Over synchroniciteit en religieuze ervaring
Soms valt alles samen: een gedachte, een ontmoeting, een gebeurtenis, zonder dat er sprake is van planning of oorzaak. En toch lijkt het op het juiste moment te gebeuren. Zulke gebeurtenissen worden weleens synchroniciteit genoemd, een term die door Carl Gustav Jung werd geïntroduceerd voor betekenisvolle toevalligheden die zich niet laten verklaren, maar die diep resoneren met de innerlijke beleving van degene die ze ervaart.
De vraag rijst dan: zijn dit psychologische verschijnselen, of zijn ze ook religieus te duiden? Is synchroniciteit slechts een projectie van betekenis op een willekeurige samenloop van omstandigheden? Of opent zo'n ervaring een venster naar iets groters, iets dat zich aandient, niet om begrepen te worden, maar om bij stil te staan?
Voor veel mensen is synchroniciteit geen bewijs van een hogere macht, maar wél een ervaring van betekenis die hen stilzet. De gebeurtenis voelt niet willekeurig, ook al is er geen directe oorzaak. Dat maakt het niet tot een bewijsstuk, maar tot een moment van verwondering, waarin de grens tussen toeval en zin even lijkt op te lossen.
Binnen de theologie is dit spanningsveld bekend. Al sinds de oudheid wordt er onderscheid gemaakt tussen ervaringen die verklaard kunnen worden en die welke aangeraakt worden, zonder dat hun betekenis wordt vastgelegd. Theologen als Rudolf Otto spraken over het numineuze: het geheimvolle dat tegelijk fascineert en overweldigt. Wat zich aandient, roept eerbied op, maar laat zich niet grijpen.
De religieuze ervaring die daarmee samenhangt is vaak voorbij het weten. Niet wat de ervaring is, maar wat ze oproept -verwondering, bescheidenheid, ontvankelijkheid- bepaalt haar betekenis. In dat opzicht lijken synchroniciteitservaringen sterk op wat religieuze tradities genade noemen: iets wat je niet kunt afdwingen, maar dat zich aandient op het juiste moment.
Carl Jung zelf zag synchroniciteit als een ontmoeting tussen het innerlijke en het uiterlijke, tussen psyche en wereld. Hij ging daarbij het gesprek aan met theologen zoals Victor White, en hoewel ze van mening verschilden, deelden ze het inzicht dat er gebeurtenissen bestaan die zich niet laten herleiden tot causaliteit, maar die betekenisvol zijn juist doordat ze zich onverwacht voordoen. Niet als bewijs van God, maar als aanraking van zin.
 |
| Meister Eckhart |
Ook Martin Buber heeft deze gedachte in zijn theologie van de ontmoeting vormgegeven. Hij onderscheidde het Ik-Gij van het Ik-Het: in echte ontmoeting is de ander geen object, maar een aanwezigheid. Synchroniciteit zou binnen zijn denken gelezen kunnen worden als een gebeurtenis die zich aandient in de Gij-modus: onverwacht, oncontroleerbaar, maar diep werkelijk.
In meer eigentijdse termen spreken filosofen als Hartmut Rosa over resonantie: het gevoel dat de wereld antwoord geeft, dat er iets wordt gehoord, gevoeld, herkend, zonder dat het wordt gestuurd. Synchroniciteit valt dan niet samen met religie als systeem, maar met religieuze ervaring als resonantie.
Toch is er voorzichtigheid nodig. Binnen systematische theologie wordt gewaarschuwd voor het risico van een God die op afroep verschijnt als verklaring voor het onverklaarbare. God is geen sluitpost voor ons niet-weten. Maar juist daarom pleiten veel theologen voor eerbiedige terughoudendheid: voor de open ruimte waarin het heilige zich soms toont, niet als stelling, maar als ervaring.
Zo gezien is synchroniciteit geen leerstuk, maar een venster. Een gebeurtenis die aanraakt, niet omdat ze iets moet betekenen, maar omdat ze ruimte laat voor betekenis. Niet alles hoeft benoemd te worden om zinvol te zijn. Niet alles wat raakt, vraagt om uitleg. In sommige gevallen is het al genoeg dat iets verschijnt, op het juiste moment, zonder verklaring, en met de stille uitnodiging om te luisteren.
Ga voor een uitleg over theologische verwantschap en spirituele achtergrond van dit blog naar mijn website.
