Posts tonen met het label waarneming. Alle posts tonen
Posts tonen met het label waarneming. Alle posts tonen

De relatie tussen perceptie, illusie, leegte en gewaarzijn

De relatie tussen perceptie, illusie, leegte en gewaarzijn is een belangrijk thema in diverse filosofische tradities, met name in Oosterse filosofieën zoals het boeddhisme en het taoïsme.

Er is een beroemde boeddhistische tekst genaamd het Hartsoetra. Daarin wordt gezegd
"Vorm is leegte, leegte is vorm.
Leegte is niet anders dan vorm, vorm is niet anders dan leegte.".
Het Hartsoetra beoogt de beoefenaar te leiden naar een dieper begrip van leegte en het bereiken van bevrijding van lijden.

In het boeddhisme verwijst "leegte" niet naar een afwezigheid van iets, maar eerder naar de afwezigheid van een inherent, permanent, en onveranderlijk zelf in alle fenomenen. Het idee is dat alles, inclusief gedachten, voorwerpen en ervaringen, geen intrinsieke, onveranderlijke essentie heeft. "Vorm" wil zeggen de fysieke en mentale verschijnselen en vormen die we waarnemen.

Wanneer in de Tibetaanse filosofie gezegd wordt dat het denken "vrij" of "leeg" is, betekent dit dat gedachten flexibel en veranderlijk zijn. Dit betekent niet dat gedachten niet bestaan of dat ze willekeurig zijn, maar eerder dat ze geen vaststaande, permanente identiteit hebben.

Dit concept van leegte is nauw verbonden met het idee van afhankelijkheid ontstaan, waarbij alles bestaat in relatie tot andere dingen en niet op zichzelf staat. Het begrijpen van leegte in de Tibetaanse filosofie is bedoeld om tot inzicht te komen in de aard van de werkelijkheid en uiteindelijk lijden te verminderen door het loslaten van vasthoudendheid aan onveranderlijke concepten en ideeën. Het is een centraal concept in het boeddhistische pad naar bevrijding of verlichting.

Het idee dat wat we waarnemen vaak wordt gefilterd door onze persoonlijke ervaringen, overtuigingen en verwachtingen, is in overeenstemming met zowel oosterse als westerse filosofische tradities. In het boeddhisme wordt bijvoorbeeld benadrukt dat onze waarnemingen vaak worden vertroebeld door de sluier van onwetendheid (avidya), wat leidt tot de illusie van een vaststaand zelf en de externe wereld.
In het boeddhisme wordt leegte (sunyata) vaak geassocieerd met de ontkenning van inherent bestaande essenties in dingen. De illusoire aard van de wereld komt voort uit onze neiging om vast te houden aan onjuiste opvattingen over de aard van de realiteit. Het begrijpen van leegte betekent het doorzien van deze illusies en het loslaten van ongegronde concepten, zoals belemmerende overtuigingen.
Gewaarzijn, zoals beoefend in meditatie en mindfulness, wordt vaak gezien als een manier om bewust te worden van onze neiging tot projectie en illusie. Door bewust te zijn van onze gedachten en percepties, kunnen we beginnen te begrijpen hoe onze geest werkt en hoe deze vaak gekleurd is door vooroordelen en conditionering.

Door bewust te zijn van onze projecties en de subjectiviteit van onze waarnemingen, kunnen we een dieper inzicht krijgen in de aard van de geest en de manier waarop we de wereld ervaren.
Over het algemeen suggereert dit perspectief dat bewustwording van de illusoire aard van percepties en het begrip van leegte hand in hand gaan met het ontwikkelen van een helderder en objectiever begrip van de werkelijkheid. Het erkennen van de menselijke neiging tot projectie is een belangrijke stap in dit proces van bewustwording.

Boeddhisme

Sunyata (Leegte)  

In het boeddhisme verwijst leegte niet naar een afwezigheid van inhoud, maar eerder naar het ontbreken van een permanent, onveranderlijk zelf (anatman). Alles in het universum is onderhevig aan verandering en voorwaardelijk ontstaan. Leegte staat voor de onderliggende aard van alle fenomenen, die geen inherent, vaststaand zelf hebben.

Gewaarzijn (Mindfulness) 

Gewaarzijn, of mindfulness (sati in het Pali), is een essentieel onderdeel van het boeddhistische pad. Het betekent bewustzijn van het huidige moment, zonder hechting of aversie. Door mindfulness kunnen mensen de aard van leegte direct ervaren door de veranderlijkheid en voorwaardelijkheid van alle dingen te begrijpen.

Taoïsme

Wu Wei (Niet-handelen)

In het taoïsme wordt leegte vaak geassocieerd met het concept van wu wei, wat niet-handelen betekent. Het suggereert niet zozeer een gebrek aan actie, maar eerder handelen in overeenstemming met de natuurlijke stroom van de Tao, de universele kracht. Wu wei komt voort uit een staat van innerlijke leegte, waarin het ego en persoonlijke verlangens worden verminderd.

Gewaarzijn van de Tao

Gewaarzijn in het taoïsme betreft het zich bewust zijn van de Tao en het handelen in harmonie daarmee. Het is een soort van spontaan en intuïtief weten dat ontstaat wanneer de geest stil en leeg is. In plaats van actief te streven, gaat het om zich overgeven aan de stroom van het leven.

Het voordeel van voorspelbare waarneming

Het is natuurlijk niet de bedoeling om voortdurend te twijfelen aan de realiteitsgehalte van onze waarneming.
Het vermogen om patronen te herkennen en verwachtingen te vormen op basis van eerdere ervaringen stelt ons in staat om efficiënter te functioneren. Het stelt ons in staat om taken en situaties te benaderen met een zekere mate van voorspelbaarheid, wat handig is in het dagelijks leven.
Projectie en het vermogen om te anticiperen op mogelijke gebeurtenissen dragen bij aan onze overleving. Het stelt ons in staat om snel te reageren in situaties en potentiële gevaren te vermijden op basis van eerdere waarnemingen en ervaringen.
Het vermogen om verwachtingen te vormen, gebaseerd op het verleden, draagt ook bij aan zelfbehoud. Het stelt ons in staat om keuzes te maken die waarschijnlijk gunstig zijn op basis van wat we eerder hebben ervaren.
Routinematige verwachtingen bieden vaak een gevoel van stabiliteit en comfort. Ze helpen ons om te gaan met de complexiteit van het leven door een bepaalde mate van voorspelbaarheid te bieden.

Wat anders is dan vroeger is de omvang van de wereldbevolking en de snelle ontwikkeling van de technologie. De technologie maakt het mogelijk om problemen op globale schaal op te lossen of versneld te verergeren. De schaal en snelheid van veranderingen kunnen ons onzeker maken over de toekomst. Kunnen we het ons wel veroorloven om voortdurend in het hier en nu te zijn?

