Posts tonen met het label verlichting. Alle posts tonen
Posts tonen met het label verlichting. Alle posts tonen

Op reis naar verandering in relaties

Een andere afslag nemen?

In de stroom van relaties bevinden we ons vaak op een kruispunt waar verandering onvermijdelijk lijkt. Onze levens zijn doordrenkt van uitdagingen en dilemma's binnen relaties, waarbij de keuzes die we maken diepe sporen nalaten op onszelf en anderen. Vooral wanneer we beseffen dat onze relatie niet langer aan onze behoeften voldoet, kan dit voortkomen uit (kwetsuren opgelopen in) onze jeugd. Maar hoe vinden we wijsheid in deze situaties?
N.B. Wat hier wordt geschreven is toegespitst voor onze partner, maar geldt voor iedere relatie, ook voor die met onze ouders, kinderen, broers en zusters, vrienden, buren, kwetsbare anderen, enz..

Psychotherapeut Anna de Graaf onderstreept het belang van openhartige gesprekken tussen partners. "Communicatie is de hoeksteen van elke gezonde relatie," benadrukt ze. "Het vergt moed om je kwetsbaarheid te tonen, maar het is essentieel om gevoelens en behoeften te delen, zelfs als ze verwarrend zijn".

Onze vroege ervaringen kunnen diepe indrukken achterlaten die ons onbewust sturen in onze zoektocht naar heelheid. Maar soms moeten we diep graven om te begrijpen waar onze verlangens naar verandering vandaan komen. In het licht van zelfonderzoek kunnen we een pad vinden naar non-dualiteit, waar onze identiteit niet langer gebonden is aan beperkende labels. Hier (in de verlichting) ontstaat ruimte voor een diepgaand mededogen, zowel voor onszelf als voor anderen, mens en dier.

Wanneer mensen een diepgaande ervaring van non-dualiteit hebben, bijvoorbeeld een eenheidservaring, kan dit leiden tot een verschuiving in hoe ze liefde ervaren. Ze realiseren zich dat liefde niet gebonden is aan menselijke individuen alleen, maar eerder een universele kracht is die door alles heen stroomt. Ze kunnen zich realiseren dat liefde niet afhankelijk is van een specifiek persoon of object, maar eerder een inherente eigenschap van het universum zelf is. Dit kan leiden tot een meer onvoorwaardelijke en alomvattende vorm van liefde, waarbij de behoefte aan controle en bezit wordt losgelaten ten gunste van vertrouwen en overgave aan iets hogers.

De keuzes die vervolgens gemaakt worden, kunnen in de ogen van anderen onnavolgbaar onverschillig en liefdeloos lijken. Iedere keuze, iedere afslag na een omgang in de psychische en spirituele ontwikkeling komt hopelijk uit op een hoger niveau, wat verbeeld kan worden als een cirkelende spiraal. Het is de kunst om de frisse en open blik van een kind te behouden, maar te integreren met de ervaringen van een volwassene.

Terug naar de jeugd

Diepe indrukken uit onze vroege levensfasen hebben ongetwijfeld invloed op onze partnerkeuze. Maar soms ontdekken we dat onze partnerkeuze verbonden is met onuitgesproken behoeften en verlangens. Dit onthullen aan onze partner kan leiden tot krachtige transformaties binnen de relatie, waarbij nieuwe wegen van groei en ontwikkeling worden verkend.

Wanneer de drang naar verandering niet eenvoudig wordt (h)erkend, kan professionele begeleiding een waardevolle bron van steun zijn. Een deskundige therapeut kan een veilige haven bieden waar partners kunnen ontdekken wat er werkelijk in hun harten leeft, los van de uitkomst. Het biedt een neutrale ruimte waarin koppels kunnen verkennen wat er echt aan de hand is en of en hoe ze verder willen gaan.

Kwetsbare anderen ontzien

Bij het overwegen van veranderingen in een relatie, met name wanneer kinderen betrokken zijn, staat het welzijn van hen voorop. Kinderen zijn gevoelig voor de emotionele sfeer thuis en hebben behoefte aan consistentie en veiligheid. Het is belangrijk dat ouders samenwerken om een omgeving te behouden die hun emotionele welzijn bevordert, zelfs als de relatie verandert.

Een grootouder, bijvoorbeeld, die ontdekt dat hij of zij niet meer de liefde kan laten stromen met de partner kan besluiten om meer zorg te steken in de kleinkinderen, of via vrijwilligerswerk of voor een abstract ideaal, bijvoorbeeld inzet voor een vredesbeweging of dierenbescherming. Liefde stroomt dan naar het leven in het algemeen.

In het hart van dit alles staat zelfzorg als een kompas dat ons terugbrengt naar onze innerlijke kern van rust en veerkracht. Zelfzorg is geen egoïstische daad, maar een noodzakelijke stap naar emotioneel welzijn. Dit betekent steun zoeken bij vrienden, familie of andere ondersteunende bronnen, en tijd nemen voor activiteiten die vreugde en ontspanning brengen.

Op deze reis naar verandering in relaties, waar zelfontdekking en compassie samenkomen, kunnen we wijsheid vinden in het navigeren door de stormachtige wateren van het leven.

Dit blog is deels geïnspireerd door een interview met Miranda Warren over haar boek: Liefde laat geen sporen na (bol.com).
Liefdevol omgaan met jezelf en met anderen werkt helend en wanneer in balans met vrijheid maakt het aangaan van nieuwe en loslaten van oude verbindingen gemakkelijker. Sporen zijn dan herinneringen en geen blijvende littekens.

Gevraagd aan Warren naar de reden van de ondertitel van haar boek ('liefde, die alles met de grond gelijk maakt, behalve zichzelf') antwoordt zij:
"Deze liefde is verschrikkelijk omdat ze weigert zich te schikken naar de algemeen gangbare categorieën van liefde. Zij is niet persoonlijk, niet sentimenteel, zelfs niet hartstochtelijk. Het is helemaal geen liefde ‘van’ of een liefde ‘voor’ iets.

Zij is alomvattend en omhelst het leven zonder oordeel of onderscheid, terwijl iedere individuele expressie van wat zich voordoet wordt liefgehad in al haar ijle wonderbaarlijkheid en mysterie.
Het is een vreselijke liefde, die uiteindelijk weigert liefde genoemd te worden, omdat ze de immer verschuivende dans van naadloze levendigheid is die we nooit kunnen inperken of in een definitie vangen.
En toch is het juist die liefde die wij zijn, die zich onafscheidelijk en stralend voordoet als wat altijd al het geval is, deze vreselijke liefde".

Diamantsoetra roept op tot altruïsme zonder onderscheid

Soetra’s zijn geheugensteuntjes die worden gebruikt in het hindoeïsme, het boeddhisme en het jaïnisme als een aforisme waarmee de kennis van rituelen, filosofie, grammatica of elk andere vorm van kennis kan worden overgedragen. De Diamantsoetra vormt een op zichzelf staand onderdeel van Prajnaparamita-literatuur (perfectie van inzicht).
Voorbeelden van paramita's (transcenderende deugden) zijn: vrijgevigheid; morele discipline; geduld; wijsheid (prajna); inzet; verdraagzaamheid; waarachtigheid; vastbeslotenheid; belangeloze liefde; gelijkmoedigheid tot in perfectie en zonder eigen belang; vindingrijkheid (in het vinden van de juiste middelen om andere wezens te helpen); vastberadenheid; kracht; kennis.
Het thema van alle Prajnaparamitasoetra’s is hoe het inzicht in de leegte van alle verschijnselen leidt tot een actief mededogen voor alle wezens.

De Diamantsoetra heet zo omdat hij zo scherp als een diamanten zwaard door wereldse illusies snijdt, om te verhelderen wat echt is en eeuwig. Volgens deze soetra moet al het via zintuigen waarneembare niet worden gezien als de hoogste werkelijkheid, maar als een illusie van het eigen bewustzijn.
Het soetra bevat voor die tijd twee belangrijke nieuwe inzichten. Het eerste inzicht is dat er geen zelf is. Het tweede inzicht is dat er twee te onderscheiden waarnemingsniveaus zijn, het relatieve dagelijkse en het absolute niveau. Op het absolute niveau is er alleen maar verandering. Daarom is er geen blijvend zelf. Een individu is voortdurend in ontwikkeling. Het gaat in de soetra om het kunnen switchen tussen beide niveaus. Bijvoorbeeld op het relatieve niveau zijn er menselijke en dierlijke individuen en op het absolute niveau zijn er levende wezens.

De leer van de an-atman (niet-zelf) onderkent geen blijvende, onveranderlijke, onafhankelijke kern (atman) bij de mens en andere levensvormen. De zintuiglijke wereld, die gekend wordt als object van de zintuigen, is zonder permanente kern, zonder onvergankelijke waarde. Japanse boeddhisten spreken van soku-hi ‘identiteit door negatie’. Niets bestaat uit zichzelf als onafhankelijke entiteit. ‘Worden’ en ‘betrekking’ zijn fundamenteler dan ‘zijn’ en ‘ding’. We zien dingen als ‘zijn-in-relatie’. De relatie is primair en daaruit ontstaan de dingen vanuit het niets. De leegte waaruit alles ontstaat is geen ding en is leeg van substantie.
Alle vormen als niet vorm te zien is een kenmerk van verlichting. Het is een toestand die niet via de rationele weg is te bereiken, want het gaat om iets wat niet is te (be)grijpen. Een verlicht persoon wordt gekenmerkt door kenmerkloze volkomenheid en is dus niet als zodanig te herkennen.

