Een rijk maar overzichtelijk gevoelsleven

Gevoelens grijpen of begrijpen?

In onze complexe emotionele wereld proberen we vaak grip te krijgen op onze gevoelens en ervaringen. Sommigen hanteren een tweedeling, waarbij angst en liefde als primaire emoties worden beschouwd. Hoewel deze benadering eenvoudig lijkt, kan het riskant zijn om de nuance uit het oog te verliezen. Dit artikel verkent het dilemma tussen eenvoudige tweedeling en het belang van nuance in het begrijpen van onze gevoelens en emoties. Een emotie is een gevoel dat je (bewust of onwillekeurig) laat zien.

Het risico van een te simpele tweedeling

Angst en liefde

Sommige mensen vinden het comfortabel om het scala van menselijke gevoelens te reduceren tot twee hoofdcategorieën: angst en liefde. Deze benadering biedt eenvoud en helderheid, maar loopt het risico belangrijke nuances te verliezen. De uitdrukking "al het goede komt in drieën" suggereert niet voor niets dat zaken die in groepen van drie verschijnen, vaak als completer of bevredigender worden beschouwd.
Door vast te houden aan een strikte tweedeling, kunnen we het gevaar lopen de complexiteit van onze gevoelens en emoties te onderschatten en er daarmee niet meer mee in contact kunnen komen. Emoties zoals blijdschap, verdriet, vreugde, en verwondering dragen allemaal subtiele verschillen en unieke aspecten die belangrijk zijn voor een volledig begrip van onszelf.

De kracht van nuance

Het leven is inherent vol van nuance, en onze gevoelens weerspiegelen deze rijkdom. Het streven naar een gedifferentieerder begrip van wat we voelen, stelt ons in staat om dieper in te gaan op onze ervaringen. Door nuances te erkennen, kunnen we onderscheid maken tussen verschillende gradaties van gevoelens, wat ons helpt onze reacties beter te begrijpen en beheren.

Geef ook de ander emotionele ruimte

Wanneer je denkt dat er maar twee bronnen van gevoelens zijn dan kijk je ook zo naar de ander. Stel de ander heeft kritiek op jou en jij denkt alleen maar "waar is die ander bang voor?". Of een ander doet vriendelijk tegen je en je vraagt jezelf af of dat liefde is.
Wanneer de ander jou zelf zo zou bekijken dan is het niet moeilijk voor te stellen dat het bij jou weerstand oproept. Dus wat jij niet wilt dat jou geschiedt, doe dat ook de ander niet. Een ander weet zelf het beste welke gevoelens in hem of haar leven. Ga andermans gevoelens niet vertalen in andere gevoelens. Twijfel je toch, dan kun je altijd nog een open vraag stellen of vragen "wat maakt jou onrustig?".

De balans tussen verstand en gevoel

Een optimaal leven vereist een evenwichtige afstemming tussen verstand en gevoel. Het begrijpen van onze gevoelens met nuance stelt ons in staat om ze niet alleen te ervaren, maar ook om ze te begrijpen en te kanaliseren en eventueel te uiten. Het vermogen om ons emotionele spectrum te omarmen zonder in eenvoudige tweedelingen te vervallen, vergroot onze emotionele intelligentie.

Investeer in nuance

Omarm de complexiteit van je gevoelens en investeer tijd in het verkennen van de nuances. Sta jezelf toe de verschillende facetten van vreugde, verdriet, liefde en andere emoties te begrijpen. Dit proces zal niet alleen je zelfkennis vergroten, maar ook je vermogen om op een gezonde manier met emoties om te gaan.
Vraag je af van alle gevoelens die je zou kunnen onderscheiden wat deze zouden kunnen hebben veroorzaakt. Wanneer je je niet goed voelt, vraag je dan af wat je schuldig doet voelen, wat je verdrietig doet voelen, wat je kwaad maakt. Tien tegen een dat je vervolgens wel weet wat je voelt, zolang je deze gevoelens maar niet in één keer wilt voelen. Gevoelens vragen niet om een samenvatting. Ze vragen om erkenning en doven vervolgens meer of minder snel uit.

