Waar ik in geloof

Over leegte, evenwaardigheid, kwaliteit, vrijheid en liefde

Mijn beeld van God resoneert met verschillende tradities en filosofische benaderingen. Het is niet zo dat ik eerst werk van die mensen of richtingen hieronder heb gelezen en het vervolgens ben gaan geloven. Ik herken in hun werk wat ik zelf al voorzichtig vermoedde.

1. Paul Tillich, een protestantse theoloog  (1886-1965), beschouwde God als "het fundament van het zijn" (Ground of Being) in plaats van een persoon of object. Voor hem is God zowel immanent als transcendent en nooit volledig te begrijpen. Hij sprak over God als "het ultieme" dat zich in vrijheid en liefde manifesteert in het leven van mensen.
2. Teilhard de Chardin, een Franse jezuïet en paleontoloog (1881-1955), zag God als de bron van evolutie en het doel waar alles naartoe beweegt. Hij legde nadruk op liefde als de drijvende kracht achter evolutie, waarbij God voortdurend aanwezig is, maar ongrijpbaar blijft in het proces van groei en transformatie.
3. De middeleeuwse mysticus Meister Eckhart (1260-1328) benadrukte de innerlijke ervaring van God en stelde dat God te groot is om volledig door ons verstand begrepen te worden. Hij sprak over een intieme relatie met God, waarbij communicatie en stilte beide belangrijk zijn, en beschreef God als "eenwording" die liefde en vrijheid laat groeien.
4. Simone Weil, een Franse mystica en filosofe (1909-1943), zag God als immanent aanwezig in de wereld, maar ook als een mysterie dat onze begrippen te boven gaat. Ze schreef over hoe God in liefde en vrijheid werkt door de menselijke geschiedenis en individuele ervaring, vaak in stilte.
5. Hoewel niet strikt theïstisch, hebben het Taoïsme en Zen-boeddhisme vergelijkbare concepten van een ultieme werkelijkheid die ongrijpbaar is, vrijheid en liefde als essentieel beschouwen en de nadruk leggen op evolutie en harmonie in de tijd. Ze benaderen het goddelijke vaak als een onbegrijpelijk mysterie dat in alles aanwezig is.
6. In de procesfilosofie wordt God gezien als dynamisch, evoluerend en betrokken bij de wereld. God is de bron van mogelijkheden, vrijheid en liefde, en antwoordt op de wereld in een continue dialoog, maar blijft tegelijkertijd ongrijpbaar.
   

Een begrip dat ik vaak tegenkom is “leegte”. Voor mij is het niet negatief en ligt leegte in het verlengde van non-dualiteit, rust en vrede. Het is niet iets om bang voor te zijn en dat zo snel mogelijk weer moet worden gevuld.
God kun je zien in alles en alle vormen maar je kunt nergens een bewijs zien van het bestaan van God. Hoe we God zien zegt vooral iets van onszelf. Het godsbewijs blijft leeg.

De kern van non-dualiteit is het besef dat er geen fundamentele scheiding is tussen ons en de wereld, tussen het zelf en de ander, of tussen leegte en vorm. In mijn zienswijze is de leegte geen obstakel, maar juist de ruimte waarin alles mogelijk is, inclusief liefde, vrijheid en groei. Deze leegte overstijgt het duale denken van goed en kwaad, zin en zinloosheid, en toont ons dat onze essentie ligt in het Zijn zelf. Door te erkennen dat iedereen deze leegte deelt, vervalt de illusie van superioriteit, wat leidt tot het besef van evenwaardigheid. Non-dualiteit bevestigt daarmee dat vrijheid en liefde onlosmakelijk verbonden zijn in deze gedeelde grond van ons bestaan.

Omdat deze leegte (ook in de schijnbaar zinloosheid van het bestaan) een gemeenschappelijk gegeven is voor iedereen, geloof ik dat die omstandigheid de evenwaardigheid van alle mensen garandeert. Niemand staat boven de ander in de confrontatie met de leegte van het bestaan. Dit besef van evenwaardigheid is de basis voor mijn overtuiging van de evenwaardigheid van vrijheid en liefde. Wanneer we erkennen dat iedereen met dezelfde existentiële uitdagingen worstelt, ontstaat er ruimte voor begrip en compassie. In dit besef is geen mens beter, hoger of meer dan de ander (ook niet tav een dier) en het idee van superioriteit verdwijnt. We zijn evenwaardig in ons gedeelde vermogen om door de leegte van het bestaan te navigeren en in de vrijheid die we hebben om dat op onze eigen manier te doen.

God, in mijn visie, is niet een wezen dat op afstand staat, maar een ongrijpbare aanwezigheid die het bestaan doordringt en mogelijk maakt. God is zowel de schepper van alles als de schepper van de kwaliteit die ons leven draaglijk en aantrekkelijk maakt en betekenis geeft. God is de stille kracht die alles verbindt, maar tegelijkertijd onbegrijpelijk blijft in zijn volle aard. In deze God zit de paradox van zowel aanwezigheid als afwezigheid, van zowel liefde als leegte. God is geduldig en wacht op ons om te groeien, te ontdekken en te kiezen. God als potentie is de bron van alles wat mogelijk is, maar is ongrijpbaar in zijn volledige vorm.

