Inconsistent praten aan de kaak stellen
In het dagelijks leven komen we vaak in aanraking met gedachten of standpunten van anderen die in onze ogen inconsistent of onlogisch zijn. Het kan verleidelijk zijn om hierop te wijzen, vooral als je waarde hecht aan helder en consequent denken. Maar is het wel altijd verstandig om iemand op zulke inconsistenties te attenderen?
Domrechts bestrijden?
Vrij naar een interview met een columnist.
Volkskrant-columnist en mediamaker Sander Schimmelpenninck trekt in zijn nieuwe boek ten strijde tegen wat volgens hem hét grote probleem is van deze tijd: moedwillige domheid. ‘Domheid is het grootste probleem van deze tijd. Dat moeten we eerst oplossen, voordat we aan zaken als klimaatbeleid kunnen toekomen.’
Zijn nieuwe boek, De domheid regeert (bol.com), is een pleidooi tegen domheid. Hij voelt het verwijt al aankomen dat hij een snob is die neerkijkt op het gepeupel, dus voegt hij er haastig aan toe dat hij het niet heeft gemunt op lageropgeleiden of mensen met een laag intelligentieniveau. ‘Met domheid doel ik op mensen die juist slim zijn, maar zich bewust onwetend houden, die dom doen.’
Tot zover de Volkskrant.
Het slim omgaan met inconsistenties vraagt om een balans tussen probleemoplossende en sociale intelligentie. Door beiden te combineren, kun je per situatie inschatten of het zinvol is om iemand op inconsistenties te wijzen of om dit los te laten. Een evenwaardige houding helpt hierbij, doordat je het recht van de ander om zijn of haar eigen koers te varen respecteert. Uiteindelijk wordt het wijzen op inconsistenties een afweging waarin je rekening houdt met de openheid van de ander, de context, en het mogelijke effect op de relatie.
Intelligentie en de waarde van consistentie
Probleemoplossende intelligentie -het vermogen om patronen te herkennen, logisch te denken, en praktische oplossingen te vinden- wordt vaak gezien als een waardevol instrument om helderheid in een situatie te scheppen. Inconsistenties kunnen hierbij als storend worden ervaren; ze lijken vaak onnodige verwarring op te roepen. Voor mensen die helder en rationeel denken waarderen, kan het een tweede natuur zijn om anderen op gebrekkige logica of tegenstrijdigheden te wijzen. Maar als we een evenwaardige houding aannemen, dan vraagt dit een vorm van terughoudendheid: we erkennen dat anderen de vrijheid hebben om hun eigen gedachten en perspectieven te kiezen, ook als die ons minder logisch lijken.
Sociale intelligentie als evenwicht
Hier komt sociale intelligentie om de hoek kijken. Sociale intelligentie houdt in dat we de sociale context en de gevoeligheden van anderen aanvoelen. Het stelt ons in staat om niet alleen te focussen op de inhoud van wat iemand zegt, maar ook op de manier waarop zij openstaan voor dialoog. Iemand met sterke sociale intelligentie kan inschatten of de ander openstaat voor een gesprek over de tegenstrijdigheden in hun standpunten. Door sociale intelligentie te koppelen aan probleemoplossende intelligentie, kan een gesprek dat potentieel moeilijk ligt, respectvol en inzichtgevend blijven.
Narcisme en onverschilligheid voor inconsistentie
Narcisten kunnen zich weinig aantrekken van inconsistenties omdat hun prioriteit vaak ligt bij het behouden van controle over hun omgeving en het beschermen van hun zelfbeeld. Consistentie en logica zijn voor hen ondergeschikt aan persoonlijke belangen. Een narcist kan bijvoorbeeld tegenover verschillende mensen tegenstrijdige verhalen vertellen als dat helpt om hun sociale positie te behouden of anderen te manipuleren. Omdat het hen meer gaat om de effecten van hun woorden dan om de interne logica ervan, zullen zij zich doorgaans weinig geroepen voelen om consistent te blijven.
Schijnbare inconsistenties en het nut van en-en denken
Niet alle inconsistenties wijzen echter op gebrek aan logica of waarheid. Sommige tegenstrijdigheden zijn schijnbaar en kunnen door een dieper begrip van de situatie opgelost worden. Hier kan het "en-en denken" toegepast worden, wat inhoudt dat twee schijnbaar tegengestelde ideeën tegelijkertijd waar kunnen zijn.
- Persoonlijke vrijheid versus maatschappelijke verantwoordelijkheid
Iemand kan zowel de waarde van persoonlijke vrijheid erkennen als het belang van het bijdragen aan het algemeen welzijn. Hoewel deze waarden soms in conflict lijken, kunnen ze in een groter perspectief naast elkaar bestaan. - Emotionele nabijheid en persoonlijke ruimte
In relaties kan men zowel behoefte hebben aan nabijheid als aan persoonlijke ruimte. Beide behoeften hebben een plek in een gezonde relatie en sluiten elkaar niet uit.
Het is ook het wezen van respect.
Evenwaardigheid en respect voor vrijheid
Een evenwaardige houding betekent dat we elkaars recht op eigen keuzes en inzichten respecteren. Het is belangrijk om te erkennen dat niet iedereen consistent denken even hoog in het vaandel draagt. Voor sommigen kan het wijzen op inconsistenties voelen als een oordeel of een poging tot controle. Door in te voelen of iemand daadwerkelijk openstaat voor een gesprek over logische samenhang, kunnen we voorkomen dat we hen onder druk zetten om onze kijk op consistentie over te nemen. Het wordt dan eerder een kwestie van smaak of voorkeur, waarbij je eigen drang naar helderheid of logica niet per se leidend is voor de ander.
Wanneer is het dan slim om te wijzen op inconsistenties?
Het kan slim zijn om iemand op inconsistenties te wijzen in de volgende situaties.
Er is een wederzijdse behoefte aan groei en begrip.
Wanneer je merkt dat iemand echt geïnteresseerd is in jouw inzicht en openstaat voor constructieve feedback, kan het wijzen op inconsistenties helpen om diepgang in het gesprek te creëren.Bij gezamenlijk probleemoplossen.
In situaties waar een gedeeld doel centraal staat, bijvoorbeeld binnen een werkomgeving of teamproject, kan het nodig zijn om inconsistenties bespreekbaar te maken. Dit helpt om samen tot heldere en haalbare oplossingen te komen.In een sfeer van wederzijds respect.
Wanneer er vertrouwen is en een open dialoog mogelijk is, kunnen inconsistente ideeën zonder weerstand besproken worden. Dit is vooral waardevol als het bijdraagt aan elkaars inzicht en als beide partijen bereid zijn om naar elkaar te luisteren.Bij consequenties voor anderen.
Soms kunnen inconsistenties schadelijke effecten hebben op anderen. In dat geval kan het bespreekbaar maken van de tegenstrijdigheden bijdragen aan een beter begrip van de gevolgen en aan verantwoorde keuzes.
Loslaten als het beter is voor de relatie
In gevallen waarin iemand niet openstaat voor feedback of liever vast blijft houden aan eigen overtuigingen, is het vaak respectvoller om inconsistenties los te laten. Dit kan zelfs een vorm van zelfbeheersing zijn, waarbij je jouw eigen behoefte aan duidelijkheid tijdelijk opzij zet om de relatie met de ander te respecteren. Door te accepteren dat niet iedereen dezelfde voorkeur heeft voor consistentie, geef je anderen ruimte voor hun eigen opvattingen, zonder dat zij zich aangevallen voelen.
Bedenk: wat je wilt voor een ander, geldt ook voor jou. Bevrijd jezelf van beperkende overtuigingen.
