Spiritueel meeleven tijdens het stervensproces

Er is de laatste jaren terecht meer aandacht gekomen voor de slotfase van het aardse leven. Mensen krijgen vaker dan vroeger begeleiding en ondersteuning bij hun persoonlijke beleving van het stervensproces. Toch is dit niet de enige manier waarop iemand kan 'meeleven' met stervenden. Er blijken ook ervaringen te bestaan waarbij direct betrokkenen spiritueel lijken in te tunen op sterfbedvisioenen en bijnadoodervaringen. In sommige gevallen kun je er moeilijk omheen dat er meer aan de hand is dan een simpele fantasie, en het is dan ook belangrijk dat het aantal gedocumenteerde ervaringen wordt uitgebreid. Een voorbeeld van zo'n geval is de ervaring van verpleegster Margaret Moser. Zij zag in 1949 diverse keren dezelfde verschijning als haar stervende patiënt. Ze nam die verschijning van een overleden vrouw zo duidelijk waar dat ze later in staat was de zoon van de verschenen overledene te herkennen omdat zijn gezicht zo sterk op dat van haar leek. Mrs. Moser beschrijft haar eigen ervaring als volgt:
"In de winter van 1948-1949 verpleegde ik een heel erg zieke oude dame, Mrs. Rose B. Ze was erg intelligent, had een goede opleiding gehad en was zeer cultureel ingesteld en ze woonde al vele jaren in New York City. Op dat moment verbleef ze in het Savoy Hotel op Fifth Avenue en tot op het allerlaatste moment bleef ze geestelijk actief.
Op een middag had ik mijn patiënt vroeg naar bed gebracht voor een middagdutje en ik zat aan het tafeltje naast het raam haar kaart bij te werken. Ik zat met mijn gezicht naar het bed, de deur was achter me. Mrs. B. lag te slapen, maar plotseling zag ik haar rechtop zitten en wuiven. Ze zag er gelukkig uit, haar gezicht één en al glimlach. Ik keek naar de deur omdat ik dacht dat één van haar dochters was binnengekomen; maar tot mijn grote verbazing zag ik een oude dame die ik nog nooit eerder had gezien. Ze leek sprekend op mijn patiënte ?diezelfde lichtblauwe ogen, maar een langere neus en een zwaardere kin. Ik zag haar heel duidelijk, want het was klaarlichte dag; de luiken waren maar een heel klein beetje dicht. De bezoekster liep naar mijn patiënte toe, bukte zich en toen gaven ze elkaar, voor zover ik het me kan herinneren, een kus. Maar toen ik opstond en naar het bed liep, was ze weg.
Mrs. B. zag er erg gelukkig uit. Ze pakte mijn hand vast en zei: "Dat was mijn zuster." Toen viel ze weer vredig in slaap. Later zag ik dezelfde verschijning nog twee keer, maar niet meer zo duidelijk en vanuit een andere kamer. Maar iedere keer als ze kwam, was mijn patiënte altijd opgetogen." Een paar weken later stierf Mrs. B. Op haar begrafenis, zag Margaret Moser een man die sprekend leek op de verschijning die ze had gezien. Ze vroeg aan één van Mrs. B.'s dochters wie dat was. Het bleek de zoon van de overleden zus van Mrs. B.

Titus Rivas

Zie ook:
- Groups of People Can Share a Single NDE

Praktische tips om gelukkig te worden

In het blad Eigen Tijd van het pensioenfonds PGGM doen drie vooraanstaande psychologes Carien Karsten, Frances Ruijter en Philo Hermans uit de doeken hoe je gelukkig kunt worden en blijven.

