Evenwaardigheid vrijheid en liefde

Posts

Posts uit februari, 2025 tonen

De geschiedenis herhaalt zich niet. Maar ze rijmt wel

Het meanderen van de geschiedenis We herkennen patronen, situaties die lijken op iets dat eerder gebeurde, maar net anders uitpakken. Soms lijkt dat hoopvol, soms onheilspellend. De vraag blijft: leren we echt iets, of blijven we hangen in herhaling met variatie? Misschien ligt het aan ons geheugen. Het haperende geheugen is geen mankement, het is voorwaarde voor vooruitgang. We zouden niet kunnen leven als we alles zouden onthouden. We vergeten uit zelfbescherming. Kleine stommiteiten, gênante momenten, slordige gedachten: de meeste verdwijnen zonder spijt. We weten ook niet hoe vaak anderen over ons oordelen, wat ze van ons gedrag vinden, hoe ze fluisteren aan de zijlijn. En misschien is dat maar goed ook. Toch heeft die vergeetachtigheid een keerzijde. Wie te veel door de vingers ziet, verliest scherpte. En waar vrijheid te lang samenvalt met onverschilligheid, ontstaat ruimte voor het banale. Niet uit slechtheid, maar uit gemak. Dingen die er wél toe doen, worden genegeerd....

Waarom doet liefde in deze tijd zo vaak pijn?

Eva Illouz over kwetsbaarheid als sociale valuta De Israëlisch-Franse sociologe Eva Illouz stelt een ongemakkelijke maar heldere diagnose: liefde is een spiegel van onze samenleving geworden. En wat we daarin zien, is niet per se fraai. Liefde doet pijn, niet omdat wij als individuen falen, maar omdat de structuur waarin we liefhebben fundamenteel veranderd is. In haar boek Waarom liefde pijn doet toont Illouz hoe de hedendaagse mens vrijer dan ooit is om zijn of haar liefdesleven vorm te geven. Maar die vrijheid heeft een prijs. Hieronder licht ik drie inzichten van Illouz uit, met speciale aandacht voor één daarvan: kwetsbaarheid als sociale valuta . 1. Liefde als markt In een wereld waarin alles verhandeld kan worden, is ook liefde onderdeel geworden van het economisch denken. We “kiezen” onze partners met een mengsel van verlangen, strategie en vergelijking. Datingapps maken dat zichtbaar: mensen worden voorgesteld als profielen, gesorteerd op afstand, uiterlijk en hobb...

De valkuil van zelfbewustzijn

Hoe het denken over jezelf je vrijheid kan beperken Een van de sterke eigenschappen van de mens is zijn zelfbewustzijn. We kunnen nadenken over wie we zijn, waarom we doen wat we doen, en hoe we ons tot anderen en de wereld verhouden. Maar tegelijk is het misschien wel onze grootste valkuil: je kunt eindeloos bezig blijven met jezelf proberen te ontdekken. Hoe meer je graaft, hoe meer je verdwaalt. Over deze paradox hebben filosofen en denkers zich al eeuwenlang gebogen. Sommigen waarschuwen voor de gevaren van overmatige zelfreflectie, anderen reiken manieren aan om ermee om te gaan. Kierkegaard: jezelf willen zijn en het niet kunnen De Deense filosoof Søren Kierkegaard beschouwde het zelfbewustzijn als een relatie van het zelf tot zichzelf. Dat lijkt abstract, maar het betekent simpel gezegd dat de mens zich voortdurend probeert te begrijpen, maar nooit helemaal grip krijgt op wie hij is. Volgens Kierkegaard ontstaat daardoor wanhoop : je wilt jezelf zijn, maar weet niet wie da...

De mantel der liefde: bedekken of wegkijken?