Een verlicht persoon die besluit zich belangeloos in te zetten tot Nirvana (verlossing van het rad van wedergeboorte) van anderen heet Bodhisattva. Er zijn zes perfecties of deugden (paramita's), die door Bodhisattva beoefend moeten worden om tot Verlichting te komen. De ‘perfectie van inzicht’ is de laatste en meest belangrijke.
De leer probeert vrij te zijn van alle dualisme en daarmee ongrijpbaar te zijn voor degenen die pretenderen de waarheid in pacht te hebben en zich zo boven anderen willen stellen en in hun macht proberen te krijgen. De anatman-leer schrijft om die valkuilen te vermijden voor dat een Bodhisattva geeft zonder onderscheid (ook niet tussen mens en dier en onderling) en zonder hoop hiermee verdiensten te verwerven.
Tegenwoordig zouden we dit benoemen als evenwaardig en ego-loos handelen.

Zie ook het Taoïstische wu wei en de Bhagavad Gita.
Siddhartha Gautama Boeddha, de grondlegger van het boeddhisme, riep op om te mediteren op de kracht van liefde en wel op de vier onmetelijke krachten die in alles en iedereen bestaan.
  1. Maitri, liefdevolle betrokkenheid: het verlangen om geluk te brengen aan alle levende wezens met bewustzijn.
  2. Karuna, compassie: het streven om alle levende wezens te bevrijden van hun pijn.
  3. Mudita, meevoelende vreugde: de blijdschap om het geluk van anderen.
  4. Upeksha, gelijkmoedigheid: een evenwichtigheid die ons in staat stelt evenveel en zonder onderscheid van alle levende wezens te houden.

Hebben wij een ziel?

De ongrijpbare ziel

Natuurwetenschappers onderzoeken graag de kern, maar met ongrijpbare, onstoffelijke zaken willen ze niets van doen hebben. Hoogstens zielenknijpers als psychiaters en psychologen gaan in gesprek om uw ziel bloot te leggen.
Een deel van de religies wil de volgelingen geen rad voor ogen draaien en geen loze beloftes doen al laten ze je wel met lege handen staan:
Op Internet valt het volgende te lezen over de anatta-theorie. “De ziel is volgens boeddhisten geen vonk van God, ze is een illusie van ons bewustzijn. Wanneer we beseffen dat alles illusie is, zijn we vrij van het Rad van Wedergeboorte. Dan bereiken we verlichting en gaan we op in de leegte. Verlichting is, volgens verschillende boeddhistische stromingen: de Grote Dood van de ik-illusie, de realisatie van egoloosheid, de realisatie van leegte, de realisatie van onze ware aard die leeg en helder, vreugdevol en vol mededogen is. Verlichting is voorbij de tegenstelling tussen dood en leven”.

Het beeld van de manier waarop mensen over de ziel praten en schrijven roept associaties op met wind (levensadem) en (doodse) stilte. De trouwe ziel lijkt lijdzaam af te wachten tot we er aan toe zijn om fluisterend of ten einde raad contact (verbinding) te maken. Via meditatie in alle rust menen we tussen onze gedachten door een glimp op te vangen. Is dit magie of een illusie? Is het een bijrol of bijgeloof?

Filosofe Joke Hermsen heeft vele collega's geraadpleegd en komt niet tot een bewijs, wel een weten voor zichzelf.
Drie citaten uit haar boek  Windstilte van de ziel.
“Het Engelse woord soul komt overigens van het Oud Engelse sawol of sawel, dat voor het eerst voorkomt in het achtste-eeuwse gedicht Beowulf. Dit woord is gelieerd aan het Gotische saiwala, het Germaanse seula, het Frankische sela en het Noorse sala. Ziel, Seele, soul, etymologisch stammen al deze woorden af van sailian of selian dat binden of verbinden betekent. Ook hier lijkt de verbinding tussen of betrokkenheid van tegenstellingen op elkaar het bezielende levensprincipe te zijn”.

“Wisława Szymborska, een Poolse dichteres, omschrijft in haar gedicht ‘Enige woorden over de ziel’ de ziel als datgene waar we alleen op kunnen rekenen als ‘we nergens zeker van zijn’ en ‘als vreugde en verdriet verbonden’ zijn”.

“Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat mijn schets van de ziel te maken heeft met deze betrokkenheid van het ik op het zelf – en daarmee ook van het ik op anderen en de wereld. Als ik de ziel zou moeten schetsen, dan zou ik een weegschaal tekenen. Een weegschaal waarop de tegengestelde polen tegen elkaar afgewogen worden, in een immer voortdurende en aftastende spanningsverhouding. Ik bedoel daarmee dat de ziel weleens de harmoniserende band tussen tegenstellingen als ik en zelf, ik en ander, particulier en universeel zou kunnen zijn. De ziel neemt immers zoveel tegengestelde begrippen als eenheid in zich op: stoffelijk en onstoffelijk, tijdelijk en eeuwig, individueel en algemeen. Daarom overstijgt de ziel ook onze taal, omdat deze op tegenstellingen gebaseerd is. Hoewel we de ziel niet kunnen beschrijven, kunnen we haar wel ervaren. Het is de ziel die bezielt, die leven inblaast, die het nieuwe en het mogelijke levenskracht geeft, zoals Pindarus reeds dacht: ‘O mijn ziel, put het veld der mogelijkheden uit’. Leven inblazen zou je ook als ruimte scheppen kunnen zien, het ruimte scheppen voor een betrokkenheid”.
Tot zover de citaten.

Al het goede komt in drievoud

Drie-eenheid; trias politica; plannen, uitvoeren, controleren; de mens heeft soms een derde partij nodig om de boel op gang te houden wanneer een impasse dreigt. Een katalysator die processen op gang brengt, maar zelf niet deelneemt. Een mediator die niet oordeelt maar wel een conflict met tegengestelde belangen beëindigt. Een intermediair tussen lichaam en geest, een vertaler tussen mens en God.
De kerk heeft de ziel niet verzonnen, maar naar voren geschoven om die rol te vervullen zonder veel woorden vuil te maken hoe dat zou kunnen en moeten werken. Ergens tijdens de zwangerschap, zo gaat het verhaal, voegt de ziel zich bij de foetus en ten tijde van het sterven verlaat de ziel het lichaam weer, soms als dolende ziel of spookverschijning. Het begeeft zich naar een niet zichtbare, onstoffelijke locatie waar het verslag doet van het geleerde tijdens het leven in de ziel gegrift van de tijdelijke eigenaar. Op die hemelse locatie bevinden zich andere zielen in probleemloze omstandigheden.
Een geloofwaardig verhaal? Het is een retorische vraag.

Over het bestaan van de ziel kun je geen zekerheid krijgen. Vanuit wetenschappelijk perspectief is er geen wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van een ziel, omdat deze niet kan worden waargenomen of gemeten. Wetenschappelijk onderzoek heeft wel aangetoond dat bepaalde hersengebieden en processen verantwoordelijk zijn voor de bewustzijnstoestanden en mentale processen die traditioneel aan de ziel zijn toegeschreven. Het is belangrijk om op te merken dat deze verschillende perspectieven op het bestaan van de ziel niet noodzakelijkerwijs elkaar uitsluiten. Het is mogelijk dat er verschillende manieren zijn om naar de menselijke ervaring te kijken, en dat elk perspectief waardevolle inzichten kan bieden. 

De ziel leeft vooral in onze taal en onze fantasie. En hoe meer ongrijpbare elementen het verhaal bevat, hoe langer het blijft leven. Het is de paradox van het leven dat we onszelf zijn wanneer we niet nadenken over onszelf en onszelf met hart en ziel overgeven aan het leven. We lopen met onze ziel onder de arm wanneer we gaan nadenken over wat dat zelf nu precies is en we grip willen hebben op de loop van het leven.

Verlichting en omgaan met onrecht

Hoe zou het leven van iemand die "ontwaakt" en "verlicht" raakt veranderen en wat zou die persoon ons adviseren?

Ook duizenden jaren geleden waren er verlichte personen. Hun boodschap werd mondeling en beeldend overgebracht en de oorsprong van meerdere personen werd soms verdicht en samengevat in de naam van één persoon.
De Chinese ‘oude wijze’ filosoof Lao Tse leek niet erg ambitieus toen hij de drie “schatten”, die we op ons levenspad nodig hadden, aanduidde met geduld, eenvoud en mededogen.
In onze tijd is er Tony Parsons, die zijn verlichtingservaring beschreef in het boekje met de paradoxale titel "Het open geheim".
Een kort citaat.
"Al onze energie smelt samen tot steeds iets nieuws, en de viering van eenvoudig dat wat is. Het is een uitwisseling van spontaan geven en ontvangen waardoor momenten waarop we weer tegenover elkaar staan verhelderd kunnen worden. Vaak is er stilte omdat er geen behoefte is de leegte te vullen die ooit als bedreigend werd gezien. Deze stiltes zijn vol van alleen maar samen zijn in een bestaan dat voortdurend danst".

Deze tekst kan aanspreken of als zweverig overkomen. Gevoel voor humor helpt. De lach kan bevrijdend werken. Met Johan Cruijff gezegd "je gaat het pas zien, wanneer je het door hebt". Een tekst gaat pas leven wanneer je er met al jouw zintuigen bij bent. Die ervaring is in dit blog een beetje te benaderen via een video (bijvoorbeeld van Tony Parsons zelf of Alan Watts, zie onder).