Zij geven daarbij de volgende 17 “praktische” tips om permanent gelukkig te zijn

1. Bepaal wie en wat echt belangrijk voor je zijn
2. Probeer elke dag bewust iets te plannen wat jij belangrijk vindt
3. Voer datgene wat jij belangrijk vindt als eerste uit
4. Besef wie en wat je nu gelukkig maken
5. Geef aandacht en energie aan alles wat je nu gelukkig maakt
6. Geniet van elk moment
7. Doe iets voor een ander
8. Geniet van elke vordering op weg naar je zelfgekozen doel
9. Zoek telkens weer contact met jezelf
10. Ken je energiegevers en energienemers en houd ze in balans
11. Stel haalbare doelen en houd een doel behapbaar
12. Zoek naar betekenis in je leven
13. Leer te vergeven
14. Tel je zegeningen
15. Vertrouw op je intuïtie, je innerlijke kracht
16. Zoek een wijs persoon als voorbeeld
17. Zorg goed voor jezelf

Dat deze tips praktisch zouden zijn, daar is nog wel wat aan af te dingen. Belangrijk om te realiseren bij deze opsomming is dat onderzoek van jezelf en je eigen wensen en vaardigheden tijd neemt. Je ziet deze niet direct alsof ze te klein zijn om op te merken. Het zou dan op zich een mens ongelukkig maken dat je niet meteen je zegeningen zou kunnen opnoemen.
Wie wil vertrouwen op zijn intuïtie zal zichzelf toch echt een paar keer moeten observeren in wat zijn intuïtie zegt en of dat achteraf inderdaad ook betrouwbaar bleek.
Het helpt ook om een ander te betrekken in het uitzoeken wat deze tips voor jou betekenen. Er met een ander over te praten helpt in het voorkomen van te verdwalen in de zoektocht naar belangen en betekenissen. Vraag een ander om met je mee te denken en doe vervolgens belangeloos iets voor die ander terug (tip 7).

Voor zelf boeken lezen over geluk(kig worden), klik hier.

Iedere levensfase vraagt om een ander motto

Ondanks de getalsmatige overmacht van de babyboomgeneratie is de huidige tijdgeest vooral gericht op jongeren. Live life to the max!
Dit levensmotto is prima voor jongeren, maar als je als oudere dit probeert na te streven word je niet op een prettige manier oud.
In het algemeen kun je stellen dat jongeren gericht (zouden moeten) zijn op het verleggen van grenzen en dat ouderen gericht (zouden moeten) zijn op balans. Eerst ontwikkelen en daarna ontplooien. Je kunt het verschil ook zien als het gevolg van een ander perspectief. Wie het grootste deel van zijn leven nog voor zich heeft, doet er goed aan om zich te richten op kans maximalisatie. Wie het grootste deel al heeft gehad, kan zich beter richten op het behoud van wat hij al heeft bereikt.
Daartussen komt de fase dat de mens zich de kunst eigen maakt om in balans te komen en blijven.
Ouders willen graag dat hun kinderen veel bereiken en sporen hen aan om in vrijwel alles wat ze doen nummer 1 te worden. In wezen is deze doelstelling desastreus voor het geluk van het kind vanwege de stress die het oplevert wanneer het kind wel zijn uiterste best doet, maar met anderen geconfronteerd wordt die hen voorbij streven. Eigenlijk is dit een luie manier van opvoeden die voortkomt uit een wantrouwen naar het kind of dat het wel zijn best doet. Daarmee projecteren ouderen hun eigen zwakheid op het kind. Ik had veel meer kunnen bereiken in het leven als ik vroeger maar meer discipline had gehad.
Vroeger gebruikten ouders het onthouden van liefde als kinderen als pedagogische “truc” om kinderen in het gareel te houden. Nog tot ver in hun volwassen leven waren zij vervolgens in hun relaties op zoek naar erkenning, terwijl zij over het hoofd zagen dat zij deze erkenning in zichzelf zouden moeten zoeken.
Het gaan tot het uiterste is eigenlijk heel onnatuurlijk. In de vrije natuur moeten dieren kunnen excelleren om in noodsituatie te overleven, maar de meeste tijd doen dieren rustig aan en nemen voldoende tijd om zichzelf te verzorgen. Zij sparen hun energie voor de tijd dat zij deze het meest nodig hebben.
Het zoeken naar balans is een doelstelling die de vrije natuur kenmerkt. Hetzelfde doel zou het de innerlijk ontwikkelde en vrije mens zich moeten stellen. Balans geeft de rust en vrijheid om liefde over te dragen aan anderen.

