Wanneer je steeds vastloopt in dezelfde soort problemen
Hier is een simpele uitleg.
Een ongemerkt uit de hand lopend proces
.. begint met een kleine gebeurtenis
Iemand zegt iets. Je voelt je genegeerd. Of er gaat iets mis. Dat is de trigger.
dan komt je automatische reactie
Zonder erbij na te denken reageer je op een manier die je misschien al jaren doet:
- Je trekt je terug.
- Je wordt boos.
- Je doet extra je best.
- Je doet alsof het je niks doet.
Je doet wat je altijd doet. Dat lijkt veilig, maar het is eigenlijk een oud patroon.
dat patroon roept een gevoel op
Je voelt je bijvoorbeeld gekwetst, boos, verdrietig of machteloos. Soms weet je niet eens precies wat je voelt, alleen dat je gespannen of leeg bent.
vervolgens ga je op een bepaalde manier doen
Je zegt iets kortaf. Of je gaat juist over je grenzen. Je zoekt bevestiging. Of je sluit je af. Dat gedrag zorgt ervoor dat anderen ook op een bepaalde manier reageren.
En vaak gebeurt dan precies waar je bang voor was: je voelt je afgewezen, overbelast, alleen of onbegrepen.
en dan denk je: zie je wel?
Je overtuiging wordt bevestigd: “Ik ben niet belangrijk”, “Ik moet het allemaal alleen doen”, “Mensen zijn niet te vertrouwen”, “Ik mag geen fouten maken”.
Dat is precies de overtuiging waar je onbewust op reageerde. Zo kom je dus in een kringetje terecht dat zichzelf in stand houdt.
Samengevat als dynamiek
Trigger → automatisch patroon → emotie → gedrag → bevestiging van overtuiging → opnieuw trigger.
Zonder
onderbreking blijft deze kringloop draaien, tot het lichaam (burn-out),
de geest (depressie), of het sociale leven (relatiebreuk, isolatie)
kraakt of breekt.
Hoe kom je daaruit?
Niet in één keer. Maar er zijn wel dingen die kunnen helpen.
- Herkennen wat je doet en wanneer je het doet. Dat is de eerste stap.
- Even pauze nemen voor je reageert. Al is het maar een paar seconden.
- Voelen wat je voelt, zonder het meteen te veranderen.
- Nieuwe gedachten toelaten zoals: “Misschien hoeft het niet perfect” of “Misschien denkt die ander iets heel anders dan ik vrees”.
- Steun zoeken bij mensen die je vertrouwen en tegenwicht geven.
- Oefenen. Je mag terugvallen. Dat hoort erbij.
Je bent niet stuk, je zit vast
Veel mensen herkennen dit patroon. Je bent niet raar of zwak. Je hebt geleerd om jezelf te beschermen en dat heeft je ver gebracht. Maar nu mag het anders. Minder overleven. Meer leven.
Dit patroon kan op allerlei niveaus optreden
Een vicieuze cirkel van onbalans kan op elk niveau ontstaan: bij een persoon, binnen relaties of tussen samenlevingen en staten.
Wanneer er spanning is en geen ruimte voor ontspanning of zelfreflectie, reageren mensen -of groepen mensen- vaak vanuit oude patronen. Die reacties zijn bedoeld om veiligheid te herstellen, maar versterken juist het wantrouwen of de onbalans. De ander voelt zich aangevallen, trekt zich terug of slaat terug, waardoor er weer nieuwe spanning ontstaat. Niemand staat nog stil om te zien wat er gebeurt, of waarom. De situatie escaleert.
Wat op individueel niveau begint als innerlijke onrust, uit zich op relationeel niveau in conflicten, en op maatschappelijk of internationaal niveau in polarisatie of zelfs oorlog. Zonder bewust doorbreken van de automatische reacties blijft het systeem zichzelf in stand houden: steeds vermoeiender, steeds destructiever.
De sleutel ligt in het herkennen van deze dynamiek, op welk niveau dan ook, en in het creëren van ruimte: voor ontspanning, reflectie en een nieuwe keuze.
Voorbeelden van vastlopende patronen
Er zijn verschillende psychologische voorbeelden van mensen die vastlopen in hun leven doordat ze de patronen van hun reacties niet doorzien. Zulke patronen kunnen werken als instabiele systemen waarin kleine triggers grote gevolgen hebben, juist omdat er geen innerlijk evenwicht is. Hier zijn enkele voorbeelden die daarbij passen.
