Vrijheid als inherente eigenschap van de natuur en ethisch principe

Vrijheid als ethisch principe van de natuur

Je zou kunnen stellen dat vrijheid een inherente eigenschap is van de natuur, waarin levende wezens de vrijheid hebben om binnen hun eigen natuurlijke context te functioneren en te reageren. Deze vrijheid stelt hen in staat om te overleven, zich voort te planten en zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Dit kan worden beschouwd als een soort ethisch principe van de natuur, waarbij elk wezen de ruimte en de vrijheid heeft om zijn rol te vervullen zonder onnodige beperkingen.
Hoewel we als mensen vrijheid vaak associëren met bewuste keuzes en morele overwegingen, kunnen we deze diepere laag van vrijheid in de natuur herkennen als een basisprincipe. Het is waar dat we soms de complexe samenwerking en onderlinge afhankelijkheid tussen planten en dieren niet direct als "vrijheid" herkennen, maar eerder als instinctief gedrag. Echter, bij nader inzien kunnen we zien dat deze interacties getuigen van een inherente (intrinsieke) vrijheid om op hun eigen manier te handelen en te reageren binnen het web van het leven.
Het concept van vrijheid als een ethisch principe van de natuur herinnert ons eraan dat alle levende wezens hun eigen plek en doel hebben binnen het grotere geheel, en dat deze diversiteit en vrijheid om te zijn wat ze zijn, bijdragen aan de harmonie en balans van ecosystemen.

Het belangrijkste principe waarop onze menselijke ethiek en wetgeving is gebaseerd is ook vrijheid. Het zou een mooie en gebalanceerde wereld en samenleving opleveren wanneer we zouden erkennen dat mens en dier intrinsiek evenwaardig zijn op hun recht op vrijheid. 

Het begrip vrijheid kan sterk variëren afhankelijk van filosofische, culturele en politieke perspectieven.

• Afwezigheid van dwang. Vrijheid kan worden gezien als de afwezigheid van externe dwang, waar individuen het recht hebben om keuzes te maken zonder opgelegde beperkingen.
• Zelfbeschikking. Het idee dat vrijheid ook zelfbeschikking omvat, waar individuen in staat zijn om autonome beslissingen te nemen over hun leven, zonder onnodige externe invloeden.
• Politieke vrijheid. Dit verwijst naar het recht van individuen om deel te nemen aan politieke processen, zoals stemmen en meningsuiting, zonder vrees voor vervolging.
• Negatieve en positieve vrijheid. Naast de afwezigheid van beperkingen (vrijheid van), kan vrijheid ook worden opgevat als de mogelijkheid om bepaalde doelen te bereiken en zich te ontwikkelen als individu (vrijheid tot).
• Vrijheid van gedachte en van meningsuiting. De vrijheid om eigen gedachten, overtuigingen en meningen te koesteren, zonder censuur of onderdrukking en die als eigen mening te mogen uiten.
• Morele vrijheid. De vrijheid om morele keuzes te maken, gebaseerd op persoonlijke overtuigingen en ethische principes. Maar mijn vrijheid houdt op waar die van jou begint. Het aloude ethische beginsel: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.
• Economische vrijheid. Dit betreft het recht om eigendom te bezitten en economische beslissingen te nemen, vaak geassocieerd met het concept van marktvrijheid. Maar ook de vrijheid om de minimale levensbenodigdheden te kunnen aanschaffen.

Vrijheid en evolutionaire doelen

Door de geschiedenis van evolutie te bestuderen, kunnen we patronen en trends herkennen die zich hebben ontvouwd in verschillende fasen van de ontwikkeling van het leven op aarde. Deze patronen kunnen ons aanwijzingen geven over hoe het leven zich heeft aangepast en ontwikkeld om nieuwe omstandigheden en uitdagingen aan te gaan. Dit kan ons helpen te begrijpen hoe soorten zich hebben ontwikkeld en welke eigenschappen en strategieën hebben bijgedragen aan hun overleving en succes.

Op mentaal en spiritueel gebied kunnen we ook trends en ontwikkelingen herkennen in de geschiedenis van menselijke gedachte en bewustzijn. Door te kijken naar hoe menselijke samenlevingen zich hebben gevormd, hoe culturen zijn ontstaan en hoe religieuze en filosofische overtuigingen zijn geëvolueerd, kunnen we inzicht krijgen in de richting waarin het menselijk bewustzijn zich kan ontwikkelen en welke mogelijkheden er zijn voor verdere groei en transformatie.

In termen van evolutie, kunnen we kijken naar het concept van "adaptieve vrijheid". Evolutie wordt gedreven door het streven van soorten om zich aan te passen aan hun omgeving en te overleven. Soorten ontwikkelen diverse aanpassingen en eigenschappen om beter te kunnen gedijen. In deze context kunnen we vrijheid zien als de mogelijkheid voor individuele organismen om zich aan te passen en verschillende strategieën te ontwikkelen om te overleven en te reproduceren. Het vermogen van soorten om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden en om variatie te creëren in hun eigenschappen kan worden gezien als een uitdrukking van deze vrijheid. Met andere woorden, evolutie streeft naar het vergroten van de adaptieve vrijheid van soorten om te floreren in diverse omgevingen.

Op spiritueel gebied kunnen veel tradities en overtuigingen vrijheid als een kernwaarde beschouwen. "Doe niet een ander aan wat je ook voor jezelf niet wilt"; "behandel een ander zoals jezelf behandeld wilt worden"; "mijn vrijheid houdt op waar die van jou begint".

Veel spirituele paden benadrukken het streven naar innerlijke vrijheid, waarbij individuen proberen los te komen van beperkende overtuigingen, verlangens en identificaties. Spirituele groei kan worden gezien als het proces van het vergroten van bewustzijn en begrip, waardoor men zichzelf bevrijdt van belemmeringen en een dieper gevoel van vrijheid ervaart. Deze innerlijke vrijheid kan zich uiteindelijk manifesteren als de vrijheid om onvoorwaardelijk lief te hebben, mededogen te tonen en in harmonie te leven met anderen en de wereld.
Dus, of het nu gaat om convergente evolutie of spirituele groei, het streven naar vrijheid lijkt een centraal en diepgaand element te zijn, waarbij individuen zich binnen een leven ontwikkelen en soorten zich over lange tijd ontwikkelen en uitbreiden naar steeds hogere niveaus van bewustzijn, expressie en aanpassing.

Teilhard de Chardin en Point Omega

Pierre Teilhard de Chardin was een Franse jezuïet, theoloog en filosoof die unieke ideeën ontwikkelde over evolutie en spiritualiteit. Hij geloofde dat bewustzijn altijd al deel uitmaakt van het weefsel van het universum en dat evolutie het proces is waardoor dit bewustzijn geleidelijk aan complexiteit wint en zich manifesteert in verschillende vormen, inclusief menselijke bewustzijn. Zijn concept van "Point Omega" is nauw verbonden met zijn visie op evolutionaire doelen en de convergentie van materie en bewustzijn.
Teilhard de Chardin zag evolutie niet als louter een fysiek proces, maar als een spiritueel proces dat leidt naar een punt van hogere complexiteit en bewustzijn. Dit punt noemde hij "Point Omega". Het idee achter Point Omega is dat de evolutie van het universum en het leven een diepere betekenis heeft en uiteindelijk leidt tot eenheid en verbinding op kosmische schaal.

Teilhard geloofde in de kracht van liefde als een drijvende kracht achter evolutie en bewustzijn.

Onvoorwaardelijke liefde betekent dat je in staat bent om liefde te geven vanuit een plaats van puurheid en oprechtheid, zonder dat je afhankelijk bent van wat je ervoor terugkrijgt. Het gaat om het koesteren van de connectie en genegenheid die je voor iemand voelt, zonder dat je probeert om de ander te veranderen of te controleren. Het betekent ook dat je grenzen kunt stellen en voor jezelf kunt zorgen, terwijl je nog steeds liefdevol en respectvol met anderen omgaat.

In feite kan onvoorwaardelijke liefde worden gezien als een innerlijke houding die voortkomt uit een diep begrip van de onderlinge verbondenheid van alle wezens. Het is de erkenning dat we allemaal deel uitmaken van hetzelfde weefsel van het leven en dat het koesteren van liefde en mededogen voor anderen ook onszelf verrijkt.

Evolutionair gezien kan onvoorwaardelijke liefde bijdragen aan sociale cohesie en samenwerking binnen gemeenschappen. Soorten die in staat zijn om samen te werken en zorg te dragen voor anderen, hebben mogelijk een voordeel in termen van overleving en voortplanting. Het vermogen om liefde en empathie te tonen kan leiden tot positieve interacties, onderlinge ondersteuning en het oplossen van conflicten, wat de kansen op overleving en voortplanting vergroot.
Daarnaast kan onvoorwaardelijke liefde ook een dieper spiritueel aspect hebben. Het overstijgt de grenzen van het individu en weerspiegelt een diep begrip van de onderlinge verbondenheid van alle leven. Het kan leiden tot een dieper gevoel van betekenis en doel in het leven, en kan dienen als een krachtige bron van vreugde en vervulling.
Kortom, het vergroten van het vermogen om onvoorwaardelijk lief te hebben, heeft zowel evolutionaire voordelen als spirituele betekenis, en kan bijdragen aan de groei en ontwikkeling van individuen en samenlevingen.

Deze visie kan ons aanmoedigen om voorbij onze beperkte identificatie met ons individuele zelf te kijken. We kunnen proberen ons bewustzijn uit te breiden en te transcenderen naar een meer universeel perspectief. Dit kan leiden tot een gevoel van bevrijding en innerlijke vrede.

Balans in liefde en vrijheid

Een positieve relatie

Vrijheid en liefde zijn twee begrippen die nauw met elkaar verbonden kunnen zijn, maar ook op gespannen voet kunnen staan, afhankelijk van de context en de betrokken individuen. Enerzijds kan vrijheid een belangrijke voorwaarde zijn voor liefde. Mensen moeten de vrijheid hebben om te kiezen van wie ze houden en hoe ze die liefde uiten. Liefde die opgelegd wordt, of waarbij een van de partijen zich niet vrij voelt om zichzelf te zijn, kan ongezond en beperkend zijn. Anderzijds kan liefde soms beperkingen opleggen aan de vrijheid van een individu. Wanneer mensen zich binden aan een relatie, moeten ze soms compromissen sluiten en zich aanpassen aan de behoeften en wensen van hun partner. Dit kan soms betekenen dat ze bepaalde vrijheden opgeven. Over het algemeen is de relatie tussen vrijheid en liefde echter positief. Liefde kan mensen helpen zich vrijer te voelen om zichzelf te zijn en hun emoties te uiten. Bovendien kan het vertrouwen en respect dat inherent is aan een liefdevolle relatie een gevoel van veiligheid en vrijheid creëren.

Zonder liefde geen vrijheid en zonder vrijheid geen liefde

Wanneer je een verbinding aangaat, verlies je vrijheid. Je krijgt er nieuwe vrijheid voor terug, maar als je die niet kunt of wilt zien, loopt die verbinding het risico minder aantrekkelijk te lijken.
Liefde en vrijheid zijn uiteenlopende grootheden, maar kunnen elkaar niettemin versterken. Je moet dan wel de vrijheid willen zien die de liefde je geeft, én je moet voldoende lef hebben om je vrij te gedragen bij jouw geliefde.
Wanneer je trouwt, verlies je doorgaans de vrijheid om met anderen dan je partner seksueel contact te hebben. Je kunt afspraken maken om dit in banen te leiden, maar je loopt de kans dat je partner jaloers wordt of dat jijzelf jaloezie voelt als de ander intieme relaties opbouwt. Voor de vrijheid, je niet meer druk te hoeven maken hoe ver je kunt en wilt gaan, zullen veel mensen echter graag dat deel van de eigen handelingsvrijheid opgeven.
De etiquette van onze omgangsvormen is deels gebaseerd op een dergelijke vrijwillige uitwisseling: ik ga niet over jouw grenzen wanneer jij laat zien dat je mijn grenzen ziet en respecteert – dit alles vanuit de gulden regel: mijn vrijheid houdt op waar die van een ander begint.
Zo zijn er meerdere voorbeelden van vrijheid te noemen die in het geding zijn bij het aangaan van relaties. 