Liefde, ironie en explosieve verschillen tussen mannen en vrouwen De uitdrukking iets met de mantel der liefde bedekken klinkt mild en wijs. Alsof je kiest voor de vrede in plaats van het gelijk. Maar is het wel altijd liefde? Of gebruiken we het soms als excuus om iets niet onder ogen te hoeven zien? En belangrijker: wanneer wél en wanneer beter niet? Een warme doek of een deken van stilte? De uitdrukking komt oorspronkelijk uit de Bijbel. In Spreuken 10:12 staat: “Haat wekt twisten, maar liefde bedekt alle overtredingen” . In het Nieuwe Testament klinkt het door in 1 Petrus 4:8 : “Heb elkaar hartelijk lief, want de liefde bedekt tal van zonden”. De “mantel” is hier geen doekje voor het bloeden, maar een gebaar van compassie. Iets bedekken uit liefde betekent niet dat het er niet toe doet, maar dat je kiest voor mildheid. Je laat het rusten, niet uit onverschilligheid, maar omdat je het grotere geheel belangrijker vindt dan het incident. De relatie boven de wrevel. Kracht ...

Een hedendaags ethisch kompas

Een moreel erfgoed in beweging Ethische tijdlijn Wat hebben de tien geboden, de Franse Revolutie en de Gouden Regel met elkaar gemeen? Ze zijn allemaal pogingen om richting te geven aan wat goed is, hoe we met elkaar om willen gaan en waar grenzen liggen. We leven vandaag in een tijd waarin oude regels losser zijn geworden en nieuwe richtlijnen soms vaag of veranderlijk lijken. Maar ook nu blijft de vraag actueel: hoe leef je goed met jezelf en met anderen? Door de eeuwen heen hebben samenlevingen geprobeerd om het gedrag van individuen te sturen, niet alleen met wetten en straffen, maar ook met ethische idealen. In religieuze en filosofische tradities zien we dat ethiek vaak een poging is om de balans te vinden tussen individuele vrijheid en sociale verantwoordelijkheid. De klassieke richtinggevende bakens boden niet alleen gedragsregels, maar ook waarschuwingen voor morele valkuilen en inspiratie voor karakterontwikkeling. Ook buiten religieuze kaders is gezocht naar morele fun...

Wanneer liefde weer mag stromen

Over verlangen, ontvangen en het loslaten van verdienmodellen We verlangen naar liefde. Liefde van een partner, een ouder, een vriend. We doen ons best, laten ons van onze mooiste kant zien of juist van onze kwetsbare kant, in de hoop dat er iets terugkomt. Soms gebeurt dat. Soms niet. Of niet op de manier waarop we hadden gehoopt. Dan rijst de vraag. Wat moet ik doen om liefde te krijgen? Die vraag lijkt logisch. Toch zit er iets misleidends in. Liefde is geen beloning. Ze komt niet als gevolg van goed gedrag of de juiste woorden. Ze verschijnt waar ruimte is. Waar niets hoeft. Waar iemand er mag zijn zoals hij of zij is. Juist waar geen verwachting op antwoord ligt, kan liefde zich vrij bewegen. Dat maakt het lastig voor wie smacht. Hoe laat je verlangen los als het je diepste honger is? Hoe stop je met zoeken als je leegte voelt? Hier ligt een menselijke paradox. We verlangen naar liefde en dat verlangen is echt. Maar zodra we denken dat liefde iets is wat je moet verdiene...

Een constructief principe achter ons gedrag

Over vrijheid, moraliteit en de zondebok Iedere tijd stelt opnieuw de vraag: wat is goed gedrag? Niet alleen voor jezelf, maar ook in het samenleven met anderen en in onze tijd steeds urgenter: in ons omgaan met dieren. Sommigen wijzen op religie als kompas, anderen op de wet, en weer anderen op het eigen gevoel. Maar de Duitse filosoof Immanuel Kant , die leefde aan het eind van de 18e eeuw, koos een andere route: hij vertrouwde op het menselijk verstand . Volgens hem moet je het juiste kunnen ontdekken met je eigen denken, los van traditie of persoonlijk belang. In deze blog verken ik hoe Kant dat bedoelde en wat zijn ideeën vandaag kunnen betekenen. Daarbij betrek ik het denken van René Girard (1923-2015), die liet zien hoe ons verlangen naar rust en controle soms ten koste gaat van een ander, wat mij betreft ook van dieren. Wat als we hun inzichten combineren? Wat is het juiste om te doen? Immanuel Kant (1724-1804) leefde in een tijd van grote veranderingen. Europa kende...

