Posts tonen met het label projectie. Alle posts tonen
Posts tonen met het label projectie. Alle posts tonen

De relatie tussen perceptie, illusie, leegte en gewaarzijn

De relatie tussen perceptie, illusie, leegte en gewaarzijn is een belangrijk thema in diverse filosofische tradities, met name in Oosterse filosofieën zoals het boeddhisme en het taoïsme.

Er is een beroemde boeddhistische tekst genaamd het Hartsoetra. Daarin wordt gezegd
"Vorm is leegte, leegte is vorm.
Leegte is niet anders dan vorm, vorm is niet anders dan leegte.".
Het Hartsoetra beoogt de beoefenaar te leiden naar een dieper begrip van leegte en het bereiken van bevrijding van lijden.

In het boeddhisme verwijst "leegte" niet naar een afwezigheid van iets, maar eerder naar de afwezigheid van een inherent, permanent, en onveranderlijk zelf in alle fenomenen. Het idee is dat alles, inclusief gedachten, voorwerpen en ervaringen, geen intrinsieke, onveranderlijke essentie heeft. "Vorm" wil zeggen de fysieke en mentale verschijnselen en vormen die we waarnemen.

Wanneer in de Tibetaanse filosofie gezegd wordt dat het denken "vrij" of "leeg" is, betekent dit dat gedachten flexibel en veranderlijk zijn. Dit betekent niet dat gedachten niet bestaan of dat ze willekeurig zijn, maar eerder dat ze geen vaststaande, permanente identiteit hebben.

Dit concept van leegte is nauw verbonden met het idee van afhankelijkheid ontstaan, waarbij alles bestaat in relatie tot andere dingen en niet op zichzelf staat. Het begrijpen van leegte in de Tibetaanse filosofie is bedoeld om tot inzicht te komen in de aard van de werkelijkheid en uiteindelijk lijden te verminderen door het loslaten van vasthoudendheid aan onveranderlijke concepten en ideeën. Het is een centraal concept in het boeddhistische pad naar bevrijding of verlichting.

Het idee dat wat we waarnemen vaak wordt gefilterd door onze persoonlijke ervaringen, overtuigingen en verwachtingen, is in overeenstemming met zowel oosterse als westerse filosofische tradities. In het boeddhisme wordt bijvoorbeeld benadrukt dat onze waarnemingen vaak worden vertroebeld door de sluier van onwetendheid (avidya), wat leidt tot de illusie van een vaststaand zelf en de externe wereld.
In het boeddhisme wordt leegte (sunyata) vaak geassocieerd met de ontkenning van inherent bestaande essenties in dingen. De illusoire aard van de wereld komt voort uit onze neiging om vast te houden aan onjuiste opvattingen over de aard van de realiteit. Het begrijpen van leegte betekent het doorzien van deze illusies en het loslaten van ongegronde concepten, zoals belemmerende overtuigingen.
Gewaarzijn, zoals beoefend in meditatie en mindfulness, wordt vaak gezien als een manier om bewust te worden van onze neiging tot projectie en illusie. Door bewust te zijn van onze gedachten en percepties, kunnen we beginnen te begrijpen hoe onze geest werkt en hoe deze vaak gekleurd is door vooroordelen en conditionering.

Door bewust te zijn van onze projecties en de subjectiviteit van onze waarnemingen, kunnen we een dieper inzicht krijgen in de aard van de geest en de manier waarop we de wereld ervaren.
Over het algemeen suggereert dit perspectief dat bewustwording van de illusoire aard van percepties en het begrip van leegte hand in hand gaan met het ontwikkelen van een helderder en objectiever begrip van de werkelijkheid. Het erkennen van de menselijke neiging tot projectie is een belangrijke stap in dit proces van bewustwording.

Boeddhisme

Sunyata (Leegte)  

In het boeddhisme verwijst leegte niet naar een afwezigheid van inhoud, maar eerder naar het ontbreken van een permanent, onveranderlijk zelf (anatman). Alles in het universum is onderhevig aan verandering en voorwaardelijk ontstaan. Leegte staat voor de onderliggende aard van alle fenomenen, die geen inherent, vaststaand zelf hebben.

Gewaarzijn (Mindfulness) 

Gewaarzijn, of mindfulness (sati in het Pali), is een essentieel onderdeel van het boeddhistische pad. Het betekent bewustzijn van het huidige moment, zonder hechting of aversie. Door mindfulness kunnen mensen de aard van leegte direct ervaren door de veranderlijkheid en voorwaardelijkheid van alle dingen te begrijpen.

Taoïsme

Wu Wei (Niet-handelen)

In het taoïsme wordt leegte vaak geassocieerd met het concept van wu wei, wat niet-handelen betekent. Het suggereert niet zozeer een gebrek aan actie, maar eerder handelen in overeenstemming met de natuurlijke stroom van de Tao, de universele kracht. Wu wei komt voort uit een staat van innerlijke leegte, waarin het ego en persoonlijke verlangens worden verminderd.

Gewaarzijn van de Tao

Gewaarzijn in het taoïsme betreft het zich bewust zijn van de Tao en het handelen in harmonie daarmee. Het is een soort van spontaan en intuïtief weten dat ontstaat wanneer de geest stil en leeg is. In plaats van actief te streven, gaat het om zich overgeven aan de stroom van het leven.

Het voordeel van voorspelbare waarneming

Het is natuurlijk niet de bedoeling om voortdurend te twijfelen aan de realiteitsgehalte van onze waarneming.
Het vermogen om patronen te herkennen en verwachtingen te vormen op basis van eerdere ervaringen stelt ons in staat om efficiënter te functioneren. Het stelt ons in staat om taken en situaties te benaderen met een zekere mate van voorspelbaarheid, wat handig is in het dagelijks leven.
Projectie en het vermogen om te anticiperen op mogelijke gebeurtenissen dragen bij aan onze overleving. Het stelt ons in staat om snel te reageren in situaties en potentiële gevaren te vermijden op basis van eerdere waarnemingen en ervaringen.
Het vermogen om verwachtingen te vormen, gebaseerd op het verleden, draagt ook bij aan zelfbehoud. Het stelt ons in staat om keuzes te maken die waarschijnlijk gunstig zijn op basis van wat we eerder hebben ervaren.
Routinematige verwachtingen bieden vaak een gevoel van stabiliteit en comfort. Ze helpen ons om te gaan met de complexiteit van het leven door een bepaalde mate van voorspelbaarheid te bieden.

