Evenwaardigheid tussen hulpvrager en hulpverlener

Gedeelde verantwoordelijkheid

Een evenwaardige grondhouding van een therapeut kan een cliënt stimuleren om meer verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen herstel. Wanneer een hulpverlener de hulpvrager benadert als gelijkwaardig, wordt de cliënt erkend in zijn of haar autonomie en kracht. Dit heeft een aantal positieve effecten.

1.    Zelfvertrouwen en eigenwaarde

Een evenwaardige benadering kan de cliënt helpen om zijn of haar eigen waarde en potentieel te zien. De cliënt voelt zich serieus genomen en gerespecteerd, wat kan leiden tot een sterker zelfvertrouwen. Dit zelfvertrouwen is een belangrijke drijfveer om verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen proces.

2.    Versterking van eigen regie

Door een evenwaardige houding neemt de therapeut niet de rol van ‘expert’ in die de oplossing kant-en-klaar aanbiedt. In plaats daarvan ondersteunt de therapeut de cliënt om zelf inzichten te verkrijgen en keuzes te maken. Dit bevordert de eigen regie, waardoor de cliënt actiever betrokken raakt bij het herstelproces.

3.    Autonomie en eigenaarschap

Wanneer een therapeut niet vanuit een hiërarchische positie werkt, voelt de cliënt dat hij of zij zelf verantwoordelijkheid kan en mag dragen. Het bevordert een gevoel van eigenaarschap over het eigen herstel. De cliënt leert dat hij of zij de ruimte heeft om beslissingen te nemen en dat de therapeut er is als een ondersteunende gids, niet als iemand die de controle heeft.

4.    Ontwikkeling van zelfreflectie

Een evenwaardige benadering moedigt de cliënt aan om zelf te reflecteren op zijn of haar gedrag, keuzes en gedachten. Dit helpt de cliënt om meer inzicht te krijgen in de eigen situatie en om proactiever te zijn in het zoeken naar oplossingen.

5.    Samenwerking in plaats van afhankelijkheid

In een evenwaardige therapeutische relatie ontstaat er een gevoel van samenwerking in plaats van afhankelijkheid. De cliënt wordt niet als een ‘patiënt’ gezien die ‘genezen’ moet worden door de therapeut, maar als een actief deelnemer in zijn of haar eigen herstelproces.

Deze houding helpt de cliënt inzien dat herstel niet alleen afhangt van externe hulp, maar ook van de eigen inzet en verantwoordelijkheid. Zo ontstaat een intrinsieke motivatie om actief deel te nemen aan het proces en de verantwoordelijkheid voor het eigen welzijn op zich te nemen.

Verantwoordelijkheid nemen en actieve medewerking

Het aanspreken van cliënten op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun psychische problemen kan een manier zijn om slachtoffergedrag en passiviteit te doorbreken. Het idee hierachter is dat wanneer iemand erkent dat hij of zij een actieve rol kan spelen in het verbeteren van zijn situatie, dat empowerment en motivatie kan stimuleren. Er zijn echter belangrijke nuances in hoe dit concept wordt toegepast en wat de gevolgen kunnen zijn.

1. Zelf verantwoordelijkheid nemen en empowerment

   Wanneer mensen verantwoordelijkheid nemen voor hun psychische problemen, kunnen ze het gevoel krijgen dat ze de regie hebben over hun leven. Dit kan hen stimuleren om actieve stappen te ondernemen, bijvoorbeeld door therapie te volgen, nieuwe coping strategieën te leren, of hun levensstijl aan te passen. Het doorbreken van passiviteit kan helpen om stagnatie en machteloosheid tegen te gaan. Deze benadering wordt vaak gebruikt in methoden zoals cognitieve gedragstherapie, waarbij cliënten leren hun gedachten, emoties en gedrag actief te beïnvloeden.

2. Uitdaging van slachtoffergedrag

   Slachtoffergedrag komt voort uit een gevoel van machteloosheid of een overtuiging dat de situatie volledig door externe factoren wordt bepaald. Wanneer cliënten zich blijven identificeren met het slachtoffer zijn, kan dit leiden tot passiviteit en afhankelijkheid van anderen om hun problemen op te lossen. Door de nadruk te leggen op persoonlijke verantwoordelijkheid, wordt hen de mogelijkheid geboden om uit dit patroon te stappen en zelf invloed uit te oefenen op hun situatie.

3. Risico op schuldgevoelens

   Er is echter ook een risico dat het benadrukken van zelfverantwoordelijkheid kan leiden tot schuldgevoelens of zelfbeschuldiging. Niet alle psychische problemen kunnen worden toegeschreven aan persoonlijke keuzes of gedragingen, en sommige mensen kunnen hun situatie ervaren als een gevolg van trauma, genetica of sociale omstandigheden. Als deze mensen te sterk worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid, kan dit gevoelens van falen of schuld versterken. Dit is een belangrijk aandachtspunt, omdat het de problemen kan verergeren in plaats van verminderen.

4. Balans tussen verantwoordelijkheid en compassie

   Een evenwichtige benadering vraagt om een balans tussen het aanspreken van de cliënt op verantwoordelijkheid en het bieden van compassie voor de moeilijkheden die hij of zij ervaart. Psychische problemen zijn vaak complex, en mensen hebben niet altijd direct invloed op de oorzaken ervan. Het helpt om cliënten te ondersteunen in het begrijpen van de factoren die hen in hun problemen hebben gebracht, terwijl ze tegelijkertijd worden aangemoedigd om de stappen te nemen die binnen hun bereik liggen om hun situatie te verbeteren.

5. Actieve rol in herstel

   Het idee van zelfverantwoordelijkheid kan ook bijdragen aan het herstelproces. Als iemand het gevoel heeft dat hij een actieve rol kan spelen in zijn eigen genezing, vergroot dat de motivatie om door te zetten tijdens moeilijke momenten in therapie of in het dagelijks leven. Dit kan bijdragen aan meer veerkracht en een gevoel van zelfeffectiviteit: de overtuiging dat iemand in staat is om zijn eigen situatie te beïnvloeden.

6. Niet als enige oorzaak van problemen

   Het is echter belangrijk om op te merken dat het aanspreken op verantwoordelijkheid niet betekent dat iemand volledig schuldig is aan zijn problemen. Psychische klachten ontstaan vaak door een combinatie van interne en externe factoren, zoals opvoeding, trauma, genetica, of sociale omstandigheden. Het is daarom cruciaal om de context van de problemen te blijven erkennen en niet uitsluitend de nadruk te leggen op persoonlijke verantwoordelijkheid. Anders kan dit leiden tot een vereenvoudigd of eenzijdig beeld van psychische klachten.

Empowerment en balans

Het benadrukken van persoonlijke verantwoordelijkheid kan bijdragen aan het verminderen van slachtoffergedrag en passiviteit, en het kan mensen helpen om weer grip te krijgen op hun leven. Het biedt een vorm van empowerment die hen motiveert om actief deel te nemen aan hun eigen herstel. Tegelijkertijd is het essentieel om een balans te vinden, zodat cliënten niet het gevoel krijgen dat ze alleen verantwoordelijk zijn voor hun problemen, vooral wanneer externe factoren een grote rol spelen. Een goede therapeutische benadering houdt rekening met zowel zelfverantwoordelijkheid als empathie voor de moeilijke omstandigheden die iemand kan ervaren.