Ieder mens is vrij om zelf te kiezen hoeveel gevoelens hij of zij wil onderscheiden. Een breed geheel vormen deze negen gevoelens: angst, boosheid, blijdschap, verdriet, schuldgevoel, vreugde, liefde, verwondering en onrust. Wees voorzichtig met het zoeken naar een ranking in deze reeks. Gevoelens kunnen naast elkaar bestaan, soms na elkaar en soms in een andere volgorde.

Ten slotte

Hoewel een tweedeling in angst en liefde een aantrekkelijk eenvoudig perspectief lijkt, is het belangrijk om de waarde van nuance in emoties te erkennen. Een evenwichtige benadering waarbij je zowel je verstand als je gevoelens aanspreekt, biedt een rijkere ervaring van het leven en een dieper begrip van jezelf.

Ontspannen lachen

Waarom lachen we?

In de menselijke ervaring is lachen een krachtig en veelzijdig fenomeen. Het heeft het vermogen om ontspanning te brengen, de geest te verlichten en sociale banden te versterken. Toch kan de bron van onze lach een schaduw werpen op de ware aard van onze interacties. Terwijl gezamenlijk gelach verbinding kan verdiepen, kan het ook dienen als een instrument van superioriteit en onderdrukking.
Historisch gezien is lachen een taal geweest die niet alleen emoties uitdrukt, maar ook machtsdynamiek onthult. In oude hoven en koninklijke paleizen was lachen een voorrecht van de elite, terwijl het gewone volk zelden de kans kreeg om hun vreugde vrijelijk te uiten. Koningen en heersers, die zichzelf vaak omringden met hovelingen en narren, gebruikten lachen als een manier om hun macht te handhaven en te versterken.
Voor degenen die traditioneel aan de top van de sociale hiërarchie zitten, was lachen zelden een alledaags verschijnsel. Het werd eerder gereserveerd voor speciale gelegenheden, waar het diende als een teken van genoegen en goedkeuring. De aanwezigheid van narren aan het hof was cruciaal, omdat zij de enigen waren die zich de vrijheid konden veroorloven om openlijk spot te drijven met de heersende klasse.

De grens tussen humor en belediging

Voor deze narren was het echter een delicate balans. Hoewel ze de vrijheid hadden om te lachen en te spotten, hing hun lot af van de reactie van de heersers. Als de koning zich niet vermaakte, konden de consequenties ernstig zijn. De grens tussen humor en belediging was dun en kon gemakkelijk worden overschreden.
In moderne tijden zien we een vergelijkbare dynamiek, zij het in een andere vorm. Lachen blijft een krachtig middel voor sociale binding, maar het kan ook worden misbruikt als een instrument van onderdrukking. Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin groepen mensen lachen om denigrerende grappen over minderheidsgroepen, waarbij superioriteit wordt benadrukt ten koste van anderen.
Het is belangrijk om ons bewust te zijn van de kracht van lachen en de impact ervan op anderen. Terwijl het delen van humor en vreugde kan bijdragen aan een gevoel van verbondenheid, moeten we ervoor zorgen dat dit niet ten koste gaat van anderen. Lachen mag nooit dienen als een excuus voor het uitoefenen van macht of het kwetsen van anderen.
Laten we in plaats daarvan streven naar een vorm van lachen die inclusief is, die anderen verheft in plaats van te vernederen. Laten we lachen als een middel tot verbinding en begrip, in plaats van een wapen van superioriteit. Op die manier kan lachen werkelijk dienen als een kracht voor positieve verandering in onze wereld.

Lachen heeft vele nuances heeft en het is belangrijk om bewust te zijn van de verschillende vormen en hun mogelijke impact op anderen.