Goed voor jezelf zorgen is nooit verkeerd. Het beeld van de bron die de schaal (hoorn) vult en die vervolgens overloopt (de hoorn van overvloed), zou het beeld moeten zijn die mensen zich voor ogen houden. Geef alleen iets weg als je het kunt missen en stel dan geen voorwaarde. Aldus ben je nummer 1 in je eigen leven en zijn de anderen geen concurrenten.

De mens en de kloof in zijn relaties

Wie ongeboren is, heeft letterlijk door de navelstreng een hechte relatie met zijn moeder. Bij de geboorte wordt de mens losgemaakt. Al opgroeiende is het zaak om op drie niveaus weer een binding aan te gaan: het eerste niveau is een binding die de mens met zichzelf moet aangaan. Het tweede niveau is een binding met de ander (vriend of partner) die de volwassen mens wil aangaan. Het derde niveau is het spiritueel niveau, waarop de mens een verbinding met het hogere mag aangaan.
Een aansluiting op al deze niveaus kan fout gaan en het gevolg is eenzaamheid en sterker nog, wanneer het nooit lukt, een mislukt leven.
Hoe kan de een bij de ander aansluiting vinden? De sleutel is vertrouwen, vertrouwen in jezelf, de ander en het hogere.
Waar de mens ook kijkt, er is een kloof met degene waarmee hij zich kan of verbinden. Wanneer het vertrouwen van twee kanten komt, wordt de kloof smaller, maar er blijft altijd een (speel)ruimte over. Er is moed voor nodig om het laatste restje vertrouwen te overbruggen: zelfvertrouwen, geloof in de ander of in het hogere.
Dit oefenen is een van de belangrijkste doelen van het onderwijs, of zou dat althans moeten zijn.
De speelruimte is de vrijheid die de mens kan dienen of frustreren. De vrijheid kan de mens dienen om zichzelf te ontplooien. Het kan de mens frustreren omdat hij zichzelf altijd zal afvragen of een band wel echt of blijvend is. Op zijn best maken mensen in een ontmoeting met elkaar contact. Dit woord drukt uit dat er even het gevoel is dat de kloof is overbrugd.
De liefde is een tweede grootheid die de mens kan helpen om te gaan met de kloof tussen wens en werkelijkheid. De behoefte om liefde te geven of te ontvangen maakt dat mensen met elkaar in contact willen komen. Maar liefde maakt ook dat we blijvend met elkaar verbonden willen zijn. Wanneer mensen zich niet goed realiseren hoe een band tot knellend kan worden, is de relatie in gevaar. Liefde die andermans vrijheid helpt realiseren, dat is echte liefde. Daarvan worden we nooit moe, want het is een scheppende liefde. Het schept namelijk de voorwaarden om ons te ontplooien, om echt met onszelf in contact te komen.
Maar wie niet goed voor zichzelf zorgt en de ander meer centraal staat, diens liefde zal altijd de ander op zijn hoede doen zijn. Die zal zich altijd afvragen: is dit onvoorwaardelijk of word ik straks geacht “terug te betalen”?
Het lijkt erop dat een gelukkig leven bestaat uit de bewuste afwisseling van contact hebben en weer alleen te kunnen staan als individu. Bijna paradoxaal kan de mens eenheid beleven door af en toe bewust te kiezen voor eenzaamheid. Die eenzaamheid is niet het gevolg van afzondering, maar van een verdieping als individu.
Het diepste besef lijkt te zijn dat het niet uitmaakt wie je als individu lief hebt, jezelf of de ander. Deze conclusie willen we vermoedelijk best aanvaarden, maar alleen vrijwillig.
In het verlengde van deze gedachte ligt het concept respect: het spanningsveld tussen betrokken zijn bij een ander en afstand houden. Het gaat erom om niet dichterbij een ander te komen dan een ander prettig vindt.
Het wezen van de mens is dus om afgezonderd te zijn, dat wil zeggen meestal een afstand te houden ten opzichte van de ander. De momenten van geluk ervaren we wanneer deze afstand overbrugd voelt, maar in de wetenschap dat het tijdelijk is, dat we elk keer een nieuwe kans krijgen om ons te verbinden.
Liefde is de verbinding van de veelheid naar eenheid.