Twee stappen vooruit en een stap achteruit?

Het fenomeen van projectie komt ook bij toekomstverwachtingen naar voren, waarbij individuen hun eigen perspectieven en verwachtingen op de wereld kunnen projecteren, waardoor ze neigen naar te zien van wat ze willen zien. Zien zij in ontwikkelingen de voordelen van leegte en wu wei of zien zij de nadelen?

Als we naar de toekomst kijken, hebben we vaak bepaalde verwachtingen, plannen en ideeën over wat er zal gebeuren. Volgens de filosofie van leegte zouden we moeten erkennen dat deze toekomstige scenario's niet vaststaan en inherent leeg zijn van een permanent, onveranderlijk karakter. Onze gedachten over de toekomst zijn afhankelijk van verschillende factoren, en ze zijn onderhevig aan verandering en onzekerheid.

Dit betekent niet dat planning of vooruitdenken niet zinvol is, maar eerder dat we ons bewust moeten zijn van de voorlopige en conditionele aard van onze toekomstige gedachten. Door deze bewustwording kunnen we flexibeler omgaan met veranderingen en onverwachte gebeurtenissen, zonder ons vast te klampen aan rigide ideeën over hoe de toekomst zou moeten zijn.

In feite kan het begrijpen van de leegte van toekomstige gedachten ook leiden tot een grotere acceptatie van het huidige moment en een verminderde hechting aan specifieke uitkomsten. Het helpt bij het loslaten van de angst voor onzekerheid en het cultiveren van een meer open, niet-bevooroordeelde geest.

Het idee van bevestigingsbias speelt een rol. Progressieven, net als optimisten, zoeken bevestiging voor hun streven naar vooruitgang en het behoud van positieve ontwikkelingen. Conservatieven, vergelijkbaar met pessimisten, kunnen geneigd zijn om bevestiging te zoeken voor hun zorgen over mogelijke negatieve gevolgen van verandering.

In een ogenschijnlijk cyclisch proces van dynamische ontwikkelingen kunnen progressieven geneigd zijn om twee stappen vooruit te benadrukken, met de nadruk op de positieve aspecten van vooruitgang en groei. Ze streven naar een synergetisch evenwicht tussen behoud van het goede en het omarmen van vernieuwing. Conservatieven daarentegen kunnen zich meer richten op de mogelijke risico's en onzekerheden die vooruitgang met zich meebrengt. Ze kunnen de stap achteruit zien als een noodzakelijke waarschuwing tegen onbedoelde gevolgen van verandering en gaan op de rem staan.
Het vermogen om de perspectieven van zowel progressieven als conservatieven te begrijpen, kan leiden tot een meer gebalanceerd en inclusief begrip van de complexiteit van ontwikkelingen, waarbij zowel het nastreven van vooruitgang als het behoud van het goede worden gewaardeerd en afgewogen.

Net zoals leegte suggereert dat alles afhankelijk en veranderlijk is, erkent het bewustzijn van de balans tussen doen en laten (wu wei) dat actie en inactiviteit elkaar aanvullen. Soms is het passend om actief te handelen, terwijl op andere momenten het beter is om te observeren, te reflecteren en schijnbaar niets te doen.

Elkaar evenwaardig bezien geeft ruimte voor (duurzame) samenwerking.

Het waarnemerseffect bij mensen en subatomaire deeltjes

Je kunt een vergelijking maken van het gedrag van subatomaire deeltjes in de kwantumfysica met onze waarneming van andere mensen. Dit concept wordt soms ook wel "het waarnemerseffect" genoemd in de kwantummechanica. In de kwantumfysica suggereert het waarnemerseffect dat het gedrag van subatomaire deeltjes kan variëren afhankelijk van hoe we ze observeren. Dit wordt ook wel het golf-deeltje dualisme genoemd. Wanneer we de deeltjes observeren, gedragen ze zich als discrete deeltjes, terwijl ze zich als golven gedragen wanneer ze niet worden geobserveerd. 

In het dagelijks leven zijn onze waarnemingen en percepties van andere mensen subjectief en beïnvloed door onze eigen ervaringen, overtuigingen, emoties en verwachtingen. We hebben allemaal onze eigen unieke lens waardoor we de wereld en anderen zien. Hierdoor kan hetzelfde gedrag van een persoon door verschillende mensen anders worden geïnterpreteerd.
Wanneer we naar anderen kijken, kunnen we geneigd zijn om een oordeel te vellen, gebaseerd op onze eigen percepties, normen en waarden. Onze observatie van hun gedrag kan gekleurd zijn door onze eigen vooroordelen en interpretaties. Dit kan leiden tot labels, aannames en generalisaties over anderen, zonder dat we altijd het volledige beeld hebben.
Aan de andere kant, wanneer mensen het gevoel hebben dat ze niet worden bekeken of beoordeeld, kunnen ze zich vaak meer ontspannen en vrij voelen om zichzelf te zijn. Dit gevoel van onbespied zijn kan mensen aanmoedigen om authentieker te zijn en zichzelf te uiten zonder de druk van externe beoordeling.

De analogie met het waarnemerseffect in de kwantumfysica is intrigerend omdat het benadrukt hoe onze observaties en percepties van anderen invloed hebben op hun gedrag en hoe zij zichzelf ervaren. Het kan ons bewust maken van het belang van empathie en begrip, en hoe het aannemen van een minder oordelende houding anderen kan helpen zich meer geaccepteerd en gewaardeerd te voelen.
Wat we weten of begrijpen van andere mensen heeft een grote invloed op hoe we hen waarnemen en interpreteren. Als we meer over iemand te weten komen, kunnen we empathischer worden en een dieper begrip ontwikkelen van waarom ze bepaalde keuzes maken of zich op een bepaalde manier gedragen. Onze perceptie van hun gedrag kan dan verschuiven van een oppervlakkige en oppervlakkige interpretatie naar een meer genuanceerd begrip.

Deze parallel laat zien hoe complex menselijke interacties zijn en hoe belangrijk het is om open te staan voor verschillende perspectieven en een bereidheid te hebben om onze oordelen bij te stellen naarmate we meer leren over andere mensen. Het herinnert ons eraan dat onze percepties en interpretaties niet absoluut zijn, maar eerder een reflectie van onze eigen unieke ervaringen en psychologische processen. Het cultiveren van empathie, nieuwsgierigheid en een open geest kan ons helpen om anderen beter te begrijpen en een diepere verbinding met hen tot stand te brengen.
 

