Een richtinggevende kracht in de evolutie
We denken dat kwaliteit uit iets voortkomt, maar wat als het andersom is? Dat de evolutie gericht is op het naar buiten brengen (uitdrukken) van kwaliteit?
Kwaliteit is meer dan een oordeel achteraf. Het is geen waardering die we geven nadat we iets hebben ervaren. In plaats daarvan gaat kwaliteit vooraf aan onze ervaring, zelfs voordat we denken of voelen. Ze is de ervaring zelf, op het moment dat iets raakt, klopt, stroomt, of juist wringt. Wie met aandacht leeft, herkent die momenten: in schoonheid, in eenvoud, in wetmatigheid, in liefdevolle ontmoeting. Kwaliteit is geen eigenschap van dingen of mensen, maar het levende besef: dit is goed of dit deugt niet.
Kwaliteit trekt de aandacht
We herkennen kwaliteit intuïtief, vóór we kunnen uitleggen waarom. Maar juist dát maakt duidelijk dat kwaliteit ook buiten het individu werkt. Want wat wij herkennen als kloppend of passend, blijkt vaak ook te wérken in een bredere context. In de evolutie zien we iets soortgelijks: vormen, gedragingen en relaties die 'passen' binnen een omgeving, blijven bestaan en ontwikkelen zich verder. Het is wat maakt dat sommige dingen voortbestaan en andere verdwijnen, zoals mensen schoonheid bewaren en het andere laten vergaan.
De rol van taal
Taal is hier niet baas, maar begeleider. Als we kwaliteit willen vastleggen in definities, glipt ze weg. Maar wanneer taal zich laat sturen door aandacht -in verhalen, beelden, stiltes- kan ze een spoor trekken. Geen bezit, maar een uitnodiging tot herkennen. Zoals een melodie je kan raken, zonder dat je weet waarom.
Of in deze voorbeelden.
- Een gesprek waarin je voelt dat er "echte verbinding" is.
- Het moment waarop een oplossing voor een probleem "klikt".
- De ervaring van in de natuur te zijn en te voelen dat het "klopt".
Vanuit deze ervaring ontstaat richting. Niet als voorschrift of regel, maar als innerlijk kompas. Kwaliteit wijst, zonder te dwingen. Je kunt het herkennen in wat stroomt, wat vrucht draagt, wat levensbevorderend is. Zo geeft kwaliteit richting aan keuzes, niet moreel in de zin van goed of fout, maar moreel in de zin van levenskrachtig of verarmend.
Bewustwording en ontwikkeling
 |
| Metafysica van kwaliteit |
Robert Pirsig maakte in zijn boeken over de metafysica van kwaliteit bij die sprongen in ontwikkeling onderscheid tussen statische en dynamische kwaliteit. Er zijn nu eenmaal zaken waarop we voortbouwen en "dingen" die mogen bewegen. De kwaliteit van een relationele verbinding bestaat ook uit het vermogen en timing om los te laten.
We zouden kunnen zeggen dat schoonheid, liefde en vrijheid manifestaties zijn van diezelfde kwaliteit. Schoonheid is wat gezien wil worden, liefde wat verbonden wil zijn, vrijheid wat zich wil ontvouwen. Maar ook het eenvoudige, het ongemakkelijke, het kwetsbare kunnen momenten van kwaliteit zijn, zolang we bereid zijn ze (de momenten en de andere wezens) open en werkelijk te ontmoeten.
Spiraal en spiritualiteit
Het leven voltrekt zich in herhaling, geen herhaling die stilstaat, maar die zich spiraalsgewijs verdiept. Steeds opnieuw zoekt het naar balans: niet als star evenwicht, maar als een levendige afstemming die openstaat voor vernieuwing. Die zoektocht voltrekt zich soms via strijd, soms via verfijning. Wat daarin zichtbaar wordt, is een beweging die aanvoelt als een dans, met momenten van verstilling, van versnelling en van overgave aan wat zich aandient. In die overgave ervaart de mens niet alleen richting, maar ook spirituele betekenis. Het hogere wordt in alles uitgedrukt, maar nergens in vastgelegd. Het is beter en gezonder om het verlangen naar (Gods)bewijs en de drang naar perfectie niet te lang vast te houden.
Kwaliteit sluit niemand uit
Wie kwaliteit herkent, voelt zich niet boven anderen verheven. Er is geen meetlat, geen concurrentie. Want kwaliteit sluit niemand uit. Ook wie traag is, onhandig, gebroken of zoekend, kan voluit leven vanuit kwaliteit. Niets wat leeft is perfect, maar elk leven kent momenten van bloei.
Die bloei is geen bezit, maar een liefdevolle ontmoeting met de ander. En juist daarin ligt de vrijheid: dat we niet hoeven voldoen, maar mogen afstemmen. Op wat klopt en resoneert. Wat goed doet en goed voelt. Wat ons doet beseffen dat kwaliteit, vrijheid en liefde zowel start, middel en doel zijn.
Evenwaardigheid als toetssteen van kwaliteit
Wat betekent dit voor hoe we samenleven en de samenleving willen inrichten? Wie zich verdiept in de geschiedenis van de menselijke emancipatie, ziet een rode draad: de roep om vrijheid en gelijkwaardigheid oftewel evenwaardigheid. De rechtspraak is een toetssteen voor onze omgang met vrijheid en gelijkheid. De idealen van de Franse Revolutie -liberté, égalité, fraternité- zijn in de rechtsstaat opgenomen als richtsnoer, niet alleen voor mensenrechten, maar ook steeds vaker voor dierenrechten. Wat daarin telt, is de kwaliteit van de rechtsorde: wordt er recht gedaan aan de uniciteit van ieder wezen, ongeacht diens fysieke of cognitieve capaciteiten? Die kwaliteit groeit naarmate we ons meer bewust zijn van het feit dat zelfs waar er verschil is, er gelijkwaardigheid kan zijn in de zin van respect voor de ander als ander.
Wie dieper kijkt, ziet dat emancipatie geen rechte lijn volgt, maar eerder een spiraal: telkens keren dezelfde vragen terug, maar op een ander niveau. Dat geldt ook voor de ontwikkeling van bewustzijn. In de evolutie zien we geen doelloze chaos, maar een steeds verfijndere afstemming tussen organismen en hun omgeving. Sommigen ervaren daarin een richtinggevend principe, een soort goddelijke vonk; anderen laten het mysterie voor wat het is. Wat we delen, is het besef dat er iets groters in het spel is dan louter toeval of strijd om overleving.
Vertrouwen wekkend
In spiritualiteit herkennen we kwaliteit als een heilige eenheid: dat wat ons overstijgt en tegelijk diep raakt. In levenskunst is kwaliteit de kunst van het afstemmen: op wat klopt, zonder het te willen bezitten. En in politiek zou kwaliteit zichtbaar moeten zijn in voorstellen en besluiten die de vrijheid en waardigheid van velen vergroten. Niet door ideologie of macht, maar door aandacht voor wat wérkt, wat verbindt, wat bloeit. Zo wordt kwaliteit geen ongrijpbaar ideaal, maar een bron van vertrouwen in het alledaagse ervaren: dat het leven zelf weet wat goed is, wanneer wij bereid zijn onbevooroordeeld te luisteren.