelbaar.

Daarom worden hier absolute uitspraken vermeden

Absolute termen zoals "alles is voorbestemd" of "alles is zinloos" kunnen voortkomen uit sterke emoties, zoals liefde, teleurstelling, woede of frustratie. De generalisaties doen geen recht aan diversiteit en nuance. Ook het generaliseren van liefde als allesomvattend en perfect gaat voorbij aan de complexiteit van menselijke relaties.
Door te geloven in absolute uitspraken, negeren mensen het bewijs dat hun overtuigingen tegenspreekt. Het duidt op een gesloten denkwijze en het vermijden van constructieve dialoog.
Het is een egocentrische weerstand tegen evenwaardigheid.

Voorkom oeverloze discussie over spiritualiteit

Zelfinzicht en spiritualiteit

Het leven kent toppen en dalen. "Himmelhoch jauchzend - zu Tode betrübt". We kunnen in de put zitten of ons "on top on the world" voelen. We kunnen de afwisseling accepteren of zoeken naar transformatie en ons minder speelbal voelen van het toeval.

In dit blog verschillende benaderingen die meer of minder duidelijk zijn in hoeverre we zelf die transformatie kunnen "doen". Het antwoord heeft te maken met zelfinzicht en spiritualiteit. Zijn wij als individu (ergens mee) verbonden en kunnen we eigenlijk wel weten wie we (zelf) zijn? Kunnen we de behoefte aan sturing loslaten?

Een completere waarheid

Transformatie is op den duur dat je het leven meer neemt zoals het komt. Ik verzet me minder tegen hoe het leven gaat, ook wanneer het zeer doet. Wie vol leeft, heeft óók pijn. En is iedere keer, iedere dag, keer op keer in staat die pijn te dragen in plaats van er steeds tegen te vechten en zich steeds te verzetten. Als je de pijn verduurt, wordt het leven voller en ruimer. Het voordeel als je ouder wordt, is dat je al een paar keer door die put heen bent geweest, en dan weet je dat het ook weer licht wordt’.

Ramana Maharshi, vers 328.
Verstandige mensen mijden het gezelschap
van twistzieke praters die zich niet bescheiden
inspannen op het rechte pad, maar zonder echt
iets na te streven alleen maar holle frasen spuien.

Alles over niets

Jan van den Oever is een gepassioneerd verteller over spiritualiteit. Hij werd geïnterviewd door Paul Smit en Patrick Kicken. Dat interview valt meteen in zijn boodschap in dit filmpje. Ga niet de discussie aan met iemand die geen hart heeft voor non-dualiteit. Interesse is niet genoeg. Je kunt ze niet wakker schudden. Jan van den Oever heeft een boek geschreven, waarin hij in gewone taal oproept tot vertrouwen in de herkenning van spirituele "waarheden". Waarheden die paradoxaal genoeg ook nog niets lijken op te brengen. Zijn boek is getiteld “Ik weet niet wie ik ben”.
Herken je de waarheid van en word je geraakt door non-dualiteit dan ben je het geschikte publiek om te komen tot vertrouwen daarin. Twijfel en wankelmoedigheid verschijnen hoe dan ook om te (leren) snappen dat het leven, dat er al is, goed genoeg is. Het is een terugkeer naar de stilte, die beschikbaarheid is, die verschijnt aan een mij die niet beweegt, aldus Jan. Wanneer je op zoek gaat naar die mij of ik dan kom je die nooit tegen. Het ik is een verschijning in jou. Die ik (ego) is een schijngestalte. We proberen die schijngestalte gelukkig te maken en dat leidt tot frustratie. Alle ervaring en elke poging is het net niet. Ga die twijfel niet bevechten.
Het is ook niet heroïsch, je kunt er niet prat op gaan. Zoals zijn zoon vertelde aan de verbaasde juffrouw op school "mijn vader weet alles over niets".

Uitspraken van Jan (losjes geciteerd en gegroepeerd).

• De zin "ik zie het, verschijnt in jou", de zin "ik zie het niet" verschijnt ook in jou.
• De liefde van een ouder naar een kind toe is een ander dan van het kind naar de ouder. Het kind is het object van jouw liefde, maar jij bent niet het object van de liefde van een kind.
• Vertrouw vanuit jezelf op de herkenning. Geloofwaardigheid gaat niet om de status van de boodschapper.
• Zelfrealisatie overkomt je, je kunt er niet prat op gaan.
• Je mag er zijn zonder bodem.
• Je bent de bodemloze ondergrond waarin alles verschijnt en verdwijnt.
• Ik ben die ene. Elk individu, de eenling, is de onverdeelde.
• Wanneer je mijn waarheid herkent, dan is het van niemand, dan is het ook van jou.

Jan van den Oever geeft satsangs (bijeenkomst in waarheid). Een collage van zijn uitspraken zijn te vinden in een ander boek. Dit is de beschrijving daarvan:
Al meer dan 25 jaar spreekt Jan van den Oever met grote passie over non-dualiteit, met nadruk op het aspect van de totale beschikbaarheid die we in werkelijkheid zijn voor alles wat zich voordoet - vreugde en verdriet, succes en falen, en alles wat daartussen ligt. Hij spreekt zijn eigen waarheid, maar die waarheid kan altijd herkend worden als iets wat je zelf allang weet.

