Ik ben niet mijn brein

Psychiater Herman M. van Praag (1929) keek met journalist Tjerk de Reus op 81-jarige leeftijd terug op zijn werk en leven. Hij startte zijn loopbaan als vernieuwer door te pleiten voor medisch-biologisch hersenonderzoek rond psychiatrische ziekten. Hij benadrukt het belang van aandacht voor religiositeit bij patiënten. Religieus besef wordt opgeroepen door psychologische processen. De hersenen zijn het intermediair.
Van Praag is een uitgesproken tegenstander van Dick Swaabs stelling: 'Ik ben mijn brein'.
Dat bepaalde delen van hersenen vallen aan te wijzen waar ervaringen worden gegenereerd is nog niet het bewijs dat die delen de enige, interne oorzaak zijn van die ervaring. Maar wat zegt dat over de externe oorzaak daarvan? Duidt de ervaringen van God en een bijna-dood-ervaring op een illusie of op een realiteit? Hoe belangrijk is het om met patiënten daarover een gesprek te voeren?
De Reus zaagt in het boek God, religie en ons brein de joodse van Praag door op zijn kijk op God, de staat Israël en het christendom.
Van Praag gelooft in het bestaan en werking van een ziel en een vrije wil. Hij kan er mee leven dat hij dit bestaan niet kan bewijzen. “Ik heb ook geen bewijs dat ik van mijn vrouw houd. Ik ervaar dat zo. Ik ben er zeker van”.
Hij ziet een intentionele kracht achter de natuur en evolutie en vooruitgang in de menselijke geschiedenis. Gelijkwaardigheid is een zeer belangrijk principe voor van Praag, maar hij behoudt zich het recht voor om verschillen te beoordelen.
Van Praag ziet de Almachtige als een feilbaar wezen die fouten kan maken en bereid is naar mensen te luisteren en zich te laten corrigeren. Van Praag gaat dan ook graag met God in discussie.

Een citaat uit het boek:
Tjerk de Reus: Het valt op dat u soms erg abstract over God spreekt. Hij zou een ‘bovenpersoonlijk proces beheersend principe’ zijn, schrijft u ergens, of de ‘totale abstractie’, maar in Tenach (Joodse boeken, waaronder de Thora, Profeten, Geschriften) is God de nabije, de aanwezige, de tastbare, die hulpelozen opricht uit hun misère. Uw redeneertrant doet soms sterker denken aan rationele wetenschap, dan aan de tastbare God uit de Bijbelverhalen.
Van Praag: In het jodendom zoals ik dat zie en beleef, is God enerzijds de totale abstractie, de totaal Andere. Tegelijk is Hij de volstrekt Nabije, de Aanspreekbare, degene die onder ons wil leven, die probeert om de menselijke geschiedenis te beïnvloeden. Dat is een forse paradox: abstract – en tegelijk nabij en eigen, maar juist dit paradoxale boeit mij. Het godsbegrip is een mysterie: hoe kan nu een wezen èn abstract èn concreet zijn? Toch zie ik dat zo. Ik niet alleen, het is een gangbare visie in het Judaïsme. Van God geldt dat Hij afkomstig is uit een andere, bovennatuurlijke werkelijkheid. Weliswaar is Hij ‘proces beheersend’, maar wel metafysisch, bovennatuurlijk. Als dat alles zou zijn wat we over God weten, zeg je: wat hebben we daar dan aan? Proces beheersend op een manier die wij totaal niet vatten … Maar Hij is ook totaal aanwezig, onder de mensen. Dat vind je bijvoorbeeld in de psalmen die je net noemde. Dus aanwezig èn afwezig, concreet en abstract, dat zijn paradoxen die ons verleiden tot filosoferen, tot nadenken – en vooral lezen en herlezen van de Thora.
…
We zijn in staat om tegengestelde zaken samen te laten gaan in ons beleven. Je kunt die beide waarderen, combineren – maar uiteindelijk niet integreren. Dat geldt voor weten en geloven, voor wetenschap en religie.
….
Ik geloof dat er een aantal grondprincipes is, die in elke maatschappij behoren te gelden. Die zijn verwoord in de Tien Geboden.


Klik hier voor een video-interview met Herman van Praag.
Zie ook Arie Bos "Mijn brein denkt niet, ik wel".