Niet bang zijn om bezieling te overdenken
Bruno Latour is een hedendaagse Franse filosoof en socioloog die bekend staat om zijn werk op het gebied van wetenschapsfilosofie, technologie en milieufilosofie. Hoewel Latour niet rechtstreeks spreekt over bezieling, biedt zijn werk een raamwerk voor het begrijpen van de complexiteit en onderlinge verbondenheid van menselijke en niet-menselijke actoren binnen de natuurlijke wereld, wat kan bijdragen aan een meer betekenisvolle relatie tussen mens en natuur.
Onze leefwereld en natuur dreigt "ontzield" te raken door kaalslag, teruggang in biodiversiteit, groene woestijnen en het 'sluipende cumulatieve cocktaileffect' van neergeslagen chemicaliën.
Een centraal concept in het werk van Latour is het idee van "actor-netwerk", wat inhoudt dat zowel menselijke als niet-menselijke actoren (zoals technologieën, dieren, planten, enzovoort) een rol spelen in het vormgeven van sociale en ecologische netwerken. In plaats van de natuur als een passieve achtergrond te beschouwen, benadrukt Latour dat de natuur actief betrokken is bij menselijke ervaringen en handelingen, en dat deze netwerken voortdurend in beweging zijn.
Latour stelt dat traditionele opvattingen van de natuur als iets externs ten opzichte van de menselijke samenleving niet langer houdbaar zijn in het licht van hedendaagse wetenschappelijke inzichten en technologische ontwikkelingen. Hij pleit voor een meer inclusieve benadering van de natuur, waarin zowel menselijke als niet-menselijke actoren als gelijkwaardig worden beschouwd binnen complexe netwerken van relaties en interacties.
Netwerken en verwevenheden
Een van zijn bekendste werken is "We Have Never Been Modern" (1991), waarin hij betoogt dat de moderne scheiding tussen natuur en cultuur een illusie is, en dat we moeten erkennen dat menselijke en niet-menselijke actoren voortdurend met elkaar verweven zijn in een gedeeld netwerk van relaties.
Door te pleiten voor een meer inclusieve benadering van de natuur, waarin alle actoren als gelijkwaardig worden beschouwd, draagt Latour bij aan een begrip van de wereld waarin menselijke ervaringen en handelingen worden ingebed in bredere ecologische en sociale contexten. Dit resulteert hopelijk in een dieper gevoel van verbondenheid en betrokkenheid bij de natuurlijke wereld, vergelijkbaar met wat sommigen zouden beschrijven als een gevoel van "bezieling".
Zijn boek is geschreven ongeveer in dezelfde tijd dat Geert Mak in Friesland werkte aan zijn boek "Hoe God verdween uit Jorwerd". De ziel van het dorpje werd als het ware verkocht aan Mammon met de modernisering en rationalisering in de landbouw, kortom door op jacht naar gewin.
Evenwaardigheid van actoren
Latour benadrukt dat traditionele opvattingen over de natuur vaak menselijke actoren (zoals individuen, gemeenschappen, instituties) als centraal stellen, terwijl niet-menselijke actoren (zoals dieren, planten, ecosystemen, technologieën) als secundair worden beschouwd. In zijn benadering worden alle actoren als gelijk/evenwaardig beschouwd binnen hun specifieke contexten en netwerken. Dit betekent dat niet-menselijke entiteiten net zoveel agency en invloed kunnen hebben als menselijke actoren in het vormgeven van sociale en ecologische processen.
Samenwerking en dialoog
De complexiteit van mens-natuur relaties benadrukt het belang van samenwerking en dialoog tussen verschillende belanghebbenden, waaronder wetenschappers, beleidsmakers, gemeenschappen en niet-gouvernementele organisaties. Door kennis en ervaringen te delen en gezamenlijk oplossingen te ontwikkelen, kunnen we een dieper begrip krijgen van de problemen waarmee we worden geconfronteerd en effectievere strategieën bedenken om ze aan te pakken.
Dit kan onder meer inhouden dat we nieuwe technologieën, wetenschappelijke methoden, beleidsmaatregelen en sociale praktijken ontwikkelen en implementeren die bijdragen aan een duurzamer en rechtvaardiger omgang met de natuur.
Complexiteit van relaties en interacties
Latour erkent dat de natuurlijke wereld en menselijke samenlevingen extreem complex zijn, met een veelheid aan onderling verbonden factoren en dynamieken. Hij benadrukt dat het begrijpen van deze complexiteit vereist dat we verder kijken dan de traditionele dualismen van natuur versus cultuur, subject versus object, en mens versus niet-mens. In plaats daarvan moeten we de onderlinge verwevenheid van alle actoren en entiteiten in ogenschouw nemen en begrijpen hoe ze samenwerken en elkaar beïnvloeden in complexe netwerken van relaties.
Inclusiviteit en rechtvaardigheid
Door alle actoren als gelijkwaardig te beschouwen, pleit Latour voor een meer inclusieve benadering van de natuur die recht doet aan de diversiteit en complexiteit van het leven op aarde. Deze inclusiviteit impliceert ook een ethische verantwoordelijkheid om de belangen van alle actoren te erkennen en te respecteren, inclusief niet-menselijke entiteiten. Dit leidt hopelijk tot een meer rechtvaardige en duurzame relatie tussen mens en natuur, waarbij zowel ecologische als sociale rechtvaardigheid centraal staan.
Latour's benadering van de complexiteit van relaties en interacties kan leiden tot gevoelens van overweldiging of machteloosheid bij mensen die proberen te begrijpen hoe ze kunnen bijdragen aan positieve verandering in de wereld.
Echter, het erkennen van de complexiteit is niet bedoeld om mensen te ontmoedigen, maar eerder om een realistisch begrip te bieden van de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd.
Persoonlijke verantwoordelijkheid
Hoewel de problemen complex zijn, betekent dit niet dat individuen geen rol kunnen spelen in het creëren van positieve verandering. Het is belangrijk om te erkennen dat zelfs kleine acties een verschil kunnen maken in de richting van een meer duurzame en rechtvaardige wereld.
De evenwaardige grondhouding die Latour voorstaat, is essentieel voor het creëren van een vruchtbare dialoog. Door alle relevante actoren, zowel menselijke als niet-menselijke, als gelijkwaardig te beschouwen, kunnen we een atmosfeer van respect, begrip en samenwerking bevorderen. Deze benadering opent hopelijk de deur naar een meer inclusieve en rechtvaardige uitwisseling van ideeën, waarbij diverse perspectieven worden gehoord en gewaardeerd.
Bruno Latour: Hoe houden we de aarde bewoonbaar? (bol.com)