In dit boek, zijn tweede, zijn door de samenstellers satsangteksten bijeengebracht die grote indruk op hen hebben gemaakt. Samen met Jan daal je af in de totale kwetsbaarheid die je in wezen bent. En hoewel dat soms heel pijnlijk kan zijn, herinnert hij je eraan dat het wel de zoete pijn is die je helpt om Thuis te komen.

'Het is alleen maar te zien of niet te zien. Shakespeare zei het al: 'to be or not to be'. 'Zien is Zijn' en 'Zijn is Zien', dat is hetzelfde woord. 'Wakker of niet wakker', dat is het. De beleving van Dit, daar is niets aan toe te voegen. Je bent toch, je bent Aanwezig, ken je nog iets buiten deze aanwezigheid? Dit is het! Kun jij ook nog ergens een belever van deze belevenis vinden?

Op een gegeven moment is het verzet gebroken. Niet door iemand, maar je verzet is gebroken, en je hebt ook geen verlangen meer om het verzet in stand te houden. Waarom moet ik me verzetten tegen dat wat ik NU onmiddellijk zie, namelijk dat ik niet weet wie ik ben? Als ik Het nu zie, waarom zie ik het dan ook niet over een minuut? Je bent Nu. Er is geen ontsnappen aan gewoon'.

Oeverloos, de mooiste satsang fragmenten van Jan van den Oever (bol.com).

In het verlengde van de paradoxale “boodschap” van Jan van den Oever ligt de boodschap van Jan Koehoorn om niet nondualiteit (Advaita) “functioneel” toe te willen passen.

Toegepaste spiritualiteit is geen spiritualiteit.
Advaita is een rare hobby. Je kunt er niet lid van worden, je leert er niets bij en je kunt het niet toepassen. Je hebt er niets aan, je schiet er niets mee op en je kunt er niets mee. Je wordt er niet beter van – ook niet slechter. Het is geen club, er zijn geen niveaus en je krijgt geen diploma of een rapport of een cijferlijst. Er zullen momenten zijn dat je denkt dat je het snapt, om een dag later weer met volkomen lege handen te staan.
Sommige mensen zullen zeggen dat het nihilistisch is, maar dat klopt niet. Alle dingen die ik net opnoemde gelden ook voor liefde, humor en kunst. We weten dat het om iets essentieels gaat, maar we kunnen het niet uitleggen of in een gedachtesysteem gieten. Zodra je het gaat proberen uit te leggen, merk je meteen dat het niet in woorden te vatten is.
Als je merkt dat je Advaita van stal haalt op moeilijke momenten in het dagelijks leven, sla je de plank mis. Advaita is geen truc om alle vervelende momenten uit je leven te bannen. Als je verliefd bent, zul je niet snel zeggen: “Ja, maar dat wordt toch ook gewoon waargenomen”? Dan ben je eenvoudig alleen dat: verliefd. Nee, we halen Advaita alleen maar van stal bij angsten, woede, verdriet en al die andere dingen waarvan we geleerd hebben dat het ongewenst is.
Als je het toe kunt passen, is het geen Advaita. Dan is het iets anders. Veel zogenaamde spiritualiteit kun je toepassen. Dan moet je bijvoorbeeld bepaalde handelingen verrichten, of iets in herinnering brengen. Zodat je “ermee om kunt gaan”. Dan ga je verzinnen dat bepaalde dingen gebeuren omdat je er iets van kunt leren, of dat het een “test” is, of dat het “zo heeft moeten zijn”, en dan pas kun je het accepteren. Dat is niet de ware acceptatie, dat is berusting. Je kunt niet anders, dus ga je maar spiritueel roepen dat het “er mag zijn”.
Maar het is er al, voordat je riep dat het er mocht zijn. Waarnemen is onmiddellijk, daar hoef je niets voor te doen. Het gaat moeiteloos en spontaan. Waarnemen kun je niet toepassen. Je kunt niet in de agenda zetten dat je morgen van twaalf tot vier gaat zitten waarnemen. Je kunt hooguit ontdekken dat het geen activiteit is. Er zit geen doener achter. Die doener wórdt waargenomen, dat is de instinker. Toepassen heeft met “doen” en een “doener” te maken. Die past iets toe in de hoop er beter van te worden. Maar beter dan wat?
Advaita gaat simpel gezegd alleen maar over wat je bent, nu. Niet over wat het moet worden, niet over waar het naartoe moet, niet over persoonlijke ontwikkelplannen, niet over een “beter mens” worden. Dat is de enige vraag die Advaita stelt: wie ben je? Al je zoekbewegingen gaan uiteindelijk en onmiddellijk alleen maar daarover. En die zoekbewegingen houden niet op omdat je een antwoord vindt, maar omdat de absurditeit van dat zoeken door inzicht volledig doorzien wordt.
Je ontdekt dat het hele idee, het totale concept van “iets bereiken” volkomen onzin is, en dat betekent dat het je niet meer interesseert. Daarmee verdwijnt elk zoeken, elke kramp over datgene dat je dacht te zijn. En hou je op met het projecteren van alle rare ideale situaties over het nu heen. Wat er nu is, is alles wat er is.
Tot zover Jan Koehoorn.

Zie ook Waarom spiritualiteit?