De kip en het ei in het non-dualisme

Non-dualisme kun je opvatten als het inzicht dat er geen tijd bestaat, geen ruimte, geen vorm, geen waarneming, geen afscheiding, geen object-subject, niets dat zich bewust is van iets dat niet zichzelf is. Kortom, zoals een pas geboren kind de omgeving zonder angst lijkt te ervaren, maar dan op een bewust niveau. Of zoals intens verliefden zich een tijdje voelen.

In het Bijbelse paradijsverhaal worden Adam en Eva het zorgeloze paradijs uitgejaagd nadat ze een gebod van God hadden overtreden. Ze werden zich in één keer bewust van de dualiteit van goed en kwaad en konden en mochten niet meer terug in de paradijselijke eenheidservaring.

Het beeld van een straffende God lijkt op de ouder op wiens bescherming een opgroeiend kind rekent, maar dat het lijkt te kunnen verliezen door verkeerd om te gaan met zijn eigenheid en afgescheidenheid.
Bij de ontwikkeling van het eigen ego, zo rond het tweede levensjaar, begint het kind zichzelf af te scheiden van de omgeving. Daarin wordt het aangemoedigd door de ouders, immers het zijn de eerste tekenen van zelfstandigheid, maar tegelijk wordt het kind zich stapje voor stapje bewust van het nadeel van afgescheiden zijn, namelijk dat het ongenoegen kan oproepen bij de ander of dat je een ander gaat missen. Mogelijke straf roept angst op, angst om te worden verlaten of alleen gelaten, terug te worden geworpen op het zelf. Het leven levert je op die leeftijd, en eigenlijk nooit meer, de zorgeloze veiligheid van het eerste levensjaar. De peuter is er zich nog niet bewust dat je ongelijk bent en kunt twijfelen aan evenwaardigheid. Het gaat er gewoon vanuit en doet gewoon.

In termen van (non-)dualisme: vóór het ontstaan van het ego was de wereld één, was alles liefde. Na het ontstaan van het ego is er voor het eerst angst en is er dualiteit: ik en jij, goed en slecht, liefde en haat, blijdschap en verdriet, schuld en onschuld, straf en beloning, vroeger en later et cetera. Essentieel voor de realisatie van non-dualiteit is dat ego doorzien wordt als een construct, een activiteit van de mind en geen entiteit. Non-duaal gewaarzijn laat zich per definitie niet vangen in het begrippenkader van het ego dat wil begrijpen en daarmee dualiteit schept.

Het lijkt een naïef wereldbeeld, maar dat alles verbonden is, is een inzicht dat al eeuwen speelt in oosterse culturen en in de moderne kwantumfysica. Is de moderne mens zich daarnaast wel voldoende bewust van de werking van angsten (ook in de vorm van twijfel) die (economische) belanghebbenden ook nu nog (en dan met opzet) oproepen?

Het beeld dat religies of ouders opriepen, is ook het beeld dat de politiek en de economische grootmachten oproepen. Het is de angst om niet goed of veilig genoeg te zijn, die de kiezer verleidt tot populisme en de consument herhaald tot aanschaf doet overgaan. Het bevordert dat materialisme (kopen) geassocieerd wordt met gelukkig worden.

Zet het beeld van een oordelende en straffende God tegenover het beeld van onvoorwaardelijke liefde dat door Een cursus in wonderen wordt aangehouden. Dit is een boek waarin misvattingen over de bedoelingen van God worden rechtgezet. De wonderen, die de cursus onderwijst, zijn uitdrukkingen van liefde die gepaard gaan met veranderingen in waarneming, waardoor we de wereld door de ogen van liefde in plaats van angst zien.
Jan-Willem van Aalst schrijft daarover in Wonderen of waan: God denkt niet; veroordeelt niet; straft niet. God heeft in het geheel niets met materie van doen. God weet niets van dualisme. God is. “God” is letterlijk synoniem met “onvoorwaardelijke liefde”. God doet niets, omdat hij niet van tijd weet. Onvoorwaardelijke liefde is simpelweg, volstrekt onbeïnvloedbaar omdat er in nondualisme niets anders is. Het “laatste oordeel” wordt volgens Een cursus in wonderen niet door God uitgesproken, maar door onszelf, zodra we ten langen leste het ego-denksysteem aan de kant schuiven en er dankbaar voor kiezen om tijd, ruimte, waarneming, veroordeling en individueel bewustzijn achter ons te laten. Dat is onze verantwoordelijkheid: het ontkennen van de ontkenning van Eenheid met onze Schepper.

In onze nachtelijke dromen kunnen de meest bizarre dingen gebeuren, en toch zijn we daarover niet verbaasd zodra we wakker worden. Wat we ons niet realiseren is dat zodra we denken wakker te zijn, wij slechts wakker zijn in dualisme, wat zelf een droom is.
Tot zover van Aalst.

Wonderen of waan, Jan-Willem van Aalst (bol.com)


Mieke Berger schrijft het volgende over onze identiteit.
"Alles dat wij kennen, zijn we dus niet zelf. We zijn dus niet ons lichaam en ook niet onze gedachten, zonder welke geen wereld kan ontstaan. We kunnen immers ons lichaam en onze gedachten waarnemen. Wat we dan wel zijn? Dat wat geen tegenstellingen kent en dus geen eigenschappen heeft. Onbeweeglijkheid, die beweging waarneemt. Tijdloosheid, die tijd waarneemt. Eigenschaploosheid, die eigenschappen waarneemt. Als we tot dat inzicht komen, zullen we moeten erkennen, dat wij niet in de wereld verblijven, maar dat de wereld in ons verblijft".

Non-dualiteit is (net als de natuur) Eenheid in beweging en in verscheidenheid en wij laten ons in slaap sussen met het idee dat dualiteit voorafgaat aan een onbereikbare nondualiteit. Dat verleidt ons om slechts te focussen op het eigen belang en de belangen van het geheel te negeren. "Pak wat je pakken kan" en "doe je voordeel met de tegenstellingen".
Het zou mooi zijn wanneer we ontwaken in de realiteit van het universele nonduale bewustzijn dat de illusie van dualiteit voortbrengt.

  • Dat we realiseren dat alles niet twee is en we vervolgens de ander, mens en dier, vriendelijker behandelen.
  • Dat we de schadelijkheid inzien van louter op het eigen belang gericht te zijn, ingefluisterd door het ego.
  • Dat we intuïtief herinneren dat wij (en dualiteit) voortkomen uit eenheid.
  • Dat we niet meer dualiteit (afscheiding) scheppen door te veroordelen.
  • Dat we inzien dat ogenschijnlijk tegenstrijdige zaken geen dualiteit vertegenwoordigen / betekenen.
  • Dat we inzien dat alle mensen en dieren intrinsiek evenwaardig zijn in het recht op beleven van vrijheid en liefde.

