Over taal die evenwaardigheid ondergraaft

Bepalen of afstemmen?

In gesprekken waarin mensen streven naar onderlinge gelijkwaardigheid, kan één woord al genoeg zijn om de balans te verstoren. Bepalen is zo'n woord. Het klinkt neutraal, maar draagt een dubbele betekenis in zich die het verschil markeert tussen autonomie en macht.

Enerzijds betekent bepalen iets afbakenen of helder maken, zoals het stellen van een grens. In die zin is het een uitdrukking van zelfbeschikking: “Ik bepaal zelf wie ik toelaat in mijn leven”. Het is een krachtig en legitiem gebruik van het woord.

Anderzijds krijgt bepalen al snel de bijklank van opleggen: “Ik bepaal wat er nu gebeurt”. Daarmee verschuift de toon van gelijkwaardigheid naar hiërarchie, van dialoog naar bevel.

Juist in relaties waarin mensen zich bewust zijn van machtsverschillen of zich daartegen willen verzetten, roept het woord dan weerstand op. Niet vanwege het woord zelf, maar vanwege wat eronder schuilt: het gevoel dat iemand eenzijdig de regie naar zich toetrekt.

Onderwerpen waarop het woord bepalen vaak strijd oproept

1. Planning en tijdsbesteding
   Wie bepaalt wanneer er wordt opgestaan, gegeten, gepraat of gerust? Worden keuzes samen gemaakt of eenzijdig opgelegd?
2. Opvoeding en gezinsafspraken
   Ouders botsen vaak over wie bepaalt wat goed is voor het kind. Dat kan gaan over voeding, schermtijd, grenzen of regels.
3. Intimiteit en nabijheid
   Beslissingen over lichamelijke nabijheid of afstand zijn kwetsbaar. Als één partij zegt: “Ik bepaal wat ik fijn vind”, is dat een grens. Maar als diezelfde zin wordt gebruikt om iets af te dwingen, verandert de toon volledig.
4. Financiën en bestedingsruimte
   Wie bepaalt waaraan geld wordt uitgegeven? Is er overleg, of wordt er besloten zonder instemming?
5. Sociale contacten en familie
   Partnerrelaties kunnen gespannen raken als één van beiden bepaalt met wie de ander omgaat of hoe vaak er contact is met (schoon)familie.
6. Gespreksvoering en besluitvorming
   Wie bepaalt wanneer een gesprek klaar is, wanneer er geluisterd wordt, of welk onderwerp ‘bespreekbaar’ is?
7. Vrije tijd en persoonlijke ruimte
   Wordt er ruimte gemaakt voor individuele behoeften, of bepaalt de ander wat als zinvol of nuttig wordt gezien?

Taal is niet neutraal: wie zorgvuldig zijn woorden kiest, bepaalt minder en bereikt meer.