Erotiek, herhaling en de gouden regel

Tussen lichtheid en zwaarte van het bestaan

Het leven is licht, zo stelt Milan Kundera in De ondraaglijke lichtheid van het bestaan. Omdat we het maar één keer leven, lijken onze keuzes geen werkelijk gewicht te hebben. Geen tweede kans, geen eeuwige terugkeer. Die lichtheid lijkt een bevrijding maar kan ook een diepe onzekerheid oproepen. Want als niets herhaald wordt, wat betekent het dan werkelijk?

Tegenover die lichtheid staat de zwaarte van betekenis, verbondenheid en verantwoordelijkheid. Die kan beklemmend voelen, maar geeft tegelijk houvast. Zo slingert de mens tussen verlangen naar bevrijding en de noodzaak van betrokkenheid.

Nergens komt dat spanningsveld scherper tot uiting dan in de seksualiteit. Seks ontspant, bevrijdt, verbindt. Maar wat luchtig begon, kan plots zwaar worden: door gevoelens, hechting, jaloezie, of zwangerschap. Wat als spel begint, kan eindigen in verantwoordelijkheid of in spijt. Erotiek is daarmee niet alleen lichamelijk, maar ook existentieel toneel. Kundera laat zien hoe seksualiteit, schijnbaar vrij van gewicht, onontkoombaar met betekenis wordt geladen.

In onze tijd wordt seksuele vrijheid vaak gevierd als lichtheid: niets moet, alles mag, zolang er instemming is. Maar dat ideaal mist iets als het zich niet ook buigt over de mogelijke zwaarte van elke ontmoeting. Niet als last, maar als verantwoordelijkheid: ben ik bereid om de ander als volwaardig medemens te zien, ook in het vluchtigste moment?

Juist daar komt de Gouden Regel in beeld: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Ze nodigt uit tot reflectie: zou ik willen dat de ander mij zo benadert? Dat wat ik licht vind, voor de ander misschien zwaar weegt? Deze ethische spiegel werkt niet veroordelend, maar juist verbindend: ze vraagt om inlevingsvermogen. Ze is het morele anker in het spel tussen lichtheid en zwaarte.

Waar Kundera ons waarschuwt voor betekenisloosheid in eenmaligheid, laat de film Groundhog Day ons een tegenovergesteld pad zien. Hoofdpersoon Phil Connors beleeft steeds opnieuw dezelfde dag: geen lichtheid, maar eeuwige herhaling. En toch vindt hij daarin gaandeweg vrijheid: door bewust te kiezen, door aandacht te schenken, door kleine daden van goedheid. Uiteindelijk wordt hij een beter mens en vindt bevrijding, niet ondanks de herhaling, maar dankzij.

Herhaling maakt hem verantwoordelijk. En in die verantwoordelijkheid ontdekt hij liefde.

Zo komen beide werelden samen: de eenmalige ontmoeting én de herhaalde dag kunnen evenveel betekenis dragen, mits we ze bewust aangaan. Seksualiteit, vrijheid en herhaling worden dan geen losstaande fenomenen, maar kansen tot groei, wanneer we bereid zijn om zowel licht als zwaar serieus te nemen.

De Gouden Regel is daarin geen beperking, maar juist de bevrijding: ze herinnert ons eraan dat er pas echte vrijheid bestaat als we die ook de ander gunnen. En dat pas dan liefde mogelijk wordt.