Kan hulpvaardigheid doorslaan?
Een redder (bij het helperssyndroom) denkt vaak in termen van sterker en zwakker. Deze persoon:
• positioneert zichzelf als de sterke, competente partij
• ziet anderen als hulpbehoevend of zwakker
• ontleent eigenwaarde aan het "oplossen" van andermans problemen
• heeft een zelfbeeld dat gekoppeld is aan het "nodig zijn"
• kan moeite hebben om anderen als volledig capabel te zien
Een pleaser (pleasersyndroom) wordt meer gedreven door het volgende.
• Afhankelijkheid van goedkeuring en bevestiging
• Angst voor afwijzing of conflict
• Bereidheid eigen behoeften op te offeren voor harmonie
• De neiging zichzelf weg te cijferen voor andermans geluk
• Moeite om eigen grenzen te stellen uit angst niet aardig gevonden te worden
Machtsstrijd en de dramadriehoek
Je zou kunnen zeggen dat de dramadriehoek van aanklager, redder en slachtoffer een gestructureerde vorm van machtsstrijd is waarbij de macht indirect wordt uitgeoefend via psychologische rolpatronen. Deze rollen zijn niet statisch, mensen wisselen vaak van positie binnen dezelfde interactie. Bijvoorbeeld: iemand begint als Redder, voelt zich niet gewaardeerd, en schiet in de Aanklager-rol.
In de dramadriehoek houdt men het systeem in stand door de rolwisselingen, in een machtsstrijd gaat het meer om winnen versus verliezen.
- Beide gaan over controle: In de dramadriehoek is de controle subtieler (bijvoorbeeld: de Redder controleert door "te helpen"), in een machtsstrijd is het explicieter
- Beide zijn vaak onbewuste patronen die telkens terugkeren
- Beide leiden tot relatieverstoringen en negatieve emoties
- Beide bevatten elementen van slachtofferschap en superioriteit
 |
| Dramadriehoek uitgelegd in een video (link) |
De fundamentele motivatieverschillen kunnen ook tot andere gedragspatronen leiden. De redder kan gefrustreerd raken wanneer hulp niet gewaardeerd wordt of wanneer iemand niet "gered wil worden", terwijl de pleaser eerder teleurgesteld raakt wanneer de gegeven aandacht en zorg niet resulteert in de gewenste goedkeuring.
Voorkom dat je elkaar diagnosticeert.
Door interacties te analyseren in termen van dynamieken zoals de machtsstrijd of dramadriehoek, verschuift de focus van persoonsgebonden labels naar relationele patronen die veranderbaar zijn.Wanneer we iemand (die zich onaangenaam gedraagt) labelen als bijvoorbeeld "narcist" of "autist", plaatsen we:
- de persoon in een statische categorie
- de oorzaak van problemen bij één individu
- de verantwoordelijkheid voor verandering bij de "gediagnosticeerde" persoon
Bij het analyseren van interactiepatronen zoals de dramadriehoek:
- zie je hoe beide partijen bijdragen aan het patroon
- wordt duidelijk dat alle betrokkenen kunnen bijdragen aan verandering
- kun je specifieke gedragingen identificeren in plaats van hele persoonlijkheden te veroordelen
- blijft de menselijkheid en complexiteit van beide partijen intact
Bovendien voorkomt deze aanpak onterechte (zelf)diagnoses, wat belangrijk is omdat termen als "narcisme" of "autisme" complexe klinische begrippen zijn die vaak onzorgvuldig worden gebruikt in alledaagse situaties.
Van hulpvaardigheid naar een syndroom
Wanneer hulpvaardigheid overgaat in een helperssyndroom heeft te maken met de balans tussen voor anderen zorgen en voor jezelf zorgen.
Hulpvaardigheid wordt een helperssyndroom wanneer:
• je eigen behoeften structureel verwaarloosd worden
• je zelfwaarde volledig afhankelijk is van het helpen van anderen
• je moeite hebt met 'nee' zeggen
• je je verantwoordelijk voelt voor andermans geluk of problemen
• het helpen compulsief wordt en stress veroorzaakt
• je eigen grenzen constant overschreden worden
Het verschil zit vaak in de motivatie: gezonde hulpvaardigheid komt voort uit oprechte betrokkenheid, terwijl het helperssyndroom vaak geworteld is in een behoefte aan waardering, schuldgevoelens of angst voor afwijzing.
Een gezonde helper kan ook 'nee' zeggen zonder schuldgevoel en zorgt goed voor zichzelf. Iemand met een helperssyndroom voelt zich snel schuldig en put zichzelf uit in de zorg voor anderen.
Is er verschil tussen mannen en vrouwen?
Het helperssyndroom komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met maatschappelijke verwachtingen en genderrollen waarbij vrouwen vaak worden gesocialiseerd om zorgzamer en meer ondersteunend te zijn.
Onderzoek suggereert dat deze tendens samenhangt met het volgende.
Culturele verwachtingen
In veel culturen worden vrouwen vanaf jonge leeftijd aangemoedigd om zorgzaam te zijn en de behoeften van anderen boven die van henzelf te stellen.
Beroepskeuze
Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in zorg- en hulpverlenende beroepen, waar het risico op een helperssyndroom groter is.
Sociale validatie
Vrouwen krijgen vaak meer sociale bevestiging voor zorgzaam gedrag.
Mannen kunnen echter ook zeker met het helperssyndroom kampen, hoewel het zich soms anders uit. Bij mannen ziet men het vaak in de context van:
• overmatig verantwoordelijkheidsgevoel
• reddersrollen op het werk
• de neiging om problemen voor anderen op te lossen