Niet kunnen kiezen? Go with the flow

Wie een keuze maakt zet alle beschikbare alternatieven en gevolgen op een rijtje, weegt de belangen en doordenkt de gevolgen.

De eerste vraag is "moet ik eigenlijk wel een keuze maken"? Bij twijfel niet inhalen.

Wie vervolgens niet kan kiezen tussen twee of meer schijnbaar gelijkwegende alternatieven omdat hij geen fouten wil maken of een perfectionist is, die heeft baat om zijn situatie eens te vergelijken met de start van een schaakspel.
Aan het begin daarvan heeft het geen enkel nut om alle beschikbare alternatieven te doordenken. Ook de eerste zet maakt meestal niets uit voor de kans op winnen of verliezen. Pas gaandeweg het spel wordt het van belang om de gevolgen te gaan doordenken. Wat is de moraal van deze vergelijking: sommige moeilijkheden doemen pas op nadat je jouw keuze hebt gemaakt en op weg bent gegaan om de gevolgen te ervaren. Pas wanneer er beren op de weg verschijnen is het zaak om een oplossing te zoeken. Geheel in de parallel met het op weg gaan in het verkeer, kennen wegen afslagen en zijn er meerdere wegen die naar een bepaald doel leiden.

In de spiritualiteit kent men de uitdrukking “Go with the flow”. Daarmee wordt niet bedoeld dat je aan het begin van een moeilijke reis, zonder nadenken maar in het diepe moet springen en maar kijkt waar je uitkomt. Nee, de uitdrukking heeft als betekenis om de zaken te nemen zoals ze komen. De vergelijking met een stromende rivier heeft als doel om duidelijk te maken dat stromend water betekent dat er stroomafwaarts een uitweg is. Iemand die in een stromende rivier terecht komt en via de kortste weg naar de kant wil en kiest om tegen de stroom in te gaan, loopt het gevaar zichzelf dood te werken. Iemand die al meegaand op de stroom stuurt, komt gemakkelijker aan de kant, al is dat niet altijd een plaats waar hij zelf voor heeft gekozen.
"Go with the flow" bedoelt niet te zeggen dat wat de meeste mensen doen ook de beste oplossingsrichting is, zeker niet in panieksituaties, maar het moet je wel de indruk geven dat het een goede reden kan hebben wanneer zo veel mensen voor een bepaalde oplossing kiezen. Het gelukkigst leven die mensen die zowel vertrouwen in elkaar als in zichzelf hebben. Wijsheid is te weten wanneer je tussen beiden kan en moet kiezen.

“Flow” slaat ook op een mentale toestand waarop alles stroomt: creativiteit en werken met plezier. In een flow voel je je sterk, alert en verricht je moeiteloos je werk. Je bent geconcentreerd en presteert op de top van je kunnen.
Je bent je bewust van je vaardigheden en hebt deze getraind en je geeft je intuïtie een rol in het creatieve proces.

Mihaly Czikszentmihalyi vraagt, "Wat maakt een leven waard om geleefd te worden?" Hij merkt op dat geld ons niet gelukkig kan maken en kijkt naar diegene die plezier en blijvende bevrediging vindt in activiteiten die een staat van "flow" teweegbrengen.

Wie heeft (nog) de tijd?

