Vrijheid en een appèl op moraliteit

Er is veel te doen rond het initiatief van Rutger Bregman om jonge talenten aan te spreken op de moraliteit van hun ambitie.

Een van zijn medewerksters schrijft in een digitale nieuwsbrief het volgende.

Op 19 maart is het zover: dan verschijnt Morele ambitie. Stop met het verspillen van je talenten en maak werk van jouw ambitie (bol.com) het nieuwe boek van Rutger Bregman. Tegelijkertijd lanceren we The School for Moral Ambition, een stichting en beweging om zoveel mogelijk mensen te helpen met de overstap naar een baan met positieve impact.

Want laten we wel zijn: de grootste verspilling van onze tijd is de verspilling van talent. Er zijn miljoenen mensen die de wereld radicaal zouden kunnen verbeteren, maar dat niet doen. Mensen die helaas vastzitten in niet-zo-heel-nuttige banen (en vaak ook rondlopen met een gat in hun ziel).

Het goede nieuws? Er is een medicijn tegen deze verspilling, en dat medicijn heet ‘morele ambitie’. Morele ambitie is de wil om de wereld drastisch te verbeteren. Om je carrière te wijden aan de grote problemen van onze tijd, of het nu gaat over klimaatverandering of kindersterfte, belastingontduiking of de volgende pandemie. Het is het verlangen om het verschil te maken, en om iets achter te laten dat er werkelijk toe doet. 

Tot zover de nieuwsbrief.

"Een appèl op moraliteit heeft alleen zin, wanneer tegelijkertijd de wederzijdse rechten op vrijheid worden erkend".

De stelling dat een appèl op moraliteit alleen zin heeft wanneer tegelijkertijd de wederzijdse rechten op vrijheid worden erkend, is een krachtig argument dat de essentie van morele overwegingen en individuele vrijheid benadrukt.

Moraal en vrijheid zijn nauw met elkaar verbonden. Zonder respect voor individuele vrijheden kan moraliteit gemakkelijk afglijden naar onderdrukking of autoritarisme. Het idee van moraliteit impliceert dat er bepaalde principes zijn die het menselijk handelen sturen, vaak gebaseerd op wat als juist of goed wordt beschouwd. Deze principes moeten echter worden toegepast met een erkenning van de vrijheid van anderen, anders wordt moraliteit een instrument van dwang in plaats van een leidraad voor ethisch gedrag.

Wederzijdse erkenning van vrijheden is essentieel omdat het de basis vormt voor een rechtvaardige samenleving waarin individuen kunnen floreren zonder onnodige inmenging in hun leven en keuzes. Het impliceert dat iedereen het recht heeft om zijn of haar eigen overtuigingen, levensstijl en keuzes na te streven, zolang deze geen schade toebrengen aan anderen of hun vrijheden belemmeren.

Een appèl op moraliteit binnen een kader van wederzijdse erkenning van vrijheden is niet alleen zinvol, maar ook noodzakelijk voor het bevorderen van een samenleving gebaseerd op respect, rechtvaardigheid en menselijke waardigheid.

Erken je elkaars vrijheid niet, dan kun je welhaast automatisch hoon en tegenwerking verwachten. Moraal is gebaseerd op de gedachte "wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet" of ook wel omschreven als "mijn vrijheid houdt op waar die van een ander begint". Wanneer het initiatief van Bregman c.s. er op gericht is dat mensen, jong en oud, hun talent inzetten om vrijheid voor zoveel mogelijk anderen, mens en dier, te vergroten, kan hij met zekerheid rekenen op meer steun dan op verzet.

Koers houden in een wereld van zinloosheid en absurditeiten

De grillen van het universum verhaald

Sprookjes en mythen belichten vaak diepgewortelde menselijke psychologische patronen, zoals liefde, jaloezie, angst, ambitie en wraak. Door deze emoties in personages te belichamen, bieden ze inzicht in menselijke ervaringen en gedragingen.
Veel sprookjes en mythen bevatten morele en ethische lessen die door de generaties heen zijn doorgegeven. Door middel van verhaalstructuren en symboliek leren ze als een soort 'oerpsychologie' over goed en kwaad, de gevolgen van keuzes en de betekenis van deugdzaamheid.