Wat anders is dan vroeger is de omvang van de wereldbevolking en de snelle ontwikkeling van de technologie. De technologie maakt het mogelijk om problemen op globale schaal op te lossen of versneld te verergeren. De schaal en snelheid van veranderingen kunnen ons onzeker maken over de toekomst. Kunnen we het ons wel veroorloven om voortdurend in het hier en nu te zijn?

Twee stappen vooruit en een stap achteruit?

Het fenomeen van projectie komt ook bij toekomstverwachtingen naar voren, waarbij individuen hun eigen perspectieven en verwachtingen op de wereld kunnen projecteren, waardoor ze neigen naar te zien van wat ze willen zien. Zien zij in ontwikkelingen de voordelen van leegte en wu wei of zien zij de nadelen?

Als we naar de toekomst kijken, hebben we vaak bepaalde verwachtingen, plannen en ideeën over wat er zal gebeuren. Volgens de filosofie van leegte zouden we moeten erkennen dat deze toekomstige scenario's niet vaststaan en inherent leeg zijn van een permanent, onveranderlijk karakter. Onze gedachten over de toekomst zijn afhankelijk van verschillende factoren, en ze zijn onderhevig aan verandering en onzekerheid.

Dit betekent niet dat planning of vooruitdenken niet zinvol is, maar eerder dat we ons bewust moeten zijn van de voorlopige en conditionele aard van onze toekomstige gedachten. Door deze bewustwording kunnen we flexibeler omgaan met veranderingen en onverwachte gebeurtenissen, zonder ons vast te klampen aan rigide ideeën over hoe de toekomst zou moeten zijn.

In feite kan het begrijpen van de leegte van toekomstige gedachten ook leiden tot een grotere acceptatie van het huidige moment en een verminderde hechting aan specifieke uitkomsten. Het helpt bij het loslaten van de angst voor onzekerheid en het cultiveren van een meer open, niet-bevooroordeelde geest.

Het idee van bevestigingsbias speelt een rol. Progressieven, net als optimisten, zoeken bevestiging voor hun streven naar vooruitgang en het behoud van positieve ontwikkelingen. Conservatieven, vergelijkbaar met pessimisten, kunnen geneigd zijn om bevestiging te zoeken voor hun zorgen over mogelijke negatieve gevolgen van verandering.

In een ogenschijnlijk cyclisch proces van dynamische ontwikkelingen kunnen progressieven geneigd zijn om twee stappen vooruit te benadrukken, met de nadruk op de positieve aspecten van vooruitgang en groei. Ze streven naar een synergetisch evenwicht tussen behoud van het goede en het omarmen van vernieuwing. Conservatieven daarentegen kunnen zich meer richten op de mogelijke risico's en onzekerheden die vooruitgang met zich meebrengt. Ze kunnen de stap achteruit zien als een noodzakelijke waarschuwing tegen onbedoelde gevolgen van verandering en gaan op de rem staan.
Het vermogen om de perspectieven van zowel progressieven als conservatieven te begrijpen, kan leiden tot een meer gebalanceerd en inclusief begrip van de complexiteit van ontwikkelingen, waarbij zowel het nastreven van vooruitgang als het behoud van het goede worden gewaardeerd en afgewogen.

Net zoals leegte suggereert dat alles afhankelijk en veranderlijk is, erkent het bewustzijn van de balans tussen doen en laten (wu wei) dat actie en inactiviteit elkaar aanvullen. Soms is het passend om actief te handelen, terwijl op andere momenten het beter is om te observeren, te reflecteren en schijnbaar niets te doen.

Elkaar evenwaardig bezien geeft ruimte voor (duurzame) samenwerking.

Een review van een film met hulp van ChatGPT

Een belofte die fataal afloopt

ChatGPT is een voorbeeld van kunstmatige intelligentie dat nu vooral in het nieuws is omdat het door leerlingen gebruikt wordt om werkstukken te maken. Het computerprogramma is daarbij zeer behulpzaam omdat het snel reageert en samenvat wat over het onderwerp op het Internet is te vinden. Het doet wat de leerling zelf ook zou doen en verwoordt in goed geformuleerde zinnen een relevant antwoord. Meestal is de woordkeuze beter dan de leerling zelf zou doen, dus het is voor een leraar niet echt moeilijk om het inzetten van ChatGPT te herkennen. Daarom vind ik het belangrijk om te onderzoeken wat het op kan leveren wanneer je het eerlijk inzet.
Uiteraard is het aan de lezer zelf of dit lukt.

Ik ga het programma gebruiken om de film The Pledge te reviewen. Uiteraard kan dit review spoilers bevatten. Toch zal ik die vermijden, zodat het leuk blijft om de film (nog eens) te bekijken. Ik heb kleine tekstverbeteringen aangebracht wanneer het programma niet helemaal correct Nederlands schrijft. Soms stokt het antwoord van ChatGPT en heb ik alleen overgenomen wat volledig was.

Ik stelde ChatGPT onder meer de volgende twee vragen.

Waar gaat de film The Pledge over?

"The Pledge" is een film uit 2001, geregisseerd door Sean Penn en met in de hoofdrol Jack Nicholson. De film gaat over Jerry Black (gespeeld door Nicholson), een politieagent die op het punt staat om met pensioen te gaan. Voordat hij weggaat, maakt hij de belofte aan de ouders van een vermoord jonge meisje dat hij de dader zal vinden. Na zijn pensionering begint hij een eigen onderzoek naar de moord, in de hoop de belofte die hij heeft gedaan waar te maken.
De film gaat over Jerry's zoektocht naar de waarheid en hoe die zijn leven beïnvloedt. Hij wordt geconfronteerd met zijn eigen emoties en twijfels, en gaat uiteindelijk over tot radicale maatregelen om de moordenaar te vinden. The Pledge is een psychologische thriller die de kijker meeneemt in de geest van de hoofdpersoon en zijn obsessie voor gerechtigheid. De film is een combinatie van spanning, emotie en een diepgaande analyse van menselijk verlangen en verdriet.

Wat kun je leren van The Pledge?

"The Pledge" is een film die veel thema's behandelt die kijkers kunnen leren, zoals het volgende.

