Drie mythes over het verborgen goddelijke

De spiegel van de schepping

In de eerste mythe schiep God de mens om zichzelf te kunnen aanschouwen. Dit verhaal, dat weerklank vindt in zowel de Kabbala als het Soefisme, spreekt van een God die zichzelf wilde kennen. Hoe kan het oneindige, het alomvattende, zichzelf kennen zonder een ander, zonder een spiegel? En zo werd de schepping geboren en met haar de mens, als een bewustzijn waarin God zijn eigen gelaat kon weerspiegelen.

Maar dit is geen narcistisch spiegelbeeld. Het is eerder als een kunstenaar die pas begrijpt wat hij wilde uitdrukken wanneer het kunstwerk voltooid is. Of als een dichter die pas de diepte van zijn gevoel kent wanneer de woorden op papier staan. God wordt zichzelf bewust door de mens, in de mens, als de mens die zichzelf bewust wordt.

Het verborgen in het zicht

De tweede mythe vertelt hoe God iets kostbaars wilde verbergen: de goddelijke vonk, de innerlijke wijsheid, het geheim van ons ware wezen. Waar kon dit het beste worden bewaard? Op de hoogste berg? De mens zou erop klimmen. In de diepste oceaan? De mens zou erheen duiken. Tussen de sterren? De mens zou ze bereiken.

Toen kwam het advies, ironisch genoeg toegeschreven aan de duivel of een slimme raadgever: verberg het in de mens zelf. Want daar zal de mens het laatst zoeken. En zo geschiedde.

Deze mythe onthult onze tragische neiging om overal naar antwoorden te zoeken, behalve waar ze werkelijk liggen. We beklimmen bergen van kennis, we peilen oceanen van ervaring, we reiken naar de sterren van spirituele staten, terwijl de schat altijd al in ons woonde. Het simpelste is het moeilijkste te vinden, omdat we eraan voorbij kijken in onze zoektocht naar het complexe.

De aanwezige afwezigheid

De derde mythe spreekt van de grootste paradox: God drukt zich uit in alles dat leeft, is zichtbaar in elke vorm, manifesteert zich in elk moment, maar is zelf nergens te vinden. God is overal aanwezig en tegelijkertijd nergens grijpbaar.

Je ziet God in de boom, maar de boom is niet God. Je voelt God in de wind, maar de wind is niet God. Je ervaart God in liefde, in schoonheid, in waarheid, maar geen van deze is God zelf. God laat overal een handtekening achter, maar trekt zich tegelijk terug in een onkenbare transcendentie.

De paradox als poort

Deze drie mythes zijn geen tegenstrijdigheden, maar verschillende perspectieven op dezelfde waarheid. Ze vormen samen een paradox die niet opgelost moet worden, maar omarmd. Want de paradox is geen hindernis voor begrip, maar juist de poort ernaartoe.

Wanneer we proberen de paradox logisch op te lossen, wanneer we kiezen voor óf immanentie óf transcendentie, óf binnen óf buiten, óf aanwezigheid óf afwezigheid, dan verliezen we de kern. De waarheid ligt in het spanning houden van beide polen tegelijk.

God is de spiegel én wat gespiegeld wordt. De verborgen schat én de zoeker. De manifestatie én het gemanifesteerde. Overal aanwezig én nergens te vinden.

Wat hebben wij eraan?

Deze mythes bieden ons geen oplossingen, maar bevrijding van de dwang om oplossingen te zoeken. Ze leren ons vier essentiële waarheden.

Ten eerste

We zijn niet gescheiden van wat we zoeken. Als God de mens schiep als spiegel, dan betekent dit dat ons bewustzijn zelf goddelijk is. We zijn niet zoekers die buiten het goddelijke staan, maar het goddelijke dat zichzelf zoekt en vindt. Dit eindigt de fundamentele vervreemding, de scheiding tussen zoeker en gezochte.

Ten tweede

De antwoorden liggen dichter bij dan we dachten. De mythe van het verborgen in het zicht herinnert ons eraan dat spirituele ontwikkeling geen prestatie is die bereikt moet worden, geen verre bestemming. Het is eerder een herinnering, een herkenning van wat altijd al aanwezig was. Dit neemt de druk weg van het moeten bereiken en opent de ruimte voor gewoon zijn.

Ten derde

Het mysterie mag mysterie blijven. De paradox van de aanwezige afwezigheid leert ons dat we het goddelijke niet kunnen vatten, definiëren of bezitten. En dat is goed. Het houdt ons bescheiden, verwonderd, open. Het voorkomt dat we religie reduceren tot dogma, spiritualiteit tot techniek, God tot concept. Het houdt de deur open voor altijd dieper gaan, altijd meer ontdekken, altijd opnieuw beginnen.

Ten vierde

We leren de kunst van de via negativa, de weg van het weglaten. Deze apofatische theologie leert ons dat we alleen kunnen zeggen wat God niet is. God is niet klein, niet groot, niet goed in de menselijke zin, niet kwaad, niet aanwezig zoals een object aanwezig is, niet afwezig zoals iets dat ontbreekt. Dit klinkt misschien als ontkenning, maar het is juist bevrijding.

Want door te weten wat we niet moeten doen, ontstaat er ruimte voor wat wel kan. We hoeven God niet te definiëren, maar kunnen stilte ervaren. We hoeven het mysterie niet op te lossen, maar kunnen erin verblijven. We hoeven niet alles te begrijpen, maar kunnen verwonderd blijven. Dit is geen passiviteit, maar een actief bewustzijn over de balans tussen doen en laten.

De via negativa leert ons wanneer we moeten stoppen met zoeken en beginnen met zijn. Wanneer we moeten ophouden met praten en beginnen met luisteren. Wanneer we moeten stoppen met toevoegen en beginnen met weglaten. Het is een wijsheid die ons beschermt tegen de verleiding om het heilige te willen bezitten, controleren of monopoliseren. Door te weten wat God niet is, blijft de deur open voor wat God wel kan zijn, in onverwachte vormen, in onbenoembare momenten, in de stilte tussen de woorden, in synchronistische ervaringen.

De levende paradox

Wat deze mythes ons uiteindelijk aanbieden is een manier van leven met paradox. Niet het oplossen ervan, maar het bewonen ervan. We leren leven als spiegel én gespiegelde, als zoeker én gezochte, als deel van het goddelijke dat tegelijk het goddelijke transcendeert.

Dit is geen intellectuele gymnastiek, maar een existentiële houding. Het is het vermogen om in de boom tegelijk de boom te zien én het goddelijke te herkennen, zonder het een tot het ander te reduceren. Het is de wijsheid om in onszelf te zoeken zonder narcistisch te worden, omdat we weten dat wat we vinden ons overstijgt. Het is de moed om te erkennen dat we het antwoord nooit volledig zullen kennen en juist daarom blijven zoeken.

Deze mythes zijn geen verhalen over een ver verleden of een abstract goddelijk wezen. Ze zijn spiegels waarin wij onszelf kunnen zien, verborgen schatten die we in onszelf kunnen ontdekken en paradoxen die we kunnen leven. Ze herinneren ons eraan dat het heilige niet ergens anders is, maar hier, nu, in dit moment, in deze ademhaling, in deze verwondering.

En misschien is dat wel het grootste geschenk van deze mythes: ze leren ons opnieuw verwonderd te kijken naar wat altijd al voor onze neus lag, naar wat we altijd al waren, naar wat altijd al is.