Leven in het nu of voor later?
We handelen (we doen wat) in de verwachting dat het iets oplevert. Dat kan van alles zijn. We zijn er minder op gericht om iets niet te doen. Behalve wanneer je iets beloofd hebt valt iets nalaten over het algemeen nauwelijks op en is in het algemeen niet eervol.
Wie zinvol wil kunnen kiezen tussen wanneer te doen en wanneer te laten moet het inzicht verwerven om te weten wanneer te handelen en wanneer niet. Dat begint met je bewust te worden dat niet-handelen ook (soms evenveel) waarde heeft en niets te maken hoeft te hebben met angst, luiheid of lafheid. Dit inzicht pas je het meest effectief toe in het hier en nu. Bijvoorbeeld in een gesprek besluit je wat je wel of niet zegt. "Spreken is zilver en zwijgen is goud".
In dit blog ga ik in op het verschil over nadenken over het effect van jouw doen en laten in het heden en wat het voordeel is van minder op resultaat gericht te zijn.
Het concept van "leven in het Nu" richt zich op het bewust ervaren van het huidige moment zonder te worden afgeleid door zorgen over de toekomst of spijt over het verleden. Dit idee komt voort uit verschillende spirituele en psychologische stromingen, waaronder mindfulness en zenboeddhisme. De kernpunten zijn de volgende.
- Aanwezigheid. Volledig aanwezig zijn in het huidige moment.
- Acceptatie. Accepteer de huidige ervaring zonder oordeel.
- Mindfulness. Bewustzijn van je gedachten, gevoelens en omgeving zonder erin verstrikt te raken.
De gedachte om goed te doen (of althans niet uit angst voor straf of gewetensnood niet slecht willen doen) zonder je druk te maken over het effect van jouw handelen is al duizenden jaren oud. Het wordt al bepleit in de Bijbel en in de hindoeïstische cultuur (Bhagavad Gita). De Bhagavad Gita benadrukt het belang van alle handelen zonder gehechtheid aan de uitkomst, wat ook een vorm van aanwezig zijn in het moment kan zijn. De nadruk ligt op het doen van je plicht (dharma) zonder je zorgen te maken over succes of falen. Het adagium is om innerlijke vrede te bereiken door los te laten wat buiten je controle ligt.
Overlap en synthese
Hoewel de nadruk verschilt, zijn er belangrijke overlappingen tussen "leven in het Nu" en de leer van de Bhagavad Gita.
- Aanwezigheid in handeling. Beide filosofieën moedigen aan om volledig aanwezig te zijn in je huidige handelingen. In de Bhagavad Gita doe je je plicht met volle aandacht en toewijding, terwijl je niet bezorgd bent over de resultaten. Dit komt overeen met het mindful (toegewijd) uitvoeren van handelingen in het huidige moment.
- Loslaten van gehechtheid. Zowel het leven in het Nu als de Bhagavad Gita leren het loslaten van gehechtheid aan externe resultaten. In mindfulness gaat het om het loslaten van oordelen en verwachtingen over het moment, terwijl in de Bhagavad Gita de focus ligt op het loslaten van gehechtheid aan de uitkomst van je daden. Dit geldt ook voor het loslaten van de wens om zoveel mogelijk positieve gevoelens te ervaren. Het ego wordt vaak gevoed door succes en erkenning. Door te handelen zonder gehechtheid aan resultaten, vermijd je een disfunctioneel ego en versterk je de connectie met je ware zelf.
- Innerlijke rust en acceptatie. Beide benaderingen streven naar innerlijke rust en acceptatie van wat is. Mindfulness benadrukt het accepteren van de huidige ervaring zonder verzet, terwijl de Bhagavad Gita innerlijke vrede vindt in het uitvoeren van plicht zonder gehechtheid aan resultaten.
Gehechtheid of overgave?
Een extreem voorbeeld van gehechtheid is verslaving. Wie verslaafd is aan bijvoorbeeld drugs is verslaafd aan een goed gevoel. Een junkie is zijn vrijheid kwijt aan een extern middel. Voor geluk in het leven volstaat het vermogen om contacten aan te gaan (liefde te laten stromen) en de vrijheid te houden om los te kunnen laten.
Een milde vorm van gehechtheid is de wens om te mediteren of mindfulness training te volgen louter met het doel om je beter te voelen, meer succes te hebben of vaker positieve gevoelens te hebben.