  • De kracht van beloften. De film gaat over de belofte die Jerry Black maakt aan de ouders van het vermoorde meisje en hoe die belofte zijn leven beïnvloedt en hem dwingt om zijn eigen grenzen te overschrijden.
  • De kracht van obsessie. Jerry's zoektocht naar de waarheid is een obsessie die hem stuurt tot het nemen van radicale maatregelen. Het laat zien dat een obsessie met iets kan leiden tot verlies van perspectief en dat het kan leiden tot ongezond gedrag.
  • Thema's van gerechtigheid. De film laat zien hoe mensen soms hun eigen gerechtigheid nastreven, in plaats van te vertrouwen op de formele kanalen van gerechtigheid.
  • Thema's van verdriet en verlies. De film gaat over de emotionele impact van een vermoord jonge meisje voor haar ouders en hoe haar verlies blijft bestaan in het leven van andere personages.
  • Thema's van verantwoordelijkheid. Jerry neemt verantwoordelijkheid voor het oplossen van de moord en hoe zijn verantwoordelijkheid hem leidt tot zijn eigen persoonlijke verlies.


Tot zover ChatGPT. 

Toen ik de vraag stelde “hoe speelt toeval een rol in het verloop van het verhaal” liep het programma vast en daarom neem ik het van hier over.
Het plot van de film is zo geschreven dat alle personen die een rol spelen in de film uitspraken doen die de hoofdpersoon Jerry tegengestelde adviezen geven. Door een toevallige gebeurtenis kan Jerry het bewijs van zijn vermoeden niet leveren en keert iedereen zich uiteindelijk tegen hem.
Het boeiende voor mij van de film is dat iedereen (zijn eigen) gelijk had, maar dat niemand het heeft gekregen. Zelfs wie de (toekomstige) moordenaar is, blijft open al zullen veel kijkers denken dat er maar één kan zijn (geweest).
The pledge betekent de belofte. Een belofte die voor Jerry en de vermoedelijke dader door een speling in en van het lot als "een persoonlijk verlies" uitviel. De kijker blijft achter met de gevoelens die zijn eigen projectie en verwachtingen over het verloop van het verhaal opriepen.

De film doet mij denken aan een andere film die ook een soort open einde heeft en een soort spiegel voorhoudt. Over die film kon ChatGPT wel al mijn vragen beantwoorden.

Waar gaat de film No country for old men over?

De film "No Country for Old Men" is een thriller uit 2007 geregisseerd door Joel en Ethan Coen. Het gaat over een jacht op een moordenaar die een drugsdeal berooft, gespeeld door Javier Bardem. Het verhaal volgt ook de achtervolging van een jager, gespeeld door Tommy Lee Jones, die probeert de moordenaar te vangen en de vermiste drugs terug te krijgen. Het verhaal speelt zich af in de jaren 80 en is gebaseerd op een roman van Cormac McCarthy.

Wat kun je leren van No country for old men?

"No Country for Old Men" is een intense en spannende film die een aantal thema's en lesjes aanbiedt, waaronder de volgende.

  • Gevolgen van geweld. De film toont de vernietigende gevolgen van geweld en hoe het leven van personages verandert door hun betrokkenheid bij gewelddadige gebeurtenissen.
  • Karma. De film suggereert dat mensen verantwoordelijk zijn voor hun daden en dat er een soort karma bestaat waarbij slechte daden uiteindelijk worden afgestraft.
  • Machteloosheid. Veel personages in de film zijn machteloos tegenover de machtsgreep en het geweld van de moordenaar, wat laat zien hoe kwetsbaar mensen soms zijn.
  • Waarden en morele overtuigingen. De film bevat conflicten tussen personages die verschillende waarden en morele overtuigingen hebben, wat aangeeft dat mensen niet altijd hetzelfde vinden wat juist is.
  • Persoonlijke verantwoordelijkheid. Het verhaal benadrukt de verantwoordelijkheid van personages om de juiste keuzes te maken en de gevolgen van hun acties te accepteren.

Welke rol speelt toeval in No country for old men?

Toeval speelt een belangrijke rol in de film "No Country for Old Men". Het toeval bepaalt het lot van verschillende personages en het verloop van het verhaal. Bijvoorbeeld, het toeval bepaalt wie de drugs vindt die bij de drugsdeal zijn gestolen, en wie de moordenaar tegenkomt. Het toeval speelt ook een rol in hoe het verhaal zich ontvouwt, bijvoorbeeld wanneer personages per ongeluk elkaars pad kruisen of wanneer plotse omstandigheden hun plannen onderbreken. De rol van het toeval in de film suggereert dat sommige dingen buiten onze controle liggen en dat het leven onvoorspelbaar is.

Tot zover ChatGPT.

Deze film boeide mij in hoge mate omdat je jezelf voortdurend op het verkeerde been zet. Bijvoorbeeld er wordt een bekende acteur geïntroduceerd en die blijkt een uiterst kleine rol te spelen. Wel of niet boven je macht reiken is een terugkerend thema in de films van de gebroeders Coen. Wie zijn beperkingen inziet, daarmee loopt het in hun films goed af. En uiteraard het tegenovergestelde.
ChatGPT verwoordt dit ook goed.

ChatGPT over de rol van zelfkennis in de films van Joel en Ethan Coen

De Coen broers zijn bekend om hun humoristische, absurde en soms onvoorspelbare verhalen, en veel van hun films hebben personages die worstelen met hun eigen identiteit en de betekenis van hun leven. Veel personages in de films van de Coen broers zijn zich niet bewust van hun eigen fouten en gebreken en hebben moeite met het vinden van hun plaats in de wereld. Door hun zoektocht naar zelfkennis en betekenis, ondergaan deze personages vaak een transformatie en leren ze uiteindelijk iets over zichzelf en het leven. Een voorbeeld van dit thema is de film "The Big Lebowski" waarin de hoofdpersoon, "The Dude", op zoek gaat naar de waarheid achter een verwarde en absurde situatie, en uiteindelijk leert hij meer over zichzelf en zijn plaats in de wereld. In het algemeen speelt zelfkennis een belangrijke rol in de films van Joel en Ethan Coen, en deze verkenning van de menselijke aard en de zoektocht naar zelfkennis en betekenis zijn een kenmerkend element van hun stijl en verhaalvertelkunst.

Populisten en halve waarheden

De hele waarheid en niets dan de waarheid

Een populist weet wat veel mensen graag willen horen, namelijk die versie van de werkelijkheid waarmee het allemaal een stuk simpeler wordt. Wanneer de populist een poging zou doen om de waarheid te vertellen dan wordt hij niet geloofd of haken mensen af omdat het te genuanceerd klinkt. De waarheid is ook vaak te gewoontjes of te banaal om te delen. We houden van opsmuk. De werkelijkheid kent meerdere niveaus waarop vaak tegengestelde waarheden naast elkaar lijken te leven. Dat onderscheid te zien vraagt nogal wat intellectuele capaciteit.

