maakt duidelijk wat liefde wel is
Liefde wordt vaak beschreven in termen van wat ze wel is: een verbinding, een vuur, een samensmelting van zielen. Maar wat als we liefde juist benaderen door te beschrijven wat ze niet is? Dit is de apofatische benadering, die we kennen uit de theologie: God wordt niet direct gedefinieerd, maar juist omschreven door wat Hij niet is. Zo kunnen we ook liefde benaderen, als iets dat zich ontvouwt in de afwezigheid van dwang, bezit en verwachting.
Liefde en vrijheid
Door te beschrijven wat liefde niet is -geen bezit, geen controle, geen middel- wordt helder dat liefde pas echt liefde is wanneer ze vrij is.
Liefde zonder vrijheid is geen liefde, maar afhankelijkheid. Vrijheid zonder liefde is geen vrijheid, maar isolatie. In dat spanningsveld ontstaat de ware betekenis van liefde: een vrije keuze om met de ander te zijn, zonder dwang, zonder claim, zonder verwachting.
Harmonie is niet vanzelfsprekend
Meer woorden zouden het misschien alleen maar vertroebelen. Soms zegt niet-zeggen meer dan duizend woorden.
Liefde is geen bezit
Jean-Paul Sartre waarschuwde dat liefde kan ontaarden in een strijd om controle. Zodra we de ander als een object gaan zien -een verlengstuk van onszelf of een garantie voor ons geluk- verliezen we de ware essentie van liefde. Simone de Beauvoir voegde hieraan toe dat liefde geen zelfopoffering mag zijn waarin iemand zijn vrijheid verliest. Liefde is geen ketting, geen contract, geen kooi.
Liefde is geen middel
Schopenhauer zag verliefdheid als een biologische illusie, een list van de natuur om de soort voort te planten. Wie liefde als een middel tot geluk of zelfvervulling beschouwt, zal onvermijdelijk teleurgesteld raken. Stoïcijn Epictetus adviseerde om van mensen te houden zoals je van een breekbare kleipot houdt: met het besef dat alles tijdelijk is. Liefde is geen garantie, geen verzekering tegen verlies, geen medicijn tegen eenzaamheid.
Liefde is geen controle
Het taoïsme leert ons dat de mooiste dingen ontstaan wanneer we ze niet afdwingen. Laozi’s concept van wu wei (niet-doen) past perfect bij liefde: je forceert de ander niet om te veranderen, je klampt je niet vast aan verwachtingen. Thich Nhat Hanh benadrukte dat echte liefde ruimte laat, zonder de drang om te beheersen. Liefde is geen klem, geen strijd, geen machtsspel.
Liefde is geen oplossing
In romantische verhalen wordt liefde vaak gepresenteerd als de ultieme bestemming, het eindpunt van een zoektocht. Maar ware liefde is niet het vinden van iemand die je compleet maakt, zoals Plato’s mythe van de gespleten zielen suggereert. Sartre wees erop dat geen enkele ander mens je leegte volledig kan vullen. Liefde is geen eindpunt, geen vervulling van een gemis, geen beloning voor geduld.
Wat blijft er over?
Wanneer we liefde ontdoen van bezit, verwachting, controle en idealisering, wat blijft er dan over? Misschien niets dat direct in woorden te vatten is. Net zoals God in de apofatische traditie alleen indirect benaderd kan worden, kunnen we liefde misschien alleen begrijpen door te ervaren wat ze niet is. Liefde is geen vangnet, geen spiegel van je eigen verlangens, maar misschien is het juist in dat open, vrije, niet-dwingende samenzijn dat liefde werkelijk zichtbaar wordt.
Liefde laat los. Liefde wacht niet. Liefde is.
De Poema’s zongen het al
Ze is geen medicijn tegen het tikken van de klok.
Geen hoop, geen gids
geen haven in de nacht.
Geen bron in de woestijn
als je kapot gaat van de dorst.
Niet de glimlach op je allerslechtste grap.
Nee, meer nog dat ik eigenlijk toegeven wil:
Zij maakt het verschil.
