De afstemming van evenwaardigheid en bewustzijn in verbinding
In onze behoefte aan betekenis en gerechtigheid in onze wereld komt een thema steeds terug: de zoektocht naar vrijheid, liefde en verhoogd bewustzijn. Deze zoektocht kan zowel persoonlijk als collectief zijn, en betreft niet alleen de verbinding tussen mensen, maar ook onze relatie met dieren en de natuur. Het idee van vooruitgang en de manier waarop we als samenleving met deze principes omgaan, speelt hierbij een centrale rol.
In een wereld waar vooruitgang vaak wordt gepromoot als de oplossing voor alle problemen, is het belangrijk om stil te staan bij de vraag: wat is vooruitgang eigenlijk? In het boek In Onze Tijd van filosoof en cabaretier Tim Fransen wordt deze vraag uitvoerig behandeld, mede door een verwijzing naar de Franse filosoof Albert Camus. Camus zag vooruitgang als een ideologie die ons onbedoeld vaak in een staat van onverschilligheid of zelfs passiviteit plaatst. Zijn overtuiging dat het universum absurd is en dat er geen hogere betekenis achter ons bestaan schuilt, laat ons met de confrontatie van deze absurde werkelijkheid. De enige manier om deze absurditeit te benaderen, volgens Camus, is door een houding van opstand en verantwoordelijkheid, een keuze voor actie, ook al weten we dat de uitkomst onzeker is.
De visie van Albert Camus en de absurditeit van het leven
Albert Camus stelde dat we als mensen voortdurend worstelen met het idee van vooruitgang en de verwachting dat alles een rationele, betekenisvolle richting heeft. Volgens Camus leidt deze zoektocht naar het "absurdum" en roept het fundamentele vragen op over onze rol in het universum. Camus' antwoord op deze absurditeit was niet het opgeven van de zoektocht, maar het omarmen ervan met een houding van vrijheid.
Zijn visie suggereert dat we ons los kunnen maken van de ijking van vooruitgang en de noodzaak om alles te begrijpen. Het accepteren van de absurditeit kan ons juist bevrijden om ons te richten op de waarde van onze keuzes, ons handelen en onze relaties met anderen. Dit sluit aan bij de idee van vrijheid, waarin de mogelijkheid om keuzes te maken niet wordt bepaald door voorgeprogrammeerde richtlijnen of vooruitgangsideologieën, maar door de ruimte die we creëren om authentiek te handelen.
De Bhagavad Gita: kosmische rechtvaardigheid en vrijheid
De Bhagavad Gita, een eeuwenoude tekst die een dialoog bevat tussen de held Arjuna en de god Krishna, benadrukt de zoektocht naar balans en rechtvaardigheid. Deze zoektocht is niet gericht op het begrijpen van een universele vooruitgang, maar op het naleven van de juiste paden van dharma (plicht) en karma (de wet van oorzaak en gevolg). Volgens de Gita is het universum geregeerd door een kosmische orde, waarbij alles met elkaar verbonden is en elke daad zijn gevolgen heeft. Het idee van kosmische rechtvaardigheid komt hiernaar voren: een rechtvaardigheid die verder gaat dan het menselijke begrip van wat “goed” of “slecht” is, en die tegelijkertijd de vrijheid van de individuele ziel respecteert.
De Gita nodigt uit om ons ego los te laten en ons te richten op het hogere doel van het universum, dat vaak niet in persoonlijke, egocentrische termen kan worden begrepen. Het idee van actie zonder gehechtheid aan de uitkomst -de essentie van karma yoga- koppelt vrijheid en liefde aan de acceptatie van een grotere, onzichtbare orde. Dit concept van vrijheid komt niet voort uit een strijd tegen het systeem, maar uit het overgeven aan het grotere geheel van het leven. De Gita moedigt ons aan om een actieve, maar ook deugdzame rol in het universum te spelen, waarbij we handelen in overeenstemming met onze plichten en onze bijdrage aan het grotere geheel.
Vrijheid, liefde en bewustzijn in verbinding
Ik geloof dat de evolutie van bewustzijn -geleid door de principes van vrijheid en liefde- een constante afstemming is van een evenwaardige grondhouding in de verbinding met anderen. Dit betreft niet alleen mensen, maar ook dieren en de natuur. Mijn opvatting stelt dat de natuurlijke orde van het leven gericht is op het vergroten van bewustzijn, wat leidt tot een dieper gevoel van vrijheid en liefde.