Allerlei vormen van lachen

Er zijn talloze manieren om met of om iemand te lachen, elk met zijn eigen nuance en betekenis.
Bij een mop is de clou vaak een onverwachte wending aan eind van het verhaal.
Je kunt uit verlegenheid lachen of door onhandigheid van anderen.
Hoewel lachen ontspannend is, is het toch zaak om je bewust te zijn van wanneer je lacht en waarom.
Sommige situaties zijn soms zo onverwachts zijn dat een lachreflex moeilijk te onderdrukken is, zelfs als het niet de bedoeling is om de persoon die het overkomt te kwetsen.
Bedenk dat jouw onhandige en onbedoelde lach irritatie kan opwekken bij iemand die zich net bezeerd heeft.
Benoem zo nodig de reden van jouw lach.

Je kunt de manieren en redenen waarom mensen lachen op bijvoorbeeld 4 manieren indelen.

Emotionele uitdrukking

Lachen als uiting van vreugde en plezier: bijvoorbeeld schaterlachen, gul lachen.
Lachen als uiting van spot of minachting: bijvoorbeeld besmuikt lachen, cynisme.

Interactie met anderen

Lachen om anderen te verbinden: bijvoorbeeld samen lachen, lachen met.
Lachen om anderen te kleineren: bijvoorbeeld uitlachen, dissen.

Persoonlijke reactie

Spontane lachreacties: bijvoorbeeld meelachen, gniffelen.
Gecultiveerde lachuitingen: bijvoorbeeld sarcasme, ironie.

Intensiteit van de lach

Zachte en ingetogen lachvormen: bijvoorbeeld giechelen, grinniken.
Luidruchtige en uitbundige lachvormen: bijvoorbeeld schaterlachen, hikkend lachen.

Uitgewerkt en met alle aanduidingen

1.    Uitlachen

Openlijk lachen om iemand, meestal omdat je iets grappig of belachelijk vindt wat die persoon heeft gezegd of gedaan.

2.    Meelachen

Lachen omdat anderen lachen, zelfs als je de grap niet per se begrijpt of grappig vindt.

3.    Ironie

Lachen met een verborgen betekenis, vaak het tegenovergestelde van wat er letterlijk wordt gezegd.

4.    Cynisme

Lachen uit een gevoel van bitterheid of scepsis, meestal gericht op iets negatiefs.

5.    Sarcasme

Bijtende spot, waarbij je iets zegt dat eigenlijk een belediging of kritiek is, maar vermomd als een grap.

6.    Flauwheid

Lachen om iets dat eigenlijk niet zo grappig is, vaak om de sociale situatie te verlichten.

7.    Giechelen

Zachte, onderdrukte lachjes, vaak uit verlegenheid of nervositeit.

8.    Schaterlachen

Luid en hartelijk lachen, meestal omdat iets extreem grappig is.

9.    Besmuikt lachen

Stilletjes en giechelend lachen, vaak uit ondeugendheid of verlegenheid.

10.    Dissen

Lachen om iemand belachelijk te maken of te vernederen, vaak door kritiek of sarcasme.

11.    Lachen met

Samen lachen met iemand, genietend van elkaars gezelschap en gevoel voor humor.

12.    Gniffelen

Stilletjes lachen, vaak uit spot of minachting.

13.    Grinniken

Zacht en bescheiden lachen, vaak bij iets dat als grappig wordt ervaren maar niet hilarisch is.

14.    Glimlachen

Een subtiele, vriendelijke lach, die vaak wordt gebruikt als een teken van goedkeuring of sympathie.

15.    Schamper lachen

Lachen met minachting of spot, meestal bij iets dat als dom of onwaardig wordt beschouwd.

16.    Bespottend lachen

Lachen om iemand belachelijk te maken of te vernederen, vaak met een gevoel van superioriteit.

17.    Genadeloos lachen

Lachen zonder mededogen, vaak bij het zien van iemands mislukking of tegenspoed.

18.    Gul lachen

Lachen met overgave en vrijgevigheid, vaak bij iets dat buitengewoon grappig is.

19.    Grijnzen

Een brede, boosaardige lach, vaak bij het plannen van iets ondeugends of kwaadaardigs.

20.    Instemmend lachen

Lachen als een teken van overeenstemming of erkenning van een punt of grap.

