De macht van Big Tech beheersbaar houden
Wanneer autocratische leiders de macht grijpen
Big Tech-bedrijven als Google, Amazon, Apple en Meta hebben zich ontwikkeld van innovatieve start-ups tot mondiale machthebbers. Hun invloed reikt ver voorbij technologie, tot diep in onze politieke systemen, economische structuren en ons monetaire bestel. Maar wat betekent deze ontwikkeling voor onze democratie wanneer autocratische leiders Big Tech inzetten voor hun eigen agenda?
Het gevaar zit in de geleidelijke erosie van democratische normen, waarbij burgerlijke vrijheden worden uitgehold en macht steeds meer geconcentreerd raakt. Autoritaire leiders ondermijnen democratie door instituties te verzwakken, persvrijheid te beperken, verkiezingen te manipuleren en individuele rechten te schenden. De infrastructuur die Big Tech ontwikkelde voor commerciële doeleinden, blijkt een perfecte basis voor autoritaire controle. In China zien we hoe de integratie van sociale media, betalingssystemen en surveillance een alomvattend controlesysteem mogelijk maakt. WeChat combineert messaging, betalingen en identificatie in één app - een droom voor iedere autoritaire leider die zijn bevolking wil monitoren.
Wat begon als dataverzameling voor gerichte advertenties, transformeert gemakkelijk in sociale controle. Gezichtsherkenning voor smartphones wordt massasurveillance, algoritmes die voorkeuren voorspellen identificeren 'ongewenst' gedrag, en sociale media die 'engagement' meten sporen dissidenten op. De grip van Big Tech op financiële systemen biedt autocratische regimes nieuwe mogelijkheden voor machtsuitoefening. In een volledig digitaal betaalsysteem kan elke transactie worden gevolgd, beperkt of geblokkeerd. Wanneer Apple Pay, Google Pay en lokale techbedrijven het betalingsverkeer domineren, krijgen autoritaire regimes ongekende mogelijkheden: realtime monitoring van alle transacties, gerichte financiële sancties tegen dissidenten, en beloning van 'gewenst' gedrag via gepersonaliseerde prijzen.
De strijd om monetaire controle
De ontwikkeling van Centrale Bank Digitale Valuta (CBDCs) illustreert perfect hoe Big Tech en autocratische leiders samenwerken om democratische controle te ondermijnen. Door legitieme toepassingen van programmeerbaar geld af te schilderen als dystopische overheidscontrole, proberen zij hun eigen machtsposities te beschermen. Wanneer centrale banken CBDCs inzetten voor maatschappelijke doelen, ontstaat direct verzet. Big Tech bestempelt groene subsidies als "staatscontrole", autocratische leiders framen bestedingsbeperkingen voor vervuilende industrie als "aanval op economische vrijheid", en conservatieve media schilderen klimaatgebonden financiële prikkels af als "communistische planning".
De constructieve mogelijkheden van CBDCs worden hierdoor overschaduwd: gerichte klimaatsubsidies, effectieve bestrijding van belastingontduiking, eerlijke verdeling van steunmaatregelen en transparante monitoring van overheidsuitgaven. Terwijl Big Tech het spookbeeld schetst van controlerende overheden, werken zij zelf aan private digitale valuta zonder democratisch toezicht, betaalsystemen die commerciële surveillance mogelijk maken, financiële uitsluiting van onwelgevallige gebruikers, en monopolisering van financiële data.
Deze situatie creëert een merkwaardige alliantie: Big Tech gebruikt "vrijheid" als argument tegen democratische controle, autocratische leiders steunen tech-bedrijven in hun verzet tegen regulering, en samen ondermijnen ze het vermogen van democratische staten om klimaatopwarming aan te pakken, belastingontwijking te bestrijden, economische ongelijkheid te verminderen en grote vervuilers te laten betalen.
De ondermijning van democratische instituties
Big Tech-bedrijven hebben democratische controle al lang weten te ontwijken. Ze beschikken over schier onuitputtelijke financiële reserves om juristen in te zetten en rechtsgang te traineren. Door complexe internationale constructies betalen techbedrijven minimale belasting. Apple's Ierse constructie met 0,005% belasting over Europese winsten illustreert hoe multinationals zich onttrekken aan nationale controle. Deze verzwakking van staatsinkomsten ondermijnt de capaciteit van democratische staten om tech-macht te reguleren. Met honderden miljoenen aan lobbyuitgaven in Brussel en Washington verzwakken Big Tech-bedrijven democratische pogingen tot regulering. Deze macht wordt nog gevaarlijker wanneer autocratische leiders deze bedrijven kunnen dwingen hun belangen te dienen.
De huidige situatie creëert een gevaarlijke dynamiek. Burgers die privacy eisen van hun overheid delen massaal data met techbedrijven. Democratische pogingen tot regulering worden afgeschilderd als machtsmisbruik. Autoritaire leiders presenteren zich als beschermers tegen Big Tech terwijl ze dezelfde technologie gebruiken voor controle.
Voor de toekomst tekenen zich drie scenario's af. In een digitale dictatuur wordt tech-infrastructuur volledig geïntegreerd in autoritaire staatscontrole, waarbij alle aspecten van het leven worden gemonitord en gestuurd. In een gesplitste wereld ontstaat een opdeling tussen 'vrije' en 'gecontroleerde' digitale zones, waarbij democratieën worstelen met het behouden van open systemen zonder controle te verliezen. Bij democratische weerstand ontwikkelen we nieuwe democratische technologieën en regulering die machtsconcentratie voorkomt zonder fundamentele vrijheden op te offeren.
De noodzaak van democratische technologie
Om te voorkomen dat Big Tech-infrastructuur wordt gebruikt voor autoritaire controle, moeten we inzetten op concrete alternatieven. Open source technologie biedt een democratisch alternatief: messaging apps zoals Signal waar de code openbaar is, sociale netwerken als Mastodon die niet door één bedrijf worden gecontroleerd, en besturingssystemen zoals Linux die niet afhankelijk zijn van commerciële belangen. Gedecentraliseerde systemen voorkomen machtsconcentratie: gedistribueerde identiteitssystemen waarbij burgers zelf hun data beheren, peer-to-peer netwerken voor communicatie zonder centrale controle, en lokale dataopslag in plaats van gecentraliseerde clouds.
Privacy moet standaard zijn: end-to-end encryptie voor alle communicatie, zero-knowledge proof systemen voor verificatie zonder datadeling, en lokale dataverwerking in plaats van centrale verzameling. Cruciale digitale systemen moeten onder democratische controle: publieke digitale identiteitssystemen met democratisch toezicht, transparante betalingsinfrastructuur onder maatschappelijke controle, en open standaarden voor interoperabiliteit tussen systemen. Geautomatiseerde besluitvorming moet controleerbaar zijn: openbare AI-modellen met controleerbare training en werking, democratisch toezicht op algoritmes in publieke dienstverlening, en toegankelijke procedures voor het aanvechten van geautomatiseerde beslissingen.
Deze democratische alternatieven vereisen substantiële publieke investeringen, wetgeving die open en democratische systemen bevordert, educatie over digitale soevereiniteit, en internationale samenwerking voor democratische standaarden. De strijd om de toekomst van technologie is in essentie een strijd om behoud van democratie. Met deze concrete alternatieven kunnen we een digitale toekomst bouwen die technologische vooruitgang combineert met democratische waarden. Dit vereist niet alleen technische innovatie, maar ook politieke wil en maatschappelijke betrokkenheid. De keuze tussen digitaal autoritarisme en democratische technologie ligt bij ons allen.