Er zijn weinig concepten zo concreet en tegelijkertijd iets wat tussen de oren zit als tijd. Tijd is wat een klok aangeeft en is ook een gevoel.
Ook zijn uitspraken over de tijd soms paradoxaal. Iemand wiens tijd is gekomen, heeft juist zijn langste tijd gehad en weinig tijd meer over.
Ook is tijd aanleiding voor retorische vragen: waar is de tijd gebleven? Retorisch antwoord “de tijd is voorbij (gevlogen) of geweest”.
In de huidige tijd, waarin de technologie tijdsbesparing oplevert en we vele keuzes kunnen maken is er gevoelsmatig weinig tijd om van het leven te genieten. Er is nog zoveel te doen!
Nemen we eindelijk de tijd voor onszelf, dan krijgen we aan het begin vaak een ongemakkelijk gevoel. Het lichaam en de geest worden rusteloos terwijl er voldoende tijd is. Dat maakt het verleidelijk om weer de oude draad op te nemen en veel activiteiten op de hals te halen. Alleen maar zijn, in het hier en nu is gemakkelijker gezegd dan gedaan. In wezen komt een meditatie hier op neer. Gratis en voor niets.

Wie in het leven structureel tijd te kort komt, kan veel hebben aan het doorgronden van het Pareto-principe: 80% van je resultaten doe in je in 20% van je tijd en aan de overige 20% besteed je 80% van je tijd.
Het is dus zaak om oog te hebben voor de doelen die je stelt en de efficiëntie van je tijdsinvestering. Ook geldt dat het betere de vijand is van het goede. Dit staat ook wel bekend als de 5% regel: om van een product dat voor 95% goed is te komen tot een product dat voor 100% goed is, is bij een oneindige hoeveelheid tijd nodig en zeker niet 5% extra.
Wie in het proces van vergroten van vrijheid en liefde de balans 80/20 goed in de gaten houdt, vergroot zijn kwaliteit van leven. Wanneer de korte-termijn doelen die je nastreeft deze doelen in de weg zitten, dan is het tijd voor bijstelling van de koers.

Meer lezen over stress en burn-out? Klik hier.

Wie neemt het initiatief, man of vrouw?

In het sociale verkeer tussen man en vrouw zijn veel afslagen ingebouwd om beide partijen zonder gezichtsverlies weer uit elkaar te laten gaan.
Flirten is de benaming van de onschuldige voorfase van het hof maken. Via flirten proberen mannen en vrouwen elkaar uit de tent te lokken. Het gaat er niet per se om ook weer samen de tent in te duiken. Het gaat om te kijken hoe de ander reageert.
Bij het flirten doet het er dus niet toe wie initiatief neemt. Wanneer een van beide partijen verliefd is op de ander en eigenlijk de ander het hof wil maken, is het belangrijk om te realiseren wie de meest kwetsbare partij is. Ben je dat zelf en wil je niet het risico lopen om gekwetst te raken, dan ben je overgeleverd aan het initiatief van de ander. Is die ook te bang om de eerste stap te nemen, dan duurt het allemaal wat langer. Komt het nooit, dan is het jammer maar niet al te lang getreurd. Twee partijen die uiteindelijk te verlegen zijn om voor de draad met hun gevoelens te komen hebben als stel niet veel kans.

In de danswereld gelden wat duidelijker regels: de heer leidt en de dame volgt. Dat heeft uiteraard te maken met de lichamelijke verschillen en de kwestie dat wanneer er twee kapiteins op het schip zijn, de boot stuurloos wordt. Mannen dansen meer vanuit het hoofd en vrouwen meer vanuit het hart. Het is dan ook de dame die het meest let op het ritme. Raken beiden uit ritme dan doet de heer er verstandig aan zich aan het ritme van de dame aan te passen, tenzij hij besluit opnieuw de dans te starten wanneer hij van mening is dat de dame het ook niet meer weet. Een vrouw die geen dansles heeft gehad, maar wel goed het ritme aanvoelt en een heer die goed kan leiden, dansen al snel heel goed samen. Omgekeerd zit er voor een heer niets anders op dan les te nemen. Noblesse oblige oftewel “voor wat hoort wat”.
Er is niets zo gevaarlijk voor de relatie van een beginnend stel op dansles als wanneer de vrouw de man gaat helpen door het leiden over te nemen. In de aanvangsfase van het leren dansen doet de dame er het verstandigst aan om geduld te oefenen tot de man na het overzicht van de te nemen passen te krijgen vervolgens ook gevoel ontwikkelt voor het ritme. Tot die tijd lijdt de dame minzaam in stilte.
Wat goed helpt is met een bevriend stel op les te gaan en aan het begin veel van partner te wisselen. Deze remedie is onschuldig maar uiterst preventief tegen irritaties.
Wat betreft de vraag of een dame een heer ten dans mag vragen? Uiteraard mag dat. Zij doet er wel verstandig aan om af te wachten dat het nummer begonnen is. Mannen willen nogal eens nee zeggen wanneer zij het nummer niet mooi vinden en de dame kan dan ten onrechte denken dat hij haar afwijst.

