Laat je niet voor andermans karretje spannen
Wat betekent het om links te zijn? Volgens de Joods-Amerikaanse filosofe Susan Neiman draait het om drie essentiële uitgangspunten.
- Je gelooft in universalisme: dat morele principes voor iedereen gelden.
- Je maakt onderscheid tussen recht en macht, want rechtvaardigheid wordt niet bepaald door wie de meeste invloed heeft.
- En je houdt vooruitgang voor mogelijk, niet als vanzelfsprekendheid, maar als opdracht.
Die drie punten klinken overzichtelijk, bijna bescheiden. Maar ze stellen een radicaal andere koers voor dan veel van wat zich vandaag als links presenteert. Ze vragen niet om trouw aan een partij, niet om het gebruik van het juiste jargon en ook niet om het klakkeloos steunen van wie zich benadeeld voelt. Ze vragen om denken. Zelfstandig denken. En om het lef om kritisch te blijven ook binnen de eigen gelederen.
Susan Neiman geen nostalgicus, maar een verlichtingsdenker van nu: ze blaast de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap nieuw leven in, principieel, kritisch en hoopvol. Wie zoekt naar een gemeenschappelijke morele basis, hoeft het niet ver te zoeken. De oude Gouden Regel -wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet- is misschien wel de meest universele uitdrukking van moreel bewustzijn. Niet als vrome wens, maar als toetssteen voor wetgeving, beleid én persoonlijk handelen. Susan Neiman zou zeggen: als we werkelijk geloven in universalisme, dan begint het daar. In de bereidheid om het perspectief van de ander even serieus te nemen als dat van onszelf.
Dat betekent: niet denken in vaste kampen, maar in gedeelde uitgangspunten. Niet in groepsloyaliteit, maar in morele helderheid. Niet in één verhaal, maar in een veelheid aan stemmen die eenzelfde richting delen. Links denken zou daarin eclectisch mogen zijn: een bondgenootschap van verschil, verbonden door gedeelde waarden. Geen uniformiteit, maar een moreel minimum waarin iedereen zich vrij kan bewegen.
Universalisme betekent dan: niet uitsluiten, maar insluiten:
niet door te vervlakken, maar door te verbinden op abstract niveau.
Onderscheid maken tussen recht en macht betekent: het primaat van de
argumentatie boven het volume van de proteststem.
En geloof in vooruitgang betekent: niet cynisch worden, maar het geloof
behouden dat menselijke inzet verschil maakt, ook als dat traag, moeizaam of
onvolmaakt gaat.
De uitnodiging die Neiman doet, is helder: wie links wil zijn, moet zich niet laten vangen in het spel van wie tegen wie is. Maar zich scharen achter wat voor iedereen zou moeten gelden. Niet namens de ander spreken, maar naast de ander staan. Niet de ander overnemen, maar ruimte laten. En in die ruimte het gesprek voeren over wat ons als mensen bindt.
Links denken is dan niet de claim op morele superioriteit, maar de oefening in morele volwassenheid.
