Arrogantie, bewondering en de waarde van evenwaardigheid
Dedain is een blik. Een houding. Een fluisterend maar
ondubbelzinnig signaal: "Ik ben meer dan jij".
Het is een van de oudste vormen van geweld, vaak zonder vuist, maar met een
vernietigende uitwerking op menselijke waardigheid. En het is actueler dan
ooit.
Dedain is de kunst om onaantastbaar te lijken. En daarin
schuilt het gevaar: het trekt aan. Het belooft veiligheid voor wie zelf ooit
werd vernederd. Het zegt: "Als jij degene bent die neerkijkt, kan
niemand je meer klein maken".
En dus groeit de bewondering voor figuren die zich niets aantrekken van
gelijkwaardigheid. Zij worden niet uitgesloten, maar juist gevierd: als
rolmodellen, als winnaars.
Maar wat zegt dat over ons?
Dat we succes belangrijker zijn gaan vinden dan respect? Dat we liever tegen
iemand opkijken die trapt, dan naast iemand staan die aarzelt?
Dedain is een culturele ziekte met diepe wortels. Het hof van Lodewijk XIV dreef op ceremonieel superioriteitsvertoon. De slavernij was niet alleen economisch, maar ook psychologisch: gebaseerd op de overtuiging dat sommige mensen 'minder' waren. Ook vandaag legitimeert dedain uitsluiting, subtiel in een talkshow, hard in een rechtbank, of fysiek op straat.
De stille variant van dedain
Dedain hoeft niet luid te zijn. Soms is het juist het
zwijgen dat het hardst spreekt.
Wegkijken, niet antwoorden, iemand laten voelen dat ze of hij er niet toe doet:
ook dat is dedain. Het is geen krachtpatserij, maar morele onverschilligheid.
Niet neerkijken, maar niet kijken.
En deze vorm komt in alle lagen van de samenleving voor, bij
mannen én vrouwen, jongeren én ouderen. In de lift. Op schoolpleinen. Langs de
dansvloer. In vriendschappen. In relaties.
Ook jonge vrouwen, gevormd door een cultuur waarin kwetsbaarheid vaak
gelijkstaat aan verlies van controle, kunnen dedain inzetten als bescherming:
beter kil en onaantastbaar dan afgewezen en zwak.
Maar hoe begrijpelijk ook, deze houding werkt vervreemdend. Ze verbreekt contact voordat het ontstaat. En wie eenmaal geleerd heeft dat negeren een wapen is, leert af om nabijheid toe te laten.
In een tijd waarin we constant communiceren, is het misschien juist de stilte die ons het hardst raakt. Want dedain, of het nu luid is of stil, zegt altijd: "Ik hoef jou niet echt te zien".
Dedain confronteren of niet?
Je zou denken: iemand die dedain uitstraalt, moet daarop
worden aangesproken.
Maar in de praktijk is dat zelden verstandig.
Mensen die zich bedienen van dedain hebben vaak iets te
verliezen bij gelijkwaardigheid. Hun houding beschermt iets kwetsbaars: een
onvermogen tot zelfreflectie, angst voor verlies van controle, of
diepgewortelde onzekerheid.
Wie ze direct confronteert, raakt zelden dat kwetsbare punt. In plaats daarvan
stuit je op ontwijking, ontkenning, of zelfs agressie. De situatie escaleert,
en jij verliest niet alleen contact, maar ook energie.
De kunst is dus om een ander niet te willen veranderen, maar jezelf te beschermen. Dat kan met een waardige grens. Bijvoorbeeld: “Ik stel het op prijs als we elkaar vanuit gelijkwaardigheid aanspreken”.
Zo’n zin is geen aanval. Het is een bevestiging van je eigen
norm.
Maar vaak is het beter om niets te zeggen en innerlijk afstand te nemen.
Niet uit zwakte, maar uit wijsheid. Je hoeft je waarde niet te bewijzen aan
iemand die haar ontkent.
Hoe blijf je waardig als de ander je minacht?
Waardigheid betekent niet dat je alles over je kant laat gaan. Het betekent dat je je eigen waarde niet laat bepalen door de blik van de ander. Je erkent: “Wat jij uitstraalt, zegt iets over jou - niet over mij”.
Soms is een rustige grens voldoende. Soms is geen reactie krachtiger dan woorden. En soms is het nodig om weg te stappen uit een ruimte waarin je voortdurend getest wordt op je zelfrespect.
Wie dedain herkent en weigert mee te doen, bewaart iets kostbaars: het besef dat elk mens recht heeft op gelijke waarde, ook en juist, als dat besef onder druk staat.
