Waar het ik verschijnt doordat het wordt gezien
Er zijn ervaringen die niet beginnen bij het denken, maar bij het verdwijnen van het denken. Ze ontstaan niet doordat iemand “ik” zegt, maar doordat dat “ik” even oplost in een grotere helderheid. In zulke momenten is identiteit niet iets dat wordt vastgehouden, maar iets dat zich vanzelf toont, als een zacht licht, als een trilling die niets opeist.
Zo’n eenheidservaring laat geen woorden achter, maar wel een spoor. Niet als concept, maar als gevoelsmatige herkenning: hier is niets afgescheiden, hier beweegt het leven door alles heen zonder grens. Later kan taal dit aanraken, maar het blijft altijd een verwijzing naar iets dat voorafgaat aan woorden.
Op een ander spoor verschijnt een inzicht dat even vanzelfsprekend is: dat andere wezens niet onze middelen zijn. Zolang iets wil leven, hoeft het niet gegeten te worden. Niet als principe, maar als logische erkenning van gedeelde aanwezigheid. Vrijheid geldt niet alleen voor mensen; vrijheid is wat leeft en wat wij in anderen kunnen zien zodra we ophouden onszelf centraal te plaatsen.
En dan is er nog de schaduwkant van het menszijn: machtsstrijd. De kleine manoeuvres waarin mensen boven elkaar proberen te staan of zich juist kleiner maken. Patronen die ontstaan zodra verbinding plaatsmaakt voor positie. Het doorzien daarvan is geen veroordeling, maar een ontwaken voor het feit dat strijd het contact verlaat en dat evenwaardigheid geen houding is, maar een keuze die telkens opnieuw in beweging wordt gebracht. Soms wordt dit spanningsveld zichtbaar, zonder dat het conflict wordt; een subtiel ritme van invloed en reactie, aanwezig maar niet dominant.
In dans komt dit alles soms moeiteloos samen. Twee lichamen bewegen, luisteren, reageren zonder strategie. Er wordt niet geleid, niet gevolgd. Identiteit wordt iets dat ontstaat tussen de lichamen, niet in ze. Dat is een vorm van non-dualiteit die niet wordt uitgesproken maar belichaamd. Het moment is tijdelijk, maar de resonantie kan blijven hangen als een stille helderheid.
De spiegel van het dier
Niet het innerlijke denken bevestigt het bestaan, maar de blik van een ander levend wezen.
In de scène waarin Derrida’s kat hem naakt ziet, ontstaan
schaamte, kwetsbaarheid, herkenning, juist omdat het dier geen rol speelt, geen
verhaal heeft, geen oordeel uitspreekt. Het dier ziet gewoon.
En in dat zien wordt de mens geraakt op een plaats onder alle concepten.
Dat is een apofatische omdraaiing: identiteit ontstaat niet door reflectie op binnenkant, maar door weerkaatsing door de ander. Het dier ontdoet de mens van zijn hiërarchie, van het idee dat hij van nature boven staat. In de blik van een dier is iedere schijn en pretentie verdwenen.
De subtitel verwijst naar dit soort omkering: het ik verschijnt doordat het wordt gezien en niet doordat het zichzelf definieert. Het is een methode, een kleine levenshouding, een uitnodiging om de wereld én het zelf in beweging te blijven waarnemen.
De oerzin: I Am That
Het is de non-duale herkenning dat alles wat verschijnt -plant, mens, dier, lucht, beweging- geen tweede is. Er is geen afgescheiden zelf dat kijkt naar de wereld; er is bewustzijn dat zichzelf herkent in elke vorm.
Wie terugkeert naar de bron waar onderscheid nog niet is gemaakt, herkent dezelfde kwaliteit als die in dans, in eenheidservaring, in het zien van het dier. Het zelf wordt geen bezit, maar een resonantie die zich laat voelen in elk contact, in elke beweging, in elke stilte.
Samenkomst van beide lijnen
Wat Derrida van voren benadert -de blik van het dier die de
mens decentreert- benadert Nisargadatta van binnenuit: het zelf dat oplost in
alles wat het ziet.
In beide gevallen verdwijnt het idee van een helder begrensd “ik” dat tegenover
de wereld staat.
- Derrida toont dat het ik pas verschijnt doordat de ander het ziet.
- Nisargadatta toont dat het ik oplost in datzelfde zien.
Beide bewegingen komen samen in een eenvoudige resonantie:
identiteit is relationeel, niet dualistisch; aanwezig, niet te bezitten;
beweeglijk, niet vast.
Tot slot: bewegen in omkering
De neigingen die na dit soort ervaringen opkomen -mildheid, scherpte, ruimte, stilte- blijven niet hangen als eigenschappen. Ze komen op, resoneren, verdwijnen weer. Wat blijft is een manier van zijn die geen strijd zoekt, geen hiërarchie, geen bezit van waarheid.
Apofatische omdraaiing is hier niet een truc, maar een
levenshouding: telkens weer ontdekken dat het precies andersom werkt dan we
denken. Dat vrijheid geen claim is, maar het wegvallen van claim.
Dat evenwaardigheid niet wordt afgedwongen, maar zichtbaar wordt wanneer
strijd wegvalt.
Dat non-dualiteit niet wordt geformuleerd, maar wordt geleefd in de
momenten waarin het ik zichzelf even vergeet en in de wereld herkend wordt.
