Het script en de spiegel
Sommige mensen kijken terug op hun jeugd met een vaag gevoel van verlies. Niet zelden zeggen ze: “Er is iets misgegaan, maar ik weet niet precies wat”. Er was geen zichtbaar geweld, geen harde breuklijn in de tijd en toch leeft er een besef van tekort. Een gemis aan bestaansgrond.
Dit ongrijpbare gevoel van slachtofferschap vraagt om zorgvuldige beschouwing. Want wat als het geen bewijs is van een objectieve fout in het verleden, maar eerder een echo is van een diepere overtuiging? Wat als we niet alleen terugkijken op ons leven, maar het onbewust herscheppen in het heden, precies volgens het script waarvan we niet wisten dat we het meedroegen?
Projectie: wat binnen is, wordt buiten
Een Cursus in Wonderen (ECIW) gaat verder. Volgens deze radicale spirituele leer bestaat de hele wereld zoals wij die zien uit projectie. Niet als metafoor, maar letterlijk: wij ‘maken’ de wereld met onze denkgeest. ECIW stelt het volgende.
“Projectie maakt waarneming. De wereld die jij ziet is wat jij haar gegeven hebt, niets meer.”
Vanuit deze optiek is slachtofferschap niet de beschrijving van wat is gebeurd, maar van wat geloofd wordt. Het is geen oordeel over de feiten, maar over de betekenis die eraan werd gehecht. En dat oordeel komt voort uit een oud script: een innerlijk verhaal van afgescheidenheid, tekort en onvermogen, geschreven lang voordat we het bewust konden lezen.
Het script: oud en vertrouwd
Het script is niet eenvoudigweg ‘je jeugd’. Het is eerder het innerlijke patroon dat zich vormt in reactie op je omgeving, je ouders, je positie in het gezin. Het wordt geschreven uit loyaliteit, uit bescherming, soms uit noodzaak. Een kind dat niet gezien wordt, schrijft het script: “ik moet me aanpassen om liefde te verdienen”. Een kind dat geen ruimte kreeg voor gevoelens, leert: “wat ik voel doet er niet toe”.
Later in het leven blijft dat script meeschrijven. Partners, collega’s, zelfs de samenleving lijken precies de rol te spelen die het verhaal vanbinnen verwacht. De wereld wordt spiegel. Maar omdat we vergeten zijn dat we zelf het script ooit schreven, voelen we ons slachtoffer van een toneelstuk waarvan we denken dat het buiten ons om werd opgevoerd.
Bewustwording van de invulling van de rol
Het is niet vreemd dat onze eerste rollen al gespeeld worden voordat we ze zelf begrijpen. We nemen plaats in scripts die we niet zelf geschreven hebben, waarin we een plek krijgen toebedeeld als kind, als broer, als dochter, als buitenstaander, als belofte of als last. Die scripts zijn gevormd uit generaties van ervaringen, overlevingsstrategieën en stilzwijgende overtuigingen. Ze nestelen zich diep in onze manier van kijken, voelen en reageren. Maar wat eerst onzichtbaar was, kan zichtbaar worden. En met zicht komt keuze.
Wanneer we onze eigen rol leren herkennen in het verhaal dat zich afspeelt, ontstaat ruimte. Niet om buiten het script te stappen alsof het nooit geschreven is, maar om het aan te kijken en voorzichtig te herschrijven. Bewustzijn wordt dan een uitnodiging: om regels te bevragen, accenten te verleggen, stiltes toe te voegen of scènes los te laten die niet meer passen. We worden niet wie we zijn door onszelf te bevrijden van alle rollen, maar door verantwoordelijkheid te nemen voor hoe we ze herscheppen.
In die zin is vergeving, ook aan onszelf, geen eindpunt maar een beginpunt van herschrijving of innerlijke bevrijding. We zeggen dan niet: "dit ben ik nu eenmaal", maar: "dit ben ik geweest en dit wil ik leren zijn".
Ontvouwing: leven zonder strijd
Er zijn filosofische en mystieke stromingen die stellen dat het leven zich niet afspeelt vanuit onze wil, maar zich ontvouwt volgens een innerlijke orde. Niet als een voorbestemd lot, maar als een zich openende bloem: langzaam, van binnen naar buiten, volgens een eigen ritme.
Wat dit betekent voor het ‘script’ dat mensen vaak als
leidraad in hun leven ervaren, blijft een open vraag en juist dat is waardevol.
Voor sommigen lijkt het script al vóór de geboorte te zijn geschreven, alsof
het leven of een rollenpatroon zich ontvouwt volgens een blauwdruk die
slechts langzaam zichtbaar wordt. Voor anderen ontstaat het script in de
jeugd, gevormd door ervaringen, overtuigingen en relaties en wordt het pas veel
later in het bewustzijn geopenbaard.
In beide gevallen geldt: zolang we het script volgen zonder het te zien, leven
we niet vrij. Maar zodra het zichtbaar wordt, kunnen we ermee in dialoog
treden.
Slachtofferschap wordt dan geen definitieve toestand, maar een overgang: van onbewuste identificatie naar bewustwording. Het ‘gevoel dat iets niet klopt’ wordt een poort naar een dieper verstaan van het eigen leven.
Daarin schuilt vrijheid. Niet de vrijheid om het verleden te herschrijven, maar om onze verhouding ermee te veranderen. Zoals Een Cursus in Wonderen zegt:
“Vergeving is het loslaten van wat nooit gebeurd is”.
Op het eerste gezicht klinkt dit als een ontkenning van wat iemand werkelijk heeft ervaren, bijvoorbeeld een aanranding of een verwaarlozing. Maar in wezen gaat het hier niet om het verleden als feit, maar om de betekenis die we eraan hebben gegeven. Juist daarom kan de volgende gedachte zoveel verhelderen:
“Jezelf vergeven is het loslaten van waar je na de gebeurtenis aan hebt vastgehouden”.
Wat ons werkelijk pijn doet, is zelden de gebeurtenis zelf, het is de manier waarop we die zijn gaan meedragen. De overtuigingen, zelfbeelden en reacties die we sindsdien zijn gaan herhalen, vormen het ware juk. Door dat los te laten, komt het verleden niet weg, maar komt het vrij. En daarmee ontstaat ruimte voor een nieuwe interpretatie, een nieuwe waarneming, een nieuw begin.
Spiegel wordt venster
Zodra we het idee loslaten dat de wereld ons iets aandoet, verandert de spiegel in een venster. We kijken niet langer naar onze projecties, maar naar de werkelijkheid zoals die is: veranderlijk, onvolmaakt, maar open. We zien het leven niet langer als een reeks obstakels op weg naar heling, maar als de grond waarop we kunnen oefenen in aanwezigheid.
De vraag is dan niet meer: “Wat is mij aangedaan?”, maar: “Wat in mij vraagt om gezien te worden”?
Van beschuldiging naar betrokkenheid
In die zin is het gevoel van slachtofferschap geen vergissing, maar een uitnodiging. Het wijst ons op een innerlijk conflict tussen het script dat we leerden volgen en de vrijheid die ons wezen verlangt. Het is een teken van de ziel dat het tijd is om wakker te worden.
En dan, heel stilletjes, ontvouwt het leven zich verder. Niet als iets dat fout ging, maar als iets dat zich kenbaar maakt, in de mate waarin wij bereid zijn het te zien.