Populisme spreekt dat deel van ons brein aan waarmee we al in onze kindertijd luisterden en blij van werden. Toen we nog ongegeneerd konden fantaseren over de magie die we wilden beleven en zien. Papa of mama waren veel te blij met de ongeremdheid bij wat we daarover vertelden en wilden ons niet teleurstellen met ontnuchterende nuances. Wie ouder en hopelijk wijzer wordt kan steeds meer abstractie toevoegen aan en afstand houden bij een verhaal. En wijze mensen hebben al helemaal niet meer de behoefte om altijd te reageren, niet instemmend en niet afwijzend. Ze verkiezen vaak om te zwijgen, omdat ze weten dat dat nog meer aan het denken kan zetten dan een tegenwerping, die vaak alleen maar de hakken vaster in het zand zet. Zwijgen kan een effectief verzet zijn tegen een (ongewenste) poging tot overtuigen. We hebben het natuurlijk niet over zwijgen uit angst.

Zoals mensen zien wat ze projecteren en projecteren wat ze willen zien, zo is het schier onmogelijk om zo te luisteren dat je ook hoort wat er niet gezegd wordt. Vooral bij halve waarheden is dat zo en het vraagt ook een houding die je op het spoor zet op de ontbrekende delen. Iemand met een open mind wil niet beticht worden van vooringenomenheid. Het is een mooie eigenschap dat je niet ten onrechte en bij voorbaat wilt oordelen, maar waarom zou je jezelf handicappen door nooit argwanend te willen zijn. Waarom roomser zijn dan de paus?
Mensen die halve waarheden vertellen kun je dat kwalijk nemen, je kunt ook kijken naar je wens en eigen onmacht om die persoon de mond te snoeren. Het helpt om je af en toe te realiseren dat we in democratie leven, waarin de meerderheid regeert, op hun beurt gekozen door degenen die we kiezen bij de stembus. We hebben weinig anders dan vertrouwen te hebben in de personen die we volmacht geven en die hopelijk vaak genoeg (laten) uitleggen waarom ze de beslissingen nemen die ons niet altijd welgevallig zijn.
Politici schaken op een driedimensionaal schaakbord en we volgen de zetten op een tweedimensionale projectie daarvan via de media. En met het verliezen van die ene dimensie gaan ook sommige bewegingen en beweegredenen schuil of verloren.

Een machtspositie doet op den duur verworden

Wie macht heeft verworven heeft daarmee ook de mogelijkheid om zichzelf te onttrekken aan de roep om verantwoording. Vraag maar eens aan iemand die afhankelijk is van een uitkering hoe machteloos dat voelt om alsmaar verantwoording te moeten afleggen. Het is begrijpelijk dat politici dat ook liever vermijden.
Wanneer ze een eerlijke uitleg van hun beslissingen achterwege laten, bijvoorbeeld omdat er niet een gemeenschappelijke noemer is in het beleid dan laten ze ruimte aan populisten om met halve waarheden aan de haal te gaan. En soms kost het vier jaar om te doorzien hoeveel politici (van links naar rechts) met dat spel bezig zijn. Maar ook hoe gemakkelijk we zelf afgeleid worden met brood en spelen (smartphone, whatsapp en facebook). Het is echt niet zo lastig om ons voortdurend bewust te zijn van onze eigen spelen met de waarheid en om naar de stembus te gaan wanneer we nieuwe politici kunnen kiezen waarvan we hebben opgemerkt dat zij meer vertellen dan halve waarheden.

Kun je populisten met de feiten bestrijden?

Als kiezer heb je slechts zeer indirect invloed op een populistische politicus. In het omgaan met mensen uit je directe omgeving kun je wel wat doen en vooral nalaten.
Het is belangrijk om te onthouden dat het benadrukken van feiten niet altijd de beste manier is om iemand te overtuigen die de waarheid negeert. Soms kan het benadrukken van feiten de persoon verder doen afwijken van de waarheid, omdat ze zich bedreigd voelen in hun overtuiging.
Een metagesprek over het omgaan met pijnlijke waarheden kan effectiever zijn in het helpen van mensen om de waarheid te accepteren. Dit kan betekenen dat je op een empathische manier naar de persoon luistert en probeert te begrijpen waarom ze de waarheid negeren. Het kan ook betekenen dat je hen helpt om in te zien hoe het accepteren van de waarheid hen en anderen kan helpen om te groeien en te ontwikkelen.
Het is belangrijk om te onthouden dat deze gesprekken niet altijd gemakkelijk zijn en dat sommige mensen misschien niet bereid zijn om hun overtuigingen te veranderen. Het is echter nog steeds belangrijk om open te staan voor een dialoog en te blijven proberen om de waarheid naar voren te brengen, zelfs als het moeilijk is.

Zie ook "moderne gewetensvragen rond het gebruik van AI".

Jezelf aannemen en de ander veronderstellen

Oordelen

"We zien wel de splinter in andermans oog en merken de balk in het eigen oog niet op. Een vis is zich niet bewust van het water waarin het zwemt. Je ziet wat je wilt zien. We projecteren. Wat je zegt, ben je zelf".

Het zijn uitdrukkingen waarmee we duidelijk willen maken dat we voorzichtig zouden moeten zijn met het doen van aannames, uitspraken en oordelen over de ander op basis van beperkte waarneming.
Zijn we bereid onze inschatting bij te stellen wanneer er onverwachte informatie opduikt? Wat zien we als oorzaak en wat als gevolg bij het eigen en andermans gedrag? Wanneer een gevolg gunstig is hebben mensen de neiging de oorzaak te koppelen aan zichzelf en wanneer een gevolg ongunstig is, zoekt men de oorzaak vaker buiten zichzelf.
Wanneer anderen last hebben van ons gedrag dan hangt het er vanaf hoe zij ons hun ongenoegen kenbaar maken of wij naar de klacht willen luisteren. Wanneer de ander zegt dat hij last van je heeft omdat je vervelend bent, dan protesteer je want je vindt niet dat je een vervelend persoon bent. Je kunt je hoogstens voorstellen dat iemand jouw gedrag vervelend vindt. Dus de meest effectieve feedback die anderen jou kunnen geven is wanneer zij het effect van jouw gedrag bij zichzelf houden en jou de ruimte laten door geen schuldige te zoeken. “Wanneer jij dit en dat doet, dan heeft dat voor mij die en die vervelende gevolgen”. Of “wanneer jij dit en dat zegt, dan roept dat voor mij die en die vervelende gevoelens op”. Dergelijke feedback wil je best aanhoren en over nadenken.