Toen we nog niet het inzicht hadden dat iedereen al verlicht is, verkeerden we in onzekerheid of wij in onze afgescheidenheid er mochten zijn. We probeerden ons ‘ik’ te verbinden met anderen of met een goede zaak en probeerden veilig te stellen dat we de moeite waard waren.
Toen we ons realiseerden dat we verlicht waren, verdween de druk om ons te bewijzen, immers we waren verbonden met alles en iedereen. We waren weliswaar verantwoordelijk voor ons handelen maar hoefden niet iets te doen om tot de eenheid van alles (zelfs het universum) te behoren. “Alles gebeurt zoals het gebeurt” en wij zijn getuige. We laten via onze zintuigen de buitenwereld toe met een open mind als deel van onszelf. We zijn aanwezig en verliezen daarbij zonder aarzeling (opgelucht, zie moksha) onszelf.
We begrepen dat we dit bevrijdend inzicht niet konden krijgen door te redeneren, door te streven of door te proberen te bereiken of te doen. Je kon onmiddellijk tot dit inzicht komen, eventueel -maar niet gegarandeerd- met behulp van een leraar, door meditatie of door genade.
Degenen die ontwaakten en tot inzicht kwamen, reageerden veelal met stilzwijgen want wat er veranderde en toch hetzelfde bleef, viel niet onder woorden te brengen. Ze maakten zich immers geen illusie (meer), ook niet dat er een advies is om onrecht te beheersen.
Sommige ontwaakten benaderden voortaan hun omgeving liefdevoller (zie ook Bohdisattva). Het ‘ik’ lost op, tezamen met dwang, strijd en angst voor eenzaamheid. Identificatie en competitie worden overbodig. Tony Parsons: "alles is energie, dat wat er is heeft het niet nodig om te weten wat het is" en er is een paradox "niets is tegelijkertijd alles". "Energie is vrij".
Onrecht en fouten in de buitenwereld kunnen worden aangepakt, niet door een illusionair ik of ego, maar door het herstellen van het natuurlijk evenwicht en organisch verlopende processen (zie video onder).
Tony Parsons. Het open geheim. (bol.com).

Herken je jezelf in het beeld dat we allemaal één zijn, althans niet-twee? Antwoord alleen met “ja” wanneer je dit kan ook nadat je in de media hebt gelezen over klimaat- en oorlogsslachtoffers, psychopaten, etc.. Antwoord je met "nee", dan is dit blog aanbevelenswaardig.

Iedereen kent mensen wiens gedrag we afkeuren, maar kunnen we hen ook in ons hart sluiten? Kunnen we vergeven, zodat barrières geslecht kunnen worden en tegelijk eraan werken om herhaling van onrecht te voorkomen?
Het gaat om het inzicht te zien tussen niet-doen en niets doen. Niets doen is geen optie, wel het aspect "laten" (wu wei) in de drie schatten van Lao Tse.
Laten we leven op een snelheid die past bij wat we kunnen behappen en verstouwen.

Vergelijkend godsdienstleraar en filosoof Alan Watts (1915-1973) kon de westerse en oosterse inzichten over het subtiele verschil dat de wereld kon uitmaken "betoverend" verwoorden.

Enkele van zijn bekendste aforismen zijn de volgende.

  • "We zijn geen vreemden in deze wereld, we zijn hier geboren en we zijn deel van de natuur, net als bomen, wolken en rivieren".
  • "Het leven is niet een probleem dat moet worden opgelost, maar een mysterie dat moet worden geleefd".
  • "Je bent niet gescheiden van de realiteit, je bent onderdeel van de realiteit".
  • "We moeten stoppen met proberen om onszelf te verbeteren en gewoon zijn wie we zijn".
  • "Je bent een functie van wat de hele kosmos doet op dezelfde manier als een golf slechts een functie is van wat de hele oceaan doet".
  • "Wanneer je je realiseert dat er niets ontbreekt, dan is de hele wereld van jou".
  • "Het is alleen maar als je probeert om alles onder controle te houden, dat je begint te beseffen hoe alles buiten controle is".

"De boeken van Alan Watts (bol.com)".

Rigoureuze mystiek

Het onbenoembare benoemen

Meister Eckhart leefde in de late Middeleeuwen. Hij was voor het Vaticaan een omstreden mysticus, omdat zijn ideeën weliswaar simpel waren, maar ook zeer radicaal.
Door de eeuwen heen heeft Eckhart als Dominicaanse priester altijd een tegenwicht gevormd tegen religieuze instituties die haar volgelingen onwetend en afhankelijk wilden laten zijn.
In een preek beantwoordde hij de volgende vraag.

Hoe moet ik God liefhebben?

Je moet Hem liefhebben zoals Hij is: een niet-god, een niet-geest, een niet-persoon, een niet-beeld, verder: zoals Hij is een puur, rein, louter Een, afgezonderd van alle tweeheid, en in dat Ene moeten wij eeuwig verzinken van iets tot niets.

Deze manier van spreken was gebruikelijk in de Joodse en Griekse apofatische theologie. Het Griekse woord apofasis betekent letterlijk ‘weg van de spraak’. Volgens de negatieve theologie is God dan ook zó verheven, dat je hem nooit kunt benoemen. Hij vormt het ultieme mysterie waarop al onze ideeën en voorstellingen afketsen. Of, zoals Eckhart het kort en krachtig in een Latijnse preek zegt: “God is voor ons onbenoembaar vanwege de onbegrensdheid van alle zijn in Hem. Al onze begrippen en namen drukken echter iets uit wat begrensd is. Op die manier kunnen we met ons verstand nooit beredeneren wie of wat God is.
Meister Eckhart geloofde dat de enige manier om in contact te komen met God was door af te stemmen op de innerlijke stilte van de ziel. Hij zag de ziel als een vonk van God die in elk van ons aanwezig is en die we kunnen ontdekken door stil te worden en ons af te stemmen op de goddelijke aanwezigheid. Eckhart gebruikte meditatie, contemplatie en gebed om deze staat van innerlijke stilte te bereiken, waarin we ons bewust worden van onze verbinding met het goddelijke en waarin we ons ego en onze wereldse verlangens kunnen loslaten. Voor Eckhart was dit proces van zelfvergetelheid de sleutel tot het ervaren van de aanwezigheid van God en het bereiken van spirituele verlichting.

Ook in de Advaita Vedanta uit het Hindoeïsme is deze manier van toepassen van de ontkenning om ongrijpbare concepten te benaderen gebruikelijk. Advaita betekent “niet-twee” om de eenheid (non-dualiteit) van alles te benoemen. Neti, neti, niet dit, niet dit. Wanneer de voorbeelden slim gekozen worden, wordt daarmee het ongrijpbare inzichtelijk gemaakt. Door alle beperkende ideeën te elimineren, blijft uiteindelijk alleen het ware zelf over, dat niet kan worden beschreven met beperkende concepten of eigenschappen, maar alleen kan worden ervaren als eenheid en oneindigheid.

Rigoureus en bevrijdend zelfonderzoek

Spiritueel coach Hans Laurentius gebruikt de aanbeveling om tot de waarheid omtrent je ware aard te komen, door een rigoureus zelfonderzoek. De waarheid ontdekken en het pad naar zelfrealisatie wordt dan “als het ware” stap voor stap af te leggen wat je niet bent en wilt zijn.
Dit is een kwestie van inspanning en genade en een moment van compleet loslaten is uiteindelijk onontkoombaar. Eckhart belooft een totale bevrijding.
In het “niet-kennende kennen,” waarbij Eckhart steeds weer ons hele heil in het niet-kennen, niet-weten stelt, wordt de kennis van God een gebeuren van het moment, een “vonkje,” waarin kenner en gekende in een heilige, geheelde geest steeds weer tot één geheel versmelten.

In De vreugde van verlichting schrijft Laurentius "wie God ontdekt, wordt vertrouwen, het is niet een kwaliteit waarover je als individu beschikt; het is (een aspect of karakteristiek van) je aard, het is een deel van wat je bent. Het dualisme verdwijnt en er is niet meer iemand die op God zit te vertrouwen, maar God manifesteert zichzelf als het ware als vertrouwen".

En zo wordt het ongrijpbare hanteerbaar en blijft het altijd levend. Dit geldt niet alleen voor God, maar ook voor liefde, vrijheid en respect.

Lessen voor onze tijd?

"In dat Ene moeten wij eeuwig verzinken van iets tot niets". Anders dan in de middeleeuwen trekken mensen zich voor contemplatie niet meer (lange tijd) terug uit het gewone leven. De geschiedenis maakt tevens steeds meer een einde aan ongelijkheid tussen mensen. Niemand staat in waarde of grondrechten boven de ander, maar we zijn wel steeds (meer) bezig onszelf met anderen te vergelijken. Wij kunnen de uitdaging van Eckhart om te verzinken van iets tot niets oppakken door ons als gelijke van andere mensen en zelfs van dieren te gedragen. Dat heeft positieve gevolgen voor het welbevinden van alle levende wezens op aarde.
Eckhart pleitte ook om van God geen voorstelling te maken. Tegenwoordig wordt "een hoger wezen" aangeduid met de meest uiteenlopende namen: Natuur, Alles, Niets, Leegte, Tao, JHWH. Zou het even serieus nemen in alle eenvoud van deze aanduidingen, met geduld en mededogen, niet een mooie toepassing opleveren van 'Uw wil geschiede"?

De weg te gaan

Vetgedrukt hierboven worden de "drie schatten" genoemd. Eenvoud, geduld en mededogen vormen de toegang tot tao. Keer terug tot de bron. Jezelf kennen is de meest grootse expressie van het leven. Je weg naar huis vinden is een grootse reis. Reis met geduld, ga langzaam en geniet van elke stap. Blijf aanwezig in het moment en je zult vinden wat je zoekt. Laat je leiden door mededogen. Je hart heeft de weg altijd gekend.

Zelfrealisatie

Psycholoog André Rozendaal kan rustig uitleggen hoe -dat wat zo voor de hand ligt- zo gemakkelijk over het hoofd wordt gezien. Hij heeft een eigen manier om uit te leggen wat het betekent moeiteloos vanuit het hart te leven: verlicht, vrij en gelukkig.
Hij stelt: "het zelf gelukkig zijn is essentieel voor een therapeut'. Hij pleit voor een evenwaardige houding, je bent zowel leraar als leerling.

