Een flitsende zoektocht naar ware vrijheid
De emeritaatsrede van Bob de Wit, uitgesproken op 9 september 2024 en hieronder te beluisteren, werpt een visionaire blik van de impact van kunstmatige intelligentie (AI) op de samenleving. Onder de titel 'De ontknoping van de samenleving. Leidt AI tot ware vrijheid?' schetst De Wit niet alleen hoe AI onze wereld fundamenteel kan veranderen, maar ook hoe dit nieuwe technologieën en oude democratische idealen met elkaar kan verbinden.
Een nieuwe fase van intelligentie
Vanaf 2030, voorspelt De Wit, zal de mens niet langer het meest intelligente 'leven' op aarde zijn. Humanoids, digital twins en cyborgs zullen ons in het voorstellen van slimme oplossingen overtreffen in duizelingwekkende snelheid.
Deze technologische revolutie dwingt ons om na te denken over wat de mens uniek maakt. De Wit wijst op de menselijke ziel, geest, creativiteit en de capaciteit voor onbaatzuchtige liefde als essentiële eigenschappen die ons onderscheiden van kunstmatige levensvormen. Toch ziet hij ook een bedreiging: hoe zorgen we ervoor dat deze menselijke waarden behouden blijven in een wereld waarin AI zo dominant wordt?
Democratie en macht: een strijd door de eeuwen heen
De Wit plaatst deze uitdaging in een historische context.
Hij beschrijft hoe democratie de afgelopen 500 jaar een voortdurende strijd is
geweest tussen de elite en de burgerij. Aanvankelijk was deze strijd een middel
voor burgers om macht te herverdelen en vrijheid te claimen. Maar in de loop
van de tijd zijn de machtsverhoudingen complexer geworden. Wat en wie is elite? Is elite overerfelijk?
Moderne democratieën
worden nu beïnvloed door twee machtige krachten: de "Corporate
States", oftewel grote bedrijven die machtiger en rijker zijn dan veel
landen, en ondemocratische NGO's die grote publieke uitdagingen proberen aan te
pakken.
De interactie tussen elite en burgerij blijft echter ambivalent. Enerzijds verdedigen burgers soms te gemakkelijk de belangen van de elite, vaak uit naïviteit, opportunisme of gebrek aan inzicht in de machtsstructuren. Anderzijds wantrouwen zij de elite ook vaak onterecht, wanneer deze oprecht probeert rechtvaardig te besturen. Dit spanningsveld vormt een voortdurende uitdaging voor de democratie.
AI als hulpmiddel voor rechtvaardigheid
In dit complexe krachtenveld ziet De Wit een unieke rol voor
AI. Hij stelt voor dat relevante data van elk individu wordt verzameld in een Cloud
die beheerd wordt door mensen zelf, niet door grote bedrijven. AI kan deze data
gebruiken om persoonlijke voorkeuren en belangen te betrekken bij
besluitvorming op alle niveaus. Zo kan AI bijdragen aan een meer
representatieve en rechtvaardige democratie. Cruciaal hierbij is dat AI niet
alleen intelligent is, maar dat menselijke wijsheid de beslissingen blijft
sturen.
Ook hier een vraag naar definitie: wat is intelligentie en wat is wijsheid?
Het vermogen van AI om complexe patronen te herkennen of slimme oplossingen te bieden, betekent niet automatisch dat het 'menselijk' denkt of begrijpt.
Een belangrijke toepassing van AI is het detecteren van drogredeneringen en manipulatieve argumenten. Dit voorkomt dat irrationele en destructieve invloeden de democratische besluitvorming ondermijnen. Tegelijkertijd moeten dergelijke systemen transparant zijn, zodat burgers begrijpen hoe besluiten tot stand komen en de invloed van AI eerlijk wordt gewaarborgd.
De Turing test: een nog onopgelost vraagstuk
Bob de Wit besprak ook de Turing test, een maatstaf voor kunstmatige intelligentie die al decennialang de gemoederen bezighoudt. Hij, net als velen, is van mening dat computers en software nog niet in staat zijn deze test te doorstaan, ondanks dat dit al lang wordt beweerd. Overigens voorspelt De Wit dat het wel binnenkort gaat gebeuren. Dit onderstreept de beperkingen van AI en benadrukt waarom menselijke wijsheid onmisbaar blijft.
Het concept van deze test onderzoekt niet alleen de technische capaciteiten van AI, maar daagt ook ons begrip van menselijkheid zelf uit.
Naar een toekomst van ware vrijheid
De Wit sluit zijn rede af met een hoopvolle noot. Hij stelt dat AI, hoewel 'onwijs intelligent', slechts een instrument is. De wijsheid die nodig is om een rechtvaardige samenleving te bouwen, moet van mensen komen. Door AI in te zetten om de 'wijsheid van de massa' te versterken, ziet hij kansen om een nieuwe directe democratie te realiseren. Een democratie waarin de stem van elke burger telt, maar waar irrationaliteit en manipulatie geen plaats hebben.
Deze visie roept zowel kansen als uitdagingen op. Hoe garanderen we dat AI rechtvaardigheid bevordert in plaats van macht te concentreren? Hoe zorgen we ervoor dat burgers niet alleen worden gehoord, maar ook worden beschermd tegen misleiding en onwetendheid? En hoe behouden we de unieke menselijke waarden in een wereld waarin machines ons steeds vaker overtreffen?
De toekomst van democratie, zoals geschetst door De Wit, hangt af van de balans tussen technologie en menselijkheid. AI kan een hulpmiddel zijn om een betere samenleving te bouwen, maar alleen als we ons blijven richten op wat ons menselijk maakt. Dit vraagt niet alleen om technologische innovatie, maar ook om wijsheid, vertrouwen en een nieuwe visie op samenwerking tussen burgers en elites. Alleen zo kunnen we toewerken naar de 'Ware Vrijheid' die De Wit voor ogen heeft.