21.    Besmuikt grijnzen

Stilletjes en triomfantelijk lachen, vaak bij het bedenken van een slimme zet of opmerking.

22.    Schaterlachen

Een uitbundige en onbeheerste lach, vaak bij iets dat zo grappig is dat het moeilijk is om te stoppen met lachen.

23.    Hikkend lachen

Lachen met tussenpozen en horten, vaak bij iets dat zo komisch is dat het moeilijk is om adem te halen.

24.    Vervelend lachen

Irritant lachen, vaak op een hoog en schril toon, wat anderen kan irriteren of boos maken.

25.    Ongecontroleerd lachen

Lachen dat moeilijk onder controle te houden is, wordt vaak bij iets opgeroepen dat onverwacht grappig is.

Gericht zijn op elkaar blij maken

Het is belangrijk om de emoties van anderen te respecteren en empathisch te reageren, zelfs in grappige of ongemakkelijke situaties. Door even te wachten voordat je reageert, geef je jezelf de kans om de situatie te evalueren en een passende reactie te geven die rekening houdt met de gevoelens van anderen en gezichtsverlies voorkomt.

Gelukkig hebben de meeste manieren om met of om iemand te lachen een positieve motivatie. Lachen is zoals uit de opsomming te concluderen vaak een uiting van vreugde, plezier, humor of empathie. Mensen lachen vaak om elkaar te verbinden, om te laten zien dat ze iets grappig vinden, of om anderen op hun gemak te stellen en te laten zien dat ze het goed bedoelen.

Wie een ander evenwaardig tegemoet treedt en overal de gemeenschappelijke humor van in kan zien, krijgt altijd een dankbaar publiek.

Wat voel ik?

Zelfonderzoek

Het is een vraag die mensen zich dagelijks stellen. Sommigen zelfs voortdurend. Wie de vraag aan Google stelt krijgt als eerste advertenties voor kinderboeken. Is het een onnozele vraag, alleen voor kinderen? Zou het een teken zijn van onvolwassenheid om jezelf zo’n simpele vraag te stellen? Natuurlijk niet, maar waarom houdt het zoeken naar een eenduidig antwoord ons dan zo vaak uit de slaap, die we zo nodig hebben?

Het is duidelijk dat je jezelf eindeloos vragen kunt stellen. In dit essay daarom zo snel mogelijk antwoorden. Één van de meest bruikbare antwoorden, die voor velen een onverwachte, maar leerzame eyeopener kan zijn, is dat gevoelens elkaar kunnen afdekken. En dat kunnen er meer dan twee zijn. Wie het gevoel heeft dat hij niet bij zijn gevoel kan komen, maar dat er wel iets is, zou zichzelf vragen kunnen stellen. Dat zelfonderzoek kun je goed doen of halfslachtig. Je wordt soms niet zoveel wijzer wanneer je jezelf afvraagt “wat maakt dat ik mij onprettig voel?”. Weten wat je voelt is niet altijd zo’n open deur als het lijkt. Het is allereerst van belang om een notie te hebben wat er zoal valt te voelen. Dat lijkt een simpele constatering, maar hier ligt een valkuil. Wie denkt dat hij het simpel kan houden door er vanuit te gaan dat er twee soorten gevoelens bestaan en daarover gaat lezen komt vaak bij deze twee hoofdindeling: angst en liefde. Wat is dan de valkuil? Hoe herkenbaar het ook is dat we ons soms bang voelen en in het leven op zoek gaan om liefde te voelen, we worden er niet veel wijzer van door deze tweedeling aan te houden. Het gevaar is dat we gevoelens die elkaar bedekken niet ontdekken en dat we ware gevoelens beperken of vertalen naar iets dat wat het niet is.
Gebruik je lichaam als een gids. Je lichaam geeft soms signalen af die je kunnen helpen om bij je gevoel te komen. Let op fysieke reacties zoals een strakke keel, een kloppend hart, een knoop in je maag, enzovoort. Deze kunnen wijzen op bepaalde emoties, zoals angst of spanning.
Geef jezelf toestemming om te voelen. Soms kunnen we het gevoel hebben dat we onze emoties moeten onderdrukken of negeren. Het is belangrijk om jezelf toestemming te geven om te voelen en te accepteren dat emoties er zijn. Wees niet te hard voor jezelf als het niet meteen lukt.