Kwaliteit, in deze visie, is geen statisch object of concept, maar een dynamisch principe dat voortdurend in de wereld aanwezig is. Het is de energie die zich uitstrekt door alles wat we doen, denken en ervaren. Het is de zoektocht naar (de ervaring van) het goede, naar het mooie en naar het betekenisvolle in het dagelijks leven. Kwaliteit vraagt niet om definitieve antwoorden of gefixeerde grenzen, maar om een openheid naar het onbekende en een bereidheid voor het veranderlijke. Wanneer we streven naar kwaliteit, doen we dat niet vanuit een plaats van fixatie waar kwaliteit constant is, maar vanuit een ruimte van vrijheid. Het is de vrijheid om te zoeken, om te experimenteren en om liefdevol te reageren op de wereld om ons heen. Het is de ruimte waarin onze waarden, idealen en relaties zich kunnen manifesteren.

Zoeken en vinden

In deze afstemmende zoektocht naar kwaliteit is het onderscheid tussen meningen en oordelen van essentieel belang. Een mening is altijd een open deur naar onderzoek, een uitnodiging tot dialoog. Een mening stelt ons in staat om met anderen in gesprek te gaan, zonder de behoefte om de ander in een strikte vorm te persen. Door de ik-boodschap te gebruiken, erkennen we dat onze perspectieven subjectief zijn en dat er altijd ruimte is voor de ander om zijn of haar eigen ervaring te delen. Dit maakt de dialoog mogelijk, een gesprek niet gericht op winnen, maar op het zoeken naar begrip en verbinding.
Een oordeel daarentegen is beperkend. Het sluit af, het zet vast en het maakt het moeilijk om met de ander in verbinding te blijven en liefde blijvend te laten stromen. Wanneer we oordelen, geven we geen ruimte voor andere perspectieven en we verliezen het vermogen om te groeien en te leren van de ander. Het oordeel laat geen ruimte voor de evolutie van ideeën, van relaties, of van zelfkennis. Daarom geloof ik dat het cruciaal is om, in plaats van te oordelen, ruimte te maken voor meningen, voor het verkennen van nieuwe mogelijkheden en voor het gesprek over wat werkelijk van waarde is in ons bestaan.

God / hij / zij / het

God, als schepper van kwaliteit, nodigt ons uit om deze ruimte te bewaren en te bewaken.
Hij is de ongrijpbare kracht die de wereld van kwaliteit, vrijheid en liefde mogelijk maakt, maar zij houdt ons niet vast in een vast omlijnd oordeel.
Het stelt ons in staat om zelf keuzes te maken, om te groeien en om in liefde met elkaar te zijn.

Verantwoordelijkheid nemen

Vrijheid zonder verantwoordelijkheid kan leiden tot vrijblijvendheid, waarin keuzes oppervlakkig of egocentrisch worden gemaakt, zonder rekening te houden met de bredere impact. Het nemen van verantwoordelijkheid vraagt om reflectie en bewustzijn van de gevolgen van ons handelen, wat onze vrijheid diepgang en kwaliteit geeft. In die zin kan vrijheid niet volledig worden ervaren zonder de moed en bereidheid om verantwoordelijkheid te dragen voor onze keuzes.

Ik realiseer me dat taal zowel kan verduidelijken als versluieren. Het begrip verantwoordelijkheid nemen betekent voor mij ook dat ik bereid ben om in principe altijd antwoord te geven op de vraag wat ik versta of bedoel met mijn beeld van God en ethiek.

Vrijheid in haar hoogste vorm is niet alleen de ruimte om te doen wat we willen is, maar ook de kracht om te kiezen voor wat juist is, en de bereidheid om de gevolgen van die keuzes op ons te nemen. Deze verbinding van vrijheid, verantwoordelijkheid en kwaliteit vormt een diepere basis voor ethisch handelen en een leven dat werkelijk betekenisvol is.
Zie ook de overweging rondom het begrip 'respect'.

Aansluiting vinden en houden

Wanneer we kwaliteit (h)erkennen en wanneer we vrijheid en liefde als fundamentele waarden omarmen dan hoeven we alleen maar te erkennen dat deze waarden ons in staat stellen om ten volle te leven en te geven zonder te verwachten dat er iets tegenover staat.
In mijn geloofsbelijdenis sta ik dan ook niet vast in een rigide dogma, maar in de overtuiging dat de voortdurende zoektocht (afstemming) naar opnieuw aangesloten te zijn bij kwaliteit, vrijheid en liefde de essentie van het menselijke bestaan is. Ik geloof dat deze waarden ons leiden in het ongrijpbare, in de leegte die we samen delen en dat de acceptatie van deze zoektocht zelf de hoogste kwaliteit is die we kunnen bereiken. God is de ontwerper en deelnemer van die zoektocht en wij, in onze vrijheid, zijn de ontdekkers van de mogelijkheden die zich voor ons ontvouwen.