Wederom een uitstekend interview door Patrick Kicken.

Bereiken en weer loslaten

Over de methode om te transcenderen en de methode weer los te laten.
Je kunt volgens Jan Geurtz iets doen om verlichting (liefdevol gewaar zijn) dichterbij te brengen door je bewust te worden wat je beter kunt laten.
Over de overeenkomsten van en verschillen tussen Dzogchen en Neo-Advaita.

Patrick Kicken had een zeer helder interview (dialoog) met hem:

Zie ook het korte interview met Jan Geurtz door Annemiek Schrijver in het programma Nachtzoen (deel 1).

Hoe kom je van verslavingen af? Nachtzoen deel 2.

In Vrij van gedachten praktische handleiding voor een helder en liefdevol leven laat Jan Geurtz zien hoe de vicieuze cirkel van negatieve gedachten en gevoelens te doorbreken. Het zijn onze gedachten die een pijnlijke scheiding creëren tussen onszelf, de ander en de wereld, en die telkens weer dezelfde levensproblemen veroorzaken. Vrij van gedachten biedt een praktische methode om de versluiering die onze gedachten veroorzaken, op te heffen.
In Bevrijd door liefde, praktijkboek voor zelfacceptatie en geluk in relaties beschrijft Jan Geurtz op toegankelijke wijze de meest voorkomende relatieperikelen en hoe je die kunt benutten voor spirituele groei. Hoe kun je liefdesrelaties aangaan die niet verzanden in een crisis of in een gezapig samenzijn? En hoe geef je elkaar ruimte voor persoonlijke groei zonder bekneld te raken in verwijt of verlatingsangst?

Leven na de dood, hoe bestaat het?

Descartes wilde zijn bestaan aantonen door te stellen dat hij dacht. Cogito, ergo sum. Ik denk, dus ik ben. Er zullen weinig mensen zijn die twijfelen of zij bestaan. Het andere uiterste is denken dat je eeuwig bestaat en niet echt kunt sterven. De eerste vorm van moeilijk doen heet filosoferen, de tweede vorm van gemakkelijk doen noemen we magisch denken. Gelukkig bewegen de meeste mensen hier tussenin.

Sommige mensen kunnen niet geloven dat een mens nooit eerder heeft geleefd. Zij gaan er vanuit dat zij een vorige leven hebben gehad en dat hun ziel voort bestaat na de dood.

Geloven in illusie

In non-dualistische filosofieën wordt gesteld dat de scheidingen die we waarnemen tussen individuen en de wereld om ons heen illusoir zijn. Het idee is dat alles deel uitmaakt van hetzelfde fundamentele bewustzijn of de universele werkelijkheid. In die zin wordt gezegd dat een individu nooit echt "geboren" wordt als een afzonderlijke entiteit, omdat het altijd al deel heeft uitgemaakt van het grotere geheel.

Leven en Dood als Continuüm

Vanuit dit perspectief wordt gekeken naar het leven en de dood als onderdeel van een continuüm. In plaats van te denken aan geboorte en dood als strikt afgebakende gebeurtenissen, wordt de nadruk gelegd op de voortdurende stroom van bewustzijn en het idee dat bewustzijn niet wordt vernietigd bij de dood, maar zich op een andere manier voortzet.

In een van zijn lezingen vertelt Osho (Bhagwan) over de schijnbare verschillen die er bestaan tussen de opvattingen van Jezus, Mohammed, Boeddha, Mozes en andere religieuze leiders over reïncarnatie. Het ene geloof stelt dat de ziel bestaat en opnieuw geboren wordt, het andere niet of spreekt er niet of nauwelijks over (bijvoorbeeld Jesus).
Volgens Osho denken alle gelovige leiders dat reïncarnatie bestaat, maar hebben zij verschillende strategische redenen om er wat anders over te zeggen of erover te zwijgen. Wat al duizenden jaren geleden geconstateerd werd is dat wanneer mensen denken dat huidig leed het gevolg is van daden uit een vorig leven dat veel mensen met dat lijden van anderen geen compassie hebben. Onder het mom dat je in een volgend leven een herkansing krijgt, lieten mensen verbeteringen in hun eigen gedrag na.
De schijnbare verschillen in de uitwerking van de religies hebben bij de volgelingen van de religieuze leiders door de eeuwen heen bijgedragen aan machtsstrijd.

De Dalai Lama is onderwerp geworden van politiek getouwtrek over zijn opvolger. In de Tibetaanse traditie wordt een religieuze leider opgevolgd door zichzelf in een volgend leven. De Dalai Lama wordt beschouwd als een bodhisattva. Dat is een wezen die het Ontwaken (verlichting) heeft bereikt, maar besluit na zijn dood terug te keren om anderen te helpen op hun beurt te ontwaken. Een bodhisattva heeft edele bedoelingen en is niet uit op de macht.
Na het overlijden wordt gezocht onder kinderen die opvallen door uitspraken die doen denken aan de overleden leider. Die kinderen worden gezocht onder bepaalde families in Tibet. Vanwege de winst in status ligt magisch denken en manipulatie op de loer. Of het aangewezen kind letterlijk de reïncarnatie van de vorige voorganger is, zullen slechts weinigen betwisten. Het doet er ook niet zoveel toe, want het gezochte kind krijgt een gedegen religieuze opleiding.
Sinds Tibet valt onder de Chinese overheersing, heeft de Dalai Lama aangekondigd niet meer te reïncarneren en heeft China geëist dat hij in China zou reïncarneren. Een tamelijk absurde situatie die laat zien dat opvattingen over reïncarnatie niet neutraal zijn en bijdragen aan politieke discussies over invulling van het geloof en aan machtsstrijd.

Dominee Hans Stolp heeft een boek geschreven met als titel “Waarom wij naar de aarde kwamen”. Het is volgens hem een boek voor kinderen van 10 tot 100 jaar. Volgens Stolp bestaan wij voor onze geboorte op aarde ergens in het universum als lichtwezens in een zuiver positieve omgeving, waar het leven paradijselijk is. We komen naar de aarde om te leren en gaan na onze dood weer terug. Doodgaan is als het uittrekken van een jas. We begraven of cremeren die jas en het lichtwezen verschijnt af en toe om nabestaanden ter zijde te staan, aldus Stolp.
Het leven van de lichtwezens klinkt te mooi om waar te zijn. Alleen maar positief leven daar leer je niets van, alleen maar negatief leven bestaat niet. Het leven op aarde is balanceren tussen positiviteit en negativiteit. Het negatieve maakt functioneel ruimte, zodat het positieve kan bestaan. Leven (zonder machtsstrijd) gaat gemakkelijker wanneer we telkens terugkeren naar die balans.
Het is maar de vraag of kinderen wel gebaat zijn bij het verhaal van Hans Stolp over levens voor en na het aardse bestaan. Het draagt niet bij aan vrijheid en leven in het nu.

Magisch denken

Van ongeveer het derde tot het zesde levensjaar gaan kinderen de fase van magisch denken door. Veel kinderen zien lichtwezens, engelen of overleden mensen. Een deel van die kinderen is paranormaal begaafd. Dat kan zowel bij hunzelf als bij hun ouders verwarring wekken. Een paar maken melding van een vorig leven. Wanneer dit niet onderdrukt en zonder oordeel aangehoord wordt, verdwijnt dit fenomeen uit het kinderleven. Kinderen, die dit niet goed een plaats geven, kunnen tot op hoge leeftijd blijven worstelen met hun ego en macht.

Of reïncarnatie nu wel of niet bestaat en kan worden herinnerd, het leven begint voor de meeste kinderen met een geheel nieuwe start en een schone lei, al begint vrijheid wat later bewust te worden.
Er is niets mis mee om af en toe te dromen en je fantasie uit te leven. Zolang je maar kunt schakelen tussen droom en werkelijkheid en geen verantwoordelijkheid ontloopt in het ontwikkelen van vrijheid. Het gaat om ontwaken in non-duaal bewustzijn. De behoefte om te fantaseren over een alleen maar positieve wereld verdwijnt dan vanzelf.
Hoe "ongeloofwaardig" het ook klinkt, 100% zekerheid over religieuze waarheid in het bestaan is niet nodig om het goed te kunnen leven.

Mystiek is het ongrijpbare respecteren, magisch denken is het je toe-eigenen. Het is een kinderlijke onvolkomenheid van het ego.

Klik op de links in de tekst of op de labels onderaan voor een uitwerking van deze gedachte.

Zie ook Groundhog day, over de kans om elke dag opnieuw te beginnen en zo het wezen van liefde te leren.

Wat is zelfrealisatie of verlichting?

Zelfrealisatie of verlichting is een spiritueel begrip dat wordt gebruikt om een staat van bewustzijn te beschrijven waarin een persoon zich bewust wordt van zijn of haar ware aard en essentie. Het wordt vaak geassocieerd met oosterse religies en filosofieën, zoals het hindoeïsme en boeddhisme, maar komt ook voor in andere spirituele tradities.
In het algemeen wordt zelfrealisatie beschouwd als het bereiken van een staat van bewustzijn waarin iemand zich realiseert dat hij of zij meer is dan alleen zijn of haar fysieke lichaam, emoties en gedachten. Het gaat om het loslaten van het ego, het identificeren van het ware zelf en het realiseren van eenheid met het universum en alles wat daarin aanwezig is.
Verlichting kan worden beschreven als een ervaring van diepe vrede, vreugde en vrijheid die voortkomt uit het loslaten van het verlangen naar materiële zaken en het erkennen van het goddelijke in zichzelf en in alle anderen. Het is een staat van zijn waarin men zich bewust wordt van de onderlinge verbondenheid van alle dingen en zich in harmonie voelt met de wereld om zich heen.
Er zijn verschillende manieren waarop mensen de staat van zelfrealisatie of verlichting bereiken, zoals meditatie, yoga, gebed, contemplatie en andere spirituele praktijken. Het is een persoonlijke reis die voor iedereen anders kan zijn, maar het kan leiden tot een diep gevoel van innerlijke vrede, betekenis en doel in het leven.