Afweging

Waar het om gaat is: bij het besluit om een verbinding aan te gaan een reële afweging te maken of die verbinding meer vrijheid oplevert dan kost. Het gaat hier niet om objectieve feiten, maar om de beleving van vrijheid. Je voelt een balans waar het je vrijheid betreft: is die doorgeslagen naar het positieve of het negatieve? In het laatste geval wil je weer terug naar je ongebonden status.
Deze afweging geldt ook bij het aangaan van een werkrelatie en zelfs – om maar eens een grote sprong te maken – op een heel ander niveau in de evolutie. Individuele cellen zijn bereid om in te leveren wanneer op een hoger niveau in een samenleving – een lichaam in dit geval – vrijheid wordt gewonnen.
Terug naar onze eigen belevingswereld: de jonge mens gaat lang naar school om later in zijn werkzame leven op hoog niveau arbeid te kunnen verrichten en daarbij veel vrijheid te verwerven: eerst in de vorm van geld en status, later als vrije tijd en mogelijkheid om te reizen. Dat in de praktijk niet iedereen erin slaagt deze middelen te verwerven, en velen te lang blijven hangen in een poging, doet niets af aan de genoemde beweegredenen.
In alle relaties die je aangaat is het belangrijk om te erkennen dat jijzelf en de ander een afweging maken in termen van het winnen en verliezen van vrijheid. Als een van beiden vindt dat de balans zoek is, start een onderhandelingsproces om die vrijheid te herwinnen, en in het uiterste geval is het zaak om de ander los te laten.

Respect

De balans tussen betrokkenheid en afstand houden is ook de basis voor respect. Het mooiste zou zijn wanneer mensen, elk moment dat ze met elkaar omgaan, doorhebben en begrijpen hoe ze razendsnel die balans kunnen vinden. Na enige oefening hoeft dat geen moeite meer te zijn.

Sting zong het al: if you love somebody set them free.
Zie ook Osho "Liefde geeft vrijheid, en liefde die geen vrijheid geeft, is geen liefde".

Op weg naar vrijheid met de via negativa

Het midden houden

Wie denkt dat schijnbare ongrijpbare doelen vooral zijn te bereiken door hard je best te doen oftewel veel energie te investeren, mist de relaxte mogelijkheden van een alternatieve middenweg.
Niemand kan voortdurend geluk ervaren. Het is wel goed mogelijk om voortdurend ongeluk te voorkomen.

Deze "via negativa" ook wel de apofatische benadering genoemd, wordt in verschillende filosofische en religieuze tradities gebruikt, waaronder het boeddhisme. Het houdt in dat men de essentie van iets probeert te benaderen door te beschrijven wat het niet is, in plaats van wat het wel is. 

Andere voorbeelden, die via deze weg te verduidelijken zijn, is het bestaan van God, wat wijsheid is, wat liefde is, wat schoonheid is of wat de zin van het leven is.

Hier zijn enkele aspecten van de via negativa en waarom het als aantrekkelijk wordt beschouwd.

Transcenderen van concepten

De via negativa moedigt aan tot het transcenderen van beperkende concepten en definities. Door te benadrukken wat iets niet is, wordt de geest uitgenodigd om voorbij de grenzen van conventionele denkwijzen te gaan en een dieper begrip na te streven.

Waardering voor mysterie en transcendentie

De via negativa erkent het mysterie van het bestaan en de transcendente aspecten van het leven. Het benadrukken van wat niet kan worden vastgelegd in woorden moedigt een bescheidenheid aan in het aangezicht van het onkenbare en het onuitsprekelijke.

Overstijging van dualiteit

Door te benadrukken wat iets niet is, helpt de via negativa bij het overstijgen van dualistisch denken, zoals goed versus kwaad, mooi versus lelijk. Het moedigt aan tot een begrip dat voorbij polariteiten gaat en zoekt naar een dieper begrip dat niet gevangen zit in tegenstellingen (neti neti).

Spirituele nederigheid en erkennen van grenzen

De via negativa herinnert aan de beperkingen van taal en concepten in het uitdrukken van het goddelijke of het transcendente. Dit bevordert spirituele nederigheid en respect voor het onbekende.

Persoonlijke ervaring en zwijgen

Het benadrukken van wat niet gezegd kan worden, moedigt aan tot contemplatie en directe ervaring. Het suggereert dat sommige waarheden diepgaand en persoonlijk zijn, niet beperkt tot verbale uitdrukkingen.

Loslaten van vasthouden

Door te focussen op wat niet kan worden vastgehouden of begrepen, helpt de via negativa bij het loslaten van hechting aan starre overtuigingen en definities. Dit kan leiden tot een gevoel van bevrijding en openheid.

Integratie van paradoxen

De via negativa helpt bij het omarmen van paradoxen en schijnbare tegenstrijdigheden in het begrip van het goddelijke en de realiteit. Dit kan leiden tot een meer inclusieve en tolerante geesteshouding.

In het boeddhisme wordt de via negativa vaak geassocieerd met het begrip van leegte (shunyata), waarbij men zich richt op wat geen inherent bestaan heeft. Door af te zien van star vasthouden aan concepten, wordt een ruimte gecreëerd voor dieper begrip en spirituele groei. De via negativa nodigt uit tot een ontdekkingsreis naar de grenzeloze dimensies van het bestaan, voorbij de beperkingen van taal en concepten.

Het pad naar vrijheid

De via negativa nodigt uit tot een bevrijding van beperkingen en beklemmende denkwijzen, waardoor er ruimte ontstaat voor een meer onbevangen en authentieke ervaring van het leven. Het is een pad naar (innerlijke) vrijheid dat voortkomt uit het loslaten van wat niet essentieel is, waardoor er meer ruimte komt voor innerlijke groei, flexibiliteit en acceptatie.
Hier zijn enkele manieren waarop de via negativa kan bijdragen aan het begrip en de ervaring van vrijheid.

Vrijheid van conceptuele beperkingen

De via negativa moedigt aan tot het loslaten van conceptuele beperkingen en vastomlijnde definities. Het erkent dat de realiteit niet volledig kan worden gevat in menselijke woorden en ideeën. Door voorbij te gaan aan deze beperkingen, ontstaat er een gevoel van vrijheid van beperkende denkpatronen.

Vrijheid van hechting

Via negativa benadrukt wat iets niet is, wat kan helpen bij het verminderen van hechting aan specifieke identiteiten, overtuigingen of verwachtingen. Dit loslaten van hechting creëert ruimte voor een vrijere en meer open benadering van het leven.

Vrijheid van dualiteit

Door de nadruk te leggen op wat iets niet is, helpt de via negativa bij het overstijgen van dualistisch denken, zoals goed versus kwaad, winnen versus verliezen. Het bevordert een begrip dat voorbij polariteiten gaat, wat kan leiden tot een gevoel van innerlijke vrijheid.

Vrijheid van conditionering

De via negativa moedigt aan tot het in vraag stellen van diepgewortelde conditioneringen en aannames over de realiteit. Dit proces van ontkoppeling van vooraf vastgestelde overtuigingen kan leiden tot een bevrijding van beperkende mentale patronen.

Vrijheid van identificatie

De via negativa benadrukt dat de ware aard van het zelf niet volledig kan worden geïdentificeerd met enige specifieke eigenschap of gedachte. Het erkennen van deze niet-identificatie kan leiden tot een gevoel van vrijheid van zelfbeperkende definities.

Vrijheid van oordelen

Doordat via negativa wijst op de beperktheid van menselijke beoordelingen en classificaties, kan het leiden tot een vrijheid van oordelen. Het moedigt aan tot een meer open en tolerante geesteshouding ten opzichte van verschillende perspectieven.

Vrijheid van verwachtingen

Het begrip dat het goddelijke, het zelf, of andere essentiële concepten niet volledig kunnen worden omvat door menselijke verwachtingen, opent de deur naar vrijheid van vastklampen aan specifieke uitkomsten.

Niet alleen vrijheid van maar ook vrijheid tot

In de volgende voorbeelden komt naar voren dat de via negativa, wanneer positief benaderd, niet alleen een proces van loslaten is, maar ook een opening creëert voor nieuwe mogelijkheden, groei en diepere verbindingen. Het is een benadering die de weg vrijmaakt voor een rijkere en meer bevredigende ervaring van vrijheid tot in verschillende aspecten van het leven.

Vrijheid tot zelfontdekking

Door te erkennen wat het zelf niet is, ontstaat er ruimte voor zelfontdekking. Het individu is vrij om voorbij oppervlakkige identificaties te gaan en een dieper begrip van de eigen aard te ontwikkelen.

Vrijheid tot creativiteit

Een positieve via negativa-benadering moedigt aan tot het loslaten van beperkende ideeën over creativiteit. Dit opent de weg naar vrijheid tot expressie en innovatie, omdat men niet gebonden is aan vooraf bepaalde regels of verwachtingen.

Vrijheid tot liefde

Door te erkennen wat liefde niet is, wordt ruimte gecreëerd voor een bredere en meer onvoorwaardelijke liefde. Vrijheid tot liefde ontstaat wanneer men niet beperkt is door beperkte opvattingen over wie of wat men liefheeft.

Vrijheid tot acceptatie

Een positieve via negativa-benadering kan leiden tot vrijheid tot acceptatie. Door te begrijpen wat niet aanvaardbaar is, kan men ruimte maken voor een diepere en bredere acceptatie van zichzelf en anderen.

Vrijheid tot openheid

De via negativa moedigt aan tot het loslaten van starre overtuigingen en dogma's. Dit opent de weg naar vrijheid tot openheid, waar men bereid is nieuwe ideeën en perspectieven te omarmen zonder vooroordelen.

Vrijheid tot innerlijke vrede

Het erkennen van wat innerlijke vrede niet is, kan leiden tot de vrijheid om vrede te vinden te midden van de chaos. Men is niet langer gebonden aan externe omstandigheden voor innerlijke rust.

Vrijheid tot keuze

Door te begrijpen wat keuze niet moet beperken, ontstaat vrijheid tot keuze. Men is vrij om bewustere keuzes te maken, niet beperkt door automatische reacties of conditioneringen.

Vrijheid tot verbinding

Een positieve via negativa-benadering kan leiden tot vrijheid tot verbinding met anderen. Door voorbij te gaan aan oppervlakkige verschillen en definities, ontstaat er ruimte voor authentieke en diepgaande verbindingen.

Elkaar evenwaardig bezien

Een positieve benadering van de via negativa kan leiden tot het begrip dat het zelf niet fundamenteel verschilt van anderen. In de via negativa wordt de nadruk gelegd op wat het zelf niet is, wat kan leiden tot een erkenning van de gemeenschappelijke, niet-beperkte aard van alle wezens.

In wezen moedigt de via negativa aan tot het loslaten van beperkende concepten en definities, waardoor de deur wordt geopend naar een meer inclusief begrip van de wereld. Deze benadering bevordert een gevoel van evenwaardigheid doordat men voorbij oppervlakkige verschillen kijkt en de diepere, gemeenschappelijke dimensie van het bestaan erkent. Het is een pad naar het begrijpen van de gelijkwaardigheid van alle wezens en verschijnselen in hun essentiële aard.

Van abstracte potentie tot concrete vrijheid

Er zijn parallellen te trekken tussen het ontstaan en samengaan van materie na de Big Bang en van het samengaan van cellen na het ontstaan van leven en de ontwikkeling van neurale netwerken in ons hoofd. Alles begint ten diepste als een abstracte potentialiteit. In een mensenleven voltrekt zich dat binnen een jaar of 70, op de schaal van het heelal neemt het miljarden jaren en eindigt het niet. Die relatie wordt verbeeld in deze video (we zijn allemaal één). Uit de abstracte potentialiteit van leven in het algemeen en van de individuele mens kunnen ook concepten als vrijheid of liefde en andere zielskwaliteiten tot ontwikkeling komen.
Mythologe Lisette Thooft geeft in haar vele boeken over spiritualiteit en emancipatie weer hoe zij die ontwikkeling ziet in het verleden en in de toekomst. Zij heeft zichzelf ontworsteld uit een jeugd met seksueel misbruik en zich ontpopt als een sekseneutrale voorvechtster van gelijk, maar eigen aandeel door mannen en vrouwen in een ontwikkeling naar een zinvol androgyne samenleving. Van Eros naar Agapè.

