De metafysica van Bernardo Kastrup
De hedendaagse filosofie wordt nog steeds gedomineerd door materialisme, de opvatting dat materie de fundamentele bouwsteen van de realiteit is en dat bewustzijn daaruit voortkomt. Bernardo Kastrup zet zich af tegen deze visie en verdedigt een vorm van metafysisch idealisme, waarin bewustzijn primair is en de fysieke wereld slechts een manifestatie ervan. In dit essay beschrijf ik Kastrups metafysische visie, zijn kijk op God en zijn apofatische benadering van het 'vormloze ik'.
Bewustzijn als de basis van de werkelijkheid
 |
| Links naar mijn artikelen over Advaita |
Een belangrijk onderdeel van zijn theorie is het idee dat het brein geen generator is van bewustzijn, maar eerder een filter dat slechts een beperkt deel van het universele bewustzijn doorlaat. Dit verklaart waarom we een individuele, afgebakende ervaring van de wereld hebben, ondanks dat we in essentie deel uitmaken van een groter bewustzijn. Kastrup vergelijkt deze gefragmenteerde ervaring met dissociatieve identiteitsstoornis (DIS), waarbij één bewustzijn zich opsplitst in verschillende schijnbaar afzonderlijke entiteiten.
Daarnaast stelt hij dat materie een illusie is, een mentale constructie die ons helpt om orde te scheppen in onze ervaringen. Dit betekent dat wat wij als een objectieve, tastbare wereld ervaren, in werkelijkheid slechts een verschijningsvorm van bewustzijn is.
Kastrups visie op God
Kastrup vermijdt traditionele theïstische begrippen, maar zijn metafysica heeft duidelijke panentheïstische trekken. Hij stelt dat het universele bewustzijn, waaruit alles voortkomt, in sommige opzichten vergelijkbaar is met een concept van God, maar niet in de zin van een persoonlijk wezen dat buiten de schepping staat. Dit sluit aan bij filosofieën zoals die van Spinoza, waarin God en de natuur identiek zijn (Deus sive Natura).
Hij verwerpt het beeld van een antropomorfe God met een wil of intentie en beschouwt God eerder als de totaliteit van het bewustzijn, waarin en waardoor alle dingen bestaan. Dit betekent dat hij geen atheïst is in de traditionele zin, maar eerder een denker die God ziet als een onpersoonlijk, allesomvattend principe.
Het vormloze ik en de apofatische benadering
Een van de meest intrigerende aspecten van Kastrups filosofie is zijn apofatische (negatieve) benadering van het 'vormloze ik'. Apofatische benaderingen proberen het absolute niet te definiëren in positieve termen, maar door te beschrijven wat het niet is. Volgens Kastrup is het ware 'ik' niet een object in de wereld, niet een verzameling van gedachten of herinneringen, en niet iets dat binnen tijd en ruimte bestaat.
Het 'vormloze ik' is puur bewustzijn zelf, los van alle concepten en eigenschappen. Dit idee sluit aan bij mystieke tradities, zoals Advaita Vedanta (het Atman dat identiek is aan Brahman) en de apofatische theologie van bijvoorbeeld Meister Eckhart. Kastrup stelt dat we dit 'ik' niet kunnen begrijpen in rationele termen, maar slechts kunnen ervaren door alle identificaties met vormen en concepten los te laten.
Metafysica geherwaardeerd
Kastrups metafysica biedt een krachtig alternatief voor het dominante materialisme en nodigt uit tot een diepere reflectie op de aard van bewustzijn. Zijn visie plaatst bewustzijn als de fundamentele realiteit en suggereert dat onze individuele ervaringen slechts fragmenten zijn van een groter, ondeelbaar geheel. Hoewel hij geen traditioneel theïst is, vertoont zijn filosofie sterke overeenkomsten met panentheïsme en mystieke tradities. Zijn apofatische benadering van het 'vormloze ik' onderstreept de ongrijpbare aard van bewustzijn en nodigt uit tot een directe ervaring ervan.
Met zijn werk biedt Kastrup een verfrissend perspectief op eeuwenoude filosofische vragen en zet hij aan tot een herwaardering van idealistische en mystieke denkwijzen in het hedendaagse intellectuele landschap.
Benardo Kastrup. Analytisch idealisme in een notendop (bol.com).