Absurditeit is een concept dat al eeuwenlang wordt besproken in de filosofie, literatuur en kunst. Het idee dat het leven vol absurditeiten zit en dat deze worden veroorzaakt door de grillen van hogere machten, zoals goden, is een fascinerend perspectief dat door verschillende filosofen is verkend.
Een van de meest bekende voorstellingen van absurditeit komt van de Franse filosoof Albert Camus, met name in zijn essay "De Mythe van Sisyphus". Camus beschrijft het menselijk bestaan als inherent absurd omdat het zoeken naar betekenis en doel in een wereld zonder inherente betekenis en doel uiteindelijk vruchteloos is. Sisyphus, de figuur uit de Griekse mythologie die veroordeeld is om een rots een heuvel op te rollen, alleen om deze telkens weer naar beneden te zien rollen, wordt door Camus gebruikt als een metafoor voor de menselijke ervaring: het continue streven naar betekenis in een wereld die uiteindelijk geen zin heeft.
Het idee dat goden zich vermaken met de absurditeiten van het menselijk leven is een variant op deze thema's. Het suggereert dat het universum of hogere machten op zijn best onverschillig zijn voor menselijke zorgen en lijden, en op zijn slechtst actief betrokken zijn bij het veroorzaken ervan. Dit perspectief roept vragen op over de aard van moraliteit, het bestaan van het kwaad en de relatie tussen mens en godheid(en).

Twistappel

Ook de mythe van de gouden appel van Paris kan worden beschouwd als een voorbeeld van de absurde bemoeienis van de goden in het menselijke domein. Volgens de Griekse mythologie ontstond er een twist tussen de godinnen Hera, Athena en Aphrodite over wie van hen de mooiste was. Om deze twist te beslechten, wendden ze zich tot Paris, een sterfelijke prins van Troje, om als scheidsrechter op te treden.
Om zijn oordeel te winnen, boden de godinnen Paris geschenken aan. Athena bood hem wijsheid en militair succes aan, Hera beloofde hem macht en heerschappij, en Aphrodite bood hem de liefde van de mooiste vrouw ter wereld, Helena. Paris koos uiteindelijk voor Aphrodite vanwege haar verleidelijke aanbod, wat leidde tot de ontvoering van Helena en het uitbreken van de Trojaanse Oorlog.
Deze mythe illustreert de grillige en onvoorspelbare aard van de goden in de Griekse mythologie, die zich bezighouden met menselijke ijdelheid en jaloezie en de loop van de geschiedenis beïnvloeden door middel van absurde uitdagingen en beloften. Het toekennen van de gouden appel aan de mooiste godin lijkt een onschuldige wedstrijd, maar het heeft verstrekkende gevolgen gehad voor de menselijke wereld, wat resulteerde in een van de beroemdste oorlogen uit de mythologie.

Zinloze herhaling

Filosofen zoals Friedrich Nietzsche hebben ook soortgelijke ideeën verkend, zij het op een andere manier. Nietzsche's concept van de 'eeuwige terugkeer', waarbij hij voorstelt dat het leven zich eindeloos herhaalt in een oneindige lus, kan ook worden gezien als een vorm van absurditeit. Het idee dat alles wat we doen zich keer op keer herhaalt, zonder enig doel of vooruitgang, kan een gevoel van zinloosheid oproepen.
In essentie onderzoeken deze filosofische perspectieven de diepere vragen over het menselijk bestaan, de aard van het universum en de betekenis van het leven. Hoewel ze soms somber kunnen lijken, kunnen ze ook een bron van reflectie en zelfontdekking zijn.

Levenskunst

Levenskunst is inzicht verwerven in wanneer te doen en wanneer te laten en zo om te gaan met absurditeit. Levenskunst gaat vaak over het cultiveren van een houding van flexibiliteit, veerkracht en acceptatie. Het gaat erom te leren omgaan met veranderingen en tegenslagen, terwijl we tegelijkertijd onze eigen waarden en doelen blijven nastreven. Door bewust te blijven van de balans tussen doen en laten, kunnen we een gevoel van evenwicht en welzijn bevorderen in ons dagelijks leven.