Van de flaptekst van haar boek over Jezus & Maria Magdalena.
Lisette Thooft begon een persoonlijke zoektocht en kwam terug met opwindende antwoorden. De overeenkomsten tussen de christelijke mythologie en die van andere religies zijn opvallend, ontdekte zij: de held offert altijd zichzelf en herrijst op een hoger niveau, de heldin raakt altijd haar geliefde kwijt. Waar staan die archetypen voor in onze psychologische ontwikkeling?
Als we teruggaan tot Adam en Eva, de archetypische man en vrouw, kunnen we zien dat het mannelijke staat voor het verlangen naar vrijheid, het vrouwelijke voor het verlangen naar liefde. Vrijheid en liefde hebben elkaar nodig om tot volle wasdom te komen. In het brandpunt van de ontwikkeling staat het offer. De vrijheid omarmt de liefde en geeft uit vrije wil zichzelf op de liefde omarmt de vrijheid en laat daarmee haar geliefde los. Op het hogere niveau van de herrijzenis worden vrijheid en liefde één. Man en vrouw ontwikkelen zich tot androgyne heelheid … waarin onvoorwaardelijke liefde (agapè) normaal is.
Tot zover de flaptekst.

Een paar citaten (p. 192).
Liefde en vrijheid blijken dus – aan de top van de piramide van menselijke ontwikkelingsmogelijkheden – twee kanten van dezelfde medaille te zijn. Alleen aan de bodem van de piramide staan man en vrouw tegenover elkaar. Maar hoe meer ze zich ontwikkelen, hoe dichter ze elkander naderen.
De brandstof voor die ontwikkeling is de seksuele drift. These en antithese willen zich verbinden in een synthese op hoger niveau, hoe lastig het ook is, omdat ze mateloos worden aangetrokken. Hoe gelijkwaardiger de relatie, hoe beter het werkt. In ongelijke relaties is geen ontwikkeling: de ene partij legt zijn wil op aan de andere en dat is het dan. De man wordt een egoïstische schuinsmarcheerder en de vrouw een sloof die over zich heen laat lopen. Of de vrouw wordt een bitse, bedillerige bemoeial en de man een pantoffelheld. Alleen als de macht gelijk verdeeld is, zijn de botsingen frontaal en moet er iets gebeuren om uit de impasse te raken – moet de ene partij iets van de andere partij in zich opnemen, waardoor de situatie verandert.
…
(p. 194). Vrijheid en liefde kun je ook op microniveau en op macroniveau herkennen als de stuwende polariteit van alle evolutie. De tweede wet van de warmteleer, de thermodynamica, luidt bijvoorbeeld dat alle fysische systemen streven naar een zo hoog mogelijke graad van entropie, en volgens de oude opvattingen staat entropie gelijk aan chaos en wanorde. Maar sommige wetenschappers hebben dat tegenwoordig geamendeerd: het is niet wanorde, maar maximale bewegingsvrijheid die de natuur nastreeft. In sommige omstandigheden, zoals bij kristallisatie, ontstaat juist bij meer bewegingsvrijheid ook een toenemende orde. Orde is harmonieuze samenhang. Vervang het door ‘liefde’ en je hebt een prachtig beeld van de bewustzijnsevolutie van de mens. Aanvankelijk is er competitie tussen vrijheid en liefde, maar waar kristallisatie kan optreden, vallen vrijheid en liefde samen. Daar neemt de vrijheid toe naarmate de liefde toeneemt.
…
(p. 199) naar mate je meer van de ander in jezelf opneemt, ontwikkel je je, word je groter en ruimer. Beschaafder. Kom je dichter bij God.
…
(p. 252) De ontwikkelingsopdracht aan mannen en aan het mannelijke deel in onze ziel luidt: offer je egoïsme op voor de liefde.
…
De ontwikkelingsopdracht aan vrouwen en aan het vrouwelijke deel in onze ziel luidt: laat die gerichtheid op je geliefde los, ter wille van de vrijheid.
…
De stuwkracht die een groeisprong veroorzaakt, bestaat uit een offer.

De opdracht van Thooft aan vrouwen is niet vast te houden, niet meer te grijpen. “Ontspannen in zichzelf, bewust aanwezig blijven zonder zich bezig te houden met de partner, is de manier om de vrijheid in zichzelf te absorberen die van hechting echte liefde maakt”.
Competitie, de search for excellence, het streven naar vrijheid voor het individu, zal zich –aldus Thooft- niet meer voordoen op het materiële vlak, in de economie, maar zich uitsluitend richten op het geestelijke vlak – op kunst, wetenschap, religie en spiritualiteit.

Thooft: Jezus en Maria Magdalena (bol.com)
Thooft: alcheme van de liefde (bol.com).

Naschrift: wijsheid is weten wanneer te geven en wanneer te nemen, wanneer te doen en wanneer te laten. Het zijn beide aspecten van het mannelijke en het vrouwelijke zonder ze toe te kunnen schrijven aan mannen en vrouwen alleen. Voor mij is de oproep van Thooft daarom aan het mannelijke en vrouwelijke deel in onszelf gericht. Dat maakt het boeiend om onderling uit te wisselen hoe we daarbij van elkaar kunnen leren.
David Deida bepleit de verbinding via openheid: vrijheid is openheid is liefde. Lisette Thooft beoefent openheid in haar interviews te zien op youtube.

Te vaak angst voor de dood

Irreële angst voor een straf van God

Voor de meeste mensen die midden in het leven staan is het leven te mooi om te verliezen. Maar de kwaliteit van leven wordt soms vergald door een sluimerende angst voor de dood, terwijl er geen enkele directe aanleiding voor lijkt te zijn.
De dood is een universele menselijke ervaring en het is natuurlijk dat het concept ervan vragen en angst kan oproepen. Religie kan mensen troost en houvast bieden door middel van spirituele hoop en een geloof in een betekenisvolle voortzetting na de dood. Veel religies bieden een concept van het hiernamaals, waarin de beloning of bestraffing van individuen na de dood wordt bepaald. Voor sommige gelovigen kan dit geloofsaspect een gevoel van angst of onzekerheid met zich meebrengen met betrekking tot de dood en wat er daarna komt.
Er zijn verschillende psychologische en theologische perspectieven die verbanden leggen tussen de angst voor de dood en religieuze opvattingen over goddelijke straf. Hoewel deze perspectieven niet allemaal dezelfde verklaringen geven, bieden ze inzicht in mogelijke associaties tussen de twee fenomenen. Hier zijn enkele voorbeelden.

1. Terror Management Theory. Deze psychologische theorie suggereert dat mensen hun sterfelijkheid onder ogen zien en een diepgewortelde angst voor de dood hebben. Religie en geloof in een goddelijke straf kunnen dienen als een psychologisch afweermechanisme om deze angst te verminderen. Het geloof in een leven na de dood, hemelse beloningen en straffen kan een gevoel van controle en veiligheid bieden in het licht van de onvermijdelijke dood.
2. Theologische opvattingen. Binnen bepaalde theologische kaders wordt de angst voor de dood in verband gebracht met religieuze opvattingen over goddelijke straf en beloning. Sommige religieuze tradities geloven dat het hiernamaals een plaats is waar beloningen en straffen worden uitgedeeld op basis van iemands daden en geloof. Deze overtuigingen kunnen de angst voor de dood vergroten, omdat ze het idee versterken dat de dood een overgang is naar een oordeelsvolle sfeer.

Het is relevant om te benadrukken dat er binnen verschillende religies en spirituele tradities ook opvattingen zijn die troost, hoop en zingeving bieden in het licht van de dood, zonder nadruk te leggen op angst of straf. Deze perspectieven kunnen de nadruk leggen op liefde, genade, verlossing, spirituele groei en de mogelijkheid van een vreedzaam en vervuld leven, ongeacht de dood.
Angst voor straf van God kan sommige mensen belemmeren in het uiten van negatieve gedachten of twijfels over hun leven. Religieuze overtuigingen en doctrines kunnen een sterke invloed hebben op het denken en gedrag van gelovigen, en angst voor goddelijke straf kan een krachtige motivator zijn om bepaalde gedachten en emoties te onderdrukken.

Gebrek aan vertrouwen

Deze angst kan voortkomen uit de overtuiging dat negatieve gedachten of twijfels als een teken van gebrek aan geloof, vertrouwen in of ongehoorzaamheid aan God worden beschouwd. Het kan leiden tot zelfcensuur of het onderdrukken van natuurlijke menselijke ervaringen, zoals twijfels, angsten of negatieve gevoelens.

Vrijheid als Godsgeschenk

Het idee dat vrijheid een geschenk van God (het universum) is, komt voor in verschillende religieuze en spirituele tradities. Veel gelovigen geloven dat God ons de vrijheid heeft gegeven om keuzes te maken en onze eigen weg te volgen.
Voor sommige mensen kan het geloof in de goddelijke gave van vrijheid juist een bron van kracht en geruststelling zijn. Het kan een gevoel van autonomie, verantwoordelijkheid en de mogelijkheid om zelf richting te geven aan het leven bevorderen.
Het is belangrijk om op te merken dat vrijheid in de context van religie en spiritualiteit op verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd. Het kan gaan om vrijheid van zonde, vrijheid om moreel goede keuzes te maken, vrijheid van angst of vrijheid om spiritueel te groeien. De specifieke invulling van het concept van vrijheid kan variëren tussen religies, denominaties en individuen.
Het idee van vrijheid als een geschenk van God kan ook resoneren met de bredere filosofische discussie over de aard van vrijheid, determinisme en moraliteit. Filosofen en theologen hebben eeuwenlang gedebatteerd over de vraag of menselijke vrijheid verenigbaar is met het idee van een alwetende en almachtige God.

Zie ook het blog Waarom bestaat er onrecht als er een God is?
 

Waarom bestaat onrecht als er een God is?

Het beeld van God dat veel mensen hebben is van iemand die er voor zorgt dat alles goed komt. Omdat niet alles goed gaat in het leven en iedereen weleens onrecht ervaart is het logisch dat mensen twijfelen of er eigenlijk wel een God is. En die twijfel wordt vervolgens gevoed door de observatie dat niemand kan bewijzen dat God bestaat en dat degenen die daarvoor gestudeerd hebben ook vaak niet duidelijk kunnen uitleggen hoe het nu met God zit.
In dit artikel wat inzichten die het begrijpelijk zouden kunnen maken waarom het toch logisch is dat er een God kan zijn en er onrecht bestaat. Voor degenen die zich moeite willen besparen: hier wordt niet de waarheid gepreekt of de indruk gewekt dat de schrijver de waarheid in pacht heeft. Wat doorlezen wel kan opleveren is een acceptatie dat bepaalde antwoorden niet anders kunnen worden geformuleerd.

God is transcendent en immanent

Wat wil dat zeggen? Letterlijk betekent het dat God de realiteit, uit te drukken in taal, overstijgt en blijvend is. Het betekent ook dat God niet sterfelijk is en ook niet de eigenschappen heeft van een levend wezen of je moet het antwoord accepteren dat God manifest (zichtbaar) is in alle levende wezens, mens, dier en plant. Deze vorm van zowel alom aanwezig als afwezig zijn, maakt dat God transcendent is en we het bestaan van God niet bewijzen of verwerpen kunnen. We kunnen hoogstens geloven. God is ongrijpbaar en tastbaar tegelijk. Het gaat figuurlijk ons begrip te boven. Het helpt om jezelf te realiseren dat wij mensen projecteren: we willen graag denken dat wat we zien echt is.

Je kunt met God communiceren, maar God laat zich niets gezeggen. Dat betekent dat de antwoorden mogelijk niet direct herkenbaar tot je komen.

God als schepper heeft geen haast

Weliswaar wordt in de Bijbel gesteld dat God de wereld in zes dagen heeft geschapen, maar deze bewering in deze vorm is niet in overeenstemming met wetenschappelijke inzichten over de evolutie. De oerknal was pakweg 14 miljard jaar geleden en sinds die tijd is er van alles geëvolueerd, maar de omstandigheden waren 10 miljard jaar ongunstig voor leven. Het leven op aarde bestaat pakweg 4 miljard jaar en van de menselijke soort wordt gezegd dat deze 200.000 jaar geleden is afgesplitst van een met een apen gemeenschappelijke voorouder. Er zijn dus vele generaties aan ons voorafgegaan die allemaal een klein stapje in ontwikkeling hebben (mee)gemaakt. Wij zijn nu in een vorm waarbij we veel tijd, energie en kennis hebben verworven om ons de vraag te stellen of de ontwikkeling een kwestie van toeval is of door God gestuurd. We hebben nog steeds niet het definitieve antwoord.

Wat zeggen gezaghebbende anderen?

Hoe sluit bovenstaande aan bij grote denkers uit het verleden? Een denker die zich ook bezig heeft gehouden met de vraag uit de titel was de Duitse filosoof Schelling (1775-1854). Schelling was studiegenoot van Hegel.
In het zomernummer 2022 van Filosofie Magazine schrijft Michel Dijkstra over hem.

