Waarom zijn er dan conflicten?
Wanneer we spreken over non-dualiteit, roept dat vaak beelden op van een diepgaande spirituele eenheid, een overstijgen van verschillen en tegenstellingen. Maar hoe kan dat concept zich staande houden in de meest extreme situaties, zoals oorlog, waarin de verschillen tussen mensen juist maximaal lijken te zijn? Hoe kun je de eenheid zien met iemand die tegenover je staat, die je bedreigt of zelfs probeert te doden?
 |
| Machtsstrijd |
Een bekend voorbeeld is het kerstbestand van 1914, een moment tijdens de Eerste Wereldoorlog waarin soldaten van vijandige legers hun wapens neerlegden, samen kerstliederen zongen en zelfs voetbal speelden. Dit wordt vaak gezien als een prachtig symbool van menselijkheid te midden van gruwel. Toch draagt het ook een ongemakkelijke dubbelzinnigheid in zich.
Enerzijds was het een moment van inzicht in de waanzin van de oorlog: de soldaten zagen elkaar niet langer als vijanden, maar als broeders, mensen zoals zijzelf. Anderzijds kun je stellen dat er ook sprake was van arrogantie en misschien zelfs een vorm van naïviteit. Hoeveel impact heeft een moment van verbondenheid werkelijk als de volgende dag dezelfde soldaten opnieuw de loopgraven in werden gestuurd, klaar om elkaar te doden? Was dit een daad van oprechte menselijkheid, of een vluchtige illusie die de oorlog nauwelijks onderbrak?
De benadering door filosofen
Dit voorbeeld toont aan dat non-dualiteit in conflict niet zomaar een ideaal is dat eenvoudig te omarmen valt. Het roept ongemakkelijke vragen op. Kunnen we werkelijk eenheid ervaren met een ander, zelfs als die ander ons schade wil berokkenen? En wat zegt het over onze menselijke natuur dat zulke momenten van verbinding vaak net zo vluchtig zijn als ze krachtig lijken?
Filosofen zoals Martin Buber, Simone Weil, Thich Nhat Hanh en anderen hebben manieren verkend om met dit dilemma om te gaan. Martin Buber benadrukt de kracht van een authentieke ontmoeting in de "Ich-Du"-relatie, waarin we de ander niet als vijand maar als medemens zien. Simone Weil pleit voor radicale aandacht: het vermogen om de ander te zien zonder oordeel of vooroordeel. Thich Nhat Hanh spreekt over compassie als een brug die zelfs in de meest vijandige situaties verbinding kan scheppen. En Hannah Arendt laat zien hoe het denken in polariteiten ons begrip van verantwoordelijkheid en menselijkheid kan verdiepen.
De en-en benadering
Deze perspectieven bieden waardevolle inzichten, maar wat ze gemeen hebben, is een impliciete oproep tot en-en denken. In plaats van vast te houden aan een enkele waarheid -de ander is vijand of vriend, goed of kwaad- nodigen ze ons uit om de tegenstrijdigheden te omarmen. De ander is misschien een tegenstander in een conflict, maar ook een mens met wie we een fundamentele eenheid delen.
Dit en-en denken vereist dat we de complexiteit en ambiguïteit van het leven accepteren zonder de pretentie te hebben dat we de waarheid volledig kunnen doorgronden.
Aan de andere kant kan het label "complexiteit" ook een dooddoener zijn. Door bij iets ingewikkelds een stapje terug te doen of vanaf een ander niveau te bekijken kan het tot simpele oplossingen leiden.
Het is een oefening in nederigheid en openheid, een bereidheid om beide kanten van de realiteit te zien en toch stappen te zetten richting compassie en verbinding.
In deze tekst en met dit blog in het algemeen wil ik niet streven naar (te) eenvoudige antwoorden, maar eerder een verkenning bieden van deze paradox. Hoe kan het idee van non-dualiteit een betekenisvolle rol spelen in zulke pijnlijke en gecompliceerde realiteiten? Het is mijn overtuiging dat we, door eerst de complexiteit en schijnbare tegenstrijdigheden te erkennen, de ruimte scheppen om non-dualiteit op een dieper (hoger of ander) niveau te begrijpen en toe te passen.
De omstandigheden om in contact te blijven met anders denkenden zullen waarschijnlijk blijven bestaan. Hoe uitdagend de situatie ook is, het is aan ons om die momenten op te pakken met inzicht en bereidheid om een dialoog aan te gaan. Daarbij geldt: haastige spoed is zelden goed. Het vraagt om geduld, reflectie en een open houding om werkelijk verbinding te maken, zelfs als de ander ons uitgangspunt lijkt te ontkennen.
Zie ook: hoe kan een onrechtvaardige God bestaan?
