Je kunt niets doen om gelukkig te worden

Wie bekend is met het begrip “Tao” weet dat de titel een optimistische paradox is. Het betekent dat je gelukkig kunt worden en er niets voor hoeft te doen. En omgekeerd: dat iedereen die moeite doet om het geluk te pakken vaak juist misgrijpt.
Geluk heb je soms en je kunt langdurig gelukkig zijn.

Gelukkig zijn is onze natuurlijke staat. Zijn we het niet, dan is het effectief om het weer te worden door de oorzaak daarvan weg te nemen.

"Geluk zit in het streven" zeggen wij in het westen, terwijl de filosofen uit het oosten zeggen dat je niet naar geluk moet streven. Hoe zit dat?
Het “niet doen” –wu wei- en “het doen door niet te doen” -wei wu wei- is een in het Westen slecht begrepen onderdeel van het Taoïsme. Dat komt omdat we van jongs af aan geleerd zijn dat “voor wat hoort wat en “je moet het verdienen” en “voor niets gaat de zon op”.
Wu wei is geen onverschilligheid of passiviteit. Het is weten wat te laten en dat in balans te brengen met het handelen (doen).
Het is ons ego dat wil handelen om een uitkomst af te dwingen, zelfs opofferen valt daar onder. Het ego is een op resultaat gericht mechanisme, maar dat is niet de Tao, niet de manier om gelukkig te worden. Waarbij Tao weer zonder methode, zonder manieren is.
Een musicus die virtuoos muziek wil maken zal lang moeten oefenen, maar moet zichzelf niet forceren om de discipline op te brengen om te gaan spelen. Het moet wel leuk blijven. Het beter leren spelen moet de bevrediging zelf zijn.
Eigenlijk moeten zaken vanzelf, van nature gaan. We zouden moeten gaan voor (de kwaliteit van) het proces (“doen oftewel handelen”) zonder ons druk te maken of we het einddoel halen (“niet doen oftewel laten”). Gaan voor het proces is het verschil met streven. Streef niet om het einddoel (geluk) te halen, maar ga op weg naar het doel en wees gelukkig met het op weg zijn.
Op deze weg moeten we weten waar de valkuilen zijn, hoe we kunnen voorkomen daarin te vallen (het zinloze streven). Dat is negatieve kennis: “weten wat je niet moet doen”. Positieve kennis, van Tao, van God, is een onmiddellijke, kortstondige ervaring, die niet in woorden kan worden uitgedrukt.

Wie dit proces toch goed kan beschrijven is Alan Watts. Alan W. Watts (1915 – 1973) was een Engels filosoof, schrijver, spreker, anglicaans priester, hoogleraar en beoefenaar van de vergelijkende godsdienstwetenschappen. Hij verdiepte zich met name in de filosofie van zen, het boeddhisme en het taoïsme, en heeft met zijn werk een belangrijke bijdrage geleverd aan de introductie en popularisering van Aziatische religie en filosofie in het Westen.
Hij publiceerde meer dan 25 boeken en vele artikelen over onderwerpen als identiteit, de uiteindelijke aard van de realiteit, hogere bewustzijnstoestanden, de zin en betekenis van het leven, godsbeelden en menselijk geluk. (Wikipedia, zie ook Youtube).

Het middelmatige zelf ontstijgen

Middelmaat of middenweg?

Middelmatigheid heeft geen goede pers. Dat is jammer, want het komt het vaakst voor en met reden. Wat kun je doen wanneer je enerzijds jezelf wilt accepteren, maar anderzijds ook wilt overstijgen?
Wanneer iemand zichzelf goed kent en diepgaand inzicht heeft in zijn of haar eigen gedachten, gevoelens, verlangens en motivaties, gaat dat uiteraard samen met een gevoel van innerlijke verbondenheid.
Mensen die zich bewust zijn van de eenheid in alles, stellen hun persoonlijke identiteit en ego minder centraal en staan meer open voor de bredere menselijke ervaring en het grotere geheel van het universum. Dit leidt tot een gevoel van mededogen, empathie en dienstbaarheid aan anderen.