Het loslaten van ego en het overgeven aan het "hier en nu" is een essentieel onderdeel van deze visie. Dit "hier en nu" kan niet zomaar worden opgevat als passieve acceptatie van wat er is, maar als actieve alertheid en bewustzijn van de situatie waarin we ons bevinden. Het is een staat van zijn waarin we voortdurend onze interacties afstemmen op de behoeften van anderen, zowel innerlijk als extern, zonder vast te houden aan verlangens of vooroordelen. Dit zorgt voor een eerlijke, gelijkwaardige verbinding met anderen.
De rol van humor en de absurditeit
In de zoektocht naar deze gelijkwaardigheid, is het belangrijk om de absurditeit van het leven niet te negeren, maar te omarmen. Dit is waar humor in de dagelijkse praktijk een rol kan spelen. Humor biedt de mogelijkheid om de serieuze kant van het leven te relativeren, zonder de diepere betekenis ervan uit het oog te verliezen. Net zoals Camus stelde dat we moeten leven met de absurditeit, zo kunnen we door humor een balans vinden tussen de zware lasten van het leven en het vermogen om deze te overstijgen. Humor biedt een ruimte waarin we niet vast komen te zitten in frustratie, maar onze vrijheid vinden door te lachen om het onbegrijpelijke van het bestaan.
De uitdaging van de moderne tijd: vrijheid en competitie
In de hedendaagse samenleving worden vrijheid en liefde vaak bedreigd door competitie en de onderliggende wens om te bewijzen dat we "meer" zijn dan anderen. Deze strijd leidt tot verdeeldheid, zowel op individueel als collectief niveau. De uitdaging die we vandaag de dag hebben, is om deze mechanieken van competitie te overstijgen, en ruimte te maken voor wederzijds respect en gelijkwaardigheid. Dit is de valkuil waar het streven naar vooruitgang vaak in vastloopt: het idee dat vooruitgang altijd gepaard moet gaan met meer -meer welvaart, meer macht, meer bezit- terwijl de ware essentie van vooruitgang wellicht zit in het tegenovergestelde: het loslaten van verlangens en het vinden van vrijheid in eenvoud en evenwaardigheid.
Het pad naar vrijheid en liefde
De zoektocht naar de balans in -en verbinding van- vrijheid en liefde is niet een rechte lijn of een einde in zicht, maar een voortdurend proces van zelfbewustzijn, loslaten of overstijgen van ego en het actief streven naar gelijkwaardigheid in onze verbindingen met anderen. Dit kan zowel een innerlijke reis zijn, gericht op het bevorderen van persoonlijke groei, als een collectieve reis, waarin we de wereld om ons heen beïnvloeden door ons handelen. Door de combinatie van inzichten uit de Bhagavad Gita, Camus' absurditeit en de rol van humor, kan deze zoektocht worden begrepen als een levend proces van afstemming, zowel op onszelf als op anderen.
Het tijdperk van calamiteiten?
Terug naar Tim Fransen over het leven in het "calamiteitperk". Volgens Fransen zijn mensen niet meer bereid tot offers voor het algemeen belang. Bovendien zijn we allergisch geworden voor overheidsbemoeienis, al helemaal als de overheid daarbij een beroep doet op de moraal. In een interview met Filosofie Magazine zegt hij het volgende.
Wat staat ons te doen?
‘We moeten flink aan de bak. We moeten morele inspanning en rechtvaardigheid op alle mogelijke manieren cultiveren. In opvoeding en onderwijs, in onze sociale praktijken en in onze instituties. Dat weg-organiseren van de moraal hebben we nu lang genoeg gedaan. Het resultaat is een gigantische maatschappelijke uitholling’.
Hebt u nog hoop?
‘Jazeker. Ik wijs in mijn boek ook op allerlei alternatieve denkrichtingen. Zoals het limitarisme van filosoof en econoom Ingrid Robeyns. Zij stelt voor om een democratisch bepaalde bovengrens te stellen aan rijkdom, zodat kapitaal zich niet onbeperkt kan ophopen bij een clubje superrijken. Zij zegt: in een wereld zonder grote collectieve uitdagingen is het misschien prima als een individu 300 miljard slapend op de bank heeft staan. Maar in zo’n wereld leven we niet’.