Bovenstaande antwoorden zijn gegeven vanuit de veronderstelling dat degene die in de machtigste positie zit, het initiatief neemt. Aldus wordt niemand in de verlegenheid gebracht. Soms zijn uitgangsposities conflicterend. Dus de mannelijke werknemer die verliefd wordt op zijn bazin, doet er bij het jaarlijkse personeelsfeest verstandig aan om haar wel ten dans te vragen maar verdere pogingen om haar te verleiden achterwege te laten.
En in de tijden na #metoo is het voor mannelijke managers nog meer zaak om de evenwaardigheid te respecteren. Dat betekent dat hij de signalen dat een vrouw wel wil volgen niet misbruikt om over haar grenzen te gaan.

Klik op deze links, voor wie meer wil lezen over man-vrouw-verschillen of over hoe het hoort in de sociale omgang (etiquette).

Het karakter van eenzaamheid

Mensen die als karakter of door gebrek aan de juiste steun in de opvoeding minder sociaal vaardig zijn (gebleven), worden eenzame mensen die dat ook in hun gedrag en persoonlijkheid uitstralen. Als gevolg van sociale angst zijn ze meer op zichzelf betrokken en hebben ze weinig oog voor de signalen die anderen uitzenden. Zij zijn in de omgang met anderen verlegen en geremd en ze durven ook geen initiatieven te nemen, iets van zichzelf bloot te geven of voor zichzelf op te komen.

Eenzame karakters koesteren soms gedachten die hen vleugellam en faalangstig maken. Eenzame karakters hebben vaak slechte ervaringen met het omgaan met anderen, juist als gevolg van hun onhandigheid in sociale situaties.
Ze hebben geen hoge dunk van zichzelf en schatten hun aantrekkelijkheid niet hoog in. Ze kwellen zichzelf met zelfkritiek en verwachten als vanzelfsprekend door anderen afgewezen te worden. Ze hanteren een pessimistisch scenario over het verloop van sociale interacties. Ze hebben vaak ook een uiterst negatieve kijk op anderen en een weinig positief oordeel over de mensen met wie ze dagelijks omgaan. Ze vinden ook dat hun relaties te weinig intimiteit of diepgang bevatten.
Eenzame karakters hebben vaak onrealistische sociale behoeften. Ze willen het onmogelijke en beschouwen relaties die objectief gezien helemaal niet zo slecht zijn, soms toch als onbevredigend. Daarbij kunnen ze aan de ene kant niet goed alleen zijn, wat hen vaak wanhopig op zoek doet gaan naar contact, maar hebben ze ook de neiging contact te vermijden uit angst afgewezen te worden.
Het is kortom een vicieuze cirkel waaruit ze zichzelf alleen kunnen bevrijden door (eventueel met behulp van een ander in sociaal vaardigheidstraining) kleine, haalbare stapjes maken in een veilige omgeving. Zij moeten hun pessimistische gedachten onder ogen zien en leren om deze aan de feiten te toetsen.
Zij moeten leren omgaan met alleen te zijn, want iemand die alleen kan zijn, kan meer van zichzelf laten zien in contact met anderen. Anders gezegd: het afbreukrisico van het aangaan van een intiemere relatie is dan niet zo groot.

Meer lezen over eenzaamheid? Klik hier.