In de jaren rond 500 voor Christus kon de innerlijke strijd en externe strijd weergeven worden in een epos als een gesprek tussen Krisna en een strijder. Die tweestrijd zou tegenwoordig niet meer zo letterlijk worden verteld. In een wereld waar we constant worden aangespoord om doelen na te streven en successen te behalen, biedt de Bhagavad Gita nog steeds een waardevol perspectief op innerlijke rust en balans. Door onze handelingen, gedachten en verlangens onvoorwaardelijk over te dragen aan een hoger doel, leren we om met volle aandacht in het moment te leven en onze plicht te vervullen zonder gehechtheid aan de uitkomsten. Dit betekent niet dat we onze ambities moeten opgeven, maar dat we ze benaderen vanuit een staat van liefdevolle toewijding en vertrouwen in een groter plan.
In de context van de Bhagavad Gita betekent overgave niet passiviteit, maar eerder een actieve, bewuste en liefdevolle toewijding waarbij men zijn plicht vervult zonder gehechtheid aan de vruchten van die daden. Dit wordt vaak uitgelegd als het handelen vanuit een hoger bewustzijnsniveau, waarbij men in elke situatie het goddelijke ziet en erkent.
Voor mij persoonlijk betekent het hogere doel om evenwaardigheid aan te houden met alle levende wezens, oftewel rekening te houden met wat voor gevolgen mijn en andermans handelen heeft voor anderen (mens en dier).
Inspanning in een werk- en leeromgeving
Anders dan vroeger ligt onze taak (plicht) in de samenleving niet vast als gevolg van het behoren tot een bepaalde klasse. Er is tegenwoordig heel veel meer vrijheid om ons eigen leven in te richten. We kunnen niet meer zoals in de bloeitijd van de Bhagavad Gita zorgeloos leven zonder te plannen en na te denken over de toekomst. Zaken veranderen meer en sneller. We hebben ook onze taken en plichten en we willen ons ontwikkelen.
Het evalueren van de zinvolheid van je inspanningen is een noodzakelijke praktijk in veel aspecten van het leven, vooral in professionele en persoonlijke ontwikkeling. De belangrijkste aspecten zijn de volgende.
- Doelgerichtheid. Zorg ervoor dat je inspanningen leiden tot de gewenste resultaten. Dit voorkomt verspilling van tijd en middelen.
- Leren en verbeteren. Door te evalueren wat wel en niet werkt, kun je leren en je strategieën verbeteren.
- Efficiëntie. Het is belangrijk om je middelen zo effectief mogelijk te gebruiken om je doelen te bereiken.
Het verschil tussen beide benaderingen kan ook worden gezien in de context en het doel van de handelingen.
- Spiritueel versus praktisch. De Bhagavad Gita biedt een spirituele benadering van handelen zonder gehechtheid, wat innerlijke rust en spirituele groei bevordert. Het uiteindelijke doel van spirituele groei is zelfrealisatie of verlichting. Handelen zonder gehechtheid aan resultaten bevordert de realisatie dat je niet de doener bent, maar een instrument van het geheel. Dit inzicht leidt tot de ervaring van eenheid en non-dualiteit.
Evaluatie van inspanningen is een praktische benadering die gericht is op het bereiken van concrete resultaten in de fysieke wereld. - Innerlijke houding versus externe resultaten. De Bhagavad Gita richt zich op de innerlijke houding en spirituele ontwikkeling van de handelende persoon, terwijl evaluatie van inspanningen zich richt op het verbeteren van externe resultaten en efficiëntie.
Wanneer je je daden verricht zonder te streven naar persoonlijk gewin of erkenning, verminder je de invloed van het ego. Dit bevordert nederigheid en altruïsme, die cruciaal zijn voor spirituele groei.
Synthese van beide benaderingen
Nog steeds is een synthese van beide benaderingen nuttig om bewust te leven.
- Handel met toewijding en onbaatzuchtigheid. Doe je werk met volle inzet en zonder eigenbelang. Leef in het huidige moment met volle aanwezigheid en doe je plicht zonder gehechtheid aan de resultaten. Onbaatzuchtig handelen bevordert mededogen en liefde voor anderen, wat fundamenteel is voor spirituele ontwikkeling.
- Evalueer om te leren en groeien. Evalueer de resultaten van je handelingen om te leren en je aanpak te verbeteren, zonder dat je emotioneel gehecht raakt aan de uitkomsten.
- Vind innerlijke rust. Door mindfulness en niet-hechting te combineren, kun je zowel innerlijke rust vinden als je plichten vervullen met toewijding en zonder stress over de uitkomsten.
Deze balans helpt je om zowel innerlijke rust te vinden als effectief te zijn in je acties en doelen in de wereld.
Zie ook de blogs over wei wu wei, handelen zonder te handelen; doen door niet te doen.