Vooraf

Er bestaat niet zoiets
als 'een verlicht iemand',
dat is een contradictio in terminis.
Verlichting is de erkenning
dat je de grote open ruimte bent
waarin alles komt en gaat.
Verlichting is bewustzijn zijn.
Niemand kan bewustzijn claimen,
en niemand kan zich de grote
open ruimte toe eigenen.
Verlichting bestaat,
verlichting is een feit,
maar het idee van
'de verlichte persoon'
is fictie, is een illusie.

Facebook Di©k Sinnige

Verlichting is geen geloof, inzicht of filosofie. Ze kan niet geleerd, onderricht of geschonken worden. Zelfrealisatie of verlichting is nooit helemaal in woorden te vangen. Daarom wordt hier de apofatische manier toegepast: omschrijven wat het niet is (via de negatie, bijvoorbeeld "niet" en "geen") om zo dichterbij het ongrijpbare te komen. De uitleg in dit artikel is gemakkelijker te volgen wanneer je kunt omgaan met paradoxen, kunt omdenken, het positieve ziet in de negatie en en-en-denkt: twee ogenschijnlijk tegenstrijdige beweringen zijn beide waar. Bijvoorbeeld omdat deze op een abstracter niveau "verbonden" zijn, zoals een synthese een these en antithese verbindt.

We beginnen met een aantal uitgangspunten.

Zelfrealisatie

  • Het is het besef dat er geen persoonlijk zelf is te ervaren. Je kunt alleen jezelf zijn en je afgescheiden voelen
  • Het bewustzijn waarin jij verschijnt is altijd verlicht. Het is een innerlijk weten.
  • Een verlicht persoon wordt gekenmerkt door kenmerkloze volkomenheid en is dus niet als zodanig te herkennen (diamantsoetra).
  • Terwijl er geen eigen zelf is, is er zowel wel als geen afgescheidenheid te ervaren. Er is non-dualiteit (niet twee zijn). 
  • Wanneer je stopt met zoeken naar jezelf in de wetenschap dat er geen afgescheiden zelf kan worden gevonden, kan de onmiddellijke ervaring ontstaan dat je verbonden bent met alles en iedereen. 
  • Je hoeft jezelf niet te bewijzen, je mag er zijn, net zoals alle andere levende wezens. Je deed het als baby al vanzelf en je bent het waarschijnlijk (langzaam) kwijt geraakt toen jouw ego zich aandiende en ontwikkelde en hoe ouders daarop reageerden.

Niet-zelf ervaren?

De ervaring van het niet-zelf wordt vaak gezien als een hoogtepunt in het spirituele pad, waarbij het individuele zelf volledig wordt overstegen en er een diepgaand bewustzijn van eenheid en non-dualiteit ontstaat. In deze staat van zijn, wordt het gevoel van een afzonderlijk zelf, een ego, volledig opgelost en blijft er alleen nog maar een bewustzijn van zijn over.
Het bereiken van de ervaring van het niet-zelf kan verschillende positieve effecten hebben op iemands leven. Het kan bijvoorbeeld leiden tot een gevoel van rust, vrede en innerlijke stilte. Mensen die deze ervaring hebben gehad, beschrijven vaak dat ze minder gehecht zijn aan materiële zaken en minder last hebben van emoties zoals angst, woede en jaloezie.
Daarnaast kan het ervaren van het niet-zelf ook leiden tot een dieper begrip van de aard van de werkelijkheid en een groter gevoel van verbondenheid met anderen en de wereld om ons heen. Het kan iemand helpen zich meer bewust te worden van de onderlinge afhankelijkheid en interconnectiviteit van alle dingen.
Het bereiken van de ervaring van het niet-zelf is echter geen doel op zich, maar eerder een bijproduct van het streven naar spirituele groei en ontwikkeling. Het is belangrijk op te merken dat deze ervaring niet gemakkelijk te bereiken is en dat het een langdurig proces van spirituele oefening en discipline vereist. Het is dus vooral een uitnodiging om het pad van spirituele groei te bewandelen en te streven naar een dieper begrip van de aard van ons bestaan

Taal en werkelijkheid

Dat ergens een woord voor bestaat wil nog niet zeggen dat het ook fysiek bestaat. Twee voorbeelden zijn ego en pijnlichaam.
Het ego kan worden gevoed door een pijnlichaam (Eckhart Tolle). Het gaat dan tussen jou en de ander staan, maar deze twee entiteiten (ego en pijnlichaam) bestaan alleen in de taal (net als ik, jij, hij). Daarmee wordt het praten en denken erover overigens niet minder bruikbaar. Het ego heeft als functie om voor jou op te komen, maar levert ook een afgescheiden gevoel op. Wat tot afgescheidenheid (schijnbare dualiteit) leidt is het vasthouden aan een eigen identiteit. Het levert meer verlichting op om je te realiseren dat het voldoende is om vast te stellen dat ”je bent”. Alles wat je er achter "plakt of denkt" is een schijnidentiteit. Het is werkzaam in de taal en de maatschappij, maar is het is beter niet te verwarren met de realiteit. "Jij bent schilder", omdat je ervoor geleerd hebt of omdat je het doet, maar over wie of wat je bent, zegt het niets.

In de verbinding die je kunt voelen met anderen stroomt liefde, maar je kunt liefde niet bezitten, genereren, grijpen of vasthouden. Sommige mensen zeggen “alles is liefde”, ook dat is slechts wat geldt in de taal, net als “alles is ijdelheid" of “alles is een illusie”. Liefde en vrijheid zijn alles in de zin dat zij begin, middel en doel zijn voor alle levende wezens. Ze zijn de bron én de bestemming van alles zonder een letterlijk begin en zonder een letterlijk einde te zijn. Het geeft leven zin zonder inhoud op te leggen. We (alle levende wezens) zijn hierin evenwaardig, althans het zou mooi zijn wanneer we het zo zouden opvatten. Het is echt bevrijdend voor jezelf en de ander wanneer je het zo opvat.

In ons hoofd geven we betekenis aan wat er via onze zintuigen binnenkomt, maar die betekenis hoef je niet als objectieve waarheid aan te nemen. Je kunt de illusie dat je gedachten en gevoelens waar zijn gewoon weer loslaten. Het kan bevrijdend werken door je te realiseren dat het bij een ander ook zo werkt.
Na een zelfrealisatie heb je de paradoxale ervaring dat alles is veranderd en niets hetzelfde is gebleven en omgekeerd dat alles hetzelfde is gebleven en niets is veranderd.

Verlichting

Een staat van verlichting kan en moet niet worden opgewekt door het te willen of te proberen, want alles wat je dan ervaart is het juist niet.

Het pad naar verlichting is niet 'erbij, erbij, erbij', maar 'weg, weg, weg' tot alles leeg is en vol, volledig compleet enkel DAT. Het begin is niet te zien hoe HET is, maar te zien hoe het niet is (Hans Laurentius).

Wu wei, doen door niet te doen, is de wijsheid die we kunnen toepassen terwijl we gericht zijn op doen. Wie ethisch wil handelen en de mens ziet als een deel van een niet handelende god, kan een evenwicht maken tussen doen en laten. Het goddelijke oordeelt niet en kan niet worden gemanipuleerd. Daarom is de hoogste vorm van ontwikkeling, gelijkstaand met verlichting, de staat van non-duaal bewustzijn waarin je niet meer de neiging hebt om te oordelen.

Wie verlichting wil ervaren kan hierop mediteren door open te staan voor wat er opkomt tussen gedachten en gevoelens door. Je kunt je erop voorbereiden.
Meer kan en hoef je niet doen. Hier is de methodeloosheid van de zen-paradox behulpzaam, zegt Bhagwan (Osho). Men kan niet doen en toch moet men niets laten.

Wat is verlichting (niet)?

Een Godservaring of een piekervaring wordt vaak gekenmerkt door een gevoel van betekenis en transcendentie en diepe verbondenheid met iets groters dan henzelf. Dit kan een hogere macht, het universum, anderen of zelfs het eigen innerlijke zelf zijn. Mensen ervaren een verhoogd bewustzijn en een gevoel van verruimd perspectief.  De ervaringen van diepe betekenis heeft de potentie om diepe vreugde, geluk en vervulling achter te laten en kan leiden tot een hernieuwd begrip van zichzelf en het leven. Normale zorgen en gedachten worden tijdelijk losgelaten en eenheid wordt gevoeld, waarbij de scheiding tussen het individu en de omringende wereld lijkt te vervagen.

Je kunt gevoelens ervaren die bijna identiek zijn aan het gevoel van verlichting. Dan kun je denken aan kicks, bliss, flow, flashes, drugs geïndiceerd, high, opgewekt via hersenstimulatie, verliefdheid.
Het verschil is dat verlichting niet verslavend werkt, maar bevrijdend.
Je kunt doorlezen op de aspecten van zelfrealisatie via de labels onderaan dit blog voor nadere uitleg. Hierna nog wat voorbeelden van wat anderen erover zeggen.

Jan van Rossum: "Verlichting kan nooit het resultaat van denken zijn, omdat het vooraf- en voorbijgaat aan het denken. Alleen als het denken afziet van streven naar verlichting, kun je weer samenvloeien met de ononderbroken stroom van het leven waar je nooit ofte nimmer van gescheiden bent geweest".

