Het betere als vijand van het goede
Het streven naar perfectie lijkt op het eerste gezicht nobel: een poging om het beste uit onszelf te halen, om waardering te verdienen en betekenis te geven aan ons bestaan. Maar voor sommigen wordt het een wanhopige zoektocht, een eindeloze strijd om zichzelf “goed genoeg” te vinden. Ze plaatsen de bron van erkenning buiten zichzelf, in een persoon, een doel, of een ideaalbeeld. Het verlangen om perfectie te bereiken wordt zo allesoverheersend dat het uitzicht op een andere uitweg verdwijnt en wanhoop de overhand krijgt.
De gevaarlijke fixatie op perfectie
In Goethe’s Die Leiden des jungen Werthers zien we de tragische gevolgen van zo’n fixatie. Werther projecteert zijn behoefte aan erkenning volledig op Charlotte, een vrouw die niet beschikbaar is. Zijn liefde is niet alleen onbeantwoord, maar ook geïdealiseerd: hij ziet in haar de sleutel tot zijn geluk, zijn waardigheid, zijn bestaansrecht. Wanneer die illusie onhoudbaar wordt, verdwijnt voor Werther ook de hoop op een ander leven. Zijn wanhoop groeit uit tot een allesbepalende kracht, die hem uiteindelijk naar zelfdoding drijft.
Een vergelijkbare dynamiek speelt zich af in Tolstoj’s Anna Karenina. Anna’s obsessie met Vronski -haar minnaar en vermeende redder uit een ongelukkig huwelijk- wordt haar enige houvast. Haar geluk, haar identiteit en zelfs haar gevoel van eigenwaarde worden volledig afhankelijk van zijn bevestiging. Maar geen enkele persoon kan die allesomvattende last dragen. Anna's wanhoop groeit en haar onvermogen om zichzelf te accepteren leidt haar naar de uiterste consequentie. Beide verhalen laten zien hoe het najagen van perfectie, buiten jezelf en bij een ander, een destructieve gevangenis kan worden.
De illusie van ‘goed genoeg’
Psycholoog Viktor Frankl benadrukte in Man’s Search for Meaning dat betekenis in het leven niet wordt gevonden in externe omstandigheden, maar in de manier waarop we die omstandigheden benaderen. Zelfs in de meest erbarmelijke situaties ontdekte Frankl dat wie zichzelf accepteert zoals hij is, innerlijke vrijheid behoudt. Het zoeken naar perfectie of externe erkenning brengt juist het tegenovergestelde: een groeiende vervreemding en uitzichtloosheid.
Hoe bevrijding begint
De wanhopige zoektocht naar ‘goed genoeg’ kan alleen doorbroken worden door de erkenning dat waardigheid niet verdiend hoeft te worden. Onze waarde als mens ligt niet in wat we doen of bereiken, maar in het simpele feit dat we bestaan. Mindfulness, meditatie en zelfreflectie kunnen hierbij helpen, niet om gedachten los te laten, maar om ze met compassie te observeren. Zo ontstaat ruimte om te zien dat we al heel zijn, precies zoals we zijn.
Het boeddhistische principe van wu wei, oftewel “niet geforceerd handelen”, biedt hier een waardevol inzicht. Het moedigt ons aan om het streven naar controle en perfectie los te laten en ons over te geven aan de natuurlijke stroom van het leven. Ware vrijheid begint waar we ophouden onszelf te bewijzen en onszelf durven te omarmen, inclusief onze imperfecties.
Stop met zoeken en start met leven
De verhalen van Werther en Anna, gecombineerd met de inzichten van Brown en Frankl, tonen hoe gevaarlijk de zoektocht naar erkenning buiten onszelf kan zijn. De wanhopige strijd om “goed genoeg” te zijn leidt niet tot verbinding of vervulling, maar tot wanhoop en isolatie. De bevrijding ligt in het besef dat we niet perfect hoeven te zijn om waardig te zijn. Onze imperfecties zijn geen obstakels; ze zijn de essentie van wie we zijn. Door die waarheid te omarmen, vinden we niet alleen onszelf, maar ook de vrijheid om echt te leven.
De kracht van kwetsbaarheid, heb de moed om niet perfect te willen zijn. Brené Brown (bol.com).
De moed van imperfectie, laat gaan wie je denkt te moeten zijn. Brené Brown (bol.com).
Boeken over zelfdoding.
Hoe te reageren bij ‘dodelijk’ streven naar perfectie?
De inzichten in het essay bieden een kader, maar iemand in (ziele)pijn heeft praktische handvatten nodig. Dit benadrukt dat het proces niet draait om simpelweg "loslaten", maar om het langzaam herontdekken van jezelf. Het is belangrijker om een open ruimte te bieden dan direct oplossingen aan te dragen. Door het gesprek open en niet-oordelend te houden, nodig je de ander uit om stapje voor stapje (zich)zelf te verkennen, zonder dat het voelt alsof hij of zij iets fout heeft gedaan.
Ben je bang dat iemand toch actief aan zelfdoding denkt? Je kunt gratis bellen naar 0800-0113 zelfmoordpreventie.
Zie ook het project van Humanitas Groningen Maatjes voor leven, een verhaal van verbondenheid en zin.
