Hoe betekenisvol is toeval?

Synchroniciteit, verwondering en bescheidenheid

Soms lijkt een toevallige ontmoeting, een zin uit een boek, of een gebeurtenis die precies op het juiste moment plaatsvindt, méér dan toeval. Alsof de werkelijkheid even antwoord geeft op een innerlijke vraag. Carl Gustav Jung noemde dat verschijnsel synchroniciteit: een betekenisvolle samenloop van omstandigheden, zonder dat er sprake is van een duidelijk causaal verband.

Voor Jung was synchroniciteit geen wetenschappelijk bewijsbaar principe, maar een ervaringsgegeven. Hij beschreef het als iets dat zich niet laat afdwingen of controleren, maar zich aandient, op momenten dat het ons iets lijkt te willen zeggen. Een droom die samenvalt met een onverwacht telefoontje, of een gedachte die even later door iemand anders uitgesproken wordt. We voelen ons dan even opgenomen in een groter geheel, alsof er een samenhang is achter de schermen van het alledaagse.

Maar wat is die samenhang? En bestaat ze echt?

Sommige filosofen -zoals Immanuel Kant- zouden zeggen: de mens zoekt van nature naar betekenis. We ordenen de werkelijkheid in patronen omdat onze geest zo is ingericht. Anderen, zoals Bergson of Schopenhauer, laten ruimte voor een diepere verbondenheid die zich soms intuïtief toont. Maar in de empirische wetenschap is synchroniciteit moeilijk te vatten. Zonder herhaalbaarheid en meetbaarheid blijft het een subjectieve ervaring. Veel wetenschappers wijzen het toe aan patroonherkenning of toeval met betekenis die wij eraan geven.

Toch laat het fenomeen zich niet zomaar wegschuiven. Ook wie sceptisch is, herkent mogelijk die momenten waarop het leven voelt alsof alles heel even klopt. Waarin binnenwereld en buitenwereld elkaar raken op een onverwachte manier.

Misschien hoeven we synchroniciteit niet te verklaren, maar kunnen we het benaderen als een vorm van verwondering. Niet als bewijs dat we iets bijzonders weten, of dat we 'op het goede pad' zijn, maar als uitnodiging om aandachtig te leven. Juist daarom is het belangrijk om synchroniciteit niet te gebruiken als een spiritueel statussymbool. Zodra we denken: zie je wel, ik ben in contact met de diepere orde, raken we de essentie kwijt. Want als synchroniciteit iets laat zien, dan is het misschien wel dat we deel zijn van een groter verband, zonder dat wij de spil daarvan zijn.

In die zin zou je kunnen zeggen:
Synchroniciteit toont zich aan wie bereid is gast te zijn in de werkelijkheid, niet eigenaar.

En wie zich als gast opstelt, vraagt niet naar de volledige plattegrond, maar leert zien wat zich aandient: in vertrouwen, en met bescheidenheid. Misschien is dat wel de diepste betekenis die toeval kan krijgen: niet als bewijs van een plan, maar als fluistering van verbondenheid.

Tot zover. Voor een onderbouwing van psychologische, wetenschappelijke, filosofische en theologische visie op synchroniciteit, klik naar mijn persoonlijke website.