Enkele van de misverstanden over verlichting zijn (Inzicht 8 Frans Langenkamp) de volgende.

  • Verlichting is heel moeilijk te bereiken.
  • Verlichting is een onbeschrijflijke toestand.
  • In de toestand van verlichting is het ego verdwenen.
  • In verlichting heeft men geen verlangens meer.
  • In de toestand van verlichting leeft men helemaal in het hier en nu.
  • Je kunt helemaal niets doen om verlichting te bereiken.
  • Het bereiken van verlichting vergt grote discipline.
  • Om verlicht te worden moeten men zijn seksualiteit opgeven - celibatair leven.
  • Verlichting ontstaat door het vernietigen van het ego.
  • In verlichting zie je in dat het ego een illusie is.

Deze opsomming van misverstanden is een voorbeeld van apofatisch benaderen. Het apofatische (ook wel via negativa genoemd) is een filosofische en theologische methode die zich richt op het beschrijven van de ultieme realiteit door middel van het ontkennen of uitsluiten van alles wat deze niet is, in plaats van het bevestigen van wat het wel is. Het gaat dus niet om een positieve beschrijving, maar om een negatieve benadering door middel van ontkenning.
Neti neti is een filosofisch concept uit de Vedanta-school van het hindoeïsme, dat vaak wordt vertaald als "niet dit, niet dat". Het verwijst naar de praktijk van negatie of ontkenning, waarbij men alle beperkende concepten of eigenschappen van het zelf ontkent om tot het besef te komen van wat het zelf werkelijk is. Dit wordt beschouwd als een weg naar zelfrealisatie of spirituele verlichting.

Het realiseren dat je niet boven of onder iets of iemand anders staat lost heel veel onzekerheden op en geeft zicht op totale verbinding met alles en iedereen.

Aanwezig zijn in het nu

Leonard Jacobson schrijft in zijn boeken over aanwezig zijn in het nu en verlichting. Een citaat uit het hoofdstuk Een ontwaakt leven (blz 188).
Iemand die verlicht of ontwaakt is, leeft voornamelijk in het moment van Nu. Het Nu wordt altijd herkend als de werkelijkheid van het leven, zelfs als men binnengaat in het denken en het functioneert in de wereld van de tijd.
Een verlichte persoon leeft in een staat van liefde en acceptatie. De illusie van afgescheidenheid is opgelost. Hij of zij leeft met een sterk gevoel van Eenheid van alle dingen.
Een verlicht persoon leeft zonder te oordelen, zonder angst en verlangen. Er is een voortdurend besef van de niet aan de persoon gebonden en eeuwige dimensie van het bestaan.
Hij of zij heeft mededogen en handelt altijd integer. Het is onmogelijk om oneerlijk te zijn. Iemand die werkelijk verlicht is ziet alle anderen als gelijken. Dat breidt zich uit naar de dieren en de wereld van de natuur. Het is onmogelijk voor een verlicht persoon om anderen met opzet te benadelen.

Reis naar het nu; een heldere begeleiding op het pad naar geestelijk ontwaken (bol.com).

In dit boek beschrijft Jacobson een twee-stappen-dans naar ontwaken en heelheid. De eerste stap is aanwezig zijn en de tweede stap het bewust worden van dat wat je uit die aanwezigheid haalt en houdt. Die tweede stap, over de trucjes van het ego en het brein die je laten leven in de wereld van illusie, lijkt op het advies van Hans Laurentius om rigoureus zelfonderzoek te doen.

Zie ook alle boeken van Hans Laurentius
of het boek van Vera Helleman. Moeiteloos jezelf zijn. ontwaken in een nieuw bewustzijnsperspectief (bol.com).

Er is geen jij, jij bestaat niet

Roeland de Looff is een sociaal wetenschapper die in zijn boek “Jij bestaat niet” de stelling verdedigt dat jij niet bestaat maar slechts een illusie bent. Hij hoopt hiermee voor spirituele zoekers een antwoord te geven waardoor zij niet langer hoeven te zoeken naar zichzelf en verlichting.
Zijn aanpak lijkt op hoe de theologie het goddelijke probeert te definiëren vanuit wat het allemaal niet is. Het ongrijpbare positieve wordt duidelijk gemaakt vanuit het concreet negatieve. Dit heet de apofatische benadering.

Hij schrijft.
Het gevoel van een individueel ik, dat zelfstandig iets doet is en uit vrije wil keuzes maakt, is een illusie. Alleen eenheid doet iets. Jij als zelfstandig handelende entiteit bestaat niet.
Er is geen jij die een relatie zou kunnen hebben of verbinding zou kunnen zoeken met eenheid (immers dat zouden er twee zijn). Er is alleen eenheid. Dit weten is het einde van de spirituele zoektocht. Je ziet in dat je niet anders kunt zijn dan eenheid, dat je nooit iets anders bent geweest dan eenheid. Dat betekent dat je er niet naar hoeft te zoeken of iets zou moeten doen om er verbinding mee te krijgen. Als alle illusies zijn verdwenen blijft alleen de stilte over en dat is wie je bent.
Tot zover de Looff.

Het denken in termen van eenheid staat tegenover de tweedeling die dualisme genoemd wordt. De grondgedachte van non-dualistisch denken berust op de aanname, dat elke vorm van tweedeling geen reëel verschijnsel is, maar dat een dergelijk onderscheid kunstmatig wordt aangebracht. Voorbeelden van non-dualisme zijn te vinden in de tweedelingen tussen: het zelf en de ander, man tegenover vrouw, goed tegenover kwaad et cetera.

Het is ons ego dat ons de illusie oplevert dat wij een afgescheiden ik hebben. Weliswaar heeft ons ego een natuurlijke functie, maar we zouden volgens de Looff moeten accepteren dat we niet via deze weg aan illusies kunnen ontsnappen en de waarheid kunnen zien.
De Looff probeert aannemelijk te maken dat de vrije wil niet bestaat, een illusie is. Hij citeert Jung die stelde dat de vrije wil het verschil is tussen doen wat je doen moet met of zonder vreugde. Het is de uitdaging voor de moderne mens om met dit klein beetje speelruimte het leven aangenaam te maken.

Wie denkt in termen van of-of zal de theorie van de Looff moeilijk kunnen volgen, want dat is een vorm van dualistisch denken. Wie gewend is te denken in termen van en-en zal verder komen en wie paradoxen kan hanteren kan de boodschap dat jij stilte bent kunnen “begrijpen”. Immers, wie kan accepteren dat de waarheid niet valt te grijpen, krijgt veel vrijheid en heeft minder behoefte om een oordeel te zoeken en blijft stil.


Klik hier voor een video-interview met Roeland de Looff.
Jij bestaat niet, de werkelijkheid achter de illusie (bol.com).

Hans Laurentius schrijft in "Rozengeur & Prikkeldraad".
Zoeken leidt niet tot zien. Stoppen wel.
Ontdek de verkleving met de commentator en zie!
Hij is slechts deel van het waarneembare,
een verschijnsel, niet jij.
Ontdek: zonder 'hem' besta ik ook.
Wat je ook maar beschrijven kunt
is niet meer dan wat het is:
een beschrijving van een waarneming.
Wat je ook maar kunt beschrijven is het dus niet.


Marnix Pauwels zegt in een interview met Happinez.


Zoeken zonder voorbehoud

Als spiritualiteit je wapen wordt in de strijd tegen gevoelens van minderwaardigheid, oude pijn, schaamte of welk ander ongemak dan ook, dan bewijs je jezelf geen dienst. Dan probeer je het leven alsnog naar je hand te zetten -ook al noem je het dan misschien heel fraai ‘overgave’. Dan is er altijd nog die angst dat je niet krijgt wat je wilt, in plaats van dat je ontdekt dat die hele ‘je’ een waanzinnige illusie is. En zo blijf je extreem kwetsbaar, terwijl je er voor je gevoel juist alles aan doet om dat te voorkomen. Dus als je tóch zoekt, als je tóch wezenlijk nieuwsgierig bent, zoek dan zonder voorbehoud. Zoek diep en ver en hard en onstuitbaar, zoek of je leven ervan afhangt, en ga geen enkele ervaring uit de weg.

Geloof me: er kan je uiteindelijk niks gebeuren.

Vrij naar Erik van Zuydam.

De meeste mensen leven in de overtuiging dat hun lichaam wordt bewoond door een afzonderlijk ‘ik’, dat zijn of haar leven lijkt te kunnen besturen. Hoe overtuigend dit ook voelt, dit persoonlijke zelf is een illusie.
Vanuit een basaal gevoel van gemis is dit ik op allerlei manieren op zoek naar vervulling. Het leeft in de overtuiging dat ‘dit’, de huidige ervaring, het niet kan zijn en dat er iets moet veranderen om compleet te zijn. Zo ontstaat een zoektocht zonder einde, want zowel de zoeker als het beoogde toekomstige doel zijn imaginair.
Waar we het meest naar verlangen is de totale afwezigheid van het zoeken, naar de vrijheid die dat geeft. Hoe zou je rust kunnen ervaren als je gelooft in het idee dat je ‘er’ nog niet bent, dat er eerst nog iets moet veranderen? Onmogelijk. Zoeken naar jouw ware of "Hogere" zelf leidt niet tot vinden, zoeken leidt tot nog meer zoeken. Het spirituele pad is niet een reis met een eindbestemming, het is een eindeloze vicieuze cirkel. Er is geen eindbestemming in de toekomst. Er is alleen maar dit tijdloze moment.

Wat blijft er over als het zoeken stopt, als die verbeten gerichtheid en het wachten op ‘later’ tot een einde komt? Al wat er overblijft is ‘dit’, de ervaring van dit moment, zonder het idee dat dit moment tot een beter volgend moment zou moeten leiden. De kramp van het zoeken maakt plaats voor een natuurlijk en vrij gevoel van Zijn. De compleetheid is er al. Ze ligt verscholen in alles wat er nu is.