Er hebben triljoenen levensvormen geleefd, er leven er nu miljarden tegelijk. Dat waarin wordt waargenomen verschilt niet, wel wat en hoe wordt waargenomen. Het maakt een wereld van verschil.
Jij en ik zijn dat. "Tat tvam asi". We zijn allemaal vormen van energie. De een heeft het talent om informatie (bijvoorbeeld een levensdoel) uit allerlei energielichamen op te pikken, een ander ziet alleen één lichaam. Het maakt niet uit voor het ontwaken in non-duaal bewustzijn. Frustrerend, omdat het niet valt te (be)grijpen? Je kunt er ook om lachen, zoals Alan Watts aangeeft.

De eenheidservaring is een tijdelijk kijkje in de staat van verlichting of zelfrealisatie.
Ervaringen blijven vernieuwen, het inzicht in het evenwaardige geheel van dualiteit en non-dualiteit kan blijvend zijn. Wie probeert het vast te leggen (in tekst, beeld, herinnering etc.), verstoort de resonantie binnen en met het geheel.
Het gaat om de balans tussen betrokken zijn en loslaten, als een eeuwig durende dans in het nu.
Liefde zijn en liefdevol doen en laten.
Het leven is één en liefde maakt dat je de verbinding herkent. Namasté mudra, "De ziel in mij, groet de ziel in jou".

Nondualiteit is het liefdevolle startpunt van waaruit iedereen tijdelijk wil vertrekken om de wereld te verkennen en wat vervolgens uit het oog wordt verloren omdat woorden en gedachten in de weg zitten. En tegelijkertijd kan die verbinding (met de eenheid) niet verloren gaan. Het is de kip en het ei in één.

De (ongeboren) baby wordt concipieerd in en tot eenheid en door versmelting van eicel en zaadcel. Met het geleidelijk loskoppelen van de eenheid bij het kind door het ontwikkelen van het ego wordt het kind het pad opgeleid dat via vele kronkelige omwegen en liefdesperikelen toch de kortste weg is naar nieuwe eenheid. Dit is niet letterlijk een terugkeer naar de bron van waaruit het startte, maar een (vermogen tot een) verbinding (thuis komen), opnieuw verbinden (latijn: "religare") op een transcendent, meer rustgevend niveau.
Terwijl de vanzelfsprekende en zorgeloze eenheid van de vroegste jeugd altijd blijft trekken, heeft het leven er belang bij dat we ons zo ontwikkelen dat we meer in harmonie gaan leven met onze omgeving, dat we geen oplossingen willen forceren, dat we een vredige omgeving helpen creëren waarin nieuw leven kan ontstaan en van waaruit het zich verder kan ontwikkelen.
Kortom een (individuele en evolutionaire) ontwikkeling van (meer) vrijheid en liefde.
Een ontwikkeling die plaats vindt in het eeuwig durende nu van onbewust paradijselijk naar bewust hemels.

Miranda Warren
Nondualiteit heeft met kunst gemeen dat ze ons de verborgen diepten van de menselijke ervaring toont en laat voelen; niet verborgen omdat ze geheim zijn, maar omdat ze buiten het conventionele, culturele verhaal leven. Het nonduale perspectief op het leven geeft een veel rijkere en minder stressvolle manier van zijn heeft bezorgd dan wat we ooit eerder hebben ondervonden.
Nondualiteit gaat natuurlijk niet om het verbeteren van het bestaan, maar haar weigering om te beoordelen wat zich gewoon afspeelt biedt een vorm van vrijheid die zowel beter als slechter ontstijgt. Het gaat er niet om dat we onze menselijkheid verliezen of transcenderen, maar dat we onszelf niet langer beschouwen als iets wat losstaat van alles wat zich voordoet.

Waarnemen zonder culturele bril

De westerse cultuur heeft andere culturen overvleugeld, maar is er ook door beïnvloed of zelfs mede door gevormd (Metafysica van waarden volgens Pirsig). Sommigen vinden dat overvleugelen een teken van superioriteit en kijken niet achterom, anderen voelen zich schuldig daarover.
Indianen, bijvoorbeeld, stonden voor de invasie van de Europeanen dicht bij de natuur. Zij gaven zich over aan de cirkelgang der seizoenen en veel mensen denken dat zij daarom meer verstand hebben van of gevoel hebben voor spiritualiteit.
Dat is niet zo simpel als het lijkt.
Ons beeld van indianen is bijvoorbeeld gekleurd door jeugdboeken van Karl May: Old Shatterhand en Winnetou. De blanke die de “nobele wilde” telkens een stapje voor is. Beiden werken graag samen en leren van elkaar. Bovennatuurlijke zaken spelen een rol in de loop der gebeurtenissen in May’s boeken, die overigens niet hoog staan aangeschreven als literatuur. In fictie is het gemakkelijk schetsen.
Wetenschappers staan serieuzer te boek.
Ton Lemaire citeert onderzoeker Lévi-Strauss:
“Benadrukt Lévi-Strauss enerzijds de verborgen ratio van de indiaanse mythen, anderzijds prikt hij de westerse mythe bij uitstek, die van de Vooruitgang, meedogenloos door. Hij vergelijkt onze samenleving met een stoommachine. Lemaire: ‘Heel onze industriële maatschappij kan worden begrepen als één grote thermodynamische machine die haar enorme productiviteit heeft gebouwd op permanente destructie van materie en dus roofbouw op de natuur’. Vergeleken met de cyclische beweging van de tribale samenleving, waar men de dingen liefst precies zo doet als de voorouders het hebben gedaan, ontwikkelen wij een indrukwekkende lineaire snelheid, maar die voert ons wel regelrecht naar de afgrond. Lévi-Strauss is geen cultuurrelativist, en al helemaal niet geneigd de ‘nobele wilde’ te idealiseren, maar hij hekelt het valse westerse beeld van de geschiedenis als progressie”.

Carlos Castaneda (1925-1998) was een Amerikaanse antropoloog die zich verdiepte in de spiritualiteit van de Mexicaanse Indianen. Volgens een BBC documentaire daarover ging die verdieping niet erg diep, maar het leverde hem wel een grote verkoop van boeken op. De lessen van Don Juan, die het verslag heette te zijn van het contact met een sjamaan en het gebruik van peyote, was aanzet voor Castaneda om nog veel meer te schrijven.
Volgens de weduwe van Don Juan Matus, wat een schuilnaam was voor de sjamaan, had Castaneda niet veel begrepen van de rituelen die zouden moeten leiden tot spiritueel inzicht. Het lijkt erop dat hij niet echt wilde voldoen aan de voorwaarden die de sjamaan stelde bij een goede voorbereiding: onder meer vasten en geen seks. Castaneda genoot te veel van de verleidingen die zijn cultstatus bood.