Jezelf ontwikkelen

Filosoof Joep Dohmen gaat in op de vraag wat het betekent jezelf te ontwikkelen. In een tijd waarin tradities en 'grote verhalen' geen vanzelfsprekende gidsende rol meer vervullen zullen we op eigen kracht betekenis aan ons bestaan moeten geven, daarbij weerstand biedend aan de dwingende verleidingen van markt, wetenschap en technologie.
Hoe worden we meer dan alleen calculerende en consumerende burgers?
In zijn boek "Brief aan een middelmatige man" wijst Dohmen op de noodzaak van de ontwikkeling van een nieuwe publieke moraal, een moraal die mensen ertoe beweegt bewust naar hun eigen leven te kijken, en te streven naar sociale zelfverwerkelijking – naar een zinvol bestaan, te midden van en rekening houdend met anderen.

Competitie

Peter Giesen schrijft in zijn Filosofie column in de Volkskrant van 2-11-2010 dat "de middelmatige man die krampachtig wil uitblinken, zichzelf tot slaaf maakt van andermans bewondering, aldus Dohmen. Hij moet niet proberen anderen te overtroeven, maar juist ‘excelleren als mens’, door zich af te vragen wat hij voor anderen kan betekenen".
"Het leven is geen Idols-competitie, met relaties en passies kun je ontsnappen aan de terreur van een maatschappelijk opgelegde status".
In plaats een ander te overstijgen, kun je dan het zelf ontstijgen. En dat zou veel psychische problematiek kunnen schelen.
Boeken van Joep Dohmen op bol.com.

Filosoof Henk Oosterling pleit voor het doorbreken van radicale middelmatigheid. Van inter-esse ("esse" betekent in het latijn "zijn") naar in-verbinding-zijn.
"We zijn 'interviduen' geworden. Als consumenten en gebruikers van smartphones zijn we knooppunten in immense netwerken".
Zijn uitgangspunt is dat als je daadwerkelijk iets wil veranderen je dan bij de allerkleinsten moet beginnen, kinderen vanaf een jaar of 4.

Alan Watts benadrukt het belang van zelfacceptatie en het leven in het nu, terwijl we ook streven naar groei en ontwikkeling op een meer ontspannen en niet-zo-gefixeerde manier.

 

De drang om zichzelf te verbeteren kan zich manifesteren in verschillende aspecten van het leven, zoals persoonlijke ontwikkeling, carrière, relaties, gezondheid, enzovoort. We willen beter worden dan we op dit moment zijn, om ons gelukkiger, succesvoller of meer vervuld te voelen.

De paradox

Echter, het streven naar zelfverbetering impliceert dat we op dit moment niet tevreden zijn met wie we zijn. We projecteren een ideaalbeeld van onszelf in de toekomst en willen dat bereiken, omdat we geloven dat we op dat moment pas echt tevreden zullen zijn. Dit impliceert een soort van afwijzing van het huidige zelf.

En dat doet weer denken aan het moment dat het spirituele inzicht doorbrak bij Eckhart Tolle. Hij zat in een geestelijk diep dal en zei tegen zichzelf "ik kan niet met mezelf leven".
Het bracht hem tot het besef dat hij niet langer kon blijven leven op de manier waarop hij dat deed - gevangen in zijn gedachten, geïdentificeerd met zijn ego, en verstrikt in emotioneel lijden.

Dit moment van radicale zelfconfrontatie leidde tot een intense innerlijke transformatie voor Tolle. Het was het begin van zijn spirituele ontwaking. Hij begon zich te realiseren dat het lijden dat hij ervoer niet inherent was aan zijn situatie, maar eerder het gevolg was van zijn identificatie met zijn denkgeest en zijn verleden, en zijn verzet tegen het huidige moment.