Inzicht in mythen rond verlichting

Taal en verlichting

Woorden leiden niet rechtstreeks tot verlichting, ze wel kunnen helpen bij het ontwarren van ingesleten denkpatronen. Verlichting is het besef van de alomvattende heelheid van het leven, waarin geen afzonderlijk individu bestaat los van de naadloze levendigheid van alles wat zich voordoet.
Nondualiteit is niet exclusief is voor een selecte groep, maar voor iedereen die ervoor openstaat. Het is geen verbetering van het bestaan, maar een bevrijding van mentale filters en beoordelingen, waardoor een diepgaand mededogen en een vrijheid van oordeel ontstaan.
Voorkeuren en reacties blijven optreden, zelfs nadat het besef van afgescheidenheid is doorbroken. Oude conditioneringen kunnen blijven hangen, maar dat het besef van het ontbreken van een 'machinist' van de handeling ruimte kan creëren voor meer empathie.
Expressie van liefde hoeft niet persoonlijk of sentimenteel te zijn. Het gaat om een alomvattende liefde die het leven omhelst zonder oordeel. De liefde laat zich niet vangen in conventionele categorieën en omdat ze de oneindige dans van het leven vertegenwoordigt die niet te definiëren is.
Liefde laat geen sporen na (Miranda Warren bol. com).

InZicht over mythes

In het tijdschrift InZicht nr 1 februari 2012 behandelt James Swartz een aantal mythen rond verlichting.

De grootste mythe is dat verlichting een ervaring is. Verlichting verkrijg je door zelfkennis en verwijdering van onwetendheid van het zelf. Dit is opzettelijk dubbel negatief geformuleerd: “verwijdering van onwetendheid”.
Het zoeken naar eenzijdige opheffing van het negatieve volstaat niet, het gaat om het accepteren van het werkzame daarvan.

De eerste mythe die Swartz behandelt is dat verlichting ‘de afwezigheid van denken’ is. Hij stelt dat gedachten van jou afhankelijk zijn en dat jij niet afhankelijk bent van gedachten. De weg naar verlichting verloopt niet via denken, terwijl het denken alleen maar in de weg staat wanneer je het niet los kunt laten.
De tweede mythe gaat over de reeks identiteiten die wij bedenken vanuit onze onwetendheid omtrent onze ware identiteit. De poging van het ego of ‘ik’ om verlichting te bereiken door de eigen identiteit te beperken is vruchteloos. Het gaat er niet om het eigen ego te doden, maar om in te zien dat het zelf zichzelf moeiteloos ervaart.
De derde mythe is dat Nirvana een verlangenloze staat van zijn is. Flauw gezegd, zoals filosoof Coen Simon doet in zijn nieuwste boek Filosoferen is makkelijker als je denkt, leren denken (bol.com): “verlangen geeft het leven zin, maar is zelf niet de zin van het leven”.
Verlichting is weten dat ik gewaarzijn ben en dat ik als zodanig vrij ben van verlangens.

Swartz behandelt vervolgens de mythen van leven in het nu, de ervaring van Eenheid, de transcendente staat, verlichting als eeuwige gelukzaligheid en een speciale status. Hij benadert deze met: verlichting is geen gevoel, maar een weten dat wel gepaard gaat met positieve gevoelens (en dus zichtbaar is op een hersenscan). Je kunt het niet opwekken en met behulp van een leraar gaat het 't snelst.

Swartz schrijft niet gemakkelijk, vandaar hier geen boekverwijzing.

Een andere schrijver over verlichting die het zijn lezers niet gemakkelijk maakt is Hans Laurentius.
In "Rozengeur & Prikkeldraad" schrijft hij:
Zijn IS al. Er kan niks voor of tegen gedaan worden, en het is van niemand, er is niemand, er is Zijn. Dat ben jij. En wat er ook lijkt te gebeuren, inclusief dit satsang gedoe, is wat HET is. Dit is het. Precies Dit. 'Je' bent al gearriveerd. DIT is HET, en DIT (jij) gaat nergens heen en komt nergens vandaan.

Heel praktische aanwijzingen rondom verlichting en mystiek geeft C.B. Zuijderhoudt: Meester Eckharts mystiek in de praktijk (bol.com).

Liefde is ….

Liefde is een toestand van Zijn. Je kunt haar nooit verliezen en ze kan je nooit verlaten omdat het diep in je zit. Jezelf te kennen als het Zijn onder de denker, de stilte onder de mentale ruis, de liefde en vreugde onder de pijn, is vrijheid, verlossing, verlichting.
In de stilte van je aanwezigheid kun je je eigen tijd- en vormloze werkelijkheid voelen als het ongemanifesteerde leven dat je fysieke vorm bezielt. Je voelt dan hetzelfde leven diep in ieder ander mens en elk ander schepsel.
Je kijkt door de sluier van vorm en afgescheidenheid heen.
Dat is het verwezenlijken van eenheid.
Dat is liefde.



Er is één relatie die je niet meer hebt als je verlicht bent: die met jezelf. Als je de illusie om die te hebben, hebt opgegeven, worden al je andere relaties liefdesrelaties.

Valkuilen bij meditatie en spirituele groei

Wie de voordelen van mediteren wil genieten moet voorbereid zijn op een paradoxale ervaring: hoe harder je jouw best doet hoe minder je bereikt, maar ook hoe gemakzuchtiger je jouw doelen wilt bereiken, hoe minder je bereikt.
Doen door niet-te-doen en Leven in het Nu, het klinkt zo simpel om alleen maar te zijn, maar is het dat ook?
De techniek van mediteren is erop gericht om je geest te verlossen van onnodige gedachtes en hersenactiviteit, maar hoe harder je probeert geen onnodige gedachten te hebben, hoe harder ze aan je opdringen. “Denk niet aan een witte olifant”.
Je zou haast gaan twijfelen aan je mentale kracht en zelfbeheersing.
Om tot ontspanning te komen, probeer je tijdens een meditatie te focussen.
Deze focus kan zijn op onze ademhaling, een woord (mantra) dat we herhalen, sensaties in ons lichaam (ruiken, voelen, luisteren of proeven).

Hier zijn enkele veelvoorkomende valkuilen waar je op moet letten. 

  • Het zoeken naar snelle resultaten. Meditatie en spirituele groei zijn processen die tijd en toewijding vergen. Als je te veel gefocust bent op het snel behalen van resultaten, kun je gefrustreerd raken en opgeven. 
  • Het vermijden van pijnlijke emoties. Sommige mensen kunnen geneigd zijn om pijnlijke emoties te vermijden door te mediteren of zich te richten op spirituele groei. Dit kan echter averechts werken en je groei belemmeren. Het is belangrijk om ook de moeilijke emoties te erkennen en te accepteren. 
  •  Het vasthouden aan dogma's. Sommige mensen kunnen dogma's of rigide overtuigingen vasthouden over spirituele groei, meditatie of religie. Dit kan leiden tot dogmatisch denken en het vermijden van nieuwe ideeën en perspectieven. 
  • Het vergelijken van jezelf met anderen. Het vergelijken van je eigen meditatie- of spirituele praktijk met die van anderen kan leiden tot gevoelens van minderwaardigheid of superioriteit. Het is belangrijk om je eigen pad te volgen en niet te veel te vergelijken met anderen. 
  • Het verwaarlozen van je dagelijkse verantwoordelijkheden. Meditatie en spirituele groei mogen niet ten koste gaan van je dagelijkse verantwoordelijkheden, zoals werk, relaties en persoonlijke verzorging. Het is belangrijk om een gezonde balans te vinden tussen je spirituele praktijken en je dagelijkse leven.

Eckhart Tolle, een spiritueel raadsman, beveelt (net als alle meditatiecoaches) aan om gedachten en sensaties die opkomen tijdens het mediteren gewoon te laten zijn. Het gaat er Tolle om open te staan voor wat het bewustzijn binnenkomt in de ruimte of pauze tussen deze gedachten en sensaties. Wat dat is, is voor iedereen persoonlijk, maar paradoxaal volgens Tolle ook universeel. Voor wie het niet lukt om open te staan en blijft hangen (rond”tollen”) in negatieve gedachten heeft Tolle het begrip pijnlichaam geïntroduceerd, een soort oud zeer, dat hij koppelt aan het ego. Beiden zijn een soort negatieve energie opgebouwd uit oude pijnen en kwetsuren. Zij proberen te groeien in het nu omdat zij schreeuwen om verwerking.

De kunst is deze groei toe te staan zonder je daarmee te identificeren. Het ego en het pijnlichaam zijn geen realiteit, maar proberen dit te worden en houden je vervolgens af van wat reëel is in het nu. De reden dat je dit risico loopt komt omdat het "ware" zelf "vormloos" is en voortdurend zoekt naar vormen waarmee het zich kan identificeren. Door dit proces te observeren, zonder identificatie, en ruimte te maken voor wat er meer is, groeit het bewustzijn. Tolle noemt dit het nieuwe bewustzijn. Oefeningen om identificatie los laten laten je de vraag stellen "Wie ben ik?" en laten je ontdekken dat het goed leven is zonder een concreet antwoord.

Deze fenomenen maken mediteren en spirituele groei zo lastig: twee stappen vooruit, een stap achteruit. Lastig des te meer wanneer je er sensationele verlichtingservaringen van verwacht. Mogelijk zijn die ervaringen er, maar ook dan is het zaak om je er niet mee te identificeren om de spirituele groei niet te frustreren. Dit soort ervaringen (ook soms in de ruimte en de stilte van de natuur beleefd) vallen je toe en kunnen niet met je verstand worden opgeroepen. Het ego zou wel willen, maar moet constateren dat het gebeurde door niet te doen.