Twee citaten over vrijheid die mij aanspreken.
Citaat 1.
Schellings holistische natuurfilosofie vormt het uitgangspunt van zijn denken over vrijheid. Hij heeft felle kritiek op zijn tijdgenoten, die dit begrip uitsluitend als keuzevrijheid invullen. Zo’n vrijheidsopvatting beperkt dit begrip tot de mens, terwijl Schelling in zijn natuurfilosofie voor elk ding in het universum, inclusief dieren, planten en levenloze zaken, ‘een vrij en bijzonder leven’ eist.
Tot zover het eerste citaat.

In deze opvatting van Schelling over vrijheid begint al een kiem van een boodschap op te duiken. Wanneer God in de schepping gezorgd heeft voor een vrij en bijzonder leven voor elk wezen dan hoort daar ook bij dat er roofdieren en prooidieren zijn in een soort balans. Het begint al op een vorm van onrecht te lijken dat het ene wezen een ander wezen doodt. Maar elk dier dat gezond en alert leeft komt meestal weg van ziektes en roofdier en kan leven in vrijheid voor zolang als het duurt. Vrijheid zou je een kwaliteit van het leven kunnen noemen die in de evolutie langzaam vorm heeft gekregen. En de vorm van vrijheid is voor elk levend wezen anders, ook binnen de mensheid. Iedereen koestert zijn vrijheid, maar wij mensen zijn ons weinig bewust dat we het dieren nauwelijks gunnen, hoogstens vanuit onverschilligheid.

De evolutie van vrijheid

Vrijheid zou je een kwaliteit kunnen noemen die gaandeweg de evolutie steeds meer vorm krijgt. Het is een kostbare, maar gratis meegekregen eigenschap, waarop elk levend wezen recht op heeft, zo zou je met Schelling kunnen zeggen.

Citaat 2.
Om iets over de menselijke vrijheid te zeggen, moet je volgens Schelling eerst proberen God te doorgronden. Dit omdat God alles mogelijk maakt. Hij overstijgt alle dingen, maar is tegelijkertijd de mogelijkheidsvoorwaarde voor alle dingen.
Schelling definieert het pantheïsme als het aanwezig zijn van God in alle dingen. Daarbij doemt er echter een groot filosofisch en theologisch probleem op, want God wordt traditioneel als ultiem goed omschreven. Hoe is het dan mogelijk dat Hij het kwaad in de wereld toestaat? Hiermee komen we in een tegenspraak terecht. Dit probleem, ook wel theodicee genoemd, is binnen Schellings denken extra prangend omdat hij God als noodzakelijke grond of het fundament van de werkelijkheid beschouwt. De conclusie moet dus wel zijn dat het kwaad noodzakelijkerwijs bestaat en dat God ook slecht is.
Schellings antwoord op de theodicee is subtiel. Hij vertrekt vanuit de gedachte dat niets kan bestaan zonder zijn tegendeel. Bijvoorbeeld: ‘Als het “nee” er niet was, zou het “ja” geen kracht hebben’. Dit gaat ook op voor goed en kwaad: zonder het kwade zou het goede krachteloos zijn. Vandaar dat je volgens Schelling zowel goed als kwaad in het vrijheidsbegrip moeten opnemen: de mens kan voor beide kiezen. Toch kun je God niet simpelweg ‘slecht’ noemen omdat Hij deze keuze voor de mens mogelijk maakt. Dat komt, stelt Schelling, door deze paradox: de natuur, waartoe ook de mens behoort, heeft een fundament dat tegelijkertijd in God ligt én onafhankelijk van Hem is.
Schellings oplossing voor deze paradox is dat de mens wel onafhankelijk van God moet zijn, omdat hij anders niet vrij is. Zo laat Schelling zien hoe de tegendelen ‘vrijheid’ en ‘noodzakelijkheid’ samen kunnen gaan. Concreet houdt zijn opvatting in dat God het licht van het goede aan de mens geeft, maar dat de mens door zijn egoïsme voor de duisternis van het kwaad kan kiezen. Op die manier ligt de oorsprong van het kwaad bij het schepsel en niet bij de Schepper.
Tot zover Michel Dijkstra.

Hoe aan te kijken tegen onrecht?

Terug naar de vraag uit de titel. We kunnen de vraag niet sluitend beantwoorden, maar het antwoord wel aanvoelen. Wanneer vrijheid vorm krijgt, krijgt ook onrecht een kans. Wij mensen vinden het lastig om voortdurend alert te zijn hoe het er met onze vrijheid voorstaat. We willen allemaal vrij zijn, maar graag op een comfortabele manier en we hopen dat de samenleving zo wordt ingericht dat onrecht zo veel mogelijk wordt voorkomen en zo niet, dat het snel wordt recht gezet. We willen niet afhankelijk zijn van een ongrijpbare God en vinden het lastig om zo te leven dat recht wordt gedaan aan zo mogelijk levensvormen die op aarde leven. We willen ons daar niet alsmaar mee bezighouden. Wat we kunnen doen is zelf ook een beetje te transcenderen en ons aan te sluiten bij dat wat immanent is: dat we allemaal evenwaardig zijn in ons recht op een vrij en natuurlijk leven. We kunnen vanuit dat inzicht weten hoe we moeten leven, hoe we de samenleving kunnen inrichten. We kunnen hetzelfde van anderen vragen of eisen, want het recht op vrijheid is wederkerig. Voor wie de logica van het belang van vrijheid inziet, is de vraag uit de titel niet meer van belang.

Bronnen

Filosofie Magazine zomernummer 2022. De mystieke vrijheidsdenker door Michiel Dijkstra p 46.

Filosoof Schelling over het wezen van vrijheid (bol.com).

De kracht van ongrijpbare concepten

Kracht en nut

Hoewel ongrijpbare concepten als creativiteit, vrijheid, liefde of spiritualiteit moeilijk te definiëren en te meten zijn, kunnen ze ons helpen om een beter begrip te krijgen van onszelf en van de wereld om ons heen. Ze kunnen ons helpen om betekenis en doel in ons leven te vinden en kunnen ons helpen om verbonden te voelen met anderen.

Mensen zoeken naar zekerheid en houden vast aan overtuigingen. Dat is begrijpelijk, maar te strak denken haalt de schwung uit het leven. Wanneer men zich realiseert dat vrijheid en liefde weliswaar belangrijk zijn maar ook ongrijpbaar, lijken ze terug te schrikken van dit onzekere beeld. Alsof zij niet willen omgaan met zaken die niet altijd onder alle omstandigheden duidelijk, waar of onwaar zijn. Het doorkruist ook de illusie dat je zelf liefde kunt scheppen of moet zoeken naar de ene ware. Mensen willen controle hebben en wanneer je iets niet beheerst, lijkt dat op falen. 

Er is geen waterdicht, garantie gevend recept voor een perfect huwelijk. Liefde bestaat, maar niemand bedrijft eeuwige liefde. We houden van en we houden het bij de afgeleide, "grijpbare", tijdelijke vormen van liefde.

Het feit dat mensen verslaafd kunnen raken is geen bewijs dat zij vrijheid niet belangrijk vinden. Waarschijnlijk heeft de verslavende uitwerking van iets dat eerst een vrij gevoel gaf hen onvrij gemaakt.

Het is waar dat het je eerst wat tijd kost om het voordeel van de ongrijpbaarheid te zien, maar op den duur win je heel veel ruimte en energie en effectiviteit. Het vraagt de training om te schakelen tussen niveaus van abstractie en je niet door het eerste de beste schijnbare tegenvoorbeeld in verwarring te laten brengen. Je kunt dit ook benoemen door het schakelen van of-of naar en-en denken.

De diepste grond van werkelijkheid

Bruno Borchert schrijft over mystiek het volgende.
Wetenschap en mystiek zijn twee houdingen tegenover de werkelijkheid die elkaar kunnen aanvullen als beide hun grenzen kennen, als mystiek de zichtbare werkelijkheid niet tot een illusie verklaart en de wetenschap niet de pretentie heeft ook de diepste Grond van de werkelijkheid te kunnen kennen. De werkelijkheid wordt beheerst door wetten, ontwikkelt zich door een spel van krachten, wordt geregeerd door het recht van de sterkste; tegelijkertijd is de diepste grond van deze werkelijkheid niet Macht, maar Liefde.

Bruikbaarheid

De ongrijpbaarheid van vrijheid en liefde geldt voor alle levende wezens, mens en dier. Het maakt ook dat allen evenwaardig zijn in hun visie op hoe deze waarden in de praktijk te vertalen. Niemand heeft de waarheid in pacht hoe er mee om te gaan. Niemands visie staat boven de ander of is er aan ondergeschikt. Er is brede consensus te krijgen over wat vrijheid en liefde en hun afgeleide concepten als trouw of tolerantie niet is, over wat je niet moet doen. Daarin ligt ook de praktische uitwerking. Voor elke situatie is een sluitende regel(ing) te formuleren in termen van wat je niet moet doen, niet over wat je wel moet doen.

Definitie?

De concepten liefde en vrijheid zijn zelf niet te definiëren. Je kunt hooguit onderscheid maken naar vrijheid van en vrijheid tot en er zijn verschillende uitingsvormen van liefde.
Liefde wordt gevoeld met het hart en begrepen met het verstand, maar net zo goed gevoeld met het verstand en begrepen met het hart.
Terwijl je niemand kan verplichten om van een ander te houden, kun je wel de plicht stellen om elkaars vrijheid te respecteren. Vrijheid impliceert naast evenwaardigheid ook wederkerigheid. Liefde stroomt het langst wanneer mensen elkaar zonder machtsverhouding benaderen. Weliswaar erotiseert macht door haar objectiverende werking, maar blokkeert het blijvende liefde.

Vrijheid en liefde zijn uitstekende startpunten om te begrijpen wat mensen en dieren motiveert. Dat iedereen daarin een tikje verschillend mee omgaat is eerst even lastig, maar na wat oefening zie je al snel de constante in de verklaring van ons gedrag en dat van anderen.
Het is ook de basis van respect omdat respect vraagt om op de juiste manier betrokken bij een ander te zijn en de ander voldoende ruimte laat om te bewegen. Betrokkenheid en ruimte zijn maar een paar van de vele manieren waarop vrijheid en liefde in de praktijk gestalte krijgen.

De wens loslaten om alles te beheersen

Het is een menselijke wens om overal verbinding te zien en verklaring te vinden. We zoeken zinvolle verbanden en hopen zo meer grip op het leven te krijgen. Daarnaast leven en handelen we vanuit waarden. Zijn die waarden ooit in de evolutie ontstaan en daaraan onderhevig?

Vrijheid is openheid is liefde. Met deze simpele zin maakt schrijver David Deida de verbinding tussen twee zeer belangrijke waarden. Veel mannen veronachtzamen in hun zoektocht naar vrijheid de liefde en veel vrouwen veronachtzamen in hun zoektocht naar liefde de vrijheid. Ze zoeken het bij elkaar en kunnen zo van elkaar leren en in het voorbijgaan wordt het leven doorgegeven.

Tijdens de eindeloze cycli van levens materialiseert in wisselende openheid de energie van vrijheid en liefde steeds meer in vorm en inhoud. Zie de evolutie van eencelligen in miljarden jaren naar bewust levende wezens met miljarden samenwerkende cellen. Mens en dier zijn meer dan de som van miljarden samenwerkende cellen geworden en kunnen (met wisselend resultaat) steeds beter uit de voeten met vrijheid en liefde.
Ook binnen een mensenleven vindt dit proces plaats na het samenvoegen van de zaadcel en de eicel. Op basis van informatie uit het DNA wordt het lichaam tijdens de zwangerschap opgebouwd en na de geboorte vanuit het opgebouwde geheel van cellen bestuurd en in leven gehouden. Tijdens een mensenleven krijgen vrijheid en liefde een steeds andere waardering. We zijn in elke levensfase zowel vrij als niet vrij. In elke levensfase doen we meer ervaring op met liefde.

Is deze evolutie een bewust proces, waarin vrijheid en liefde ontwikkelen? Met andere woorden is er een bewustzijn die dit proces stuurt? Is bewustzijn (geest) de oorsprong van materie?