1. Complexe posttraumatische stressstoornis (C-PTSS)
Mensen met C-PTSS hebben vaak een geschiedenis van
langdurige, herhaalde traumatisering (bijvoorbeeld misbruik in de jeugd). Door
het trauma ontwikkelen ze overlevingsstrategieën zoals dissociatie, overmatige
alertheid of aanpassingsdrang. Deze strategieën worden patronen die op
volwassen leeftijd destructief uitpakken.
Vicieuze cirkel: Angst → vermijden van confrontatie → verlies van
autonomie → meer angst.
Gevolg: Oververmoeidheid, identiteitsverlies, wantrouwen, onvermogen tot
ontspanning.
2. Burn-out door perfectionisme
Een perfectionist stelt zichzelf steeds hogere eisen, vaak
vanuit een onbewust gevoel van ‘niet goed genoeg zijn’. Kritiek wordt opgevat
als een aanval, en ontspanning wordt als ‘zwakte’ gezien.
Vicieuze cirkel: Te hoge eisen → uitputting → schuldgevoel → nog hogere
inzet → instorting.
Gevolg: Uitputting, isolatie, zelfverwijt, totale ontregeling van het
leven.
3. Aanhoudende relationele patronen (bijv. verlatingsangst / bindingsangst)
Iemand met verlatingsangst kan zó hard proberen een relatie
vast te houden dat hij of zij de ander verstikt. Als de partner zich
terugtrekt, bevestigt dat weer het gevoel van afwijzing.
Vicieuze cirkel: Angst voor verlies → controle en claimen → afstand van
de ander → angst bevestigd.
Gevolg: Herhaalde relatiebreuken, wanhoop, identiteitscrisis.
4. Zelfsabotage bij depressie
Bij sommige mensen met depressieve neigingen wordt iedere
poging tot verandering op voorhand ondermijnd door zelfkritiek of fatalisme
(“het heeft toch geen zin”).
Vicieuze cirkel: Negatieve gedachten → vermijding → geen
succeservaringen → bevestiging van negatief zelfbeeld.
Gevolg: Isolement, verlies van perspectief, zelfs destructieve keuzes.
5. Verslaving als uitweg uit innerlijke chaos
Sommige mensen grijpen naar middelen of gedragingen
(alcohol, werk, seks, eten) om pijn te dempen. Het ‘wegmaken’ van gevoelens
wordt een patroon.
Vicieuze cirkel: Pijn → gebruik → korte verlichting → schaamte → meer
pijn.
Gevolg: Verlies van controle, sociale problemen, lichamelijke schade,
mentale instorting.
Reflectie
Wat al deze voorbeelden gemeen hebben: de persoon leeft in een instabiel innerlijk systeem zonder ‘buffer’. Elke kleine verstoring (kritiek, vermoeidheid, afwijzing) kan het hele systeem doen kantelen. Ze missen wat je zou kunnen noemen: een innerlijke veerkrachtzone, waarin ontspanning, reflectie en zelfcompassie bestaan.
De afwezigheid van een regulerende tegenkracht versterkt de vicieuze cirkel
Op elk niveau -van individu tot samenleving en internationale betrekkingen- ontstaat er ruimte voor ontsporing wanneer een stabiele tegenkracht ontbreekt. In een gezonde relatie biedt de ander feedback, begrenzing en soms ook relativering. Dat helpt om gevoelens en overtuigingen te toetsen aan de werkelijkheid.
Maar als die spiegel wegvalt, bijvoorbeeld doordat de ander overbelast is, zich terugtrekt of geen weerwoord geeft, ontstaat er een vacuüm waarin wantrouwen, absurde overtuigingen en zelfversterkende verhalen vrij spel krijgen. Er is niemand meer die de werkelijkheid terugbrengt in het gesprek. Zo kunnen mensen zichzelf verliezen in achterdocht, staten in vijanddenken, en samenlevingen in ideologische loopgraven.
Een regulerende partij -of dat nu een goede vriend is, een therapeut, een parlement, of een internationale organisatie -werkt dan als een soort emotionele of institutionele thermostaat: niet om controle uit te oefenen, maar om te helpen afstemmen. Op die manier wordt de vicieuze cirkel niet gevoed, maar onderbroken. Dan ontstaat er ruimte voor herstel, nuance en vertrouwen.