Balans tussen handelen en niet-handelen

In veel filosofische tradities, zoals het taoïsme, wordt het belang van het vinden van een balans tussen handelen (wei) en niet-handelen (wu wei) benadrukt. Dit idee suggereert dat het leven zijn eigen ritme heeft en dat soms niet-handelen, of het laten gebeuren van de dingen zoals ze zijn, net zo belangrijk is als actief ingrijpen. Dit kan worden gezien als een reactie op de absurditeit van het menselijk streven naar controle over een wereld die uiteindelijk onvoorspelbaar en onbeheersbaar is.

Acceptatie van het onvermijdelijke

Een ander aspect van weten wanneer te doen en wanneer te laten is het vermogen om te accepteren wat buiten onze controle ligt. Dit kan betrekking hebben op de absurditeit van het leven zelf, waarin we vaak geconfronteerd worden met situaties die we niet kunnen begrijpen of veranderen. Door te leren wanneer we moeten accepteren en loslaten, kunnen we een dieper begrip ontwikkelen van de beperkingen van ons eigen handelen en de absurditeit van het menselijk bestaan.

Humor en ironie

Het idee van weten wanneer te doen en wanneer te laten kan ook worden geïnterpreteerd in termen van humor en ironie. Soms is het juiste om te handelen niet zo duidelijk als we zouden willen, en het vermogen om dit te erkennen met humor en ironie kan een manier zijn om de absurditeit van het leven te omarmen. Dit kan ons helpen om flexibeler en veerkrachtiger te zijn in het gezicht van onzekerheid en complexiteit.

Grip krijgen op (on)rechtvaardigheid via moraliteit

Mensen hebben door de eeuwen heen geprobeerd om controle te krijgen over hun omgeving en hun lot door middel van ethische principes zoals de Gulden Regel. De Gulden Regel, die in verschillende vormen voorkomt in vele religieuze en ethische tradities, stelt dat men anderen moet behandelen zoals men zelf behandeld wil worden, en kan gezien worden als een fundamenteel principe van moraliteit. Veel mensen hebben in de loop van de millennia getracht vanuit deze gedachte het welzijn en de cohesie in de samenleving te bevorderen.
In de context van Camus' werk, waarin de absurditeit van het menselijk bestaan wordt benadrukt, kan de Gulden Regel worden geïnterpreteerd als een poging om zin en betekenis te vinden in een wereld die intrinsiek zinloos lijkt. Camus betoogt dat zelfs als we deze morele principes volgen, we nog steeds geconfronteerd worden met de absurde realiteit van het leven.

Omdenken naar vrijheid

Ondanks zijn uitzichtloze situatie, kiest Sisyphus er volgens Camus voor om zijn lot te aanvaarden en betekenis te vinden in de daad van het rollen van de rots. Op deze manier weigert hij toe te geven aan de absurditeit van zijn situatie en omarmt hij zijn vrijheid om zijn eigen betekenis te creëren, zelfs in het gezicht van het onvermijdelijke.
We blijven streven naar vrijheid en betekenis, zelfs als we weten dat we die nooit volledig kunnen bereiken.
Het is vaak een delicate evenwichtsoefening om actief te blijven streven naar onze doelen en idealen, terwijl we tegelijkertijd erkennen dat sommige dingen buiten onze controle liggen en dat perfectie niet (altijd) haalbaar is.
Ook de gedachte dat het leven zinloos lijkt en dat het voor iedereen geldt, kan je vrij maken, want niemand kan je iets verwijten wanneer je eigen invulling aan de zin van jouw leven geeft.

Balans in doen en laten

Het idee van het vinden van balans tussen doen en laten, kan worden gezien als een manier om dit evenwicht te bereiken. Door te erkennen wanneer het gepast is om actief te handelen en wanneer het beter is om te accepteren en los te laten, kunnen we een gevoel van innerlijke harmonie en vrede cultiveren, zelfs te midden van de onzekerheden en uitdagingen van het leven.
Het is een voortdurend proces van zelfreflectie, aanpassing en groei, maar het streven naar deze balans kan ons helpen om meer voldoening en vervulling te vinden in ons leven, zelfs te midden van de onvermijdelijke absurditeiten en uitdagingen die we tegenkomen.

Maakt vroom zijn een beter mens?