Een eerste antwoord is dat het proces van groeiende vrijheid en liefde in het bewustzijn en daarmee in het lichaam plaatsvindt. Elk levend wezen moet proberen gezond te blijven om aan het natuurlijke proces van het doorgeven van leven deel te kunnen nemen. Zonder een gezond lichaam geen vrijheid en liefde.
In iedere evolutionaire stap omhoog verwerft een organisme meer autonomie voor de onderliggende lichaamsfuncties, zodat zijn geest vrij blijft om andere dingen te doen dan zichzelf te organiseren. Zie ook de ontwikkeling in kwaliteit van leven via statische patronen (anorganisch, biologisch, sociaal, intellectueel).

Een tweede antwoord is dat ons bewustzijn scheppend werkt. Of je nu gewoon werk doet, of je scheppend kunstenaar of verklarend wetenschapper bent, je draagt eraan bij om het leven meer aangenaam en beheersbaar te maken. Naar mate je meer uitdrukking mag geven aan wat er in je omgaat, wordt jezelf en een ander minder onderdrukt. Dat is ook een opbrengst van verbinden van vrijheid en liefde door openheid.

Is er ook een directe invloed van de geest aantoonbaar op materie (lichaam)?
Dan blijft het antwoord open.

Het hoort bij de essentie van vrijheid en liefde, dat wat wij mensen denken en willen geen directe relatie heeft tot wat zich ontwikkelt. We hebben die invloed vooral door ons handelen, in de ruimste zin van het woord. We blozen wanneer we ons schamen. Dit soort effecten op het eigen of andermans lichaam zijn duidelijk, maar geldt dit ook voor materie? Is kwantumfysica, waarbij het afhangt van de observator of licht zich gedraagt als deeltje of als golf, een voorbeeld van directe invloed van geest op materie? Komt die invloed door de keuze hoe te meten of door het gebruik van het meetinstrument of is de invloed directer?

Wat vaak over het hoofd wordt gezien is de kracht en de functie van het niet-handelen, van het laten, van het ruimte laten, van het niet-oordelen, kortom van openheid. Het doorzien van overtuigingen, het opheffen van interne blokkades maakt jouw bewustzijn gereed voor geestverruimende ervaringen. Het maakt woorden en concrete beelden overbodig. De geest is effectiever door te ontvangen dan door te sturen met verbeelding en gedachten (en afgeleid daarvan: gevoelens).

Het zou mooi zijn wanneer we steeds beter kunnen leven zonder het voortdurende zoeken naar wetmatigheden en bewijzen. Dat we gewoon open laten of reïncarnatie, of God of een leven na de dood bestaat. Wanneer we zinvol in vrede leven met een balans tussen vrijheid en liefde maakt dat de wens om de bewijzen daarvoor te vinden irrelevant.
Die balans kan ook worden omschreven als het weten wanneer te verbinden en wanneer los te laten.

"De waarheid is dat je niet kunt proberen los te laten. Proberen is het tegenovergestelde van loslaten. Loslaten is afstand doen van proberen. Loslaten is veel meer laten laten" - Adyashanti.

"Het absolute loslaten is het loslaten van degene die loslaat" - Adyashanti.

Waarom een non-dualistische levensstijl aantrekkelijk is

Innerlijke rust en tevredenheid

Een non-dualistische levensstijl kan voor veel mensen aantrekkelijk zijn om verschillende redenen. 

• Verbinding. Een non-dualistische levensstijl bevordert verbinding en eenheid met anderen, in plaats van afscheiding en dualiteit. Dit kan resulteren in een gevoel van verbondenheid en saamhorigheid met anderen, en kan helpen om een gevoel van eenzaamheid en isolement te verminderen. 
• Mindfulness. Een non-dualistische levensstijl benadrukt het belang van mindfulness en bewustzijn in het dagelijks leven. Door te leven in het huidige moment en bewust te zijn van je gedachten en emoties, kan je meer innerlijke rust en tevredenheid ervaren. 
• Compassie. Non-dualiteit bevordert ook compassie en mededogen voor anderen, omdat het ons eraan herinnert dat we allemaal één zijn en dat we allemaal lijden. Door het cultiveren van mededogen en empathie kunnen we ons meer verbonden voelen met anderen en ons meer inzetten voor het helpen van anderen. 
• Spirituele groei. Non-dualiteit kan ook bijdragen aan spirituele groei en ontwikkeling, omdat het ons aanmoedigt om onze eigen innerlijke ervaringen te verkennen en ons bewustzijn te vergroten. Door ons te concentreren op innerlijke groei en het loslaten van dualistisch denken, kunnen we ons meer openstellen voor spirituele ervaringen en een diepere betekenis vinden in ons leven. 
• Minder stress. Een non-dualistische levensstijl kan ook helpen om stress en angst te verminderen, omdat het ons eraan herinnert dat we ons niet vast hoeven te houden aan dualistische denkpatronen en labels. Door het loslaten van dualiteit en het omarmen van een meer holistisch perspectief, kunnen we ons meer ontspannen en geaard voelen in het huidige moment.

Autonomie en verbinding

Mensen zijn al eeuwenlang in alle culturen ter wereld bezig met de verhouding tussen autonomie en verbinding. In de Franse revolutie werd dit fraai samengevat in het adagium “vrijheid, gelijkheid en broederschap” en werden de eerste twee begrippen zoveel mogelijk verwoord in wetgeving. Want wanneer vrijheid niet gerelateerd wordt aan gelijkheid dan hebben de brutalen de halve wereld. Broederschap oftewel liefde en verbinding valt slecht vast te leggen in wetten. Liefde stroomt vrij binnen kade(r)s.

In het streven naar vrijheid voor iedereen op alle niveaus is het een constant zoeken naar een vorm die vrijheid zowel begrenst als garandeert. En die vorm moet in beweging blijven omdat starheid juist vrijheid verkleint. En in die beweging ontstaan soms uitwassen.

Een uitwas van het Ik-tijdperk is dat mensen hun ego niet meer kunnen relativeren en uit balans zijn in het redelijk afwegen van eigen belang versus andermans belang. Onbescheidenheid, onverschilligheid en onwaarachtigheid kenmerken na 30 jaar doorgeschoten assertiviteit politici, reclame, media en veel individuen.

Ontwikkeling

Het is een fase in een eeuwenlange ontwikkeling naar vrijheid, waarbij elke drie stappen vooruit worden gevolgd door twee stappen terug waarna de vrijheid weer wordt bedreigd. Toch is de som positief omdat er heel langzaam vrijheidsgraden op meerdere dimensies worden opgebouwd. Individuele vrijheid gaat langzaam steeds meer gepaard met collectieve vrijheid en welvaart. Dit resultaat wordt gesteund door technologie als computers, Internet en domotica en door vergroting van menselijke competenties als communicatieve vaardigheden en mogelijkheden. Een mogelijk nadeel is vergrote afhankelijkheid van elkaar.

De cultuur van het westen en het oosten ontwikkelen hun eigen dynamiek en komen van tijd tot tijd bij elkaar. Geweldloosheid en zinvol omgaan met het ongrijpbare als liefde en vrijheid zijn thema’s waarop we van elkaar kunnen leren. Beide culturen proberen de eenheid tussen mensen na te streven en te bewaren door liefde en vrijheid met elkaar te verbinden. Kijken vanuit beide culturen maakt het gemakkelijker om tegengestelde bewegingen tegelijkertijd te accepteren. Het is het beeld van iemand die fraai danst en die timen, bewegen en stil houden weet te integreren.

"Voorgangers" in de non-dualistische levensstijl faciliteren de spirituele ontwikkeling van anderen door hen te ontregelen. Door je vragen te stellen naar je identiteit "wie is het die ....."; door je te laten zien dat jouw vrije wil zo weinig voorstelt dat je net zo goed kunt stellen dat je het product bent van hersenactiviteit, "maar je bent niet jouw brein".
Belangrijk is kritisch te blijven. Wie een leraar kritiekloos tot guru verheft en zichzelf onnodig wegcijfert, loopt het gevaar dat de verhouding ontspoort en verwordt.

Eenheidservaring

Ook bijna-dood-ervaringen kunnen een eenheidservaring oproepen.
Je leert identificatie met welke overtuiging dan ook en verhalen over wie je bent, los te laten. Je leert dat vasthouden aan het ego je ergens zal brengen en je leert dat open staan je verder brengt in de kwaliteit van de verbindingen die je aangaat.
De visie van non-dualiteit doet mensen realiseren dat het ik /jij onderscheid een illusie is. "Ik ben een andere jij".
Levinas ‘Ik word ik in het aangezicht van de ander’.
Bewust en wakker leven houdt in het niet-twee zijn van mensen te zien en te doorleven.

De vier vormen (Brahmaviharā) van je verhouden tot anderen (die boeddhisten ook al nastreefden), worden dan de volgenden.

1. Liefde aan iedereen; de hoop dat het ieder wezen goed gaat.
2. Compassie; de hoop dat het lijden van alle wezens wordt verminderd.
3. Altruïstische vreugde in de daden en acties van anderen.
4. Gelijkmoedigheid; het leren accepteren van verlies en winst, lof en blaam, succes en falen zonder gehechtheid zowel voor jezelf alsook voor anderen.

Esther Perel schrijft in "erotische intelligentie": wanneer men samensmelt, wanneer twee mensen een worden, kan er geen verbinding meer ontstaan. Er is niemand meer met wie je een band kunt vormen. Vandaar dat afzonderlijkheid een voorwaarde is voor een verbintenis; dit is de wezenlijke paradox van intimiteit en seks.
Tot zover Perel.

Non-dualiteit

In het verlengde hiervan kan ook bij non-dualiteit verbinding alleen ervaren worden in dualiteit. Men spreekt liever over niet-twee zijn dan over één zijn. Wel samensmelting, niet een tijdelijke met één ander individu, maar permanent met alle anderen zonder verlies van individualiteit.

In andere woorden, de behoefte om absolute macht uit te oefenen verdwijnt wanneer je realiseert dat die ander (mens of dier) net als jij onderdeel is van hetzelfde grotere geheel.
Macht corrumpeert en maakt dat een verbinding tussen vrijheid en liefde verwordt. De voortdurende cyclus van verbinden en loslaten heeft zin wanneer het individu ondertussen werkt aan zijn eigen integriteit, zodat het iteratieve proces tegelijk een transformatie wordt naar een hoger niveau van beschaving.

Moet je voor het ontwikkelen van non-duaal bewustzijn iets doen? Nee, maar het helpt om en-en te denken en wanneer je kunt omgaan met paradoxen. Je wordt bescheidener over jouw vrije wil en verwerft meer vrijheid.

Meer lezen over non-dualiteit, klik hieronder op de labels.

Het abstracte karakter van non-dualiteit wordt omschreven door "voorganger" Jan van den Oever, die in deze video paradoxaal betoogt dat het bestaat via dualiteit.
Non-duaal bewustzijn gaat om het inzicht dat er geen ervaarder van de ervaring is. Zelfrealisatie is "oplossen in dualiteit". Stilte is beschikbaarheid voor het kennen. Ons wezen is kwetsbaar en ongrijpbaar, omdat er geen doener is. Ons ego probeert dat te verhullen. Authentieke mensen laten dat na en geven zich over aan de totale kwetsbaarheid.

Niemand bezit non-duaal bewustzijn en het is ook geen gevoel. Het is een verwijzing. Het verwijst naar dat er geen doener is. Het universum beweegt. Er is wijsheid, er is dans, er is humor, er is zwijgen.

Vrijheid en een appèl op moraliteit

Er is veel te doen rond het initiatief van Rutger Bregman om jonge talenten aan te spreken op de moraliteit van hun ambitie.

Een van zijn medewerksters schrijft in een digitale nieuwsbrief het volgende.

Op 19 maart is het zover: dan verschijnt Morele ambitie. Stop met het verspillen van je talenten en maak werk van jouw ambitie (bol.com) het nieuwe boek van Rutger Bregman. Tegelijkertijd lanceren we The School for Moral Ambition, een stichting en beweging om zoveel mogelijk mensen te helpen met de overstap naar een baan met positieve impact.

Want laten we wel zijn: de grootste verspilling van onze tijd is de verspilling van talent. Er zijn miljoenen mensen die de wereld radicaal zouden kunnen verbeteren, maar dat niet doen. Mensen die helaas vastzitten in niet-zo-heel-nuttige banen (en vaak ook rondlopen met een gat in hun ziel).

Het goede nieuws? Er is een medicijn tegen deze verspilling, en dat medicijn heet ‘morele ambitie’. Morele ambitie is de wil om de wereld drastisch te verbeteren. Om je carrière te wijden aan de grote problemen van onze tijd, of het nu gaat over klimaatverandering of kindersterfte, belastingontduiking of de volgende pandemie. Het is het verlangen om het verschil te maken, en om iets achter te laten dat er werkelijk toe doet. 

