Wat is de juiste afstand?
Je creëert zo een zekere afstand tussen jezelf en je innerlijke ervaringen. Dit proces, ook wel containen van gevoelens genoemd, kan helpen om situaties minder persoonlijk op te vatten. Maar het kan ook een valkuil zijn: wie te veel afstand neemt, loopt het risico geen verantwoordelijkheid meer te voelen voor wat er in hem of haar omgaat en hoe hij of zij de wereld ervaart.
Een milde scheiding aanhouden tussen wat er gebeurt en wie je bent, is mogelijk door jezelf te observeren, zonder oordeel. Dit innerlijke schouwen veronderstelt een waarnemer die niet veroordeelt, geen emoties heeft en geen gedachten vormt. Het helpt om niet alles wat je overkomt of wat anderen zeggen persoonlijk te nemen. Zolang je jezelf als een geheel blijft zien, is dit een gezonde levenshouding. Maar wie gelooft dat zijn of haar 'ware zelf' zich enkel in de waarnemer bevindt, vervalt in een kunstmatige splitsing.
Het kan wijs of zelfs cool overkomen om een zekere stoïcijnse distantie te bewaren tegenover wat je overkomt. Maar wie voortdurend afstand zoekt tussen zichzelf en de realiteit, legt zichzelf een vorm van innerlijke vervreemding op.
Van Wikipedia.
De stoïsche filosofie presenteert zichzelf als de aangewezen weg om de mens gelukkig te maken. Alles wat gebeurt in de wereld is volgens de Stoa van tevoren onverbiddelijk bepaald, maar de vrijheid en autonomie van de mens zit hem erin dat hij vrij is in zijn reactie hierop. Deze reactie is bepalend voor het menselijk geluk. Inzicht in de noodzakelijkheid van alles, inzicht dat dit zo goed is, enerzijds; anderzijds het inzicht dat hetgeen men gewoonlijk als persoonlijke rampen ziet, ons niet echt raakt, als we maar goed onderscheiden wat er echt aan de hand is.
Er zit evenwel ook een moreel aspect aan vast. Een stoïcijn wordt geacht ook zijn sociale plichten te vervullen. Dit wordt gezien als een natuurlijk bestanddeel van het leven in de menselijke gemeenschap. Want ook het leven in overeenstemming met de natuur wordt als doel geformuleerd door de Stoa.
Tot zover de stoïcijnse levenshouding.
Betrokkenheid of onverschilligheid tonen
Gevoelens ervaren en doorvoelen is natuurlijk. Hoe je daarmee omgaat en of je gevoelens omzet in emoties, is jouw verantwoordelijkheid. Dat proces ontkennen -bijvoorbeeld door te stellen dat vrije wil niet bestaat- verandert niets aan het feit dat gevoelens opkomen en gedachten zich aandienen. Verantwoordelijkheid wegredeneren maakt niet gelukkiger en laat onprettige emoties niet verdwijnen.
Oosterse filosofieën benadrukken dat permanent geluk niet buiten jezelf te vinden is; externe vreugde is per definitie tijdelijk. Maar dat betekent niet dat je je moet afsluiten voor de wereld. Een al te afstandelijke houding -geïnspireerd door het stoïcisme, hindoeïsme, boeddhisme of non-dualiteit- kan een vorm van schijnwijsheid worden. Dit wordt ook wel de Advaita shuffle genoemd: een pose waarin men de indruk wekt alle illusies te doorzien en in volmaakte eenheid met het universum te leven. Maar ware eenheid betekent niet ontkenning of onverschilligheid; a-dvaita (niet-twee) wijst juist op een verbonden geheel.
Filosoof en schrijver over non-dualiteit Paul Smit zegt over de Advaita shuffle.
“Er zijn allerlei manieren waarop Advaita door het ego gekaapt kan worden. Zoiets noemen we de Advaita shuffle. Mensen die daaraan lijden, hebben de neiging om psychische problematiek eenvoudigweg te ontkennen. Onder het mom dat alles ‘toch maar’ een illusie is, wordt het eigen gedrag vergoelijkt. Maar andersom werkt het óók. Stel dat iemand bij de bakker voordringt. Je zou, terecht, kunnen denken dat deze persoon daar niets aan kan doen. Om vervolgens stilzwijgend je beurt voorbij te laten gaan. Maar tegelijkertijd gebeur jij ook gewoon. En dus is er niks mis mee om de voordringer op zijn of haar gedrag te wijzen. Advaita vraagt ons niet om onszelf uit het leven weg te redeneren”.
Tot zover. Paul Smit.
Wat kun je nog begrijpen?
Wie zich in spiritualiteit verdiept, krijgt vaak te horen dat het denken niet de ultieme weg is naar waarheid. Wanneer daar nog bij komt dat ook de zintuigen geen zekerheid bieden, is de stap klein naar een totale relativering van de werkelijkheid. Dat kan leiden tot taalspelletjes zoals: "Ik besta niet" of "Alles gebeurt gewoon".
Het klopt dat er in de hersenen geen tastbaar 'ik' of 'ego' te vinden is, en dat de werkelijkheid constant in beweging is. Maar het doorslaan in relativering -of het willen zien van een allesomvattende samenhang—kan ontaarden in zinloosheid. We zijn allemaal één- is misschien niet onwaar, maar ook een versimpeling. Niet alles hoeft begrepen te worden. Het verspillen van energie aan eindeloze verklaringen kan afleiden van waar het werkelijk om gaat: het leven zelf ervaren.
Het meeste wordt vanzelf of later duidelijk. De rest is poëzie.