De verleiding van dedain

Arrogantie, bewondering en de waarde van evenwaardigheid Dedain is een blik. Een houding. Een fluisterend maar ondubbelzinnig signaal: "Ik ben meer dan jij". Het is een van de oudste vormen van geweld, vaak zonder vuist, maar met een vernietigende uitwerking op menselijke waardigheid. En het is actueler dan ooit. We zien dedain in de pose van de rapper die vrouwen tot bezit reduceert en geweld verwart met kracht. We zien het in politici die tijdens het handen schudden al een machtsstrijd voeren, de ander naar zich toe trekken alsof het volk zelf onderworpen moet worden. We zagen het bij Romeinse keizers die hun onderdanen toespraken met de blik van een god en in de koloniale tijd waarin Europeanen zich superieur waanden aan wie dan ook zonder witte huid. Dedain is de kunst om onaantastbaar te lijken. En daarin schuilt het gevaar: het trekt aan. Het belooft veiligheid voor wie zelf ooit werd vernederd. Het zegt: "Als jij degene bent die neerkijkt, kan niemand je me...

Ook een dier wil léven

Niet hun dood, maar hun leven verdient onze aandacht We zien het vaak pas als we even stilvallen. Een kalf in een eenzame stal. Een vrachtwagen vol kippen op weg naar het slachthuis. Een varken dat iets lijkt te begrijpen. En dan, heel even, dringt iets door. Hoe zou het zijn, als ik dat dier was? Dieren leven niet zoals wij. Maar ze léven wél. Ze ademen, voelen, zoeken beschutting, vormen banden, hebben hun eigen voorkeuren. En juist daarin kunnen we ons -meer dan we vaak willen toegeven- herkennen. Toch leven de meeste dieren die wij gebruiken volledig buiten ons zicht. In stallen, kooien of systemen die zijn ontworpen voor efficiëntie, niet voor welzijn. Ze worden geboren, gebruikt en sterven, zonder dat ze ooit echt de kans krijgen om te léven. Niet uit schuld, maar uit geweten Dit gaat niet over schuld. Niemand hoeft zich aangevallen te voelen. Het gaat over iets veel ouder dan activisme of politiek: over het vermogen om na te denken over wat we anderen aando...

Realisme in dienst van een ideaal

Oude observaties doorgetrokken naar een betere toekomst Machiavelli geldt als een scherpzinnig realist. Hij observeerde de mens en de macht zonder opsmuk en zonder wensdenken. Zijn bekendste werk, Il Principe , staat vol met lessen voor leiders die effect willen hebben in een wereld waar niet de deugd, maar het resultaat telt. Hij werd daarom vaak gezien als een cynicus, iemand die het kwaad omarmde als middel. Maar wie verder kijkt, ziet iets anders: Machiavelli was een realist die zijn scherpe blik inzette in dienst van een hoger doel: een vrij, verenigd Italië, verlost van binnenlandse verdeeldheid en buitenlandse overheersing. Daarmee was hij, paradoxaal genoeg, ook een idealist. Maar niet van de zuivere soort. Geen dromer, wel een denker die de werkelijkheid recht in de ogen keek. En precies dat maakt hem vandaag nog steeds actueel. We leven nu in een tijd waarin we de illusie kunnen koesteren dat we het beter hebben geregeld dan ooit. Er is vrijheid, er is welvaart, er is r...