Tot zover de nieuwsbrief.

"Een appèl op moraliteit heeft alleen zin, wanneer tegelijkertijd de wederzijdse rechten op vrijheid worden erkend".

De stelling dat een appèl op moraliteit alleen zin heeft wanneer tegelijkertijd de wederzijdse rechten op vrijheid worden erkend, is een krachtig argument dat de essentie van morele overwegingen en individuele vrijheid benadrukt.

Moraal en vrijheid zijn nauw met elkaar verbonden. Zonder respect voor individuele vrijheden kan moraliteit gemakkelijk afglijden naar onderdrukking of autoritarisme. Het idee van moraliteit impliceert dat er bepaalde principes zijn die het menselijk handelen sturen, vaak gebaseerd op wat als juist of goed wordt beschouwd. Deze principes moeten echter worden toegepast met een erkenning van de vrijheid van anderen, anders wordt moraliteit een instrument van dwang in plaats van een leidraad voor ethisch gedrag.

Wederzijdse erkenning van vrijheden is essentieel omdat het de basis vormt voor een rechtvaardige samenleving waarin individuen kunnen floreren zonder onnodige inmenging in hun leven en keuzes. Het impliceert dat iedereen het recht heeft om zijn of haar eigen overtuigingen, levensstijl en keuzes na te streven, zolang deze geen schade toebrengen aan anderen of hun vrijheden belemmeren.

Een appèl op moraliteit binnen een kader van wederzijdse erkenning van vrijheden is niet alleen zinvol, maar ook noodzakelijk voor het bevorderen van een samenleving gebaseerd op respect, rechtvaardigheid en menselijke waardigheid.

Erken je elkaars vrijheid niet, dan kun je welhaast automatisch hoon en tegenwerking verwachten. Moraal is gebaseerd op de gedachte "wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet" of ook wel omschreven als "mijn vrijheid houdt op waar die van een ander begint". Wanneer het initiatief van Bregman c.s. er op gericht is dat mensen, jong en oud, hun talent inzetten om vrijheid voor zoveel mogelijk anderen, mens en dier, te vergroten, kan hij met zekerheid rekenen op meer steun dan op verzet.

Waarom spiritualiteit?

De waarde van spiritualiteit

De betekenis en waarde van spiritualiteit variëren van persoon tot persoon. Voor velen biedt spiritualiteit een pad naar zingeving en persoonlijke groei. Hier zijn enkele potentiële voordelen.

Een gevoel van verbondenheid

Spiritualiteit kan mensen helpen zich verbonden te voelen met iets groters dan henzelf, zoals de natuur, medemensen, of een hogere macht. Dit gevoel van verbondenheid kan troost bieden in tijden van onzekerheid.

Zingeving

Spirituele praktijken kunnen mensen helpen betekenis en richting te vinden in het leven, waardoor ze hun levensdoel beter begrijpen.

Innerlijke rust

Het beoefenen van spiritualiteit kan innerlijke rust bevorderen en mensen helpen om te gaan met stress en negatieve emoties.

Hoop

Spiritualiteit kan een bron van hoop zijn, waardoor mensen geloven dat er betere tijden komen, zelfs in moeilijke omstandigheden.

Persoonlijke groei

Door spiritualiteit kunnen mensen zichzelf beter leren kennen en zich ontwikkelen, wat leidt tot een bewuster en doelgerichter leven. Brené Brown beschrijft spiritualiteit als het erkennen en vieren van onze onlosmakelijke verbondenheid met een kracht groter dan onszelf, geworteld in liefde en compassie.

Een vage notie

Veel mensen voelen intuïtief aan dat er meer is dan wat meetbaar is, maar het zoeken naar spirituele betekenis kan een uitdagend proces zijn. Soms lijken mystieke ervaringen verklaarbaar door alledaagse oorzaken, maar toch blijft het verlangen naar diepere verbondenheid bestaan. In plaats van te zoeken naar onomstotelijk bewijs voor spiritualiteit, kunnen we leren om de paradox van de ongrijpbaarheid van waarheid en waarneming te omarmen. Het is niet nodig om alles te begrijpen; soms is het genoeg om te ervaren zonder te verklaren. En zelfs in de afwezigheid van duidelijkheid, kunnen humor en relativeringsvermogen ons helpen om de lichtheid van ons bestaan te omarmen.

Zelfkennis

Wie de motivaties voor het gedrag van mensen beschouwt komt een heel eind met deze te zien in het kader van het verwerven van geld, macht, seks en aanzien. Met deze dualiteiten onderscheiden we ons van anderen. Wanneer we op deze onderwerpen goed meekomen in vergelijking met anderen dan zitten we veilig, zo lijken we te denken. Maslow had in zijn hiërarchie van behoeften deze afhankelijkheid van anderen beschreven als behoefte aan veiligheid, erkenning en verbinding. Op het laagste niveau staat de dagelijkse behoefte om te overleven. Op het hoogste niveau had Maslow de behoefte aan zelfverwerkelijking / zelfactualisatie geplaatst. Slechts weinigen houden zich daarmee bezig, niet in de laatste plaats omdat er zo weinig mee te winnen is, maar ook: wat is dat “jezelf zijn”? Waarom op zoek gaan naar jezelf, wanneer je jezelf bent door jezelf te verliezen?

Onze zintuigen zijn naar buiten gericht. Wat er binnenin ons gebeurt op psychologisch niveau zouden we af kunnen leiden aan wat we afleiden uit de reactie van anderen op ons gedrag. "Wat je zegt ben jezelf", oftewel wat je van een ander ziet, reflecteert jouw geprojecteerde spiegelbeeld. We kunnen onszelf proberen te leren kennen doordat we gevoelens over ons gedrag hebben en door over onszelf na te denken. Het is effectiever om authentiek (zonder oordeel) in contact te gaan met anderen en open te staan voor feedback.
Tsjwang-tse: "de volmaakte mens gebruikt zijn geest als een spiegel; hij grijpt niets vast: hij weigert niets; hij ontvangt, maar bewaart niet".

Geluk en vrijheid

We willen graag een leven vol geluk en vrijheid en hopen dat de resultaten van onze inspanningen zo vaak mogelijk dat gevoel van gelukkig en vrij te zijn opleveren.

Wie zich verdiept in spiritualiteit kan tot de ontdekking komen dat geen van onze inspanningen en gehechtheid aan dualiteit ons nader tot geluk en vrijheid brengen. Dat de wijze leermeesters vertellen dat je juist minder moet doen en op zoek moet gaan naar de onwaarheden die je koestert, is een boodschap die bijna niemand verder helpt. Zo simpel kan het toch niet zijn?
Het advies om jouw denkbeelden minder serieus te nemen en “niet meer alsmaar in je hoofd te zitten” wordt door velen zo vertaald dat zij liever een ander voor zich laten denken of om helemaal niets meer te toetsen aan de logica. Die laffe en slappe vorm van overgave verlicht slechts tijdelijk de pijn van de vruchteloosheid van het denken door gebrek aan resultaat in termen van geluk en vrijheid. Zelf inzicht krijgen door op je eigen intuïtie te leren vertrouwen is een lange weg.

Gevoelens

Leven uit het hart dan maar? Dat lijkt de meeste vrijheid op te leveren, omdat je geen verantwoording hoeft af te leggen over jouw interpretatie van wat jouw hart (gevoel) jou lijkt in te geven. Niet iedereen realiseert zich dat gevoelens ook het gevolg zijn van hersenactiviteit. Zij zijn het middel van het onbewuste om te communiceren met het bewuste.
Wanneer je niets voelt zijn er twee redenen: of twee of meer gevoelens doven elkaar uit en schermen elkaar af of er valt niets te voelen. Wanneer je constant wat voelt, dan verliest dat zijn informatieve gehalte en brengt dat onrust. Gevoelens zijn niet permanent, maar vluchtig. Rust wordt soms als gewenst, soms als saai beleefd. Wanneer dat proces niet goed wordt overzien en beheerst dan zijn er emoties, gevoelens die naar buiten drijven. Het kan bevrijdend zijn en er is niet veel mis mee, tenzij anderen daar last van ondervinden.
Liefde en vrijheid zijn als grondvesten van het bestaan immanent en leiden in ons bestaan van tijd tot tijd tot prettige gevoelens. Tijdelijke gevoelens van verliefdheid en later van houden van helpen ons (soort) overleven.

Open staan

In een wereld waarin onze agenda wordt volgepland met zinvolle activiteiten wordt ruimte gepland om weer in rust te komen en in balans te komen. Die ruimte is functioneel, maar geen spiritualiteit.
Spiritualiteit gaat over de ruimte, de leegte en de rust die niet gezocht wordt om functioneel af te wisselen met zinvolle activiteit. Spiritualiteit gaat over de mogelijkheid alles open te laten en niet al van te voren te benoemen wat zinvol is. Dan kan er iets komen wat ongepland zin heeft, bijvoorbeeld een ervaring van synchroniciteit. Dat zijn gebeurtenissen waarvan de samenhang opvallend, maar niet te verklaren is en de boodschap betekenisvol is.
Ook in je aandacht en met een open mind kun je paradoxaal aanwezig zijn wanneer je zowel mindful als no-minded (mushin) bent. Onbewust en leeg van jezelf, observerend, niet op zoek naar de waarheid en zonder oordeel. Een oordeel splijt en sluit af.

Ingetogen aandacht en intentie

Deepak Chopra schrijft op pagina 77 in Synchronisch leven: Volwassen spiritualiteit vereist ingetogen aandacht. Als je ingetogen bent, sta je open voor respons maar ben je immuun voor kritiek en gevlei. Je leert los te laten en maakt je niet druk over wat het resultaat is. Je hebt vertrouwen in de uitkomst en je begint te zien dat je altijd bent omringd door synchroniciteit. Intentie biedt mogelijkheden en daar moet je alert op zijn. Geluk hebben wil eigenlijk zeggen dat er zich een mogelijkheid aandient en dat je daar op voorbereid bent. Intentie zal je mogelijkheden aanbieden, maar op het moment dat de mogelijkheid zich voordoet moet je wél handelen.
   Als je handelt, doe het dan vanuit de wetenschap dat niet jij de handeling uitvoert. Handel vanuit de houding dat jouw handelingen in werkelijkheid de handelingen van de niet-plaatsgebonden intelligentie, de universele geest zijn. Je zult merken dat dit leidt tot een sterke vermindering van angst. Ook zul je je minder vastklampen aan het resultaat.

Obstakels voor het ervaren van non-duaal bewustzijn

Peter Fenner beschrijft in zijn boek Radiant mind  wat hij ziet als de gebruikelijke psychologische fenomenen die de toegang tot non-duaal bewustzijn hinderen.

• Gehechtheid aan lijden.
• De behoefte om iets te doen en bezig te zijn.
• De behoefte om te weten wat er gebeurt en waar wij zijn.
• De behoefte om betekenis te geven aan het leven, aan onszelf en aan de wereld.
• Angstige projecties koesteren over non-duaal bewustzijn.
• De neiging hebben om 'iets' te maken van non-duaal bewustzijn.

Wie kent deze fenomenen niet? Met deze retorische vraag wil ik zeggen dat het antwoord zowel simpel als complex kan zijn, dat het proces van tot inzicht (non-duaal bewustzijn) geraken zowel kort als lang kan zijn, simpel als complex, uniek en mysterieus en dat niemand een natuurlijke voorsprong heeft. We zijn allemaal evenwaardig in het gaan van dat pad. In de richting en snelheid van het gaan van dat pad is er geen enkele noodzaak om te ontsnappen aan wie we zijn.

Loslaten

Spiritueel bewustzijn heeft deze gevolgen: je laat toe dat niet alles valt te (be)grijpen. De behoefte om gelijk te krijgen verdwijnt. Je doet er vaker het zwijgen toe en blijft vriendelijk, want waarom zou je jouw energie verspillen door jouw gelijk te halen. Je realiseert je dat niemand hoger of verder is ontwikkeld in spiritueel ontwaakt zijn en je behoefte om te oordelen en in competitie te gaan verdwijnt. Het gaat om nederigheid en evenwaardigheid. Je geeft ruimte en neemt de ruimte -die een ander laat- niet direct in. Je beseft het nut van jouw ego, maar identificeert je daar niet mee. Je toont jouw kwetsbaarheid, maar wordt niet zwak. Het heeft wel zin om vrijheid te verdedigen door grenzen te kunnen trekken. Je laat ook niet over je heen lopen.
Je ziet het nut en evenwaardigheid van jouw verstand, gevoel en intuïtie. Je geeft je over aan een open mind, aan een denken in “wij” in plaats van “ik”.
Vergelijk het met een moeder die eindeloos en onvoorwaardelijk liefde geeft aan een kind. Dat kind kan nooit zoveel liefde teruggeven, maar de moeder kan erop vertrouwen dat haar vrijheid erin ligt dat de liefde ooit wordt doorgegeven, bijvoorbeeld aan haar kleinkinderen. Dat geheel van onthechting (geen emotionele boekhouding meer bijhouden) geeft vrijheid en neemt de belemmeringen weg om je geluk weer te voelen.

