De neiging om zich boven de ander te stellen
Het idee van superioriteit –of het nu gaat om soort, ras, geslacht, afkomst, klasse of intelligentie– is een hardnekkig thema in de geschiedenis van de mens.
Hier is een ietwat droge opsomming als overzicht van belangrijke sociaalpsychologische aspecten van menselijke superioriteitsgevoelens en als contrast daaronder de taoïstische levenshouding en verwijzingen naar artikelen hierover via de labels.1. Ingroup-outgroup bias
Mensen verdelen de wereld vaak automatisch in ‘wij’ en ‘zij’. Groepslidmaatschap geeft identiteit en veiligheid, maar kan ook leiden tot het denigreren van ‘de ander’.
2. Narcisme en egoversterking
Mensen hebben een natuurlijke neiging om zichzelf positief te zien. Dit kan doorslaan in collectief of individueel narcisme, met als psychologische wortels de behoefte aan zelfwaardering en controle.
3. Het ‘dominantiedrive’-model
De drang om status en macht te verwerven ligt evolutionair verankerd. Dit leidt tot hiërarchisch denken.
4. Antropocentrisme
Het idee dat de mens het centrum van de schepping is en superieur aan andere levensvormen, met als religieuze wortels onder meer in Genesis ("heerschappij over de dieren").
5. Projectie en zelfverheffing
Door negatieve eigenschappen op anderen te projecteren en zichzelf als ‘beter’ te zien, beschermen mensen hun zelfbeeld. Het denken hierover heeft een Freudiaanse oorsprong, maar wordt ook veel besproken in moderne psychoanalyse.
6. Morele superioriteit
Mensen voelen zich vaak moreel verheven ten opzichte van anderen of andere groepen.
7. Dehumanisering
De ander reduceren tot ‘iets minder dan mens’. Dit gebeurt bijvoorbeeld in oorlog, racisme, slavernij of dierenindustrie.
8. Ideologie en rechtvaardiging van macht
Superieur gedrag wordt vaak gelegitimeerd via ideologieën die ongelijkheid als ‘natuurlijk’ voorstellen (bijv. sociaal darwinisme, kolonialisme).
9. Vergelijkingsdrang en competitie
Mensen vergelijken zich voortdurend met anderen, wat leidt tot statusdrang en neerwaartse vergelijkingen.
10. Cognitieve dissonantie en rechtvaardiging van superioriteit
Wanneer gedrag niet strookt met zelfbeeld (bv. dieren eten terwijl je dierenvriend bent), zoeken mensen rationele rechtvaardigingen.
 |
| Klik voor vergroting |
1. Niet-ingrijpen (wu wei) versus dominantie
- Taoïsme: moedigt aan om niet geforceerd in te grijpen in natuurlijke processen, uit respect voor het grotere geheel.
- Superieur gedrag: gaat vaak juist uit van het idee dat wij de natuur, anderen of situaties moeten beheersen.
- Contrast: waar superioriteit voortkomt uit controlezucht, zoekt het taoïsme harmonie door loslaten.
2. Bescheidenheid versus zelfverheffing
- Taoïstische deugd: bescheidenheid, zoals in de Daodejing: "Wie zichzelf verheft, zal worden vernederd".
- Psychologische reflex van superioriteit: is juist om jezelf te onderscheiden ten koste van anderen.
- Taoïstisch perspectief: een superieur iemand beseft zijn nietigheid en leeft dienend, niet heersend.
3. Eenheid van alle dingen versus hiërarchie
- Taoïsme: benadrukt het onderlinge verweven zijn van alles – mens, dier, natuur, kosmos.
- Superioriteit: impliceert een hiërarchisch wereldbeeld waarin de mens bovenaan staat.
- Spanningsveld: superioriteit bouwt muren, het taoïsme zoekt verbinding zonder grens.
4. Onwetendheid als kracht versus weten als macht
- Taoïstisch idee: diep inzicht komt juist uit het loslaten van weten. De wijze is niet degene die veel weet, maar die in staat is veel te vergeten.
- Superieur denken: beroept zich vaak op kennis, wetenschap of technologie als rechtvaardiging voor overheersing.
- Taoïstische waarschuwing: te veel weten maakt blind voor het eenvoudige.
5. De zachte kracht (yin) versus de harde wil (yang)
- Taoïsme: waardeert het zachte, het ontvankelijke. Water is sterker dan steen omdat de stroom meebuigt.
- Superioriteitsreflex: uit zich vaak in een nadruk op kracht, winnen, overtuigen, overwinnen.
- Inzichten: de kracht van het niet-willen overheerst uiteindelijk het willen.
Tot zover de opsomming. Onderaan zijn via de Internetversie de labels mijn reacties te lezen op deze “fenomenen”.