De rol van het ego

In de psychologie, met name in de psychoanalytische theorie van Sigmund Freud, wordt het ego beschouwd als een van de drie basiscomponenten van de persoonlijkheid, naast het id en het superego. Het ego fungeert als een bemiddelaar tussen de instinctieve impulsen van het id en de morele beperkingen van het superego. Het is verantwoordelijk voor het rationeel denken en plannen en speelt een rol bij het handhaven van de realiteit.
In de bredere filosofische context kan het ego verwijzen naar het zelfbewustzijn en de individuele subjectiviteit. Het gaat dan niet om een fysiek orgaan, maar eerder om de mentale constructie van wie we zijn, onze identiteit en ons bewustzijn.
Het ego kan een rol spelen bij de menselijke neiging om te oordelen. Oordelen kunnen leiden tot dualistisch denken, waarbij situaties, mensen of ideeën als "goed" of "slecht", "juist" of "fout" worden beoordeeld, waardoor een scheiding ontstaat en wordt ervaren tussen het zelf en de buitenwereld.
Sommige filosofische en spirituele tradities benadrukken het belang van het overwinnen van dualisme en het ontwikkelen van een meer holistisch bewustzijn. Bijvoorbeeld, in oosterse filosofieën zoals het boeddhisme, wordt het idee van 'niet-zelf' (anatta) benadrukt, waarbij het egoïstische idee van een vast en onveranderlijk zelf wordt betwist.

Identiteit

Wie je (echt) bent is een lastig te beantwoorden vraag. Je kunt jezelf gemakkelijk een identiteit aanmeten door bepaalde kenmerken van jezelf te noemen, bijvoorbeeld wat voor vak je hebt geleerd of waar je vandaan komt of dat je kinderen en wel of niet een partner hebt.
Omdat het voor jezelf al zo lastig is te weten wie of wat jezelf bent is het nog vervelender wanneer anderen menen jou te kunnen labelen. Het bewust zijn dat je oordeelt maakt mogelijk dat je in verbinding komt met je eigen oordeel om vervolgens de oordelen over de ander voor jezelf te houden en op te lossen. Dan hoef je de ander niet meer te confronteren of lastig te vallen met jouw oordeel.
We maken attributiefouten bij het beoordelen. We zijn slecht in staat om bij een beoordeling rekening te houden met kansen en omstandigheden. We hebben de neiging om het aandeel van de persoon te overschatten en de invloed van de situatie te onderschatten. De actor (degene die zelf actief optreedt) let op de omringende situatie en ziet zichzelf niet. De observator (de toeschouwer) let ook op het gedrag van de ander en staat minder met zijn neus bovenop de situatie.
In onderstaande afbeelding wordt het verschil hoe wij onszelf en de ander zien nog eens verbeeld, als het ware door een gekleurde bril. Er is een buitenste, zichtbare schil, het "meer of minder groene" gedrag, dat we meestal prima vinden zolang het niet te dichtbij komt. Er is een veronderstelde tussenliggende schil, het karakter of de persoonlijkheid en er is een ongrijpbare, binnenste schil, het zelf of het ego.
Het plaatje verbeeldt niet alle manieren waarop we naar een ander kijken, maar maakt inzichtelijker waarom we niet snel evenwaardig reageren.

projectie

Ons eigen gedrag schrijven we toe aan ons (welwillend) karakter of baseren we op een afgewogen besluit en bij de ander aan zijn/haar persoonlijkheid en die wordt (denken we ook nog eens) bepaald door een ego. Zelf vinden we dat ons gedrag komt met goede bedoelingen en best wel logisch is gegeven de situatie. Van de ander kennen we de situatie en de overweging achter het schijnbaar spontane gedrag niet (goed) en wanneer we ernaar vragen, moeten we vertrouwen op de eerlijkheid van de uitleg. Afhankelijk hoe we de ander inschatten denken we van diens gedrag en uitleg wat we ervan vinden willen.
We delen in een gesprek dat deel wat we willen delen. Bewustzijn wat je zelf weglaat en diplomatiek omgaan met wat je denkt dat de ander weglaat is een hele kunst.

Het Hogere Zelf

Hebben we een (hoger) zelf? We weten nooit zeker of we ermee verbonden zijn. Wanneer we goed in ons vel zitten dan stellen we ons niet die vraag. In de wereld van de non-dualiteit wordt gesteld dat we op het niveau van het hogere Zelf allemaal één zijn. Daarvan uitgaan zonder het bewijs te hoeven zien of dat waar is, is een vorm van vrijheid en van verbondenheid.
Het woord "hogere" in de term "hogere zelf" betekent niet noodzakelijk dat het zelf zich op een hoger niveau bevindt dan het ego of andere delen van ons bewustzijn, maar eerder dat het diepere, meer essentiële aspecten van ons zelf omvat.
Het hogere zelf wordt vaak gezien als het deel van ons bewustzijn dat ons in staat stelt om ons te verbinden met iets dat groter is dan onszelf, zoals kosmische principes of goddelijke intelligentie. Het wordt gezien als de bron van onze diepste waarden en doelen, en het deel van ons bewustzijn dat ons in staat stelt om een ​​betekenisvol leven te leiden dat in overeenstemming is met die waarden.
In deze zin kan "hoger" worden beschouwd als een diepere, meer fundamentele laag van ons bewustzijn, die ons in staat stelt om ons leven op een meer vervullende manier te ervaren. Het is een soort verdieping van ons bewustzijn, die ons in staat stelt om verder te kijken dan ons ego en ons te verbinden met iets dat groter is dan onszelf.

De toekomst verbeteren met astrologie

Astrologie heeft geen wetenschappelijke basis en wordt daarom door wetenschappers niet serieus genomen. Maar je kunt er ook zo mee omgaan dat een wetenschappelijke bewijs niet relevant is.

Stelling van Vedisch astroloog en antropoloog Frans Langenkamp:
Astrologie is oorspronkelijk niet bedoeld om de toekomst te voorspellen! Zij is bedoeld om de toekomst te verbeteren!