Karakter sterken

Vroomheid verwijst naar het streven naar religieuze of spirituele toewijding en het volgen van morele en ethische principes die door een bepaalde religie worden onderwezen. Als iemand zichzelf als vroom beschouwt, kan dat betekenen dat ze proberen te leven volgens bepaalde waarden zoals naastenliefde, compassie, vergeving en altruïsme.
Als iemand deze waarden serieus neemt en ze probeert toe te passen in hun dagelijks leven, kan dat hun karakter versterken. Door middel van gebed, meditatie, contemplatie en andere religieuze praktijken kan iemand ook werken aan het ontwikkelen van innerlijke rust, geduld en acceptatie.
Samenlevingen hebben er altijd een voordeel in gezien om mensen te bewegen tot een deugdzaam en vroom leven. Vroom in de zin van godsvruchtig of braaf. Autochtonen met een lange religieuze geschiedenis hechten hieraan en tegenwoordig ook sommige jonge moslim(a)s.
Er is niets mis mee om een zekere druk te ervaren om je te gedragen naar de regels van een groep of in ieder naar de wet. Het is duidelijk dat die druk ook kan doorslaan. Want wie mag straffen wanneer niemand kan waarmaken dat hij of zij een moreel beter standpunt inneemt dan een ander? "Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen". Strafrecht is gebaseerd op het voorkomen en corrigeren van onrecht. Zolang mensen anderen niet schaden met hun gedrag is er grote vrijheid. Ook God oordeelt niet bij leven en of God oordeelt na de dood moeten gelovigen nog maar afwachten.

Iedereen is evenwaardig in het recht op vrijheid

Hoe meer vrijheid mensen elkaar toestaan hoe sterker de cohesie in een samenleving. Maar wanneer dat toestaan voortkomt uit onverschilligheid is er juist minder cohesie.
Zo is het met vroomheid ook. Hoe meer mensen zich vroom gedragen, hoe meer vertrouwen er onderling zal zijn. Maar wanneer vroomheid voortkomt uit competitie dan leidt het tot roddel en achterklap. Ook hier zou evenwaardigheid voorop moeten staan.
Helaas zijn wij in onze jeugd vaak voorgehouden dat wie zijn best doet om braaf te zijn vaker beloond zal worden dan degenen met minder discipline. En wie lui was of veel pech had, kan dat beamen.
Geluk kan je afdwingen en ongeluk ligt in een klein hoekje. Het betekent dat je door alert en waakzaam te zijn ongeluk kan voorkomen en door discipline jezelf kan trainen. En dat is nuttig wanneer je als ambitie hebt om ergens aan de top te komen, bijvoorbeeld in het bedrijfsleven of in de sport. Mensen die de top hebben bereikt worden vaak als voorbeeld gesteld voor anderen. Het is een voorbeeld dat discipline leidt tot progressie in een rangorde. De suggestie dat moraal ook een rangorde kent is een valse illusie.

Niets kan leiden tot het worden van een beter mens dan een ander wezen

Ernest Hemingway zei ooit het volgende. "There is nothing noble in being superior to your fellow man; true nobility is being superior to your former self".
Deze uitspraak benadrukt dat het niet zinvol is om jezelf te vergelijken met anderen en te proberen beter te zijn dan zij. In plaats daarvan is het belangrijk om je te concentreren op je eigen persoonlijke groei en ontwikkeling, en om te streven naar een betere versie van jezelf dan je in het verleden was.

We zijn allemaal (ook dieren) goed genoeg om er te mogen zijn. Evenwaardigheid betekent dat alle mensen op een bepaald vlak dezelfde waarde hebben. En dat vlak is vrijheid. Vrijheid is onbepaald en kent wel een tegendeel: onvrijheid, bijvoorbeeld in de vorm van angst. En vroomheid inzetten om elkaar te steunen in het vrij worden uit onterechte vrijheid is een vorm van liefde.
In de huidige tijd krijgt ieder individu de ruimte om zichzelf te manifesteren. De discussie over genderneutraliteit is een voorbeeld. Het is een mooie samenleving waarin iedereen de ruimte krijgt om zich vrij te positioneren op de diverse schaal met mannelijkheid en vrouwelijkheid als polen. Dat slaat pas door wanneer mensen denken dat gewoon zijn een afwijking is.

Laten we elkaar attenderen op verborgen verleiders, maar vooral in het nut om daarbij maat te houden.