Wikipedia meldt over de filosofie van Castaneda:
“Een belangrijke stelling van de door Castaneda gepropageerde levensbeschouwing is dat het mogelijk is om 'heldere dromen' te cultiveren (lucid dreaming) om zo tot een beter bewustzijn te komen, wat leidt tot een toestand waarin buitengewone waarnemingen kunnen worden gedaan. Ook wordt het breken met routines en het toepassen van nieuwe vormen van gedrag (onvoorspelbaarheid) aanbevolen als manier om de relatie van een persoon met de wereld duidelijker te maken. De combinatie van droomtechniek en gedragsbeheersing leidt volgens Castaneda uiteindelijk tot het vermogen om te komen tot een hoger waarnemingsniveau (wellicht vergelijkbaar met oosterse filosofische toestanden zoals de staat van satori in het zenboeddhisme)”.

Kortom: schrijvers en filmmakers hebben meer dan eens het zoeken naar verdieping samen met de indianen geprobeerd te verbeelden. Denk aan The Revenant met Leonardo DiCaprio en Dances with wolves van Kevin Costner. Veel ego en mooie beelden van het landschap. Persoonlijk vind ik de poging met komiek Bill Murray in Groundhog day geslaagd en leuk.

Spirituele leiders als Greg Goode spreken over het directe pad tot spiritueel inzicht. Het gebruik van drugs kan helpen, hoeft niet. Wat belangrijker is om te beseffen dat cultuur en gewoontes de directe ervaring eerder in de weg staan dan helpen. Er is als het ware geen dimensie in de spirituele ervaring. Het is niet per se het resultaat van een proces en de ervaring is van alle tijden. De beoefenaar van de oefeningen die Goode aanbiedt, ervaart steeds opnieuw dat er nooit afzonderlijke objecten worden ervaren en dat er nooit sprake is van afgescheidenheid. Uiteindelijk of direct kan men ervaren de allesomvattende getuige te zijn van alles wat zich aandient.
Wat velen moeilijk vinden te accepteren is dat er geen niveaus zijn in spirituele groei. Sommige kinderen kunnen de was doen, maar ook een oud mens die het leven en zichzelf leerde relativeren.
Belangrijk is je bewust te zijn van de belemmerende invloeden op je gewaar zijn. Elke dag opnieuw kijken, zonder wat je ooit geleerd hebt te verwaarlozen.

Greg Goode: het directe pad (bol.com).

Ook naar innerlijke vrijheid is een direct pad. Robert Hartzema schrijft in Vrij & onbezorgd "werkelijk vrij zijn is een innerlijke weg die nergens vastligt, en door een onbekend landschap voert.
Hij onderscheidt vier valkuilen:
1. dat de ware vrijheid niet-hier is
2. dat bevrijding altijd in de toekomst ligt
3. dat je niet o.k. bent, dat je anders moet zijn
4. dat je zoekt vanuit je denken. Vrijheid is een gevoel.

Boeken van Robert Hartzema op bol.com.


Handgrepen om onvrije relaties om te zetten in liefdevolle relaties

Vergeving is niet een taak voor het ego.
Vergeving is de afwezigheid van het ego.
Erik van Zuydam

Het boek “Liefde is het antwoord” begint met een verklaring van Moeder Theresa dat de meest veelbetekenende kwaal in de huidige wereld ‘spirituele ontbering’ is. Het is een gevoel dat je liefde niet waard bent, dat je niet beminnelijk bent, dat je niet het vermogen hebt om liefde te geven of te ontvangen, en dat er een muur is die jou scheidt van jezelf, anderen en van degene die ons geschapen heeft.

In de boeken van Jampolsky worden de principes uiteengezet van 'Attitudinal Healing': een typische Amerikaanse manier om mislukkingen in communicatie te voorkomen. De kern van deze methode is: gelukkig zijn is niet afhankelijk van anderen, maar van je eigen manier van kijken en van je eigen attitude.

Voor het gemak van het verbeelden van de werking van het bewustzijn behandelen de auteurs ongrijpbare begrippen als bijna zelfstandige onderdelen van het menselijke bewustzijn. Een ego is niet een fysieke werkelijkheid maar een concept, waarmee we gedrag kunnen verklaren. Het vervult verschillende functies gelijktijdig.

Het ego werpt blokkades op als 'haat', 'wantrouwen', 'jaloezie', 'egoïsme' om onze eigen pijn voor ons bewustzijn te verbergen. Het ego ziet de wereld als een plaats van afgescheidenheid en gelooft niet in heelheid of eenheid. Het ego denkt dat we onze liefde moeten verdienen door ons te onderscheiden. Het gevolg is angst.

In de handleiding worden blokkades omgevormd tot basisbegrippen 'liefde' en 'vergeving'. Belangrijk is daarbij bewust te worden dat we waarnemen wat we projecteren vanuit gedachten en gevoelens.
De omvorming wordt in het boek beschreven in de volgende zeven stappen.
  1. Onze illusies en waarnemingen achter ons laten.
  2. Angst, verwijt en schuldgevoel omvormen tot liefde.
  3. In al onze relaties met liefde communiceren.
  4. Van beteugelde naar vrije relaties.
  5. Vrede, liefde en geluk in onszelf vinden.
  6. Vergeving en heel worden.
  7. De weg terug naar huis.
Deze stappen worden vergezeld met 15 lessen oefenmateriaal.

Een mooie uitspraak aan het einde van het boek “Liefde is het antwoord”: ‘een drukke geest is een zieke geest, een langzame geest is een gezonde geest, maar een stille geest is een goddelijke geest’.

Met deze pleidooi voor stilte een pleidooi aan de lezer om het bestaan van de behandelde concepten niet te letterlijk te nemen. Blokkades zijn op te heffen, liefde is te vinden, maar ook ongrijpbaar voor wie er bezit van wil nemen.

Liefde Is Het Antwoord. Het scheppen van positieve relaties (bol.com).
Jampolsky: liefde is angst laten varen (bol.com).
Praat alleen over liefde, een weg naar genezing (bol.com).
Jampolsky: Bevrijd Je Van Schuld En Angst (bol.com).

Kwantumtheorie en tautologie

De kwantumtheorie bevat veel onzekerheid. Die onzekerheid wordt door "zieners" gebruikt om verstrekkende conclusies te trekken op basis van overeenkomsten die men ziet bij menselijke ambities om zich te ontwikkelen tot hogere niveaus. In dit artikel een kritische kijk op dit gebruik van "gedachtesprongen".

