Alternatieven voor belonen en straffen

Justine Mol schrijft op de site van de Vrije School Beweging over straffen en belonen van kinderen. Dat leidt bij de kinderen tot denken in oordelen, met als gevolg angst. Sterk aan haar verhaal is dat zij een uitgebreide lijst van voorbeelden geeft hoe het anders kan. Zij baseert haar mening op het gedachtegoed van Marshall Rosenberg, psycholoog uit Amerika en grondlegger van Nonviolent Communication ofwel Geweldloos Communiceren, en dat van Alfie Kohn, die zich wereldwijd inzet voor een leven zonder straffen en belonen. De stap van mét naar zónder straffen en belonen vraagt om het loslaten van de top-down houding en het vinden van een basis van gelijkwaardigheid.

Opvoeden in vertrouwen is niet alleen opvoeden zonder straffen, maar ook zonder belonen.

Hoe kunnen we kinderen stimuleren hun kwaliteiten te ontplooien? Hieronder vind je manieren om de intrinsieke motivatie aan te wakkeren.

1. Samen genieten. Zeg i.p.v. ‘Goed zo’ eens ‘Jaaa!’ of ‘Gelukt’. Dit werkt alleen als je gewoon echt blij bent en niet toch stiekem denkt in goed of fout.
2. Samen betreuren dat iets niet lukt of dat een kind schade heeft aangericht. I.p.v. ‘Fout’ of ‘Wat stom’ zou je kunnen zeggen ‘Mislukt’ of ‘Jammer’.
3. Respect. Zie het kind met al zijn eigen-aardigheden en heb daar respect voor.
4. Dankbaarheid. Vaker dankbaarheid uiten voor waar we blij van worden helpt het kind en ook ons te focussen op wat het leven verrijkt. Je kunt je ‘dank je wel’ vergezeld laten gaan van waar je precies dankbaar voor bent. Dus wat het gedrag van het kind jou brengt. “Dank je wel dat je hebt opgeruimd. Nu ga ik met veel meer rust mijn krantje lezen dan wanneer er allerlei spullen om me heen liggen”.
5. Focus op behoeften. Wat zijn de basisbehoeften van het kind om wel of niet te doen wat je vraagt, of nog breder, om te doen wat hij doet? Kun je samen tot een vorm komen waarbij zowel jouw behoeften als die van het kind vervuld worden?
6. Wat is het “ja” achter het “nee”? Als een kind niet doet wat je zegt, kan het helpen te kijken vanuit welke behoefte hij dat niet wil doen en wat hij wel wil. Een kind kan schreeuwen en tegenstribbelen omdat hij moe is en behoefte heeft aan rust. Terug schreeuwen of dwingen zal noch het kind noch jezelf rust geven.
7. Belangstelling tonen. Het kan even duren voordat een kind jouw vraag ‘Heb je je verslag al af?’ kan horen als interesse en niet als controle. Hou vol.
8. Humor en relativeren.
9. Vertellen wat het gedrag van het kind met jou doet en met andere betrokkenen. Doe dit zonder moralistisch oordeel.
10. Waarden en deugden voorleven. Een kind raakt in de war als wij de buurman belachelijk maken als hij er niet bij is en tegen onze kinderen zeggen dat ze beleefd en aardig tegen hem moeten zijn. Het ingebouwde geweten en de aangeboren moraliteit krijgen meer kans tot ontplooiing als wij een voorbeeld zijn in een gewetensvolle en morele levenshouding.
11. Volharden i.p.v. dwingen. Bij herhaling van schadelijk gedrag blijf je zoeken naar de onderliggende behoeften. Zolang een kind ongelukkig, dus teruggetrokken of onhandelbaar is of wat dan ook, is het nog niet gelukt om hem dat te bieden wat hij nodig heeft. Intussen kun je beschermende macht inzetten als dat nodig is en duidelijke grenzen aangeven.

Kinderen zullen zich bij deze benadering veilig voelen om zichzelf te zijn. Het zou zomaar kunnen dat ze dan lang niet zo lastig of lui zijn als we dachten.
Tot zover Justine Mol.

In een interview met JM ouders werd de volgende vraag gesteld aan Alfie Kohn.

We willen geen autoritaire ouder zijn, maar aan een laissez-faire opvoeding zitten ook veel haken en ogen. Is het niet gewoon gezond verstand om ergens in het midden te gaan zitten?

‘Dat is een vals dilemma: of je bent een laat-maar-waaien-ouder of je bent superstreng. Ik stel een derde perspectief voor, eentje van grote betrokkenheid bij je kinderen, waar ouders en kinderen samenwerken, in plaats van dat ouders kinderen steeds goed gedrag proberen af te dwingen. Belonen en prijzen lijken op het oog vriendelijkere methodes, maar het zijn variaties van hetzelfde. We proberen met trucjes het gedrag van onze kinderen te manipuleren. Straffen en belonen werken heel goed, maar alleen tot je kind niet meer bang of afhankelijk van je is. Dan sta je als ouder met lege handen en is je relatie beschadigd. Het enige wat ze op de lange termijn leren, is dat degene met macht bepaalt hoe dingen gaan’.

In deze video Kohn in een gepassioneerde lezing.