Rechtvaardigheid

Spiritualiteit heeft niets te maken met geld, macht, seks en aanzien. Dit betekent dat rijke, machtige, sexy mensen, hoog in aanzien, spiritueel bezig kunnen zijn en arme, machteloze, lelijke, dakloze mensen niet. En alle mengvormen daarvan en het tegenovergestelde. Spiritualiteit verandert domweg niets aan deze omstandigheden. De omstandigheden dragen niet(s) bij aan -en doen niets aan af van- spiritualiteit.
Pracht en praal van grote kerken, tempels of moskeeën  kunnen zowel een teken zijn van onbaatzuchtige bijdragen van gelovigen als van uitbuiting van goedgelovigheid. Blijf altijd zelf autonoom denken en voel je vrij om er van te genieten. De natuur doet het hetzelfde.
Wie wil snappen dat er onrecht is in de wereld en er tegelijk een hoger doel van ons bestaan kan zijn, moet zich realiseren dat vrijheid en de mogelijkheid van het ontstaan van onrecht bij elkaar horen. Wanneer mensen vrij zijn dan kunnen zij dingen doen die door anderen als onrecht worden ervaren. Maatschappelijk gezien horen bij vrijheid grenzen en verantwoordelijkheden. Trekken mensen die grenzen zelf niet dan moeten anderen het voor hun doen, opdat in een samenleving (te) weinig vrijheid niet blijvend leidt tot onrecht.

Evenwaardigheid

Alan Watts schrijft in "Word wat je bent". Het idee dat elk leven spiritueel is, is een vreselijke klap voor de trots van de mens; vanuit spiritueel standpunt plaatst het ons op hetzelfde niveau als stenen, groente, wormen en kevers; het plaatst de rechtschapen mens niet dichter bij verlossing dan de misdadiger, en de wijze niet dichterbij dan de waanzinnige. Dus als dit idee verder totale dwaasheid is, is het in ieder geval een krachtig tegengif tegen spirituele trots en ingenomenheid met je eigen braafheid, het is zelfs helemaal niet iets wat je kunt krijgen, hoe fanatiek je ook je best doet, hoe veel je ook weet en hoe onuitputtelijk je deugdzaamheid is. In de spirituele wereld bestaat geen beste en slechtste van de klas; hier zijn alle mensen en alle dingen gelijk en wat ze ook doen, brengt ze niet hoger of lager.

En in Tao, als water

In het besef dat je de Tao bent, breng je vanzelf zijn magie tot uitdrukking, maar magie (zoals genade) is niet iets wat men zich aanmatigt. Zoals Lao Tse over de Tao zelf zegt: 'als goede dingen zijn volbracht, benoemt het deze niet'.

Verbinding

Iedereen, dus ook jij en ik, heeft neigingen waaraan we soms toegeven, maar ook graag willen beheersen. Die neigingen worden in religies de zeven hoofdzonden genoemd, namelijk hoogmoed, hebzucht, jaloezie, woede, wellust, vraatzucht en luiheid. Daar staan tegenover zeven deugden, namelijk bescheidenheid, gulheid, zelfkennis, naastenliefde, respect, matigheid en ijver.
Spiritualiteit verzoent ons met onze imperfectie en helpt doen inzien waarom het leven kwaliteit op verschillende niveaus organiseert, waarom zoveel gericht is op overleven.
Spiritualiteit verheft het (samen)leven op een verbindend niveau. Het is geruststellend en motiverend om te weten dat je transcendentie niet kan of moet willen afdwingen. Het houdt in positief in het leven te staan, zodat je niet overspoeld wordt door moedeloos makende voorvallen, die de schaduwzijde zijn van vrijheid.

Osho: "je bent geboren als vrijheid. Vrijheid is de hoogste levenservaring. Er bestaat niets hogers, en in vrijheid bloeien vele bloemen".

Vraag aan Nisargadatta.
What will ripen me? Do I need experience?

Nisargadatta antwoordde als volgt.
You already have all the experience you need, otherwise you would not have come here.
You need not gather any more, rather you must go beyond experience.
Whatever effort you make, whatever method (sadhana) you follow, will merely generate more experience, but will not take you beyond.
Nor will reading books help you.
They will enrich your mind, but the person you are will remain intact.
If you expect any benefits from your search, material, mental or spiritual, you have missed the point.
Truth gives no advantage.
It gives you no higher status, no power over others; all you get is truth and the freedom from the false.

Uit een interview met Marnix Pauwels in Happinez.

Veel mensen die zich bezig houden met spiritualiteit, en vooral de wat serieuzere zoekers, komen op een dag in de verleiding om hun kennis te gebruiken om pijn te voorkomen. Dat wordt in bepaalde kringen ook wel een ‘spiritual bypass’ genoemd. Waar het op neerkomt is dat je spiritualiteit, of in elk geval jouw invulling daarvan, gaat gebruiken om bepaalde facetten van het leven te ontlopen. Het is de neiging om elke ervaring die vervelend of ingewikkeld voelt, plat te slaan met de hamer van relativering.

Hallucinogene middelen

Neuropsycholoog Michiel van Elk schrijft over het gebruik van hallucinogene middelen om de paradoxale ervaring hoe het is om eens jezelf van een afstand te zien. Uit een interview.
Toch bent u voor uw boek Extase wel degelijk spirituele ervaringen op gaan zoeken, door bijvoorbeeld de psychedelische drug  Ayahuasca te gebruiken. Kunt u het mensen aanraden?
'Jazeker. Wat mij betreft zou iedere psychiater en dokter aan de LSD moeten. Gewoon, om te ervaren wat het met je doet. Als wetenschapper kun je het wel gaan omschrijven, maar dat werkt niet. Spirituele ervaringen kunnen ook goed voor je zijn: het kan je helpen om jezelf van een afstandje te zien, en daardoor met nieuw perspectief naar jezelf te kijken’.
‘Dat hoeft echt niet alleen door drugs te gebruiken, hè. Dat kan ook in de natuur gebeuren, of tijdens een concert of een kerkdienst. Maar uit onderzoek is wel gebleken dat mensen die zo’n ervaring hebben, even los komen te staan van zichzelf. Daarna zijn ze socialer, dragen ze meer zorg voor de omgeving en zijn ze ook fysiek gezonder. Ze hebben minder stress en hartklachten, bijvoorbeeld'.

Op dit blog is meer over de relatie tussen hallucinogene middelen en spirituele ervaring te vinden bij Peter Gordijn. Maar is het een tovermiddel?

Spiritualiteit is geen toverformule

Een van de bekendere voorbeelden is om de hele dag bij alles ‘Het is wat het is’ te roepen, en dan getooid met een klein glimlachje te zwijgen. Met deze specifieke bezwering kun je anderen maar vooral jezelf heel lang uit de wind houden. Het is een succesvolle mantra die het ego uitstekend kan gebruiken om alles te downplayen, te minimaliseren, en overal een vleugje wierook overheen te blazen, net zo lang tot er niks meer van overblijft.

Alleen is het een truc.
Ja, het klopt, uiteraard, het is wat het is. Tot je dienst. Maar dat maakt het nog geen toverformule om dat wat je niet zint of te ingewikkeld vindt op commando buiten de deur te houden. Want als álles is wat het is, dan geldt dat natuurlijk ook voor frustratie, jaloezie, of een van die andere typische, ‘lelijke’ menselijke trekjes die ons soms zo in de weg lijken te zitten. Als je écht wilt weten hoe het leven in elkaar steekt, wie je bent en vooral wie niet, dan ga je niks uit de weg. In mijn ogen is spiritualiteit in essentie het toppunt van moed, want het gaat om het vinden van de waarheid, hoe dan ook. En dat zou veel en veel belangrijker moeten zijn dan het najagen van een comfortabel, pijnvrij leven.

Roos Vonk schrijft in  Psychologie Magazine.
Met onze westerse behoefte aan beheersing en overwinning van al wat ons dwarszit, hebben we er een kunstje van gemaakt, een techniek om geluk te bereiken. Maar ‘zijn met wat er is’ betekent juist ook: zijn met de tegenslag, onrechtvaardigheid, afwijzing, onzekerheid en mislukking die óók bij het leven horen. ‘Verlichting’ zonder dat alles is een spirituele bypass, bochtjes afsnijden en de essentie doodleuk overslaan.

"Echt spiritueel inzicht is een bloei naar innerlijke stilte. Je begint je te verbinden met een diepere dimensie van zijn. Het is een andere intelligentie, een andere dimensie van liefde" - Adyashanti.

Jan Koehoorn schrijft over Advaita.

Toegepaste spiritualiteit is geen spiritualiteit

Advaita is een rare hobby. Je kunt er niet lid van worden, je leert er niets bij en je kunt het niet toepassen. Je hebt er niets aan, je schiet er niets mee op en je kunt er niets mee. Je wordt er niet beter van – ook niet slechter. Het is geen club, er zijn geen niveaus en je krijgt geen diploma of een rapport of een cijferlijst. Er zullen momenten zijn dat je denkt dat je het snapt, om een dag later weer met volkomen lege handen te staan.
Sommige mensen zullen zeggen dat het nihilistisch is, maar dat klopt niet. Alle dingen die ik net opnoemde gelden ook voor liefde, humor en kunst. We weten dat het om iets essentieels gaat, maar we kunnen het niet uitleggen of in een gedachtesysteem gieten. Zodra je het gaat proberen uit te leggen, merk je meteen dat het niet in woorden te vatten is.
Als je merkt dat je advaita van stal haalt op moeilijke momenten in het dagelijks leven, sla je de plank mis. Advaita is geen truc om alle vervelende momenten uit je leven te bannen. Als je verliefd bent, zul je niet snel zeggen: “ja, maar dat wordt toch ook gewoon waargenomen”? Dan ben je eenvoudig alleen dat: verliefd. Nee, we halen advaita alleen maar van stal bij angsten, woede, verdriet en al die andere dingen waarvan we geleerd hebben dat het ongewenst is.
Als je het toe kunt passen, is het geen advaita. Dan is het iets anders. 

Erik van Zuydam.
Het spirituele pad is niet een reis met een eindbestemming, het is een eindeloze vicieuze cirkel. Er is geen eindbestemming in de toekomst. Er is alleen maar dit tijdloze moment.

Tenslotte

Uw jas, Uw masker

'U bestaat,
maar geen stap,
geen beweging,
geen meditatie,
geen gebed
brengt mij dichter tot u.

Maar dan… dan…
… dat zou betekenen…
het enige dat…'.

Warme tranen rollen over mijn wangen.

'U zit op mijn huid!
Nee, u bént mijn huid!
Ik ben uw jas! Uw masker'.

Dat was vannacht.
Nu loop ik op straat
en ik zie
U
als ieder mens verkleed.

Niels Zwakhals.

Gedichten van Niels Zwakhals (bol.com)
Radiant mind van Fenner (bol.com).

Onverwachte gevolgen van “ik hou van jou”

Wat is mooier dan elkaar de liefde verklaren?
Nou, dat kan in de praktijk weleens tegenvallen. Hoe en waarom? Het antwoord hangt van de context en de voorgeschiedenis af van degene tegen wie je dat zegt.
Wanneer de betekenis van “ik hou van jou” voor jou zoiets betekent als “ik zie jou en accepteer jou, zoals je bent” dan kan de ander die dat niet zo vaak hoort daar (erg) blij van worden. Maar wanneer de ander het opvat als “ik ben zeer gesteld op jou en wil jou aan mij binden” dan kan dat de ander naar de keel grijpen. Iedereen wil gezien en erkend worden, maar vrijheid inleveren dat is andere koek. Misschien wanneer de optelsom van vrijheid inleveren en vrijheid winnen positief uitvalt in de richting van meer vrijheid verwerven door de liefde van een ander zullen we blij blijven. Wanneer “ik hou van jou” uitgelegd mag (moet) worden als “ik houd het voortaan op jou” dan is het inleveren van vrijheid door een alleen welkom wanneer de ander daarin ook winst ervaart.