Op Wikipedia wordt de theorie van de kwantummechanica uitgelegd. Van deze tekst wat bewerkte citaten (met cursief een kleine toevoeging, een filmpje en weglatingen) om de hoofdlijn te kunnen volgen.

In de kwantumtheorie wordt de werkelijkheid op een fundamenteel andere manier benaderd dan in de klassieke natuurkunde, waarin ervan wordt uitgegaan dat er een waarnemer-onafhankelijke werkelijkheid is en natuurkundige grootheden continue variabelen zijn, die in elke gewenste combinatie gemeten kunnen worden.
In de kwantumtheorie variëren natuurkundige grootheden stapsgewijs (discontinu met 1 kwantum tegelijk) en is er geen waarnemer-onafhankelijke werkelijkheid. Door dit tweede fundamentele verschil met de klassieke natuurkunde is het principieel uitgesloten om het effect van de waarneming uit te schakelen: de keuze die de waarnemer maakt bij het opzetten van zijn experiment bepaalt in belangrijke mate de uitkomst daarvan.
De beschrijving van systemen door middel van een golffunctie betekent dat deeltjes zich, afhankelijk van de manier waarop ze worden waargenomen, soms als een deeltje in klassieke zin, maar soms als een golfverschijnsel gedragen. Zo kunnen bijvoorbeeld elektronenbundels, net als lichtbundels, brekingsverschijnselen en interferentie (versterking of uitdoving) en diffractie vertonen.
In deze video wordt dit uitgelegd.
Een ander opmerkelijk feit in de kwantummechanica is dat fysische grootheden van een systeem in sommige combinaties niet tegelijkertijd met willekeurige nauwkeurigheid bekend kunnen zijn. De belangrijkste voorbeelden hiervan zijn plaats en snelheid, en tijd en energie. Dit feit staat bekend als de onzekerheidsrelatie van Heisenberg.
Volgens een bepaalde zienswijze binnen de kwantummechanica bestaan ten gevolge van het onzekerheidsprincipe deeltjes niet eens totdat er een waarneming plaatsvindt. Schrödinger was door deze zienswijze dermate ontstemd dat hij het beroemde voorbeeld van de kat beschreef, die door dit effect tegelijkertijd zowel dood als levend was. Schrödinger hoopte met dit onmogelijke voorbeeld te laten zien dat deze filosofie belachelijk was en dat men dit denkbeeld maar snel moest laten vallen. Tot zijn verdriet is bijna het tegenovergestelde gebeurd en is Schrödingers kat een geheel eigen leven gaan leiden.
Tot zover Wikipedia.

Belangrijk onderdeel in deze tekst is dat er voor de waarnemer bij licht tijdens metingen verschil is in gedrag. Dat wil niet zeggen dat dit ook betekent dat in werkelijkheid licht van aard verandert en soms een deeltje is en soms een golf is. Deze “wilde” conclusie doet denken aan het psychologische verschijnsel dat mensen wanneer zij het gedrag van anderen zien er conclusies aan verbinden over hoe de “kwaliteit” van die mensen is. Een arts die euthanasie “pleegt”, pleegt in de ogen van de een een moord en van de ander een medemenselijke daad. De waarnemer ziet wat hij wil zien.

Het is de waarnemer die indirect invloed uitoefent via de waarneming die hij kiest. Kiest hij een andere manier van waarnemen dan bestaat de kans dat hij een andere conclusie trekt.
De menselijke waarneming is op het gebied van de allerkleinste bekende deeltjes niet in staat om te kijken zoals we in ons dagelijkse leven om ons heen kijken. We zien bijvoorbeeld maar een deel van de uitgezonden frequenties van lichtgolven. Zelfs het gebruik van instrumenten helpt ons daarbij niet om te kunnen stellen dat we een transformatie kunnen doen die recht doet aan de (zichtbare) werkelijkheid van het elektron.

De beste manier om valkuilen in de waarneming te voorkomen is zelfkennis en het zo lang mogelijk uitstellen van oordelen.

De filosofische vraag of een gebeurtenis wel plaatsvindt wanneer er geen waarnemer is, is een onzinnige vraag. Het zijn slechts taalspelletjes.

Voor sommigen is materie het resultaat van interferentie van golven en energie. Daarmee zouden alle waarneembare verschijnselen verklaard kunnen worden als gedragingen van (elektromagnetische) golven van licht. So far so good, maar vervolgens worden met reuzenstappen gigantische conclusies getrokken.
Een voorbeeld.
“Omdat het brandpunt van deze golven zelfreferentieel is, schept het zelfbewustzijn. Ieder atoom in het universum is bij gevolg zelfbewust en het universum als geheel is derhalve één bewust wezen: het universele bewustzijn, God is alles wat er bestaat, het is alom aanwezig, en almachtig. Hij is zich bewust van alle dingen die gaande zijn in het universum omdat hij het universele bewustzijn zelf is”.

Ook dit zijn tautologische taalspelletjes. Een tautologie is een uitdrukking die hetzelfde zegt met verschillende woorden, zonder dat er nieuwe informatie wordt toegevoegd.

Wat wel zinnig is te doen met onzekerheidsrelaties is het te gebruiken bij het en-en denken. Twee of meer interpretaties van een gebeurtenis kunnen tegelijkertijd waar zijn. Daarbij is het gegeven dat de ene interpretatie meer waarschijnlijkheid heeft dan de andere niet een rechtvaardiging om de meest waarschijnlijke interpretatie tot absolute waarheid te verheffen.

Het ego maakt vrij en verbindt

Het ego is nodig

Het ego speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van ons zelfbewustzijn en zelfbeeld. Het stelt ons in staat om onszelf te definiëren en te onderscheiden van anderen, en het stelt ons in staat om ons gedrag en onze ervaringen te begrijpen en te interpreteren vanuit ons perspectief als individu.

Het ego staat vaak in een negatief licht. Associaties met egoïstisch en egocentrisch spreken voor zich. Maar de mens kan zich niet ontwikkelen zonder een ego. Het hoort bij een onmisbaar stadium in zijn ontwikkeling.

Het ego is volgens Jung het centrum van het bewustzijnsveld. Geen enkele inhoud die in dat veld komt kan de kwaliteit “bewust worden” bereiken tenzij deze inhoud verbonden raakt met het ego. Alle bewuste psychische activiteiten staan onder beheer van het ego.
Het ego ontstaat uit het archetype Zelf, het centrale regulerende archetype van de gehele psyche, het bestuurlijke en ontwikkelingscentrum van zowel het bewuste als van het onbewuste deel. De wording van het ego vindt plaats in de eerste levenshelft tot circa 35 jaar. Het ego verlost zich uit het Zelf en is bij voorspoedig verloop omstreeks die tijd zo goed als volledig uit het Zelf getreden maar blijft er wel mee verbonden. Deze verbinding tussen ego en Zelf wordt aangeduid met de ego-Zelf-as. Het ego is van het archetype Zelf de ‘ambassadeur’ in het bewustzijn.