Op zijn website schrijft hij:
“Om praktische redenen kan men af en toe spreken van de invloed van planeten en sterren, zolang men maar weet dat er van een invloed van deze nauwelijks of niet sprake is! Goede astrologen weten dat! Zij weten dat het universum een soort spiegel is van onszelf. Hermes Trismegestos vatte het kort samen: “Zo boven, zo beneden; zo binnen, zo buiten”. Hij wist dat er geen sprake is van een causale invloed!!! Hij wist, net als de vedische astrologen, dat het universum uit vele analoge lagen bestaat! Wijze astrologen hebben altijd geweten dat de sterren en planeten, inclusief zon en maan, in de buitenwereld laten zien wat er diep in onze binnenwereld gebeurt! Dit is het grote wonder van de kosmos, dat de basis is van alle soorten astrologie. Overal op aarde is deze kosmische correspondentie door de wijzen waargenomen. Dit geldt voor de Indiërs, de Chinezen, de Mesopotamiërs, de Arabieren, de Grieken, de Europeanen, de Maya-indianen etc. Op alle continenten heeft men door de eeuwen heen geconstateerd, dat de aard en activiteiten van de gebeurtenissen hier op aarde weerspiegeld worden door de wereld van sterren en planeten"!

Frans Langenkamp heeft in de geschiedenis van deze volkeren, hun religie en hun cultuur gezocht naar de gemeenschappelijke noemer. Geestelijke volwassenheid staat voor Langenkamp voor kosmisch bevattingsvermogen. Iemand is dan volwassen als zijn / haar geest uitgegroeid is tot zijn vol-ledige bevattingsvermogen. Die persoon verstaat de kunst om al de schijnbare tegenstellingen in zijn geest te verzoenen, te rijmen en te verenigen.

Langenkamp stelt dat vrije wil de grootste gave van God aan de mens is. Zijn persoonlijkheid is vastgelegd in de sterren. Dat is de paradox die behandeld wordt, bijvoorbeeld in dit boek De Essentie van alle Wijsheid. De Absolute Filosofie van het leven.

Open luisteren naar verborgen behoefte aan macht

In het land der blinden is eenoog koning. Wie iets ziet wat anderen niet zien heeft macht. Wie iets doorziet en het met anderen deelt ontmaskert onrechtvaardige macht. Denk aan de kleren van de keizer. Het “naïeve” kind jaagt de blote keizer het schaamrood op de kaken door te roepen dat hij geen kleren aanheeft.
In de hulpverlening en de kerken zijn veel “deskundigen” die angstaanjagende of juist hemelse verhalen vertellen over zaken die toehoorders niet kunnen controleren. Sommigen zien engelen, anderen zien spoken. Wie met deze beelden zichzelf een machtspositie en aandacht verwerft is oneigenlijk bezig.

Politici en gezagsdragers, die sprookjes vertellen tegen beter weten in, worden zonder veel omhaal vervangen door meer integere personen. Het is onderdeel van hun goed betaalde functie om dit risico te lopen. Artsen, priesters, tv-persoonlijkheden, therapeuten en dergelijke worden beschermd door de angst bij de luisteraar. "Stel dat hij zich tegen mij keert?"

Niet iedereen die oneigenlijk bezig is hoeft rücksichtslos ontmaskerd te worden, denk aan kleine kinderen en psychiatrische patiënten.
Iedereen heeft recht op zijn eigen waarheid en de machteloze toehoorder doet er goed aan om te luisteren naar de boodschap in plaats van te zoeken naar de waarheid. Wat wil de spreker of verhalenverteller mij vertellen?
Een dementerende ouder lijdend aan Alzheimer ziet de verhoudingen in de tijd niet meer zo scherp. Het heeft geen enkele zin om diens uitspraken te corrigeren. Het gaat de bejaarde om geaccepteerd te worden en zich veilig te voelen. En dat is het belang van een fabulerend kind ook.

De kunst is te luisteren zonder te oordelen. Je kunt aangeven dat je de ander hebt gehoord zonder te bevestigen dat je het ook zo ziet. Die open houding geldt ook bij discussies tussen volwassen over smaak, politiek, meningen etc..
Overtuigingen geven houvast, maar kunnen ook betere meningen of inzichten blokkeren. Mensen passen hun projecties sneller aan wanneer zij zonder gezichtsverlies kunnen omschakelen naar betere inzichten.

Handgrepen om onvrije relaties om te zetten in liefdevolle relaties

Vergeving is niet een taak voor het ego.
Vergeving is de afwezigheid van het ego.
Erik van Zuydam

Het boek “Liefde is het antwoord” begint met een verklaring van Moeder Theresa dat de meest veelbetekenende kwaal in de huidige wereld ‘spirituele ontbering’ is. Het is een gevoel dat je liefde niet waard bent, dat je niet beminnelijk bent, dat je niet het vermogen hebt om liefde te geven of te ontvangen, en dat er een muur is die jou scheidt van jezelf, anderen en van degene die ons geschapen heeft.

In de boeken van Jampolsky worden de principes uiteengezet van 'Attitudinal Healing': een typische Amerikaanse manier om mislukkingen in communicatie te voorkomen. De kern van deze methode is: gelukkig zijn is niet afhankelijk van anderen, maar van je eigen manier van kijken en van je eigen attitude.

Voor het gemak van het verbeelden van de werking van het bewustzijn behandelen de auteurs ongrijpbare begrippen als bijna zelfstandige onderdelen van het menselijke bewustzijn. Een ego is niet een fysieke werkelijkheid maar een concept, waarmee we gedrag kunnen verklaren. Het vervult verschillende functies gelijktijdig.

Het ego werpt blokkades op als 'haat', 'wantrouwen', 'jaloezie', 'egoïsme' om onze eigen pijn voor ons bewustzijn te verbergen. Het ego ziet de wereld als een plaats van afgescheidenheid en gelooft niet in heelheid of eenheid. Het ego denkt dat we onze liefde moeten verdienen door ons te onderscheiden. Het gevolg is angst.

In de handleiding worden blokkades omgevormd tot basisbegrippen 'liefde' en 'vergeving'. Belangrijk is daarbij bewust te worden dat we waarnemen wat we projecteren vanuit gedachten en gevoelens.
De omvorming wordt in het boek beschreven in de volgende zeven stappen.
  1. Onze illusies en waarnemingen achter ons laten.
  2. Angst, verwijt en schuldgevoel omvormen tot liefde.
  3. In al onze relaties met liefde communiceren.
  4. Van beteugelde naar vrije relaties.
  5. Vrede, liefde en geluk in onszelf vinden.
  6. Vergeving en heel worden.
  7. De weg terug naar huis.
Deze stappen worden vergezeld met 15 lessen oefenmateriaal.

Een mooie uitspraak aan het einde van het boek “Liefde is het antwoord”: ‘een drukke geest is een zieke geest, een langzame geest is een gezonde geest, maar een stille geest is een goddelijke geest’.