Welke gevoelens kunnen elkaar bedekken of afdekken?

Een voorbeeld is verdriet en kwaadheid. Wie bang is voor de agressie van een ander voelt bij agressie van die ander allereerst verdriet. Kwaadheid voelen kan dan gevaarlijk zijn, want het uiten van kwaadheid als emotie kan bij een machtige ander tot ruzie of zelfs geweld leiden. Verdriet leidt tot tranen, kwaadheid tot vechten. Dat is meestal niet aantrekkelijk. Wie niet goed kan bepalen welk besluit te nemen op basis van zijn gevoel, voelt dan bij oppervlakkig onderzoek niets. Te meer wanneer er ook nog een schuldgevoel bijkomt wanneer hij zichzelf verantwoordelijk voelt voor het conflict. Hij (vaak zij) kan er dan domweg niet meer bij.
Om niet te verzanden in het zelfonderzoek naar gevoelens is het handig om enige notie te hebben welke gevoelens we zoal kunnen onderscheiden. In onze taal hebben we vele tientallen aanduidingen van gevoelens. Wie een redelijke schifting wil in hoofdindelingen mag zelf weten in hoeveel, maar in dit korte essay worden er negen hoofdgevoelens aangehouden (1). Deze zijn Angst, Boosheid, Blijdschap, Verdriet, Schuldgevoel, Vreugde, Liefde, Verwondering en Onrust. Vijf onprettige, maar niet nutteloze gevoelens, één neutrale, en drie prettige soorten van gevoelens.
Wees voorzichtig met het zoeken naar een ranking in deze reeks. Gevoelens kunnen naast elkaar bestaan, soms na elkaar en soms in een andere volgorde.
Hoewel de begrippen "blijdschap" en "vreugde" vaak door elkaar worden gebruikt, kunnen ze subtiele verschillen in betekenis hebben, afhankelijk van de context.

Oppervlakkig of dieper liggende gevoelens

Intensiteit en duur

Blijdschap wordt soms geassocieerd met een meer oppervlakkige, kortstondige vorm van plezier of tevredenheid. Het kan bijvoorbeeld ontstaan door kleine dagelijkse geneugten of leuke gebeurtenissen.
Vreugde wordt soms geassocieerd met een dieper, duurzamer gevoel van welzijn. Het kan voortkomen uit innerlijke vrede, vervulling of het ervaren van iets dat als betekenisvol wordt beschouwd.

Oorzaak

Blijdschap kan voortkomen uit externe factoren zoals een grappige situatie, een cadeau, of sociaal contact.
Vreugde kan meer verband houden met interne factoren zoals persoonlijke groei, liefde, dankbaarheid, of spirituele ervaringen.

Diepte van Emotie

Blijdschap wordt soms geassocieerd met een lichter gevoel, terwijl het misschien niet per se een diepe emotionele impact heeft.
Vreugde wordt soms gezien als een diepgaand, innerlijk gevoel van voldoening en tevredenheid.