Egofuncties

Aan het ego worden een viertal specifieke functies toegekend.
  1. Het waarnemen, dat het werkelijkheidsgehalte van de objecten kan vaststellen. Waarnemingen vertellen niet wat er gaat gebeuren;
  2. Het denken, dat schift en tracht aan te geven wat de aard van het object is. Het denken geeft het object een naam, plaatst het object in categorieën en zoekt naar het samenhangende geheel, de betekenisgevende context, waarin het object zijn plaats en functie heeft. Voor deze functie heeft het ego (subject) enige afstand nodig ten opzichte van het object;
  3. Het gevoelen, dat aangeeft wat het object voor de waarnemer betekent, b.v. een bedreiging, een gezochte, een hooggewaardeerde zaak of een (on)nuttig verschijnsel. Het betreft een waarderend oordeel;
  4. De intuïtie geeft aan waar het waargenomene vandaan komt en waar dit heen gaat. De intuïtieve inhoud, ingevingen en voorgevoelens, die uit het onbewuste als een flits worden aangereikt, heeft een directe inhoud van een concreet gegeven en reikt een oordeel aan over zekerheid en (on)twijfelbaarheid. De inhoud kan later blijken onjuist te zijn. De kritische zin dient waakzaam te zijn.
Deze analytische beschrijving suggereert een onafhankelijk functioneren van elk der functies. In feite functioneren de vier functies steeds synchroon, gelijktijdig.
Tot zover Jung.

Afscheiding en verbinding

Het koesteren van het ego gaat samen met gevoelens van afgescheiden zijn van anderen. Ben ik of is de ander toereikend? Dit kan angst oproepen voor uitsluiting en eenzaamheid. Het kan ook verleiden om te denken dat je meer bent dan een ander. Het gevaar van hoogmoed (hybris) ligt op de loer en kan agressie van anderen oproepen en de neiging om de egoïst onderuit te vloeren en van zijn voetstuk te stoten.

In het ideale geval is het ego verbonden en vrij. In de ontwikkeling van de persoonlijkheid in de tweede helft van het leven gaat het erom om niet meer te identificeren met het ego en haar vier functies.
Aldus wordt ruimte gelaten voor de ander: letterlijk en figuurlijk. Ruimte laten voor andere opvattingen kan vrijblijvend en dus redelijk gemakkelijk zijn. Maar ruimte voor andere gedragingen is moeilijker omdat dit bedreigend kan overkomen voor het eigenbelang. Dan ontstaat angst die kan leiden tot agressie. Ruimte geven aan de ander betekent hem te laten zijn wat hij is, en dat te aanvaarden, omdat hij een mens is.
Komt de mens uiteindelijk tot inzicht en doorprikt hij het mechanisme van de geconditioneerdheid, dan kan hij eindelijk zijn gedachten en gevoelens zien voor wat ze zijn.
De aandacht geldt op de eerste plaats de eigen geest, het eigen hart. Vooraleer we naar de ander kijken is het belangrijk eerst het eigen instrument van waarneming na te zien, en zo nodig het te reinigen of aan te scherpen. Het middel daartoe is de meditatie: een oefening om alle denkactiviteit tot rust te laten komen en enkel nog open te staan voor wat zich aanbiedt.
De ontwikkelde persoonlijkheid heeft de moed zijn angsten te ervaren, zijn alleen-zijn en zijn kwetsbaarheid. Wie de werkelijkheid volledig (niet vooringenomen) waarneemt krijgt inzicht in de veranderlijkheid en vergankelijkheid van alles wat naam en vorm heeft. Hij heeft inzicht in en is verbonden met een bodemloze bron waaruit vrij mededogen en liefde stroomt. En ervaart daarmee een non-dualiteit of twee(een)heid.

Bovenstaande is vrij weergegeven van stichting bodhisattva.

Vera Helleman over ego en je (niet) afhankelijk maken van de waardering van een ander in deze video.

Het ego kan spiritualiteit bevorderen en in de weg zitten

Frédéric Lenoir schrijft in zijn boek over de geschiedenis van het denken over God. Volgens hem is er een onmiskenbare ontwikkeling richting een steeds persoonlijker beleefd en minder dogmatisch geloof.
Een citaat:
Religie brengt mensen samen door middel van een gemeenschappelijk geloof in een onzichtbare wereld die hun te boven gaat. Daarom gebruikt Régis Debray voor religies de zeer toepasselijke term 'menselijke gemeenschappen'. Daar zou ik tegenover willen stellen dat spiritualiteit, de persoonlijke zoektocht van de geest, aanvankelijk juist ontbindt. Spiritualiteit bevrijdt het individu van alles wat hem bindt en in waanideeën gevangen houdt - onwetendheid, ongegronde meningen, vooroordelen - maar ook van de groep. Dankzij spiritualiteit kan de mens het juk van traditie, van het collectieve afwerpen en tot zichzelf, tot zijn innerlijke waarheid komen. Hoewel spiritualiteit het individu in eerste instantie losmaakt, is het uiteindelijke doel ervan toch dat ze datzelfde individu weer op de juiste manier met anderen verbindt. Anders gezegd: spiritualiteit ontbindt om beter te kunnen verbinden, en bevrijdt het individu om het te leren lief te hebben. Spiritualiteit die ontaardt in onverschilligheid of minachting ten aanzien van anderen is geen echte spiritualiteit maar een neurose waarvoor het spirituele als uitvlucht dient.

Door middel van het gebed (Jezus), de filosofie (Socrates) of meditatie (Boeddha) kon het individu voor zijn heil zorgen zonder de voorgeschreven rituelen van de traditie te doorlopen. Verder richtte hun onderricht het aristocratische karakter van de traditionele samenlevingen te gronde. Er bestond voor hen geen wezenlijk verschil tussen mensen: voor iedereen, rijk of arm, slaaf of vrij burger, lag de verlossing of het zielenheil binnen bereik. Er was geen hiërarchie meer, geen kaste, geen uitverkoren volk. Alle mensen waren gelijk, omdat ze allemaal een onsterfelijke ziel bezaten, die hun instaat stelde een geestelijk leven te leiden dat hun vrijheid schonk.

