De paradox van ontvankelijkheid en motivatie
Gelatenheid. Het klinkt als iets passiefs. Als iets voor
mensen die zich hebben neergelegd bij de loop der dingen. Wie gelaten
is, lijkt weinig vuur meer te hebben. Geen drang, geen streven. Maar is dat
werkelijk zo?
In de mystieke en filosofische traditie van Meister Eckhart
en Heidegger krijgt gelatenheid een andere klank. Geen berusting, maar een
actieve vorm van openheid. Niet de moed opgeven, maar het verzet opgeven.
Gelatenheid betekent: het loslaten van onze neiging om grip te willen houden op
de wereld, de ander en onszelf. Het is de bereidheid om het leven toe te laten
zoals het zich aandient: zonder filters, zonder schema's, zonder de illusie van
controle.
Wat mij hierin intrigeert, is hoe deze houding zich verhoudt
tot motivatie. Want als we onszelf niet langer voortstuwen vanuit willen en
beheersen, wat blijft er dan over als drijfveer?
Het antwoord ligt misschien juist in wat gelatenheid opent:
een vorm van motivatie die niet voortkomt uit ego of prestatiedrang, maar uit
resonantie met het leven zelf. Wie gelaten is, staat ontvankelijk in het
bestaan. En die ontvankelijkheid is niet leeg of apathisch, maar juist gevuld
met een stille alertheid. Het is een open zijn dat toelaat, aanvoelt,
overweegt en dan soms handelt, maar vanuit een ander centrum dan het ik.
Vrijheid zonder beheersing
Gelatenheid raakt daarmee direct aan mijn idee van vrijheid:
vrijheid die niet bestaat uit alles kunnen bepalen, maar uit de ruimte hebben
om niet alles te hoeven bepalen. Geen vrijheid als dominantie, maar als
afstemming. In gelatenheid zit geen onverschilligheid, maar een diep besef van
verbondenheid. Niet de vrijheid van ‘ik doe wat ik wil’, maar de vrijheid om
los te laten wat ik dacht te willen en te luisteren naar wat zich wil
aandienen.
Liefde zonder greep
Ook liefde krijgt in dit licht een ander karakter. Geen
liefde die bezit of verbindt uit behoefte, maar liefde als ruimte waarin de
ander zichzelf mag zijn. Gelatenheid maakt liefde mogelijk die de ander niet
probeert te veranderen, maar ontvangt. Juist door niets af te dwingen, ontstaat
er vertrouwen. Vrijheid en liefde worden zo elkaars spiegelbeeld: in
gelatenheid vallen ze samen.
De stille raad van gevoel, verstand en intuïtie
Voor mij bestaat wijsheid uit de afstemming tussen gevoel,
verstand en intuïtie. Elk van die drie spreekt met een eigen stem. Soms zijn ze
in conflict, soms vinden ze een stille eenheid. Gelatenheid helpt om hun raad
te horen, niet als dwingende stemmen, maar als bronnen van inzicht. Wie zich
niet laat overspoelen door één van de drie, maar ze laat spreken en wachten tot
hun klanken samenvallen, vindt richting. Geen opgelegd doel, maar een motief
dat van binnenuit opkomt.
Naar een andere toonhoogte van motivatie
Gelatenheid sluit ambitie of inzet niet uit. Het plaatst ze
alleen in een andere toonhoogte. Je leeft niet meer vanuit drang, maar vanuit
afstemming. Niet vanuit beheersing, maar vanuit vertrouwen. Niet om te winnen,
maar om aanwezig te zijn. In die zin is gelatenheid niet het eind van
motivatie, maar haar zuiverste vorm. Een motief dat niet duwt, maar trekt. Niet
stuwt, maar uitnodigt.
Gelatenheid is geen vlucht, maar een keuze voor waarheid.
Geen leegte, maar een ruimte waarin vrijheid, liefde en wijsheid kunnen ademen.
Gerard Visser: Een filosofisch essay over de ziel
