Ontglipt ons de tijd?
Vrijheid, tijdsbeleving en zingeving zijn onderwerpen die iedereen aanspreken, vooral in een tijd waarin we vaak het gevoel hebben dat de tijd ons ontglipt.
"De tijd vliegt wanneer je het naar je zin hebt en sleept zich voort wanneer je je verveelt." Deze uitspraak is niet alleen een volkswijsheid, maar raakt aan een filosofisch inzicht van Henri Bergson. Hij biedt een inspirerend perspectief op een tijd waarin de waarde van zijn vaak overschaduwd wordt door doen.
In zijn werk Tijd en vrije wil beschrijft hij tijd niet als een opeenvolging van meetbare momenten, maar als een innerlijke ervaring, wat hij duur (la durée) noemt. Hoe helpt dit idee ons anders naar tijd en vrijheid te kijken? En waarom is het nog steeds relevant?
Tijd als innerlijke ervaring
Bergson maakt een onderscheid tussen twee soorten tijd.
- Kloktijd, de objectieve opeenvolging van seconden, minuten en uren.
- Duur, de subjectieve stroom van je bewustzijn waarin je tijd als een vloeiende ervaring beleeft.
Dit verschil verklaart waarom tijd lijkt te vliegen als je opgaat in een fijne ervaring, en waarom deze zich kan voortslepen als je je verveelt of ongemakkelijk voelt. Wanneer je geniet, ben je volledig betrokken bij het moment en raak je minder bewust van de "passage" van tijd. Bij verveling echter ben je je pijnlijk bewust van elk verstrijken van een seconde. Bergson laat zien dat tijd dus geen vaste entiteit is, maar iets dat kwalitatief verschillend ervaren wordt.
Vrije wil in het heden
Bergson stelt dat vrije wil ontstaat in de duur: het is een ervaringsgegeven dat zich ontvouwt in het moment. Vrijheid is niet een abstract idee, maar een creatief proces waarin je keuzes maakt die voortkomen uit je hele wezen. Deze keuzes worden gevormd door je verleden, je verwachtingen voor de toekomst en de unieke mogelijkheden van het huidige moment.
In het dagelijks leven zien we dit terug in hoe we omgaan met onze tijd. Als we ons volledig richten op wat we doen, ervaren we vrijheid en voldoening. Als we daarentegen onze dagen laten bepalen door de klok of door externe verwachtingen, verliezen we dat gevoel van creatieve vrijheid.
Groundhog Day: een les in duur en vrijheid
Een film die deze filosofie op een toegankelijke manier verbeeldt, is Groundhog Day. De hoofdpersoon, Phil, beleeft dezelfde dag telkens opnieuw, totdat hij leert wat liefde, integriteit en authenticiteit betekenen. Aanvankelijk probeert hij de herhaling te manipuleren voor zijn eigen gewin, maar geleidelijk ontdekt hij de waarde van authentieke keuzes.
Dit sluit nauw aan bij Bergsons ideeën.
- Tijd als een open veld van mogelijkheden.
- Phil leert dat de invulling van een dag niet vastligt, maar afhankelijk is van zijn keuzes en zijn ervaringen uit het verleden.
- Vrije wil als creatieve kracht.
Door bewuster en met meer liefde en integriteit te leven, transformeert Phil de kwaliteit van zijn ervaring.
Relevantie voor vandaag
In onze moderne wereld, waarin efficiëntie en productiviteit vaak centraal staan, biedt Bergsons filosofie een belangrijk tegenwicht. Het idee dat tijd een kwalitatieve stroom is en dat vrijheid ontstaat in het moment, nodigt ons uit om bewuster en creatiever te leven.
Door je niet te fixeren op productiviteit, maar ruimte te maken voor spontaniteit, creativiteit en synchroniciteit, leef je meer in lijn met Bergsons idee van duur.
"Ik maak mij niet druk of het productief moet zijn, want dat verstoort creativiteit, spontaniteit en synchroniciteit."
Leven in de stroom
Bergsons inzichten zijn geen oproep om de tijd te negeren, maar een uitnodiging om je verhouding tot tijd te heroverwegen. Het bewustzijn dat tijd een innerlijke stroom is, kan ons helpen om vrijer, authentieker en meer in harmonie met onszelf te leven.
Wat als we elke dag zien als een kans om onze vrijheid en creativiteit tot uiting te brengen? Hoe zou dat ons gevoel van tijd veranderen? Misschien is dat wel de echte les van Bergson én Groundhog Day: de kwaliteit van je tijd ligt in jouw handen.
De moderne tijd
Tijd als innerlijke ervaring
Bergson
Tijd is geen objectieve kloktijd, maar een innerlijke, kwalitatieve stroom (duur). Het is een vloeiende ervaring waarin verleden, heden en toekomst samenkomen.
Hermsen
Zij neemt dit idee over en benadrukt de noodzaak van kairos (kwalitatieve tijd), een bewust, inspirerend moment van verandering en inzicht, tegenover de mechanische chronos (kloktijd).
Vrije wil en creativiteit
Bergson
Vrijheid ontstaat in het moment, via intuïtieve en creatieve keuzes binnen de duur.
Hermsen
Vrijheid vraagt om vertraging en reflectie, weg van de constante druk van efficiëntie. Tijd wordt een ruimte voor creativiteit en bezinning.
Relevantie voor vandaag
Bergson
Zijn filosofie biedt een universeel perspectief op tijd en vrijheid als creatieve krachten.
Hermsen
Zij maakt Bergsons ideeën concreet en actueel door ze te koppelen aan onze overvolle en versnipperde levens.