Met deze pleidooi voor stilte een pleidooi aan de lezer om het bestaan van de behandelde concepten niet te letterlijk te nemen. Blokkades zijn op te heffen, liefde is te vinden, maar ook ongrijpbaar voor wie er bezit van wil nemen.

Liefde Is Het Antwoord. Het scheppen van positieve relaties (bol.com).
Jampolsky: liefde is angst laten varen (bol.com).
Praat alleen over liefde, een weg naar genezing (bol.com).
Jampolsky: Bevrijd Je Van Schuld En Angst (bol.com).

Je ne suis pas Charlie

Terreur slaat dood, letterlijk en figuurlijk. Wie met terreur wordt geconfronteerd heeft even niet de tijd en rust om adequaat te reageren. Bij kleine gespannen situaties schiet je soms een humoristische reactie te binnen, die de spanning ontlaadt, maar wanneer het gaat om gewelddadige handelingen voort komen uit religieuze overwegingen moeten we voorzichtiger zijn.
Emoties strijden om voorrang: stel ik een daad of accepteer ik ontzetting en verdriet? Er is niet één woord om wat er in je omgaat uit te drukken.
De een gaat uit solidariteit met de vermoorde redactieleden lopen met de leuze “je suis Charlie” en een ander maakt een tweet of een Facebookpagina met “#nietmijnislam”. “Je suis Charlie” is positief (het is “iets wel”, bijvoorbeeld solidariteit) maar weinig zeggend. Geef je daarmee aan dat je het met alles van het satirische blad eens bent? Weet je wel genoeg over hun opvattingen? Vermoedelijk niet, maar vermoord worden om jouw mening gun je niemand.
“Niet mijn islam” is negatief (in de zin van “het is iets niet”) maar wel veelzeggend. Het is veelzeggend, omdat hoe iemand zijn religie beleeft een persoonlijke zaak is, waarvan je vindt dat het niet een ander dwingend kan en mag worden opgelegd. En dat druk je bijvoorbeeld uit met “terreur is niet mijn religie”.

Over het motief van de terroristen kun je zeggen dat het (ondanks hun claim dat zij verbonden zijn met een terroristische organisatie) vooral een persoonlijke daad is. In de claim zit een poging tot rechtvaardiging van de daad. Het is een "ego ding", een vage aanduiding van het fenomeen dat mensen dingen zeggen en doen vanuit een verondersteld ego.
Er is te veel overlap met religie om deze bron van motivatie niet te negeren. Het mag zo zijn dat de "ware islam" dit soort daden niet aanmoedigt, het zijn "onware vertegenwoordigers van de islam" die mensen aanmoedigen om de Koran zo uit te leggen dat terreur gerechtvaardigd lijkt. En dat geldt voor alle religies. Religies beogen te verbinden, niet te verblinden en te verstikken.
Je kunt vinden dat terroristen een gewelddadige dood verdienen, maar dan is het onmogelijk om later de vraag te stellen naar het motief. Daders mogen zwijgen en sommigen doen dat heel lang, maar daders die tot het inzicht komen dat geen enkele overtuiging geweld rechtvaardigt, zouden de samenleving toch helpen met het accepteren van afwijkende meningen en culturen. Het zou ook bijdragen aan begrip van het proces van misleiding. Nu de daders dood zijn kan iedereen zijn eigen interpretatie van het motief tot geweld projecteren op de gijzelnemers. Het gevaar is dat gelovigen uit subculturen het slachtoffer worden van het onvermogen om dit leed te benoemen of het onmogelijk maken een genuanceerde reactie te geven.

Bij terreur en heftige emotionele gebeurtenissen kun je niet direct optimaal communiceren. Een stille tocht is dan logisch. Woorden schieten tekort, je bent sprakeloos en voelt je machteloos, maar wilt wel wat doen. Applaudisseren is vreemd en ongemakkelijk. Slachtoffers helden noemen is over de top.
Het is de kunst om ook na verloop van tijd, wanneer je de woorden wel te beginnen op te komen, de moed te verzamelen om een constructief gesprek te voeren. En dat hoeft helemaal niet alleen op fora waar wereldproblemen worden besproken, het kan ook in het gewone leven door het inzicht te integreren in de manier waarop we onze mening geven, namelijk door bij absolute oordelen weg te blijven.
“Het is niet wit, het is niet zwart, maar in de kleur van mijn hart” (tekst Frank Boeyen). In deze tekst komt iets wezenlijks naar boven door het juist niet te benoemen.

Bespiegelingen van een spiegoloog

"Eenheid en veelheid, dat is altijd spannend"

Willem de Ridder is spiegoloog. Dat houdt in dat hij van mening is dat alles wat we zien vooral weerspiegelt wat we projecteren van onszelf op de wereld. Dat “autistische” gegeven kunnen we positief gebruiken om de eenheid met de ander te zoeken. Want als we allemaal een aspect van dezelfde eenheid zijn, waarom zouden we dan niet van onszelf houden? Onszelf kunnen we het beste overzien en sturen. Alle liefde die we naar onszelf brengen, laten we ook naar de ander stromen. Daarmee bevorderen we dus, gek genoeg, de eenheid door eerst en vooral goed voor onszelf te zorgen. In de opvatting van de Ridder gaat die eenheid zelfs zo ver dat hij vindt dat elke levende cel in het universum communiceert met alle andere levende cellen.
De Ridder is ook een doener en daarom heeft hij overal fanclubs opgericht, niet van zichzelf, maar van jezelf.
De Ridder is vooral verhalenverteller. Op humorvolle, eigenzinnige en onverwachte wijze geeft hij zijn bespiegelingen op man-vrouw verschillen, seksualiteit en over de loop van de geschiedenis in de richting van emancipatie. Als je de tijd en het lef hebt, luister dan eens naar zijn optreden in Paradiso via deze link die niet (direct) is wat het lijkt.
Deze korte tekst is slechts een vage afspiegeling van de veelzijdigheid van Willem de Ridder. Wil je zijn levensfilosofie (verwant aan Byron Katie, het boeddhisme, The Secret, etc.) van allerlei kanten bekijken, kijk dan op zijn site. Willem de Ridder lijkt geen geheimen te hebben. Hij deelt alles (en dat is veel en lang) met je vanuit de wetenschap dat elk oordeel een weerspiegeling is van jouw eigen projectie.