Populair in de laatste week

Alle labels van het blogspot

#metoo (2) aanbevolen (15) aandacht (9) aanraken (2) aanwezigheid (4) achterdocht (2) ADHD (2) afhankelijkheid (3) afstand nemen (6) agnost (4) agressie (2) alcoholisme (4) altruïsme (6) ambitie (2) ander (1) angst (22) apofatisch (9) authenticiteit (9) autisme (1) autonomie (5) balans en evenwicht (51) begeerte (1) behoefte (5) belangen (10) belemmerende overtuigingen (10) beoordelen (5) beslissen (2) betrokkenheid (5) betrouwbaarheid (2) bewustwording (12) bewustzijn (26) bezinning (1) bindingsangst (3) bioscoopfilm (7) biseksualiteit (1) blijdschap (3) bodhisattva (2) boeddhisme (9) boek (162) boosheid (2) brein (2) burn-out (2) communicatie (16) compassie (10) competentie (4) competitie (14) complottheorie (3) constructief gesprek (4) consumeren (2) coping (2) creativiteit (3) crisis (7) dans (6) daten (5) deflexie (1) demagogie (4) denken (12) denkfouten (5) deugd (9) deugdzaamheid (1) diagnose (4) dialoog (10) dieren (4) discipline (1) dooddoener (6) drama (3) drie-eenheid (6) drogredenen (7) drugsgebruik (5) DSM (4) dualisme (5) duurzaamheid (5) echt (4) eenheid (33) eenzaamheid (8) ego (45) eigenschappen (2) eigenwaarde (5) emancipatie (5) emergentie (2) emotie (13) empathie (5) en-en (23) endogene depressie (1) energie (13) erkenning (8) ethiek (9) etiquette (6) evenwaardigheid (51) evolutie (23) faalangst (1) fabel (1) feedback (2) filmpje (79) filosofie (18) fraude (9) Freud (2) functioneren (4) gebreken (1) gedragsverandering (5) geduld (2) geest (3) geheugen (3) gekwetstheid (6) geld (5) gelijk hebben of gelijk krijgen (7) gelijkmoedigheid (4) geloven (18) geluk (34) genade (5) genot (1) Gestalt (1) Getuige (5) gevoelens (35) gezag (1) gezichtsverlies (3) gezondheid (5) gezondheidszorg (1) GGz (2) go with the flow (2) God (41) goedgelovigheid (3) gokken (1) grenzen (9) hechting (1) heelheid (8) hersenen (4) hier en nu (8) holisme (2) hoofdzonde (3) humor (12) ideaalbeeld (2) identificatie (10) identiteit (13) ik-boodschap (1) illusie (12) imago (1) individualisme (5) innerlijke vrijheid (17) integriteit (3) Intelligent Design (1) Internet (3) intrinsieke waarde (1) intuïtie (8) InZicht (12) islam (2) jaloezie (4) jeugd (1) jezelf worden en zijn (12) jongeren (3) karakter (2) katafatisch (1) kenmerken (2) kiezen (10) kind (13) kosten (1) kracht (6) Krishnamurti (2) kuddegedrag (1) kunstmatige intelligentie (2) kwakzalverij (1) kwaliteit (16) kwetsbaarheid (5) l (1) leegte (15) leiderschap (4) leugens (9) levensfase (3) levenskunst (8) levensvragen (3) levensweg (3) licht (3) liefde (97) liefdesverdriet (3) lijden (1) loslaten (20) macht (23) machtsstrijd (9) magisch denken (7) man-vrouw verschillen (11) mannelijkheid (2) mannen (1) media (2) meditatie (14) metacommunicatie (8) metafoor (2) metafysica (5) milieu (1) mindfulness (4) misbruik (4) model (1) moraliseren (1) motto (1) mystiek (5) nabijheid (2) narcisme (4) natuur (5) negatie (16) neti neti (3) niet doen (22) NLP (1) non-duaal bewustzijn (6) non-dualiteit (41) omdenken (7) omgangsregels (3) onderwijs (3) onderzoek (8) ongelukkig zijn (4) onmacht (2) onrust (2) ontrouw (1) ontwikkeling (10) onverwerkt kindertrauma (3) oordeel (18) opvoeding (8) orgasme (2) Osho (6) ouderen (5) overgave (4) overheid (1) overvloed (6) panpsychisme (1) pantheïsme (1) paradox (27) Pareto principe (1) partnerkeuze (6) passie (2) pedagogie (2) perfectie (2) personeelsbeleid (2) persoonlijkheid (6) persoonlijkheidsstoornis (3) pesten (1) Peter principle (1) pijnlichaam (8) politiek (10) populair (11) positieve (11) privacy (1) processie (1) projectie (9) psychiatrie (4) psychofarmaca (1) psychotherapie (1) puberen (1) reïncarnatie (2) relatie (17) relatievaardigheid (5) respect (32) rijkdom (2) rol (4) romantiek (5) rust (5) ruzie (5) samensmelten (10) schaamte (2) scheiden (2) schizofrenie (1) schouwen (6) schrijfdrang (1) schuld (3) schuldgevoel (2) seks (14) selectie (3) sociale druk (4) somberheid (1) spel (3) spiegelogie (4) spijt (1) spiritualiteit (51) spreekwoorden (1) sprong (1) statistiek (1) status (1) sterven (5) stilte (15) straling (1) strategie (1) stress (5) synchroniciteit (14) taal (16) Taoïsme (18) tederheid (1) Tegenwoordigheid (2) The Secret (2) The Work (1) therapie (1) tijdgeest (5) toeval (5) Tolle (18) transcenderen (6) transformatie (5) transparantie (2) trend (2) tunnelvisie (1) twijfel (5) verandering (2) verantwoordelijkheid (12) verbinding (33) verdriet (2) vergeten (2) verlangen (5) verlatingsangst (1) verleiding (3) verlichting (14) verliefdheid (4) verlies (1) vermijding (1) vermoeidheid (1) verslaving (7) vertrouwen (18) verveling (2) verwondering (2) vicieuze cirkel (1) video (1) voeding (1) voelen (3) volgzaamheid (1) vragenlijst (2) vreugde (2) vrije wil (6) vrijen (3) vrijheid (90) waarheid (26) waarneming (7) ware (8) wederkerigheid (6) welzijn (7) wezen (2) wijsheden (10) wilskracht (2) woede (2) wu wei (23) yin en yang (4) zelfbeheersing (3) zelfbevestiging (3) zelfbewustzijn (8) zelfdoding (4) zelfkennis (12) zelfkritiek (1) zelfoverschatting (2) zelfrealisatie (12) zelfvertrouwen (5) zelfverwerkelijking (2) zelfwaardering (5) Zen (2) ziel (14) Zijn (11) zin van het leven (10)