Over de fawn-copingstijl en superioriteitsgevoelens
Pleasen als identiteit
Fawnen ontstaat vaak bij mensen die in hun jeugd geleerd hebben dat het uiten van eigen behoeften gevaarlijk of zinloos was. Het kind ontwikkelt dan een overlevingsstrategie waarbij het zich richt op het kalmeren, helpen of behagen van de ander. In de volwassenheid kan dit gedrag overgaan in een identiteit: ik ben de helper, de vreedzame, de begripvolle. Daarmee komt er een risico om de eigen onderwerping te verheffen tot een moreel ideaal. De pleaser voelt zich misschien ondergeschikt, maar tegelijk ook verheven: ik ben beter dan de mensen die ruzie maken, grenzen trekken of hun woede uiten.
Controle door onderwerping
Fawn-gedrag lijkt op onderwerping, maar is vaak een poging tot controle. Wie de ander aanvoelt en tegemoetkomt, probeert het onvoorspelbare voorspelbaar te maken. Er ontstaat een subtiele macht: wie altijd de ander ontziet, kan zich onmisbaar voelen. Deze vorm van controle geeft rust, maar voedt tegelijk een idee van superioriteit: ik ben degene die dit aankan, die de situatie redt, die begrijpt wat anderen nog niet doorhebben. Het is een stille trots die zich vaak vermomt als bescheidenheid.
De schaduwkant van harmonie
Pleasers zoeken harmonie, maar kunnen moeilijk omgaan met confrontatie. Kritiek voelt al snel als een afwijzing, en er kan verontwaardiging ontstaan wanneer hun opoffering niet wordt erkend. Hier steekt soms een andere schaduwkop op: zie je dan niet hoe goed ik ben? Er zit frustratie in verborgen superioriteit, juist omdat het erkenning zoekt via dienstbaarheid. Wanneer die erkenning uitblijft, kan de pleaser zich innerlijk toch beter voelen dan de ‘egocentrische’ ander en daarmee vervreemdt hij zich opnieuw, maar nu met een vleug van morele trots.
Een uitnodiging tot zelfonderzoek
Wie zichzelf herkent in de fawn-stijl, doet er goed aan om deze dynamiek onder de loep te nemen. Niet om zichzelf te veroordelen, maar om te begrijpen waar dienstbaarheid ophoudt en subtiele trots begint. Is mijn pleasen een vrije keuze of een manier om controle te houden? Verwacht ik iets terug, zoals erkenning of waardering? Kan ik werkelijk geven zonder mij superieur te voelen aan wie dat niet doet?
Erkenning geven aan het innerlijke kind dat deze stijl ooit nodig had, kan helpen. Maar de volwassen mens die we nu zijn, mag zichzelf uitnodigen om ook eerlijk te kijken naar de prijs van het pleasen en naar de verleidelijke glans van de verborgen kroon die we soms in stilte dragen.
Wanneer geven niet meer geven is: verborgen narcisme
Op het eerste gezicht lijkt de fawn-stijl op een vorm van altruïsme: mensen die geven, zich aanpassen, conflicten vermijden en voortdurend de harmonie bewaken. Maar wanneer dit gedrag een strategie wordt om waardering, veiligheid of controle te verkrijgen, kan het grenzen overschrijden. Dan is er niet langer sprake van geven, maar van ruilen zonder uit te spreken wat er verlangd wordt.
In dat spanningsveld raakt de fawn-stijl aan wat ook wel ‘verborgen narcisme’ wordt genoemd. De verborgen narcist toont zich bescheiden, zorgzaam of zelfs opofferend. Maar wie goed kijkt, ziet dat deze vriendelijkheid vaak bedoeld is om grip te houden op de ander. Waar de klassieke narcist bewondering opeist, wekt de verborgen variant schuldgevoel op, en dwingt zo de aandacht of erkenning af die hij of zij zelf niet durft te vragen.
Het verschil tussen de fawner en de verborgen narcist zit niet in gedrag, maar in de onderliggende drijfveer. De een wil zich geliefd voelen om bestaansrecht te ervaren, de ander wil zich bijzonder voelen om zichzelf te bevestigen. Beide zoeken veiligheid, maar de een doet dat vanuit verbondenheid, de ander vanuit een subtiel gevoel van superioriteit. Dat verschil herkennen vraagt om opmerkzaamheid, zowel naar de ander als naar onszelf.
Voorbij de coping reflex
De vier klassieke copingstijlen zijn geen karaktereigenschappen, maar overlevingsreacties. Ze ontstaan daar waar druk, angst of dreiging de ruimte voor keuze verkleinen. In die zin zijn het vormen van noodreparatie: snel, automatisch en gericht op veiligheid, niet op waarheid, verbinding of groei.
Maar de mens is meer dan zijn reflexen. Ook wie volwassen is, zal soms vluchten, vechten, verstijven of plezieren. Dat maakt ons niet onvolwassen, het maakt ons mens. Wat telt, is of we het moment herkennen waarop we mogen kiezen: blijf ik in mijn oude patroon, of is er iets anders mogelijk?
De werkelijke vrijheid ligt misschien wel in het besef dat we meer zijn dan onze eerste impuls. Wie zijn eigen reflexen met mildheid herkent, opent de deur naar een breder palet aan reacties, afgestemd op de situatie, op de ander, en op het leven zoals het zich aandient.
En misschien is dat wel de mooiste vorm van volwassenheid: weten dat je iets anders kúnt doen dan wat je vroeger moest.