Meditatie is een oefening in het niet doen.

Zie ook deze video van Eckhart Tolle.
Meer lezen over Tolle? Klik hier of op de tags en steekwoorden hieronder.

Inzicht voor het zoeken naar verlichting

Bewust overstijgen 

Het concept van zelfrealisatie of Verlichting gaat vaak gepaard met het idee van bewust leven in het hier en nu, en het overstijgen van tegenstellingen door ze te bekijken vanuit een gevoel van eenheid of verbondenheid.

Januskop

Dit betekent dat je bewust leeft in het moment, zonder je al te veel zorgen te maken over het verleden of de toekomst, en dat je je bewust bent van je eigen ervaringen en emoties zonder dat deze je volledig beheersen. Op deze manier kun je een dieper gevoel van vrede en voldoening vinden in het leven, omdat je niet langer wordt afgeleid door externe omstandigheden of innerlijke conflicten.
Tegelijkertijd betekent het overstijgen van tegenstellingen dat je jezelf openstelt voor de mogelijkheid dat alles met elkaar verbonden is en dat er geen absolute scheiding bestaat tussen verschillende aspecten van het leven. Dit kan je helpen om meer compassie en begrip te ontwikkelen voor andere mensen en de wereld om je heen, omdat je erkent dat alles met elkaar verbonden is en dat we allemaal deel uitmaken van een groter geheel.

Magazine

Voor mensen die al te zeer geloven in de ratio wordt het magazine InZicht zeer aanbevolen. Ook mensen die krampachtig zoeken naar de ervaring van verlichting.
K. Bor stelt in het februari 2011 nummer van het magazine Inzicht “Pas als ‘jij’ jezelf niets meer afvraagt en niet meer met verlichting bezig bent, is er die Vrijheid zoals die er altijd al lag”.
Hans van Dam ondersteunt deze stelling op zijn site met de volgende “Dwaaltekst”.

Het Lege Register

De namen van alle verlichten van alle tijden vind je in het Lege Register. Inschrijving in het Lege Register geschiedt volautomatisch. Je hoeft er dus niets voor te doen. Deze procedure, of liever, het ontbreken daarvan, garandeert dat het Lege Register altijd up-to-date is. Wil je weten of je verlicht bent? Check dan gratis het Lege Register. Doe het nu en maak een einde aan die martelende onzekerheid.
Tot zover van Dam.

K. Bor in Inzicht: de beste manier om realisatie voor te blijven is ernaar te zoeken.

Voor wie het bovenstaande te cryptisch is, is misschien het video-interview van een wandeling met Hans Laurentius inzichtelijk.
Volgens Hans Laurentius is verlichting de spontane en diepgaande herkenning dat er geen ik is, geen verleden, geen toekomst, geen lijden, geen wensdromen, geen weerstand tegen hoe het is.
De persoon die je denkt te zijn heeft er niks aan. Het geloof in 'ik' valt weg en er valt niets meer te doen in de sfeer van zelfverbetering. Punt.
(uit Rozengeur en Prikkeldraad).

Populair in de laatste week

Alle labels van het blogspot

#metoo (2) aanbevolen (15) aandacht (9) aanraken (2) aanwezigheid (4) achterdocht (2) ADHD (2) afhankelijkheid (3) afstand nemen (6) agnost (4) agressie (2) alcoholisme (4) altruïsme (6) ambitie (2) ander (1) angst (22) apofatisch (9) authenticiteit (9) autisme (1) autonomie (5) balans en evenwicht (51) begeerte (1) behoefte (5) belangen (10) belemmerende overtuigingen (10) beoordelen (5) beslissen (2) betrokkenheid (5) betrouwbaarheid (2) bewustwording (12) bewustzijn (26) bezinning (1) bindingsangst (3) bioscoopfilm (7) biseksualiteit (1) blijdschap (3) bodhisattva (2) boeddhisme (9) boek (162) boosheid (2) brein (2) burn-out (2) communicatie (16) compassie (10) competentie (4) competitie (14) complottheorie (3) constructief gesprek (4) consumeren (2) coping (2) creativiteit (3) crisis (7) dans (6) daten (5) deflexie (1) demagogie (4) denken (12) denkfouten (5) deugd (9) deugdzaamheid (1) diagnose (4) dialoog (10) dieren (4) discipline (1) dooddoener (6) drama (3) drie-eenheid (6) drogredenen (7) drugsgebruik (5) DSM (4) dualisme (5) duurzaamheid (5) echt (4) eenheid (33) eenzaamheid (8) ego (45) eigenschappen (2) eigenwaarde (5) emancipatie (5) emergentie (2) emotie (13) empathie (5) en-en (23) endogene depressie (1) energie (13) erkenning (8) ethiek (9) etiquette (6) evenwaardigheid (51) evolutie (23) faalangst (1) fabel (1) feedback (2) filmpje (79) filosofie (18) fraude (9) Freud (2) functioneren (4) gebreken (1) gedragsverandering (5) geduld (2) geest (3) geheugen (3) gekwetstheid (6) geld (5) gelijk hebben of gelijk krijgen (7) gelijkmoedigheid (4) geloven (18) geluk (34) genade (5) genot (1) Gestalt (1) Getuige (5) gevoelens (35) gezag (1) gezichtsverlies (3) gezondheid (5) gezondheidszorg (1) GGz (2) go with the flow (2) God (41) goedgelovigheid (3) gokken (1) grenzen (9) hechting (1) heelheid (8) hersenen (4) hier en nu (8) holisme (2) hoofdzonde (3) humor (12) ideaalbeeld (2) identificatie (10) identiteit (13) ik-boodschap (1) illusie (12) imago (1) individualisme (5) innerlijke vrijheid (17) integriteit (3) Intelligent Design (1) Internet (3) intrinsieke waarde (1) intuïtie (8) InZicht (12) islam (2) jaloezie (4) jeugd (1) jezelf worden en zijn (12) jongeren (3) karakter (2) katafatisch (1) kenmerken (2) kiezen (10) kind (13) kosten (1) kracht (6) Krishnamurti (2) kuddegedrag (1) kunstmatige intelligentie (2) kwakzalverij (1) kwaliteit (16) kwetsbaarheid (5) l (1) leegte (15) leiderschap (4) leugens (9) levensfase (3) levenskunst (8) levensvragen (3) levensweg (3) licht (3) liefde (97) liefdesverdriet (3) lijden (1) loslaten (20) macht (23) machtsstrijd (9) magisch denken (7) man-vrouw verschillen (11) mannelijkheid (2) mannen (1) media (2) meditatie (14) metacommunicatie (8) metafoor (2) metafysica (5) milieu (1) mindfulness (4) misbruik (4) model (1) moraliseren (1) motto (1) mystiek (5) nabijheid (2) narcisme (4) natuur (5) negatie (16) neti neti (3) niet doen (22) NLP (1) non-duaal bewustzijn (6) non-dualiteit (41) omdenken (7) omgangsregels (3) onderwijs (3) onderzoek (8) ongelukkig zijn (4) onmacht (2) onrust (2) ontrouw (1) ontwikkeling (10) onverwerkt kindertrauma (3) oordeel (18) opvoeding (8) orgasme (2) Osho (6) ouderen (5) overgave (4) overheid (1) overvloed (6) panpsychisme (1) pantheïsme (1) paradox (27) Pareto principe (1) partnerkeuze (6) passie (2) pedagogie (2) perfectie (2) personeelsbeleid (2) persoonlijkheid (6) persoonlijkheidsstoornis (3) pesten (1) Peter principle (1) pijnlichaam (8) politiek (10) populair (11) positieve (11) privacy (1) processie (1) projectie (9) psychiatrie (4) psychofarmaca (1) psychotherapie (1) puberen (1) reïncarnatie (2) relatie (17) relatievaardigheid (5) respect (32) rijkdom (2) rol (4) romantiek (5) rust (5) ruzie (5) samensmelten (10) schaamte (2) scheiden (2) schizofrenie (1) schouwen (6) schrijfdrang (1) schuld (3) schuldgevoel (2) seks (14) selectie (3) sociale druk (4) somberheid (1) spel (3) spiegelogie (4) spijt (1) spiritualiteit (51) spreekwoorden (1) sprong (1) statistiek (1) status (1) sterven (5) stilte (15) straling (1) strategie (1) stress (5) synchroniciteit (14) taal (16) Taoïsme (18) tederheid (1) Tegenwoordigheid (2) The Secret (2) The Work (1) therapie (1) tijdgeest (5) toeval (5) Tolle (18) transcenderen (6) transformatie (5) transparantie (2) trend (2) tunnelvisie (1) twijfel (5) verandering (2) verantwoordelijkheid (12) verbinding (33) verdriet (2) vergeten (2) verlangen (5) verlatingsangst (1) verleiding (3) verlichting (14) verliefdheid (4) verlies (1) vermijding (1) vermoeidheid (1) verslaving (7) vertrouwen (18) verveling (2) verwondering (2) vicieuze cirkel (1) video (1) voeding (1) voelen (3) volgzaamheid (1) vragenlijst (2) vreugde (2) vrije wil (6) vrijen (3) vrijheid (90) waarheid (26) waarneming (7) ware (8) wederkerigheid (6) welzijn (7) wezen (2) wijsheden (10) wilskracht (2) woede (2) wu wei (23) yin en yang (4) zelfbeheersing (3) zelfbevestiging (3) zelfbewustzijn (8) zelfdoding (4) zelfkennis (12) zelfkritiek (1) zelfoverschatting (2) zelfrealisatie (12) zelfvertrouwen (5) zelfverwerkelijking (2) zelfwaardering (5) Zen (2) ziel (14) Zijn (11) zin van het leven (10)