Leeg voedsel in een volle wereld

Hoe snelheid onze gezondheid en aarde schaadt In een wereld waarin overvloed de norm lijkt, is het een ongemakkelijke waarheid dat ondervoeding nog altijd bestaat, zij het in een andere gedaante dan we gewend zijn. Geen hongersnood, maar sluipende tekorten. Geen lege borden, maar lege voedingswaarden. Terwijl supermarkten uitpuilen van kleurrijke groenten, fruit en kant-en-klaarmaaltijden, is de vraag gerechtvaardigd: hoeveel voedt dit voedsel ons nog werkelijk? De vanzelfsprekendheid waarmee velen aannemen dat een dagelijkse appel of portie broccoli volstaat voor een gezond leven, is niet langer houdbaar. Cijfers uit voedingsonderzoeken, zoals die van hetLevensmiddelenlaboratorium in Karlsruhe en farmaceut Geigy , laten zien dat de voedingswaarden van groente en fruit in de afgelopen decennia dramatisch zijn gedaald. Tegelijkertijd dwingt een landbouwsysteem dat gericht is op export en efficiency ons tot een herbezinning op wat ‘voedsel’ eigenlijk is. Wat doet deze dubbele verschu...

Er mogen zijn

We bestaan in de ontmoeting met de ander Ieder mens mag er zijn. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar voor veel mensen voelt het dat niet zo. Alsof er bewijs nodig is, geleverd dooreen ander, dat jij er mag zijn . Alsof het bestaan pas telt als het wordt erkend, bevestigd, gezien. In de natuur is ieder levend wezen er ook, maar daar geldt een andere logica en vrijheid: je mag er zijn, totdat je wordt opgegeten. De natuur kent geen bevestiging, hooguit voortbestaan. De mens verlangt iets anders. De Franse filosoof Emmanuel Levinas heeft deze menselijke situatie op indringende wijze beschreven. Hij stelt dat onze fundamentele ervaring van het bestaan niet ligt in het ‘ik denk, dus ik ben’ van Descartes, maar in het moment dat we worden aangesproken door het gelaat van de ander. Dat gelaat stelt geen vraag, maar roept op: Gij zult niet doden. Er klinkt geen bewijs, maar een appel. En in dat appel ligt een erkenning: jij bent er, en jij draagt verantwoordelijkheid. Juist in die verantwo...

De kunst van het benoemen van grenzen

Maakt intrinsieke waarde van iets indruk? Filosofen spreken vaak over de intrinsieke waarde van de natuur, en terecht. Maar wanneer datzelfde begrip wordt ingezet door dierenrechtenactivisten -om te beweren dat we geen dieren moeten eten omdat ook een dier intrinsieke waarde heeft- dan werkt het volgens mij averechts. Sterker nog, ik vermoed dat Nederlandse ambtenaren van het ministerie van landbouw het begrip bewust hebben gekoppeld aan wetgeving rondom dierenwelzijn om juist de activisten rustig te houden. Dat is natuurlijk lastig te bewijzen, maar het patroon is herkenbaar. Morele concepten die oorspronkelijk bedoeld waren om tot de kern van ethische kwesties door te dringen, worden uiteindelijk ingezet om die kern juist te omzeilen. De verwatering van morele concepten Het begrip intrinsieke waarde heeft een rijke filosofische geschiedenis, van Kant's categorische imperatief tot moderne milieuethiek. Maar zodra het de beleidssfeer binnenkomt, krijgt het vaak een meer ins...

Vrijheid, liefde en balans door de jaren heen

De kunst van afstemmen Het is de toon die de muziek maakt, zeggen we weleens, en het leven is geven en nemen, doen en laten. Maar die balans is geen stilstaand punt. Ze verschuift met ons mee, verandert van kleur en vorm naarmate we ouder worden. Wat in onze jeugd nog grensverleggend was, wordt later iets om te bewaken. Een jongere doet er goed aan zijn grenzen te verkennen. In het ontdekken van wat kan en wat mag, groeit het bewustzijn van wat past. Dat vraagt om vrijheid: de ruimte om te proberen, te botsen, en te leren. In die vrijheid schuilt de kiem van zelfkennis. Maar zonder verbinding, zonder de ervaring dat er anderen zijn op wie je kunt terugvallen, wordt vrijheid al snel een leeg veld. Liefde -in de vorm van vertrouwen, nabijheid, vriendschap- maakt verkenning dragelijk. De oudere staat voor een andere uitdaging: niet verslappen. Het leven vraagt nu om trouw aan wat belangrijk is geworden. Vrijheid betekent dan niet grenzeloosheid, maar juist: innerlijke ruimte houden ...