Idem voor onprettige gevoelens

Angst, pijn en verdriet kunnen zowel oppervlakkige als dieper liggende gevoelens zijn, afhankelijk van de situatie en de oorzaak van deze gevoelens. Als we bijvoorbeeld worden geconfronteerd met een directe bedreiging of gevaarlijke situatie, kan de angst die we voelen oppervlakkig zijn. Het is een reactie op de huidige situatie en dient als een waarschuwing om ons te helpen overleven.
Aan de andere kant kan angst ook dieper liggend zijn. Het kan bijvoorbeeld ontstaan als gevolg van een trauma uit het verleden of van langdurige stress. In dit geval kan angst een patroon worden dat diep in ons is ingebed en invloed heeft op ons dagelijks leven.
Pijn kan ook zowel oppervlakkig als dieper liggend zijn. Fysieke pijn kan een directe reactie zijn op een verwonding of letsel en oppervlakkig zijn. Maar pijn kan ook dieper liggend zijn, zoals bij chronische pijn, waarbij de oorzaak van de pijn niet altijd duidelijk is en kan leiden tot depressie en angst.
Verdriet kan ook oppervlakkig of dieper liggend zijn. Het kan bijvoorbeeld een directe reactie zijn op een verlies of tegenslag in ons leven, maar het kan ook het gevolg zijn van onverwerkte emoties uit het verleden of onopgeloste interne conflicten.
Kortom, de diepte van een emotie hangt af van de complexiteit en de duur van de situatie die het heeft veroorzaakt, evenals van de individuele geschiedenis en persoonlijke context van de persoon die het ervaart.

Gevoelens accepteren

Je kunt proberen je bewust te zijn van je eigen gevoelens zonder ze te willen stoppen of vast te houden. Hier zijn enkele suggesties. 

• Herken je gevoelens. De eerste stap om bewust te zijn van je gevoelens is om ze te herkennen. Probeer aandacht te besteden aan de emoties die je voelt in verschillende situaties en noteer ze als je dat helpt. 
• Geef jezelf toestemming om te voelen. Het is belangrijk om te erkennen dat het oké is om te voelen wat je voelt. We hebben allemaal emoties en het is niet gezond om ze te onderdrukken. Dus geef jezelf toestemming om te voelen wat je voelt. 
• Wees nieuwsgierig. In plaats van te oordelen over je emoties, probeer ze te benaderen met nieuwsgierigheid. Stel jezelf vragen zoals "waarom voel ik me zo?" of "wat veroorzaakt dit gevoel?" om meer inzicht te krijgen in je emoties. 
• Let op fysieke sensaties. Emoties kunnen fysieke sensaties veroorzaken, zoals een knoop in de maag of een snelle hartslag. Let op deze fysieke sensaties en gebruik ze als aanwijzingen om te begrijpen wat er gaande is. 
• Wees vriendelijk voor jezelf. Het kan moeilijk zijn om met intense emoties om te gaan, maar het is belangrijk om vriendelijk te zijn voor jezelf en jezelf te vergeven als je het moeilijk hebt. 

Wees niet te hard voor jezelf als je worstelt om bepaalde emoties te begrijpen. Door bewust te zijn van je gevoelens zonder ze te willen stoppen of vast te houden, kun je beter begrijpen waar ze vandaan komen en hoe je er het beste mee om kunt gaan. 

Geef jezelf dus de ruimte en de tijd om te voelen wat je voelt, en wees vriendelijk voor jezelf terwijl je dat doet.

Hoofd en hart inzetten

Zelfonderzoek met deze indeling betekent dat je jezelf de vraag stelt “welke gebeurtenis leidde er toe dat ik mij …. voel?”. En dan op de stippeltjes de negen gevoelens invullen. Het volstaat meestal om je te beperken tot verdriet, vrees en schuld, omdat die elkaar kunnen afdekken. Wie plezier voelt kan beter genieten dan tijd te verliezen met zich af te vragen waarom hij plezier voelt, nietwaar? Wie zich verantwoordelijk voelt, kan beter handelen dan eindeloos dat gevoel onderzoeken.

Over het samenspel van gebeurtenissen en gevoelens valt eindeloos meer te schrijven. Op dit blog wordt een aantal van die onderwerpen besproken. Bijvoorbeeld: “is houden van elkaar” wel een gevoel? Of wat is (ware) liefde? Wie op zoek wil naar die onderwerpen op dit blog kan het beste de labels onderaan als ingang nemen en zo via de links doorklikken naar waar hij in is geïnteresseerd.

(1) Hoekstra, H.A., Stoop, B.A.M. (1989). Feeling rules: testing a model of appraisal-affect relations. European Journal of Personality, vol. 3, 229-248.