Hoe onderwijs, gemeenschap en politiek samen kunnen helen
Het zal lang duren voordat de bevolkingsgroepen die nu met elkaar
op leven en dood strijden weer vreedzaam kunnen samenleven.
Bij veel inheemse volken als de Indianen (bijvoorbeeld de Iroquois) leeft de
overtuiging dat heling een proces is dat zich uitstrekt over meerdere
generaties. De gedachte aan wel zeven generaties geduld hebben en vooruit denken vormt een beeld voor een horizon
die zowel eeuwig durend als realistisch is: zwaar collectief trauma heeft tijd
nodig, vaak langer dan een mensenleven. Dit perspectief nodigt ons uit om
geduld te oefenen, niet te denken in snelle oplossingen, maar te vertrouwen op
een langzaam rijpingsproces dat de diepte van menselijke verbondenheid
respecteert. Inheemse tradities gebruiken mythen, symbolen en verhalen
om wijsheid en patronen door te geven. Zij werken niet met scherpe
tegenstellingen (goed/fout, vriend/vijand), maar zoeken balans en
complementariteit.
Een ander voorbeeld van gerichtheid op herstel in plaats van vergelding is Zuid-Afrika na het afschaffen van de apartheid, waar de
Waarheids- en Verzoeningscommissie koos voor getuigenis en erkenning
boven straf alleen.
De vredesdenker John Paul Lederach verbindt hieraan zijn visie op morele verbeelding: de kunst om midden in conflict ruimte te scheppen voor een ander mogelijk samenleven. In Noord-Ierland en Colombia heeft Lederach projecten begeleid waarbij vijandige groepen blijvende ontmoetingsplekken creëerden (jeugd, kunst, gezamenlijke lokale projecten).
Hij benadrukt drie pijlers die deze verbeeldingskracht dragen.
1. Relatie: omdat duurzame vrede nooit gebouwd wordt op afzondering, maar op hernieuwde verbinding.
2. Creativiteit: omdat oude patronen doorbroken moeten worden en verbeeldingskracht ons de weg wijst naar iets dat nog niet bestaat.
3. Transcendentie: omdat het overstijgen van het onmiddellijke conflict ons helpt om iets groters, duurzamers te zien.
Tegelijkertijd krijgt morele verbeelding ook vorm in meer tastbare structuren.
1. Onderwijs kan nieuwe generaties toerusten met de taal en vaardigheden van dialoog in plaats van strijd. Kinderen kunnen spelenderwijs oefenen met en-en denken en zo wegblijven bij de vraag wie heeft er gelijk heeft.
2. Gemeenschap kan een bedding bieden waarin verhalen gedeeld en hersteld worden.
3. Politiek kan de contouren scheppen voor gerechtigheid en gelijkwaardigheid, zodat vrede niet alleen privé maar ook publiek gedragen wordt.
Wie dit alles samenbrengt, ziet dat het niet gaat om een keuze tussen deze pijlers, maar om hun onderlinge samenspel. En-en-denken is hier onmisbaar: zowel de zachte kracht van relatie als de harde noodzaak van structuren, zowel geduld als daadkracht, zowel herinneren als vernieuwen.
Het is precies in die houding van en-en-denken dat een evenwaardige grondhouding zichtbaar wordt. Niet de een boven de ander, niet korte-termijn boven lange-termijn, maar het erkennen dat ware heling pas mogelijk is wanneer we bereid zijn onszelf en de ander gelijkwaardig te achten in een proces dat groter is dan ons eigen leven.