Leven in een wereld vol leed

Tussen vrijheid, betrokkenheid en onverschilligheid In een verbonden wereld, waarin het leed van anderen ons via schermen en zinnen voortdurend bereikt, worden we geconfronteerd met een oude vraag in een nieuwe vorm: wat is onze plaats tegenover het lijden van de ander? Waar vroeger onze kring van betrokkenheid klein en overzichtelijk was, reikt deze nu tot in de uithoeken van de aarde. We weten veel, maar kunnen weinig doen. We voelen veel, maar kunnen niet alles dragen. Hoe blijven we mens in een wereld waar alles ons kan raken? De ethiek van begrenzing De mens is, zoals de existentialisten al stelden, gedoemd tot vrijheid. Niet de vrijheid om alles te kunnen, maar de vrijheid om te moeten kiezen. Ook in onze betrokkenheid. Wie probeert overal tegelijk recht te doen, raakt uitgeput. Wie zich overal door laat raken, wordt poreus. En wie zich afsluit, riskeert zijn hart te verliezen. Er is dus een noodzakelijke ethiek van begrenzing: geen koude onverschilligheid, maar het b...

Leven tussen wereldleed en eigen gemak

De last van alles We leven in een tijd waarin de wereld binnen handbereik is. Letterlijk. Met een paar vingerbewegingen weten we wat er gebeurt in Gaza, op Groenland, of in Groningen. We kunnen boodschappen laten bezorgen binnen tien minuten, maar een klimaatwet krijgt in de Tweede Kamer soms tien jaar de tijd. We swipen sneller dan de democratie zich kan verantwoorden. Tegelijkertijd voelen veel mensen zich machteloos. De problemen zijn groots, complex en gelaagd: klimaatverandering, ongelijkheid, migratie, oorlog, polarisatie. En zelfs als we de moeite nemen om ons erin te verdiepen, is het maar de vraag of ons gedrag er werkelijk toe doet. Wat verandert het wereldtoneel als ik besluit minder vlees te eten of vaker de trein te nemen? Toch knaagt er iets wanneer we die betrokkenheid laten verslappen. Want wat blijft er over van menselijkheid als we het lijden van anderen slechts beschouwen als "ver-van-ons-bed"? En wat blijft er over van vrijheid, als we haar uitsluitend ...

Hoe ongelijkheid groeit als we het rechtsbeginsel vergeten

De zelfingenomen blik naar beneden In discussies over ongelijkheid gaat het vaak over geld. Over vermogensbelasting, woningmarkt, werkdruk. Maar onder die cijfers ligt iets fundamentelers: de manier waarop sommige mensen zich meer zijn gaan voelen dan anderen en zich naar die overtuiging ook zijn gaan gedragen. Niet alle ongelijkheid is onrecht. Maar zodra mensen zich structureel op een voetstuk plaatsen en hun gedrag of beleid daarop baseren, raakt het rechtsbeginsel van gelijkheid in het gedrang. Dan ontstaat niet alleen een kloof in welvaart, maar ook in toegang, waardigheid en ruimte. De scheidslijn loopt niet tussen rijk en arm, maar tussen wie zich moreel verheven waant –en daar naar handelt– en wie het uitgangspunt van gelijkwaardigheid serieus neemt in doen en laten. De blindheid van succes als verdienste Het is aantrekkelijk om te geloven dat succes vooral het gevolg is van hard werken. Dat geeft het leven overzicht. Wie bovenaan staat, heeft dat verdiend; wie onderaan b...