Populair in de laatste week

Alle labels van het blogspot

#metoo (2) aanbevolen (15) aandacht (9) aanraken (2) aanwezigheid (4) achterdocht (2) ADHD (2) afhankelijkheid (3) afstand nemen (6) agnost (4) agressie (2) alcoholisme (4) altruïsme (6) ambitie (2) ander (1) angst (22) apofatisch (9) authenticiteit (9) autisme (1) autonomie (5) balans en evenwicht (51) begeerte (1) behoefte (5) belangen (10) belemmerende overtuigingen (10) beoordelen (5) beslissen (2) betrokkenheid (5) betrouwbaarheid (2) bewustwording (12) bewustzijn (26) bezinning (1) bindingsangst (3) bioscoopfilm (7) biseksualiteit (1) blijdschap (3) bodhisattva (2) boeddhisme (9) boek (162) boosheid (2) brein (2) burn-out (2) communicatie (16) compassie (10) competentie (4) competitie (14) complottheorie (3) constructief gesprek (4) consumeren (2) coping (2) creativiteit (3) crisis (7) dans (6) daten (5) deflexie (1) demagogie (4) denken (12) denkfouten (5) deugd (9) deugdzaamheid (1) diagnose (4) dialoog (10) dieren (4) discipline (1) dooddoener (6) drama (3) drie-eenheid (6) drogredenen (7) drugsgebruik (5) DSM (4) dualisme (5) duurzaamheid (5) echt (4) eenheid (33) eenzaamheid (8) ego (45) eigenschappen (2) eigenwaarde (5) emancipatie (5) emergentie (2) emotie (13) empathie (5) en-en (23) endogene depressie (1) energie (13) erkenning (8) ethiek (9) etiquette (6) evenwaardigheid (51) evolutie (23) faalangst (1) fabel (1) feedback (2) filmpje (79) filosofie (18) fraude (9) Freud (2) functioneren (4) gebreken (1) gedragsverandering (5) geduld (2) geest (3) geheugen (3) gekwetstheid (6) geld (5) gelijk hebben of gelijk krijgen (7) gelijkmoedigheid (4) geloven (18) geluk (34) genade (5) genot (1) Gestalt (1) Getuige (5) gevoelens (35) gezag (1) gezichtsverlies (3) gezondheid (5) gezondheidszorg (1) GGz (2) go with the flow (2) God (41) goedgelovigheid (3) gokken (1) grenzen (9) hechting (1) heelheid (8) hersenen (4) hier en nu (8) holisme (2) hoofdzonde (3) humor (12) ideaalbeeld (2) identificatie (10) identiteit (13) ik-boodschap (1) illusie (12) imago (1) individualisme (5) innerlijke vrijheid (17) integriteit (3) Intelligent Design (1) Internet (3) intrinsieke waarde (1) intuïtie (8) InZicht (12) islam (2) jaloezie (4) jeugd (1) jezelf worden en zijn (12) jongeren (3) karakter (2) katafatisch (1) kenmerken (2) kiezen (10) kind (13) kosten (1) kracht (6) Krishnamurti (2) kuddegedrag (1) kunstmatige intelligentie (2) kwakzalverij (1) kwaliteit (16) kwetsbaarheid (5) l (1) leegte (15) leiderschap (4) leugens (9) levensfase (3) levenskunst (8) levensvragen (3) levensweg (3) licht (3) liefde (97) liefdesverdriet (3) lijden (1) loslaten (20) macht (23) machtsstrijd (9) magisch denken (7) man-vrouw verschillen (11) mannelijkheid (2) mannen (1) media (2) meditatie (14) metacommunicatie (8) metafoor (2) metafysica (5) milieu (1) mindfulness (4) misbruik (4) model (1) moraliseren (1) motto (1) mystiek (5) nabijheid (2) narcisme (4) natuur (5) negatie (16) neti neti (3) niet doen (22) NLP (1) non-duaal bewustzijn (6) non-dualiteit (41) omdenken (7) omgangsregels (3) onderwijs (3) onderzoek (8) ongelukkig zijn (4) onmacht (2) onrust (2) ontrouw (1) ontwikkeling (10) onverwerkt kindertrauma (3) oordeel (18) opvoeding (8) orgasme (2) Osho (6) ouderen (5) overgave (4) overheid (1) overvloed (6) panpsychisme (1) pantheïsme (1) paradox (27) Pareto principe (1) partnerkeuze (6) passie (2) pedagogie (2) perfectie (2) personeelsbeleid (2) persoonlijkheid (6) persoonlijkheidsstoornis (3) pesten (1) Peter principle (1) pijnlichaam (8) politiek (10) populair (11) positieve (11) privacy (1) processie (1) projectie (9) psychiatrie (4) psychofarmaca (1) psychotherapie (1) puberen (1) reïncarnatie (2) relatie (17) relatievaardigheid (5) respect (32) rijkdom (2) rol (4) romantiek (5) rust (5) ruzie (5) samensmelten (10) schaamte (2) scheiden (2) schizofrenie (1) schouwen (6) schrijfdrang (1) schuld (3) schuldgevoel (2) seks (14) selectie (3) sociale druk (4) somberheid (1) spel (3) spiegelogie (4) spijt (1) spiritualiteit (51) spreekwoorden (1) sprong (1) statistiek (1) status (1) sterven (5) stilte (15) straling (1) strategie (1) stress (5) synchroniciteit (14) taal (16) Taoïsme (18) tederheid (1) Tegenwoordigheid (2) The Secret (2) The Work (1) therapie (1) tijdgeest (5) toeval (5) Tolle (18) transcenderen (6) transformatie (5) transparantie (2) trend (2) tunnelvisie (1) twijfel (5) verandering (2) verantwoordelijkheid (12) verbinding (33) verdriet (2) vergeten (2) verlangen (5) verlatingsangst (1) verleiding (3) verlichting (14) verliefdheid (4) verlies (1) vermijding (1) vermoeidheid (1) verslaving (7) vertrouwen (18) verveling (2) verwondering (2) vicieuze cirkel (1) video (1) voeding (1) voelen (3) volgzaamheid (1) vragenlijst (2) vreugde (2) vrije wil (6) vrijen (3) vrijheid (90) waarheid (26) waarneming (7) ware (8) wederkerigheid (6) welzijn (7) wezen (2) wijsheden (10) wilskracht (2) woede (2) wu wei (23) yin en yang (4) zelfbeheersing (3) zelfbevestiging (3) zelfbewustzijn (8) zelfdoding (4) zelfkennis (12) zelfkritiek (1) zelfoverschatting (2) zelfrealisatie (12) zelfvertrouwen (5) zelfverwerkelijking (2) zelfwaardering (5) Zen (2) ziel (14) Zijn (11) zin van het leven (10)