De gouden regel
Filosofen en ethici hebben door de eeuwen heen een breed scala aan ethische theorieën ontwikkeld, zoals deugdethiek, consequentialisme, deontologie en meer recentelijk zorgethiek en relationele ethiek. Elk van deze benaderingen biedt een andere kijk op hoe we ons zouden moeten gedragen en hoe we morele dilemma's kunnen benaderen.
De wederkerige opdracht "doe een ander niet aan wat jij ook niet wilt dat een ander jou aandoet (de gouden regel)" is tot nu toe het beste compromis.
Het idee erachter is dat men anderen moet behandelen zoals men zelf behandeld zou willen worden, waarmee respect voor de autonomie en het welzijn van anderen wordt benadrukt. Dit sluit aan bij de waarde van vrijheid, omdat het impliceert dat men anderen niet onnodig zou moeten beperken of schaden.
Eigen belang of gezamenlijk belang?
Echter, hoewel de gouden regel een nuttig uitgangspunt kan zijn, zijn er ook kritieken op geuit. Sommigen wijzen erop dat het kan leiden tot egoïstisch denken, waarbij men anderen alleen respecteert omdat ze zelf respect willen ontvangen. Anderen hebben betoogd dat de gouden regel tekortschiet in complexe situaties waarin de wensen en behoeften van verschillende mensen conflicteren.
Een benadering die vaak wordt gezien als een aanvulling op de gouden regel is de deugdethiek. De deugdethiek richt zich niet alleen op het handelen op basis van regels of principes, maar legt de nadruk op het cultiveren van deugden of goede karaktereigenschappen. In plaats van zich te richten op specifieke handelingen, moedigt de deugdethiek individuen aan om te streven naar het ontwikkelen van eigenschappen zoals eerlijkheid, mededogen, moed en rechtvaardigheid.
Wat voor soort persoon wil ik zijn?
Wat deze benadering toevoegt aan de gouden regel is dat het niet alleen gaat om het naleven van externe regels of het vermijden van bepaalde handelingen, maar eerder om het ontwikkelen van een karakter dat van nature leidt tot moreel juist gedrag. In plaats van simpelweg te vragen: "Wat zou ik niet willen dat anderen mij aandoen?", stelt de deugdethiek de vraag: "Wat voor soort persoon wil ik zijn? En hoe kan ik die persoon worden?".
Door de nadruk te leggen op de ontwikkeling van deugden, moedigt de deugdethiek aan tot een meer holistische benadering van moraliteit, waarbij niet alleen wordt gekeken naar individuele handelingen, maar ook naar de intenties en karakter van een persoon. Dit kan helpen bij het aanpakken van situaties waarin de gouden regel mogelijk tekortschiet, omdat het individuen aanmoedigt om niet alleen te handelen op basis van egoïstische belangen, maar om oprecht goede mensen te worden die anderen respecteren en ondersteunen.
Cirkelredenering of verdieping?
Het kan lijken alsof de deugdethiek een soort cirkelredenering is, omdat het doel lijkt te zijn om goede mensen te worden, en het definiëren van 'goed' vaak verbonden is met deugdzaamheid en morele eigenschappen. Echter, de deugdethiek probeert juist een dieper begrip te bieden van wat het betekent om een goed persoon te zijn, en hoe men dit kan bereiken.
Hoewel wederkerigheid zeker een belangrijk aspect kan zijn van de deugdethiek (en van ethiek in het algemeen), gaat het in deze benadering meer om het cultiveren van deugden als een integraal onderdeel van iemands karakter. Dit impliceert niet alleen het respecteren van anderen vanuit het oogpunt van wederkerigheid, maar eerder het internaliseren van de waarden en eigenschappen die leiden tot moreel juist gedrag, ongeacht of anderen ook wederkerig handelen.
Het doel is niet alleen om te handelen op basis van externe beloningen of straffen, maar eerder om intrinsiek gemotiveerd te zijn om goed te doen vanuit een diep geworteld begrip van wat goedheid inhoudt.
Wat goedheid inhoudt kan variëren afhankelijk van culturele, sociale en individuele contexten. Wat als deugdzaam wordt beschouwd in één samenleving of tijdperk, kan anders worden geïnterpreteerd in een andere context.
Goedheid is dynamisch
Het idee van diepgewortelde goedheid impliceert ook dat het nastreven van deugdzaamheid niet alleen een kwestie is van het volgen van externe regels of voorschriften, maar eerder een proces van zelfreflectie, introspectie en groei. Het vereist een voortdurende inspanning om te begrijpen wat goedheid betekent en hoe men dit in de praktijk kan brengen in verschillende situaties en relaties.
Goedheid kan worden gezien als een voortdurend streven om de deugden van mededogen, eerlijkheid, moed en rechtvaardigheid toe te passen in steeds veranderende situaties en omstandigheden. Het vereist een voortdurende bereidheid om te leren, te groeien en te begrijpen hoe deze deugden kunnen worden belichaamd in nieuwe en uitdagende contexten.
In plaats van goedheid te zien als een statische eigenschap die iemand bezit, wordt het eerder gezien als een dynamisch proces van zelfreflectie, keuze en actie.
Door te erkennen dat goedheid voortkomt uit de voortdurende inspanning om de deugden in de praktijk te brengen, kunnen individuen worden aangemoedigd om zichzelf constant uit te dagen, te groeien en te evolueren in hun streven naar morele volmaaktheid. Dit benadrukt het belang van een leven dat gewijd is aan het nastreven van morele excellence door middel van voortdurende zelfreflectie en actie.
Goedheid en waardigheid
Goedheid en waardigheid zijn nauw met elkaar verbonden. Ze vullen elkaar vaak aan en versterken elkaar. Het idee van menselijke waardigheid impliceert dat elk individu recht heeft op respect, autonomie en de mogelijkheid (vrijheid) om zijn of haar eigen keuzes te maken.
In deze context kan goedheid worden gezien als het streven om deze waardigheid te erkennen en te respecteren, niet alleen in onszelf maar ook in anderen. Dit betekent dat goedheid niet alleen gaat over het nastreven van deugden en het handelen in overeenstemming met morele principes, maar ook over het erkennen van de waardigheid van andere mensen, dieren niet te vergeten.
Wanneer we streven naar goedheid in onze interacties met anderen, proberen we hun waardigheid te respecteren door eerlijk, medelevend, moedig en rechtvaardig te zijn, ongeacht hun achtergrond, overtuigingen of omstandigheden.
Voorbeeld voor de jeugd?
Met het aanleren van deugden kunnen we niet vroeg genoeg beginnen. Op scholen zouden kinderen al spelenderwijs kennis kunnen maken met wellevendheid. Het kan veel moeite schelen wanneer we er in slagen om te voorkomen dat de natuurlijke goedheid van kinderen wordt verpest.
