Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje. Een leidinggevende heet in het Engels een superior. In het leger zijn rangen met meerderen en minderen. Onze taal is doorspekt met onevenwaardigheid.
We beginnen ons leven in een gezin met almachtige ouders en soms met dominante oudere broers en zusters. We hebben achterstand en lopen die langzaam in. Wanneer de ouders en ouderen het verschil in vermogen goed gedoseerd kleiner laten worden met behoud van respect ontwikkelt er zich een gezonde volwassene. Wanneer de gezinsverhoudingen een machtsstrijd zijn, dan gaat de puber ongetwijfeld met een deuk in zijn zelfvertrouwen het leven in. Een kind groeit het meest stabiel op wanneer hij geen twijfel heeft of hij er mag zijn. Frustratie is een slechte basis voor gelijkwaardig gedrag. Er moet later nog iets worden gecompenseerd. En dan is het maar de vraag of de oorzaak van deze wens later goed wordt herkend.
Ondanks dat het adagium vrijheid, gelijkheid en broederschap sinds de Franse Revolutie tussen de oren geknoopt zou moeten zitten, is slavernij nog maar in 1863 afgeschaft. Nog steeds zijn weinig mensen in hun gedrag op gelijkheid gericht. We mogen graag met elkaar in competitie gaan om te kijken wie er wint. We zijn er ook weinig van bewust wat in ons gedrag bij een ander de indruk wekt dat we het beter weten. Daarnaast is het lastig om een ander er op aan te spreken dat hij niet gelijkwaardig communiceert. Iedereen weet dat gelijkwaardigheid een must is en weinigen willen inzien dat zij zelf zich daar niet aanhouden.
Het was Simone de Beauvoir die in haar boek De Tweede Sekse duidelijk maakte hoe verleidelijk het voor vrouwen was om te spelen dat zij ondergeschikt waren aan mannen. Mogelijk was die schijn vroeger gemakkelijker op te brengen omdat de taken van man en vrouw zo gescheiden waren. Nu de technologie ook zwaar werk voor iedereen mogelijk maakt, is een sterker lichaam nog minder aanleiding om je te beroepen op het recht van de sterkste.
Door de immigratie komt in ons land telkens een aanwas van mensen vanuit culturen waarin gelijkwaardigheid een nog kortere geschiedenis heeft. In het onderwijs moet elke nieuwe generatie weer geleerd worden dat er tussen mensen wel verschil en onderscheid is en dat die ontwikkeld moeten worden, maar niet mogen leiden tot ongelijke rechten en behandeling.
Je kunt je wel meer of minder voelen dan een ander, maar je kunt je in de samenleving niet lang ongestraft ongelijkwaardig gedragen. Gelijkwaardigheid is de eis, maar een gesprek over iemands waarde is zinloos. Mensen doen dingen waarover je een mening kunt hebben. Je kunt vinden dat iemand iets doms doet, maar dat iemand dom is, is een brug te ver, hoe verleidelijk het ook is om te oordelen.
Na afloop van Zomergasten werd de film Hundstage van Ulrich Seidl (Paradise Love / Faith / Hope) vertoond. Wie deze afwisseling van hondse behandelingen heeft gezien, zal de on(even)waardige handelingen niet snel vergeten.
Seidl laat de kijker zelf oordelen over het gedrag en de keuzes van de personages, zonder ze in een moreel kader te plaatsen. Dit gebrek aan expliciete morele sturing geeft zijn films een ambigue en soms confronterende kwaliteit, waarbij de kijker gedwongen wordt na te denken over wat ze zien en wat dat zegt over de menselijke natuur.
Het is juist deze neutraliteit die Seidl's werk zowel krachtig als controversieel maakt. Hij toont de werkelijkheid zoals hij die ziet, inclusief de donkere kanten van het menselijk bestaan, zonder deze in te perken door een moreel oordeel of een duidelijk standpunt in te nemen. Dit geeft zijn films een open interpretatie en maakt ze bijzonder intrigerend, maar kan ook als kil of afstandelijk worden ervaren door sommigen.
