Wanneer filosofie film wordt
En toch: Groundhog Day is misschien wel de meest toegankelijke verbeelding van Friedrich Nietzsche’s diepste gedachte-experiment. De film dramatiseert wat bij Nietzsche klinkt als een existentiële beproeving: stel dat je je leven eindeloos zou moeten herhalen, elke handeling, elke vergissing, elke banaliteit. Zou je dat aankunnen? Zou je dat wíllen?
Nietzsche stelde die vraag in de gedaante van een demoon die je ’s nachts wakker maakt. Ook Phil Connors wordt zo wakker, en hij blijft (als enige) wakker: gevangen in een tijdlus waarin elke ontsnappingspoging mislukt. Het is de ontregeling die we allemaal kunnen ervaren wanneer de routine van het leven zijn glans verliest. Alles herhaalt zich. Niets lijkt er meer toe te doen.
Wat volgt is een innerlijke reis die sterk lijkt op de drie gedaanten van de geest die Nietzsche beschrijft in Also sprach Zarathustra: eerst de kameel, dan de leeuw, tenslotte het kind. Nietzsche koos bewust voor deze symbolen als drie noodzakelijke fasen in de geestelijke rijping van een vrij mens.
De kameel staat voor de fase waarin we alles op ons nemen wat van ons verwacht wordt: plichten, normen, overgeleverde waarden. De geest buigt onder het gewicht van wat "moet". Ook Phil zit in deze fase: hij vervult zijn rol met tegenzin, doet wat hoort, maar zonder overtuiging of verbinding.
Vervolgens verschijnt de leeuw, die leert om "nee" te zeggen. Deze fase gaat over bevrijding uit het keurslijf. De geest wil niet meer buigen, maar brullen. Ook Phil gooit het roer om: hij rebelleert, manipuleert, overtreedt regels, zoekt genot. Maar de leeuw kan wel vernietigen, niet creëren. Hij kan zich losrukken van het oude, maar mist nog een eigen richting.
Pas in de derde fase wordt de geest opnieuw scheppend: het kind symboliseert de herontdekking van spel, verwondering, spontaniteit. Niet als terugval, maar als hoogste volwassenheid. Het kind is lichtvoetig, onthecht, nieuwsgierig. Zo wordt Phil langzaam een ander mens: niet doordat de dag verandert, maar doordat híj beetje bij beetje, stapje voor stapje verandert in de dag.
Onderweg speelt de film ogenschijnlijk luchtig met grote levenswijsheden. Leef elke dag alsof het je laatste is, carpe diem, leef in het nu: clichés die zowel letterlijk als ironisch worden uitgespeeld. De hoofdpersoon probeert ze eerst als trucjes, als manieren om te ontsnappen. Maar uiteindelijk ontdekt hij hun ware betekenis, niet als geboden, maar als een houding: een keuze om zonder zekerheid toch met aandacht te leven.
De boodschap is opvallend actueel. In een tijd waarin alles sneller gaat en gemak het hoogste goed lijkt, heeft herhaling vaak een slechte naam. We willen vooruit, afwisseling, instant beloning. Maar groei vraagt soms om stilstand. Om herhaling. Om kijken naar wat er is, in plaats van naar wat er had moeten zijn. In een wereld vol afleiding verbeeldt Groundhog Day de trage, maar ware bevrijding: van zelfmedelijden naar zelfkennis, van cynisme naar aandacht, van ernst naar lichtheid.
Zo wordt Groundhog Day een moderne mythe over zin, herhaling en innerlijke groei. De film laat zien hoe iemand door de herhaling heen verandert, niet door een ander mens te worden, maar door zichzelf opnieuw te leren zien. En misschien is dat wel de enige manier waarop we oud kunnen worden: niet door alles te begrijpen, maar door lichtvoetig te worden. Frivool, maar wijs. Zoals Nietzsche het bedoelde en zoals Phil het uiteindelijk (in liefde) leeft.
Zie ook de bespreking van de film in: De kans om elke dag opnieuw te beginnen.
