De geschiedenis herhaalt zich niet. Maar ze rijmt wel

Het meanderen van de geschiedenis

We herkennen patronen, situaties die lijken op iets dat eerder gebeurde, maar net anders uitpakken. Soms lijkt dat hoopvol, soms onheilspellend. De vraag blijft: leren we echt iets, of blijven we hangen in herhaling met variatie?

Misschien ligt het aan ons geheugen. Het haperende geheugen is geen mankement, het is voorwaarde voor vooruitgang. We zouden niet kunnen leven als we alles zouden onthouden. We vergeten uit zelfbescherming. Kleine stommiteiten, gênante momenten, slordige gedachten: de meeste verdwijnen zonder spijt.

We weten ook niet hoe vaak anderen over ons oordelen, wat ze van ons gedrag vinden, hoe ze fluisteren aan de zijlijn. En misschien is dat maar goed ook.

Toch heeft die vergeetachtigheid een keerzijde. Wie te veel door de vingers ziet, verliest scherpte. En waar vrijheid te lang samenvalt met onverschilligheid, ontstaat ruimte voor het banale. Niet uit slechtheid, maar uit gemak. Dingen die er wél toe doen, worden genegeerd. Alles mag, zolang het maar niet stoort. Tot het ineens wél stoort.

De geschiedenis stroomt niet vooruit, ze meandert. Zoals een rivier zich bochtig een weg zoekt naar beneden, zo kiest ook het menselijk handelen vaak de weg van de minste weerstand. Wat we vooruitgang noemen, is zelden vanzelf ontstaan.

Toch beweegt er iets. In het trage leren over onze ervaringen ontstaat af en toe iets dat lijkt op richting. Niet omdat we het foutloos doen, maar omdat we soms beseffen wat we eerder niet zagen. Of omdat we het nu wél voelen.

In die schommelruimte tussen herinneren en vergeten, tussen veroordelen en loslaten, helpt soms een oude regel. Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.

Of de modernere variant:
Alles is goed wat de vrijheid van zo veel mogelijk anderen groter maakt.

En wanneer we twijfelen welke kant de geschiedenis op meandert, kunnen we één vraag blijven stellen:
Maakt dit de vrijheid van zo veel mogelijk anderen groter?