Over bijgeloof, metron en wanneer te doen of laten
Oude mythen overleven niet zomaar duizenden jaren. Ze
blijven bestaan omdat ze meerdere lagen van waarheid bevatten die steeds
opnieuw relevant worden. De mythe van koning Midas is zo'n verhaal dat ons
vandaag nog steeds iets essentieels te vertellen heeft, juist in een tijd
waarin simplistische positieve denken-bewegingen ons voorhouden dat "het
universum geen nee kent".
Midas wenste de gave om alles wat hij aanraakte in goud te veranderen. Dat gebeurde maar ook zijn voedsel en zijn kind veranderden in goud en toen kreeg hij spijt.
De wijsheid van Midas
Wanneer we de mythe van koning Midas onderzoeken, kunnen we vijf diepe inzichten zien die de oude Grieken wilden overbrengen:
Hebzucht leidt tot isolatie. Midas kan niemand meer aanraken: geen knuffel, geen maaltijd delen, geen menselijk contact. Rijkdom die je van het leven zelf afsnijdt, is waardeloos. De Grieken waarschuwden hier tegen excessief materialisme.
De paradox van overvloed. Je kunt niet eten van goud, niet drinken van goud. Basisbehoeften gaan boven luxe. De Grieken waardeerden metron: maat, balans. Midas verliest dat totaal.
Kortzichtig denken faalt. Midas dacht alleen aan het hebben van goud, niet aan de consequenties. Het is een waarschuwing tegen impulsieve wensen zonder doordenken: het typisch Griekse thema van sophia (wijsheid) versus domme hartstocht.
Letterlijke vervulling als valkuil. De goden geven Midas precies wat hij vraagt, niet wat hij bedoelt. Dit patroon komt vaker voor in Griekse mythen: een les in precisie, voorzichtigheid en nederigheid tegenover hogere machten.
Verlossing door inzicht. Midas moet zich wassen in de rivier Pactolus om de vloek kwijt te raken: een vorm van zuivering en berouw. De mythe eindigt met verlossing door inzicht. Fouten maken mag, maar je moet ervan leren.
De verleiding van het positieve
Tegen deze achtergrond wordt de uitspraak "het universum kent geen nee" des te problematischer. Het is een versimpeling die op meerdere manieren tekortschiet.
Ontkenning van realiteit. Je moet problemen onder ogen zien om ze op te lossen. Positief denken helpt niet als je huis in brand staat: je moet actie ondernemen. Het ontkent de waarde van kritisch denken en voorzichtigheid.
Victim blaming. Als iemand ziek wordt of tegenslag heeft, impliceert dit frame: "je hebt niet positief genoeg gedacht". Dat is wreed en onterecht. Het legt alle verantwoordelijkheid bij het individu, ook voor dingen buiten hun controle.
Angst voor negatieve gedachten. Mensen gaan zich schuldig voelen over normale zorgen of verdriet. Dit creëert een tweede laag van lijden: niet alleen heb je het moeilijk, je voelt je ook nog schuldig dat je het moeilijk hebt.
Magisch denken. Het universum is geen wensautomaat. Er zijn concrete oorzaak-gevolg relaties. "Positief denken" verandert niet fundamenteel hoe de fysieke wereld werkt.
De kern waar het misgaat: een gezonde mindset betekent erkennen wat je voelt (ook het negatieve) én toch kijken naar wat je kunt doen. Dat is heel anders dan alleen maar positief denken.
Het apofatische alternatief
Als tegengewicht tegen dit simplistische positieve denken, biedt de apofatische traditie een fundamenteel ander perspectief. Apofatisch denken (de "via negativa") beschrijft het goddelijke of de werkelijkheid door te zeggen wat het niet is. Het erkent beperkingen, mysterie, dat we dingen niet volledig kunnen bevatten of controleren door positieve beweringen.
Dit is intellectuele nederigheid in haar meest zuivere vorm. Waar "positief denken"-bewegingen claimen te weten hoe het universum werkt ("focus op positief = positieve resultaten"), zegt apofatisch denken: "we weten eigenlijk heel weinig met zekerheid".
Het is in zekere zin het tegenovergestelde van "het universum kent geen nee": niet door te beweren dat het universum wel nee zegt, maar door te erkennen dat we de werking van het universum niet kunnen reduceren tot zulke simplistische formules.
De reductie tot één dimensie
Deze neiging tot reductie zien we overal: mensen die denken dat succes alleen maar hard werken is, of alleen maar talent. Dat geluk alleen maar van binnen komt, of alleen maar van omstandigheden afhangt. Dat je altijd moet dóén, of juist altijd moet láten.
De waarheid is genuanceerder. De grootste kans op gelukkig worden en blijven bestaat uit het bewust zijn van wanneer te doen en wanneer te laten. Ook dat is een vorm van metron: niet een statische positie, maar een dynamisch evenwicht dat voortdurend aanpassing vraagt.
Soms vraagt een situatie om actie, om doorzetten, om je angsten te trotseren en te handelen. Andere keren vraagt diezelfde situatie om loslaten, om accepteren, om de dingen hun gang te laten gaan. De kunst is om te herkennen welk moment welke respons vraagt.
Dit is geen compromis tussen doen en laten, maar een dieper begrip dat beide nodig zijn. Net zoals ademhalen bestaat uit zowel in- als uitademen: je kunt niet alleen maar inademen (je zou barsten), en niet alleen maar uitademen (je zou stikken). Het ritme, de wisselwerking, maakt het leven mogelijk.
Terug naar metron
De Grieken hadden het beter begrepen: leven bestaat uit tegenstellingen, spanning, tragiek én vreugde. Balans, niet ontkenning. Metron (maat, evenwicht) was het ideaal.
Alleen maar positief denken is net zo onevenwichtig als alleen maar negatief denken. Alleen maar doen is net zo onevenwichtig als alleen maar laten. De wijsheid zit in beide kanten erkennen: verdriet én vreugde, zorgen én hoop, wat we niet weten én wat we wel weten, actie én rust. Niet als compromis, maar als de volheid van het menselijk bestaan.
De mythe van Midas eindigt met verlossing, maar pas nadat hij zijn fout erkent en zich reinigt. Misschien is dat wel de belangrijkste les: niet dat we nooit fouten maken in ons denken, maar dat we de nederigheid moeten hebben om ze te herkennen en te corrigeren.
Niet door blind positief te zijn en niet door cynisch apofatisch te blijven, maar door beide te integreren in een evenwichtige wijsheid. Een wijsheid die zowel het mysterie erkent als het concrete leven omarmt. Een wijsheid die weet wanneer te handelen en wanneer te rusten. Een wijsheid die leeft in het ritme tussen doen en laten, tussen spreken en zwijgen, tussen vasthouden en loslaten.
Dat is de oude metron, vertaald naar nu: niet de gouden middelmaat als veilige grijze compromis, maar het dynamische evenwicht van iemand die danst met het leven zoals het zich aandient.