Hoe ongrijpbaar de gevolgen kunnen zijn wordt mooi bezongen door vader en dochter Sinatra.

Something stuped (Nancy en Frank Sinatra)
I know I stand in line
Until you think you have the time
To spend an evening with me
And if we go some place to dance
I know that there's a chance
You won't be leaving with me
Then afterwards we drop into a quiet little place
And have a drink or two
And then I go and spoil it all
By saying somethin' stupid like, "I love you"
I can see it in your eyes
That you despise the same old lies
You heard the night before
And though it's just a line to you
For me it's true
And never seemed so right before
I practice every day
To find some clever lines to say
To make the meaning come through
But then I think I'll wait
Until the evening gets late
And I'm alone with you
The time is right, your perfume fills my head
The stars get red, and, oh, the night's so blue
And then I go and spoil it all
By saying somethin' stupid like, "I love you"
"I love you"
"I love you"
"I love you"
"I love you"

Zonder vrijheid geen liefde en zonder liefde geen vrijheid en omgekeerd.
Liefde en vrijheid zijn ongrijpbare concepten waarover niemand de waarheid in pacht heeft. Ook de betekenis en waarde verschuift en verandert over tijd. Jonge mensen van rond de twintig staan vaak aan het begin van het stichten van een gezin en willen zekerheid en veiligheid over lange tijd. Mensen van middelbare leeftijd willen vaak wel een relatie, maar niet een gezinsleven. Hoe onromantisch het ook moge klinken wanneer je bij de ander enige aarzeling hoort bij het ontvangen van jouw liefdesverklaring is het goed om bij de ander te checken hoe het overkomt.
Uit jouw liefde onvoorwaardelijk, onbevreesd.
Van iemand houden geeft geen recht op het bezitten van de ander.

De volgende stap in vrijheid

Plezier in het leven

Osho heeft nooit zelf een boek geschreven. Zijn volgelingen (Sannyasin) hebben zijn toespraken tot boeken getransformeerd. Osho vertelde over liefde en vrijheid. Hij predikte geen revolutie maar rebellie. Sannyas zijn, is uit het spel stappen en op jezelf leven. Je hoeft niet te wachten tot wereldverbeteraars zich hebben georganiseerd om effectief bij te dragen aan een betere wereld. Het is geen strijd tegen het oude, het is gewoon uit de greep van het oude komen en zo het wurgende systeem te verzwakken en te vernietigen. Verspil het leven niet door te strijden en te vechten, maar geniet. Je leeft in de maatschappij en bent liefdevol, en leeft in de maatschappij als een niemand.
Ieder individu die zichzelf en zijn ego transformeert is een katalysator van de veranderingen in de wereld. Zonder politieke ambities ben je geen bedreiging voor degenen die aan de macht zijn.
Vrijheid van en vrijheid voor kunnen nooit totaal zijn. Het gaat om vrijheid om in het heden te zijn. Een rebel heeft geen verlangen naar macht. Hij viert het leven samen met anderen, creëert geen nieuwe organisatie, maar een gemeenschap. Verlangen naar macht heeft altijd geleid tot conflict, competitie, oorlog en zo naar de dood.

Accepteer jezelf zoals je bent. Je bent dan niet langer verdeeld en denkt niet langer schizofreen 'ik ben dit en ik moet dat zijn'. Je hoeft dan ook niet meer te zoeken naar iets hogers, omdat je er al in leeft.

In het oude Hebreeuws staat het woord God voor ‘dat wat is’. ‘G’ staat voor ‘dat’; ‘O’ staat voor ‘wat’; ‘D’ staat voor ‘is’. Het verwijst naar een aanwezigheid. Het leven en het universum is synoniem met God.

Osho noemde zichzelf agnost, waarmee hij wilde aangeven dat het niet nodig was om naar een God te zoeken, wanneer Goddelijkheid voldoende is.

10 alternatieve geboden (adviezen) door Osho

1. Neem geen bevelen aan, anders dan die van binnenuit jezelf komen (Ken u zelve).
2. De enige God die bestaat is het leven zelf; God is geen persoon.
3. De waarheid ligt binnen in je, zoek het niet buiten jezelf.
4. Liefde is gebed, acceptatie van alles wat er gebeurt.
5. Leeg te zijn is het middel tot de waarheid.
6. Leven is hier en nu.
7. Leef, terwijl je totaal wakker wordt.
8. Ga niet tegen de stroom van het leven in; het leven leeft jou.
9. Sterf elk moment zodat je elk moment vernieuwd kunt worden.
10. Houd op met zoeken, sta stil en kijk.

"Vrijheid betekent het vermogen om ja te zeggen wanneer ja nodig is,
nee te zeggen wanneer nee nodig is,
en soms te zwijgen wanneer niets nodig is stil zijn, niets zeggen.
Wanneer al deze ten dienste staande dimensies beschikbaar zijn, is er vrijheid".

Leven op je eigen voorwaarden, de volgende stap in vrijheid (bol.com).

Voor wie het eens simpel verwoord van een ander wil horen.
Plezier is het ervaren van flow in speelse verbinding met anderen en houdt van alles gezond.

Oorsprong, vrijheid en gelatenheid

Ontvankelijkheid

Het boek Oorsprong & vrijheid door Gerard Visser verscheen in de essay-reeks 'Oratio' bij gelegenheid van zijn afscheid bij de Universiteit van Leiden waar hij dertig jaar cultuurfilosofie gaf.

Dr Taede A. Smedes schreef op Bol.com een recensie.
Citaten. “Het onderwerp draait om de spanning die we vandaag de dag zien tussen 'vrijheid' of 'vrije wil' en 'noodzaak' (of determinisme). De neurowetenschappen spelen die twee begrippen tegen elkaar uit”.
Visser wil betogen dat vrijheid samengaat met innerlijke noodzaak en beter als 'speelruimte' opgevat kan worden. Een wezen is vrij wanneer het in zijn element is. Gesteld dat vrijheid zo elementair is als de lucht die we ademen, kan het wezen van vrijheid dan in het vrije worden gezocht? Dit vrije spreidt zich voor ons uit in het heden, maar het stijgt ook op uit onszelf, uit een leegte in de grond van de ziel die aan denken en willen voorafgaat. Het vrije van de ziel is gelegen in een ontvankelijkheid, die onafhankelijk is binnen haar eenheid met de oorsprong, die haar, met Meister Eckhart gesproken, innerlijk verwijdt en omvangt.
In zijn wijsgerig onderzoek werkt Visser aan een trilogie over het thema 'gelatenheid', waarvan een eerste deel, Gelatenheid. Gemoed en hart bij Meister Eckhart, is verschenen.
Smedes besluit zijn recensie met “Originele filosofie van bijzonder hoog niveau en met een hoog literair gehalte, vol prachtige maar ook abstracte zinnen. Een aanrader, maar ofschoon het een dun boekje is, is het tevens erg moeilijk en alleen toegankelijk voor degene die de analyse van Visser van begin tot eind wil volgen”.

Ook Herman Oevermans, directeur van Academie Mens en Organisatie aan de Christelijke Hogeschool Ede, schreef een recensie voor het blad Wapenveld onder de titel Om het open midden.

Daaruit deze citaten.

Wat is voor Visser de kostbaarste gebeurtenis van het leven?

De transformatie van zelfzuchtige in onbaatzuchtige liefde, van amor in caritas.
…
Visser heeft een fascinerende tocht afgelegd de afgelopen dertig jaar. In het Nederlandse taalgebied vrijwel alleen. Zijn programma nog eenmaal samenvattend in zijn eigen –recente– woorden: ‘Staat eenmaal niet meer het bewustzijn centraal, met zijn voorstellingen, maar het geheel van het historische leven, dan dient zich als belangenbehartiger van het leven de beleving aan, ofwel de onmiddellijke levende ervaring, die geen abstractie duldt, die elk begrip, tot en met dat van de beleving zelf tegen het licht houdt. Dat vraagt om een radicale fenomenologie van het leven’. Die fenomenologie van het leven vindt plaats in een tijdperk dat steeds instrumenteler trekken krijgt.
De leegte die daarvan het gevolg is manifesteert zich eveneens. Visser beschouwt zijn denken als een voorbereiding van een toekomstige spiritualiteit die belangrijke voorwaarden kent als de ‘rehabilitatie van sensibiliteit en individualiteit en als hoofdvoorwaarde, een geloofswaarheid die niets en niemand demoniseert’.
Filosofie moet niet vervallen tot wetenschapsfilosofie, maar haar geheel eigen taak op zich nemen ‘en die begrijpen als bezinning op de zin van de ondoorgrondelijkheid in het hart van het zijn’. Al komt de innigste positie toe aan de religie, nog altijd, ‘maar dan een religie die het open midden niet met autoritaire en dogmatische stellingen bezet, maar met haar onaanzienlijkheid en stilte openhoudt, opdat het zich als de bron van liefde kan openbaren die het altijd is’.

Gelatenheid

Eerder schreef Oevermans in het artikel over ‘gelatenheid’ het volgende.
‘Heidegger mag dan de beleving als product zien van de geest van maakbaarheid die in onze technische wereld heerst, bij de filosofen en kunstenaars die haar als eerste tot maatstaf namen, staat de beleving niet in het teken van een opeisen, veeleer in het teken van een intact laten van het leven'. En juist voor dit intact laten en de dimensies die daarin te beluisteren zijn, blijkt gelatenheid een grondwoord. ‘Gelatenheid houdt bij Eckhart het ritme van een drievoudige beweging in: het loslaten van alle intenties, van het zelf willen bewerkstelligen, en het je overlaten aan een bezield verband, dat van zich uit de dingen laat zijn, dat wil zeggen opneemt in de stroom van de zelfmededeling Gods’.
Tot zover de recensies.

Gelassenheit

Gelatenheid (Duits: Gelassenheit) speelt een centrale rol in het werk van Meister Eckhart, een middeleeuwse Duitse filosoof en theoloog. Het begrip Gelassenheit verwijst naar een staat van overgave of acceptatie, waarin men zichzelf toestaat om te zijn zoals men is, zonder zich vast te klampen aan bepaalde verlangens of emoties.
Voor Meister Eckhart was Gelassenheit een belangrijk onderdeel van zijn spirituele leer. Hij geloofde dat door middel van Gelassenheit, individuen zichzelf konden openen voor de goddelijke aanwezigheid en zo een diepere spirituele verbinding konden ervaren. Volgens hem was Gelassenheit een manier om los te komen van het ego en de beperkingen van het menselijke denken, en zo ruimte te maken voor de goddelijke wil. Meister Eckhart beschouwde Gelassenheit als een staat van zijn die verder gaat dan alle dualiteiten en tegenstellingen, zoals goed en kwaad, hemel en hel, en God en mens. In plaats daarvan zag hij Gelassenheit als een manier om de waarheid en de goddelijke aanwezigheid te vinden in alle aspecten van het leven, ongeacht hoe ogenschijnlijk negatief of positief ze kunnen zijn.
In de werken van Meister Eckhart wordt Gelassenheit vaak geassocieerd met begrippen als "ontvankelijkheid", "leegte" en "stilte". Hij beschrijft het als een toestand waarin het individu zichzelf opent voor het goddelijke en zichzelf toestaat om te zijn zoals het is, zonder zich vast te klampen aan bepaalde verlangens of emoties.

In een recensie in Trouw kreeg Visser 5 sterren, de hoogste aanbeveling die een boek kan krijgen.
Maar na lezing van het boekje wil ik de oratie niet echt aanbevelen. Het is, zoals Smedes tussen de regels schrijft, gewoon te abstract.
Zo moeilijk hoeft het toch niet te worden beschreven dat aan een ander wat ruimte laten een basis schept voor constructief samenleven? Dat wijsheid een kwestie is van inzicht wanneer te doen (handelen) en wanneer te laten (niet-handelen)? Dat denken, voelen en intuïtie evenwaardig zijn en elkaar aanvullen? Dat we moeten oppassen om over elkaar te oordelen en dat de waarheid in het midden ligt?
Dat het ongrijpbare van vrijheid in deze aspecten begrijpelijk wordt?

Gerard Visser: Oorsprong en vrijheid (bol.com).

Voor wie op dit blog meer wil lezen over de relatie tussen vrijheid en liefde en over de balans tussen doen en laten klik hieronder op de labels.